Κύριλλος Λούκαρις

Κύριλλος Λούκαρις
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Κύριλλος Λούκαρις (Ελληνικά)
Γέννηση	13  Νοεμβρίου 1572 Ηράκλειο
Θάνατος	27  Ιουνίου 1638 Βόσπορος
Χώρα πολιτογράφησης	Μολδαβία
Θρησκεία	Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός Ορθόδοξη Εκκλησία
Eορτασμός αγίου	27 Ιουνίου
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα[1]
Σπουδές	Πανεπιστήμιο της Πάδοβας
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ιερέας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1620–1623) Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής (1601–1612)
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Κύριλλος Λούκαρις, συχνά και Λούκαρης (1570 – 27 Ιουνίου 1638) ή και Κύριλλος ο Κρης, ήταν Πατριάρχης Αλεξανδρείας (ως Κύριλλος Γ΄) και Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (ως Κύριλλος Α΄).

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1570.Ο πατέρας του μάλλον ήταν ιερέας.^[2] Στην αρχή μαθήτευσε κοντά στο Μελέτιο Βλαστό, και ύστερα, χάρις στην μέριμνα του θείου και μέντορά του Μελέτιου Πηγά πήγε στη Βενετία, όπου σπούδασε κοντά στο Μάξιμο Μαργούνιο ο οποίος του έμαθε ελληνικά, λατινικά, ιταλική γλώσσα και θεολογία και στη συνέχεια στην Πάδοβα κοντά στον Παύλο Σάρπα και του Τσεζάρε Κρεμονίνι.^[3] Επισκέφτηκε την Γενεύη, Ολλανδία, και Γερμανία και επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου μεταβαίνοντας στον θείο του Μελέτιο Πηγά έγινε μοναχός στην Αλεξάνδρεια το 1593 και μετονομάστηκε Κύριλλος.^[4]O Πηγάς τον έκανε πρωτοσύγκελο του Πατριαρχείου και τον έστειλε έξαρχο στην Πολωνία με σκοπό να αποτρέψει την ένωση των ορθόδοξων Ουκρανών και Λευκορώσων με τη Ρώμη. Όμως αν και ανάπτυξε σημαντική δράση γι' αυτό το σκοπό, τελικά απέτυχε.^[5]

Το 1601, μετά το θάνατο του θείου του, Πατριάρχη Αλεξανδρείας Μελέτιου Πηγά, τον διαδέχτηκε σε ηλικία 29 ετών. Από τη θέση αυτή καλλιέργησε σχέσεις με τους πρεσβευτές Προτεσταντικών χωρών στην Κωνσταντινούπολη και με τους Αγγλικανούς θεολόγους. Μετέφερε την έδρα του Πατριαρχείου στο Κάιρο και ξεκίνησε αγώνα κατά της Δυτικής Εκκλησίας.

Στις αρχές Νοεμβρίου 1620 διαδόθηκε η είδηση για τον ξαφνικό θάνατο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Τιμόθεου Β'. Θεωρήθηκε πως είχε δολοφονηθεί και πως ηθικός αυτουργός για το έγκλημα αυτό ήταν ο Λούκαρης, ανένδοτος εχθρός του Τιμόθεου. Μετά την εκτόπιση του οικουμενικού Πατριάρχη Νεόφυτου Β' στη Ρόδο (Φεβρουάριος 1602-Ιανουάριος 1603 και Οκτώβριος 1609-Οκτώβριος 1612), το 1612 ο Λούκαρης τοποθετήθηκε με την ιδιότητά του ως πατριάρχη Αλεξανδρείας και επομένως ιεραρχικά αρχαιότερος αξιωματούχου επίτροπος για εικοσιμία ημέρες στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης.^[6]

Επιβάλλεται όμως ως Πατριάρχης ο λατινόφρων Τιμόθεος Β' και ο Λούκαρις αποσύρεται στο Άγιο Όρος και από εκεί πηγαίνει στη Βλαχία. Δεν εγκαταλείπει τους αγώνες του εναντίον των Καθολικών. Έτσι στο διάλογό του Ζηλωτής και Φιλαλήθης επιτίθεται εναντίον των Ιησουϊτών, που είχαν αναπτύξει έντονη προπαγάνδα σε βάρος της Ορθόδοξης εκκλησίας. Στον αγώνα του κατά των Ιησουιτών αναζητεί στήριξη και σε προτεσταντικούς κύκλους με τους οποίους αλληλογραφεί και συζητεί. Αυτό υπήρξε και η αιτία να κατηγορηθεί ως οπαδός του Λουθήρου ή του Καλβίνου. Για να δημιουργήσει στενότερους δεσμούς του με τους διαμαρτυρομένους και να γνωρίσει καλύτερα την εκκλησία τους στέλνει στα 1617 (ανταποκρινόμενος σε παράκληση του αρχιεπισκόπου του Canterbury George Abbot) στην Αγγλία τον ευφυή και φιλομαθή πρεσβύτερο Μητροφάνη Κριτόπουλο (1589 - 1639) από την Βέροια, που τον είχε γνωρίσει ως μοναχό στο Άγιον Όρος.^[7]

Στις 4 Νοεμβρίου 1620 εκλέχτηκε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης γεγονός που δικαίωνε όσους διέδιδαν τις φήμες πως ο Τιμόθεος είχε δηλητηριαστεί με δική του εντολή^[8].

Τον Απρίλιο του 1623 απομακρύνεται ο Λούκαρις από τον θρόνο με την επέμβαση του πρεσβευτή της Γαλλίας Fhillippe de Cesy, μετά από διαβήματα του αποστολικού νουντσίου (εκπροσώπου) στο Παρίσι στον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΓ’. Συγκεκριμένα ο μεγάλος βεζύρης Μερέ Χουσεΐν δωροδοκήθηκε από τον Cesy 40.000 τάλληρα για να ενεργήσει παράτυπα, δηλαδή χωρίς την έγκριση της Ιεράς Συνόδου. Στις 17 Απριλίου 1623 δραπέτευσε με σκοπό να αποφύγει τη σύλληψη απότο στρατιωτικό απόσπασμα που εισέβαλε στο κτίριο του Πατριαρχείο. Ο Cecy δεν έμεινε ικανοποιημένος από την καθαίρεση του Λούκαρι,πληροφορούμενος ότι ο Λούκαρις κρυβόταν στην Κωνσταντινούπολη,πλήρωσε 3000 σκούδα για να εκδοθεί εναντίον του ένταλαμ σύλληψης. Έτσι συνελήφθει και οδηγήθηκε με φρεγάτα εξόριστος στην Ρόδο. ^[9]Στη θέση του εκλέγεται στις 28 Μαΐου ο Αμασείας Γρηγόριος, «λατινόφρων», ο επονομαζόμενος «Στραβοαμασείας» και μετά από ένα μήνα, στις 25 Ιουνίου, ο Μητροπολίτης Άνθιμος, Αλλά στις 2 Οκτωβρίου ανεβαίνει και πάλι στον θρόνο ο Λούκαρις χάρη στην υποστήριξη των πρεσβευτών Ολλανδίας Haga και της Αγγλίας Sir Thomas Roe. Εκείνη στην Ευρώπη μαίνονταν οι θρησκευτικοί πόλεμοι, και Καθολικοί και Προτεστάντες προσπαθούσαν να προσεταιριστούν την Ορθόδοξη Εκκλησία και ειδικά τον πατριάρχη.
Στις αρχές Φεβρουαρίου 1626 μερικοί ιεραράρχες υποκινημένοι από τον Γάλλο πρεσβευτή,κατάγγειλαν τον Λόυκαρι στην Πύλη ότι ευθυνόταν για την υπεχρέωση του Πατριαρχείου και ότι διοικούσε τυραννικά την εκκλησία: όμως για το πρώτο ζήτημα δεν ευθυνόταν ο ίδιος επειδή είχε παραλλάβει αυτό το χρέος από τον προκάτοχό του και επίσης ενώ, για το δεύτερο ζητημα είχε επιχειρήσει να απομακρύνει τους διαφωνούντες προς αυτόν:τον Ιωάσαφ Χαλκηδόνος και τον Κορίνθου Νεόφυτο τους καθαίρεσε η σύνοδος.^[10] Ο Λούκαρις κατέφυγε στην ολλανδική πρεσβεία για να αποφύγει τα χειρότερα και ο Άγγλος πρέσβης Roe μεσολάβησε στην Πύλη για την προστασία του Λούκαρη.^[11] Επίσης και η Βενετική Γερουσία επιθυμούσε να την παραμονή του Λούκαρη στον πατριαρχικόθρόνο γι' αυτό ήταν έτοιμη να δωροδοκήσειμε 1000 ρεάλια τούρκους αξιωματούχους.^[12]

Αρχικά ο Λούκαρις είχε στείλε στο Λονδίνο τον Νικόδημο Μέταξα για να σπουδάσει την τυπογραφική τέχνη. Εκείνος επέστρεψε στα μέσα του 1627 με κάσες γεμάτες τυπογραφικά στοιχεία. ^[13]Το τυπογραφείο ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1627 κοντά στην Αγγλική πρεσβεία. Το πρώτο βιβλίο που βγήκε από το πιεστήριό του ήταν μια αντιιουδαϊκή παραγματεία του Λούκαρη^[14].Στο τυπογραφικό του πρόγραμμα ήταν η έκδοση όλων των παλιότερων και νέωτερων αντικαθολικών βιβλίων που είχαν γράψει ορθόδοξοι θεολόγοι.^[15] Η δραστηριότητα του τυπογραφείου προκάλεσε την έντονη αντίδραση των Καθολικών. Στις 27 Οκτωβρίου 1627 ο ο φιλοκαθολικός επίσκοπος Παροναξίας Ιερεμιας Βαρβαρήγος εισηγέιται στο Συμβούλιο Προπαγάνδας το κλείσιμο του τυπογραφείου.^[16] Τον Νοέμβριο του 1627 συνεδρίασε το Συμβούλιο Προπαγάνδας το οποίο εισηγήθηκε να πειστούν οι Τούρκοι να κλείσουν το τυπογραφείο. ^[17]Τον Ιανουάριο του 1628, οι μηχανορραφίες και καταγγελίες είχαν ως αποτέλεσμα να διακοπούν οι εργασίες του και να να κατασχεθεί προσωρινά ο εξοπλισμός του από τους Τούρκους.^[18]

Λίγους μήνες αργότερα, η αναχώρηση του Roe από την Κωνσταντινούπολη στέρησε τον Λούκαρη από έναν ισχυρό προστάτη. Πιστεύεται ότι ο πατριάρχης του έδωσε ως δώρο προς τον βασιλιά Κάρολο Α’ τον περίφημο «Αλεξανδρινό κώδικα», κτήμα τώρα του Βρεττανικού Μουσείου, στον οποίο βασίστηκε η μετάφραση της Βίβλου στα αγγλικά, γνωστή ως King James.

Τέλος, οι καθολικοί κατήγγειλαν τον Λούκαρι ότι ετοιμάζει με τη βοήθεια των Ρώσων επανάσταση των Ελλήνων και οι Τούρκοι τον έκλεισαν σε κάποιο φρούριο του Βόσπορου και τον στραγγάλισαν στις 27 Ιουνίου 1638. Το πτώμα του ρίχτηκε στη θάλασσα όπου το βρήκαν ψαράδες και το έθαψαν. Οι εχθροί του όμως ξέθαψαν το σώμα του και το ξανάριξαν στη θάλασσα, αλλά βρέθηκε και πάλι.

Πιστεύεται ότι ο Λούκαρις, όταν έγινε πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, πήρε μαζί του τον Αλεξανδρινό Κώδικα —έναν από τους σημαντικότερους ελληνικούς Βιβλικούς Κώδικες που σώζονται έως σήμερα— και αργότερα τον έστειλε ως δώρο στον Βασιλιά Ιάκωβο Α' της Αγγλίας.^[19] Ο Βασιλιάς Ιάκωβος ήταν εκείνος που έδωσε εντολή να γίνει μια νέα μετάφραση της Βίβλου στην Αγγλική, η οποία ξεκίνησε το 1607 και ολοκληρώθηκε το 1611 και η οποία έγινε γνωστή ως «Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου» King James Version ή Authorized Version).^[20] Ο Ιάκωβος πέθανε πριν του παραδοθεί ο Κώδικας κι έτσι τον παρέλαβε ο διάδοχός του Κάρολος Α' το 1627.

Ο Λούκαρης ήταν γαλουχημένος με τις εκκλησιαστικές παραδόσεις της ανατολικής ορθόδοξης Εκκλησίας και άρχισε τη δράση του ως συντηρητικός ορθόδοξος.^[21]

Αυτό τεκμηριώνεται από το περιεχόμενο και τον προσανατολισμό που έδωσε στα πρώτα βήματα της δράσης του ως έξαρχου στην Πολωνία. Στη διάμάχη με τους ενωτικούς ανέπτυξε τα παραδοσιακά επιχειρήματα της ορθοδοξίας, ^[22]ενώ σε επιστολή του προς τον Λατίνο επίσκοπο Λεμβέργης Δημήτριο Solikowski προβάλει τις επτά πρώτες Οικουμενικές Συνόδους ως κοινής αποδοχής και από τις δύο Εκκλησίες και αποσιωπά την Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας^[23]Ωστόσο άρχισε να έρχεται σε επαφή με τη Μεταρρυθισμένη θεολογία από την εποχή που σπούδαζε στην Ιταλία, όταν αλληλογραφούσε με τους μεταρρυθμιστές διανοόυμενους David Hoeschel και Friedrich Sylbourg. ^[24] Όταν πια ήταν Πατριάρχης Αλεξανδρείας άρχισε να μελετά πιο συστηματικά δυτικοευρωπαίους θεολόγους και φιλόσοφους, όπως μαρτυρούν επιστολές του και σημειώσεις σε προσχέδια κηρυγματων του. ^[25]Καθώς η λατινική προπαγάνδα σε βάρος των ορθοδόξων οξυνόταν, το αντιλατινικό μέτωπο ήταν πιο δεκτικό στα μεταρρυθμιστικά επιχειρήματα. Όμως το κοινό μέτωπο ορθοδόξων και καλβινιστών έναντι της Ρώμης έκανε τον Λούκαρη να σκέφτεται να αξιοποιήσει την Καλβινιστική διδασκαλία για την αποκάθαρση της ορθόδοξης πίστης από διαστρεβλώσεις,καταχρήσεις, ρωμαϊκές επιρροές. Στα 1618 ο Λούκαρης, όπως φαίνεται από την αλληλογραφία του με τον Ολλανδό έμπορο David de Wilhelm le Leu, γπητέυθηκε από την προτεσταντική αρχή του αποκλειστικού προορισμού ενώ θεωρούσε ως βάσεις της μεταρρύθμισης την ταπεινοφροσύνη, την απλότητα και όχι τη δεισιδαιμονία,την περιφρόνηση προς τα εγκόσμια.^[26]Επίσης εξομοιώνει την εικονολατρία με την ειδωλολατρία και απορρίπτει την μεσολάβηση και τα θαύματα των αγίων.^[27]

Ο Λούκαρης, σύμφωνα με τον Πατηνιώτη, απσοκοπούσε στην συγκρότηση «μιας ισχυρής συλλογικής ταυτότητας των ορθοδόξων πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» και να τους καταστήσει «[...]μια διακριτή πολιτισμική ενότητα στο μεταίχμιο μεταξύ ισλαμικής Ανατολής και Καθολικής Δύσης»^[28]

Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους αναφέρει σχετικά με τον Λούκαρι: «Ουδέποτε ίσως το αξίωμα του οικουμενικού πατριάρχη ανεδείχθη λαμπρότερο ή επί Κυρίλλου Α΄ του Λουκάρεως επί δώδεκα περίπου έτη εκ διαλειμμάτων πατριαρχήσαντος». Κάποιοι υποστηρίζουν πως κατέφυγε προς τους Διαμαρτυρόμενους μόνο για να τους έχει σύμμαχους εναντίον των Καθολικών, χωρίς να απομακρυνθεί από την Ορθόδοξη γραμμή. Χαρακτηριστικά είναι όσα ο ίδιος είχε πει στον πρεσβευτή της Γαλλίας ντε Μαρσεβίλ: «... στο ζήτημα των πεποιθήσεών μου δε θα υπακούσω ούτε στο βασιλιά της Γαλλίας ούτε σε κανέναν άλλο στον κόσμο αλλά θα ακολουθήσω αυστηρά τις υπαγορεύσεις της συνειδήσεώς μου». Αντίθετα άλλοι τον θεωρούν ως τον Πατριάρχη που προσπάθησε να μεταρρυθμίσει την Ορθόδοξη Εκκλησία, και μάλιστα η Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία υποστηρίζει πως είναι η πνευματική συνέχεια του έργου του.^[29]

Ο Λούκαρις υπήρξε κορυφαία μορφή του Ελληνισμού. Προσπάθησε με κάθε τρόπο να ανυψώσει το ελληνικό γένος. Στις πράξεις και τις ενέργειές του βλέπουμε την τάση του Ελληνισμού για να έρθει σε επαφή με το δυτικό πολιτισμό. Φρόντισε για την παιδεία του Μητροφάνη Κριτόπουλου και μετέφερε το 1627 στην Κωνσταντινούπολη το τυπογραφείο του Κεφαλλονίτη μοναχού Νικόδημου Μεταξά, για να φωτιστεί το έθνος με ελληνικά έντυπα. Όπως και ο Πηγάς, ο Λούκαρις κήρυττε στη δημοτική. Προλόγισε μάλιστα τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης από το Μάξιμο Καλλιπολίτη στη λαϊκή γλώσσα, τονίζοντας τη σημασία της μετάφρασης των Ευαγγελίων.

Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:   Σύντομος Ομολογία περί της Ορθοδόξου Πίστεως

• Οικουμενικό Πατριαρχείο
• Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία: Κύριλλος Λούκαρις
• Κωνσταντίνος Σάθας (1868). Νεοελληνική Φιλολογία: Βιογραφία των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821). Αθήνα: Τυπογραφείο των τέκνων Ανδρέου Κορομηλά. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2009. 
• Μανώλης Πατηνιώτης, Απόπειρες διαμόρφωσης επιστημονικού λόγου στον ελληνικό χώρο του 18ου αιώνα. Αρχές της φυσικής φιλοσοφίας στο έργο τον Ευγένιου Βούλγαρη, και του Νικηφόρου Θεοτόκη, Διδακτορική Διατριβή, ΤΜΉΜΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΊΑΣ,ΙΣΤΟΡΊΑΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΊΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΉΜΗΣ ΕΚΠΑ ΤΜΉΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΈΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΏΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΉΣ ΕΠΙΣΤΉΜΗΣ ΕΜΠ ,Αθήνα,2001[1]
• Gunnar Hering,Οικουμενικό Πατριαρχείο και ευρωπαϊκή πολιτική 1620-1638,μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα, 1992
• Νίκος Σκιαδάς, «Το πρώτο Ελληνικό τυπογραφείο της Πόλης. Ο Πατριάρχης Κύριλλος Λόυκαρης και ο Νικόδημος Μεταξάς», Νέα Εστία, τομ.,81, τ/χ.956 (1967),σελ.604-609 [2]
• Θωμάς Παπαδόπουλος, «Βιβλία καθολικών και βιβλία Ορθοδόξων», Ο Ερανιστής, τομ.19 (1993), σελ.37-65[3]
• Βασίλειος Τσακίρης,«Ο ρόλος του τυπογραφείου του Λούκαρη στην ίδρυση του Ελληνικού τυπογραφείου της Propaganda Fide», Ο Ερανιστής, τομ.27(2009), σελ.53-67[4]

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το αντίστοιχο λήμμα της LivePedia. Η εισαγωγή του κειμένου της LivePedia στη Βικιπαίδεια έγινε πριν την 1η Νοεμβρίου 2008, συνεπώς ισχύει η διπλή αδειοδότηση υπό την άδεια CC-BY-SA 3.0 και την GFDL.