Πατριάρχης Κάλλιστος Α΄

Ο Κάλλιστος Α΄ διετέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 1350 έως το 1353 και από το 1355 έως το 1363.

Ήταν μοναχός για πολλά χρόνια στη σκήτη του Μαγουλά, κοντά στη Μονή Ιβήρων στο Άγιο Όρος^[5]. Εκεί έγινε μαθητής του οσίου Γρηγορίου του Σιναΐτου, του οποίου συνέγραψε και το βίο. Εκεί επίσης ο Κάλλιστος χειροτονήθηκε ιερέας και έμεινε ως το 1340-1341, χρονολογία συντάξεως του αγιορείτικου τόμου «Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων», στον οποίο υπέγραψε ως αδελφός της σκήτης. Κατόπιν ασκήτεψε και στη Μονή Παντοκράτορος, της οποίας το Καθολικό εγκαινίασε, ενώ συνέταξε και το Τυπικό της. Μαρτυρείται επίσης ως μοναχός της Μονής Ιβήρων^[5].

Ήταν εξαιρετικά ενάρετος και βαθύτατα μορφωμένος λόγιος μοναχός, μολονότι η θύραθεν και εκκλησιαστική του παιδεία αμφισβητήθηκε από τους αντιπαλαμικούς κύκλους. Επελέγη από την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους ως μέλος αντιαιρετικής επιτροπής κατά των Βογομίλων που εκείνη την εποχή είχαν αναπτύξει έντονη δράση στον Άθω. Ήταν ενθουσιώδης οπαδός της ησυχαστικής διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Για τις αρετές του επελέγη από τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Κατακουζηνό για τον Πατριαρχικό Θρόνο. Εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης στις 10 Ιουνίου του 1350^[6] και ο Αυτοκράτορας έστειλε τριήρη για να τον παραλάβει από το Άγιο Όρος.

Αποδείχθηκε πολύ δραστήριος Πατριάρχης και πολλές φορές έπαιρνε μόνος του αποφάσεις που κανονικά θα χρειάζονταν συνοδική επικύρωση^[7]. Αξιοσημείωτο θεωρείται το σιγίλιο που εξέδωσε το Δεκέμβριο του 1350 κατά των προστρεχόντων στους μάγους. Στο θέμα αυτό ο Κάλλιστος αφιέρωσε και ιδιαίτερη ομιλία του (Ομιλία κατά γοήτων και γοητευουσών, σχ. βλ. έκδοση Κ. Παΐδα). Επί Πατριαρχίας του, μεταξύ τέλους Μαΐου και Ιουλίου 1351^[8], συνήλθε Σύνοδος στα ανάκτορα των Βλαχερνών, η οποία επικύρωσε τη διδασκαλία του Παλαμά^[9]. Το 1353 διέκοψε τις σχέσεις με το αυτόβουλα ανυψωθέν «Πατριαρχείο» του Πεκίου^[9][10] και αφόρισε τον Σέρβο Τσάρο και τον αυτοανακηρυχθέντα Πατριάρχη^[11]. Στις 27 Νοεμβρίου του 1353 παραιτήθηκε, καθώς αρνούνταν να συναινέσει στον παραγκωνισμό του νόμιμου αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου από τον Καντακουζηνό. Έτσι, αποσύρθηκε στη Μονή του Αγίου Μάμαντα και μετά στην Τένεδο^[12].

Το 1355, με την επιστροφή στον θρόνο του Ιωάννη Ε΄, εκθρονίστηκε ο Πατριάρχης Φιλόθεος και στη θέση του εξελέγη εκ νέου ο Κάλλιστος^[13]. Στη διάρκεια της δεύτερης Πατριαρχίας του βοήθησε τον Άγιο Αθανάσιο των Μετεώρων να κτίσει το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα Μετέωρα, ενώ την ίδια περίοδο κτίστηκαν και οι μονές Παντοκράτορος και Σίμωνος Πέτρας στο Άγιο Όρος. Το 1359 ορίστηκε ημερομηνία μνήμης του αγίου Γρηγορίου Παλαμά και συνεστήθη Μητρόπολη Ουγγροβλαχίας^[9].

Το 1363 ηγήθηκε αντιπροσωπείας προς τη βασίλισσα της Σερβίας, Ελισάβετ, με σκοπό τη συμμαχία των σερβικών και των βυζαντινών δυνάμεων, προκειμένου να αναχαιτιστεί η Τουρκική επεκτατικότητα στη Θράκη. Με την αντιπροσωπεία αυτή, αφού προσκύνησαν στο Άγιο Όρος, έφτασαν στις Σέρρες, όπου έγιναν δεκτοί από τη βασίλισσα. Εκεί όμως ο Πατριάρχης Κάλλιστος αρρώστησε από λοιμώδη ασθένεια και πέθανε^[10]. Ωστόσο, ήδη από την εποχή εκείνη εκφράστηκαν υπόνοιες ότι ίσως έπεσε θύμα δολοφονικής ενέργειας με δηλητήριο.

Ενταφιάστηκε σε μεγαλοπρεπές παρεκκλήσι^[14], αριστερά της εισόδου του Μητροπολιτικού Ναού των Αγίων Θεοδώρων της πόλης των Σερρών. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο και τιμά τη μνήμη του στις 20 Ιουνίου.

Σώζονται αρκετές επιστολές και συνοδικές αποφάσεις της Πατριαρχίας του^[15]. Το συγγραφικό του έργο αποκαλύπτει μία πολύπλευρη προσωπικότητα, με έντονες ευαισθησίες, συγγραφικό τάλαντο, βαθύτατη πίστη και ανεξάντλητη διάθεση για προσφορά στο πλήρωμα της ορθόδοξης Εκκλησίας.

• Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης
• Μωυσής Μοναχός Αγιορείτης (2008). Οι Άγιοι του Αγίου Όρους. Εκδόσεις Μυγδονία. σελ. 277. ISBN 9789607666727. 
• Πανώτης, Αριστείδης (2008). Το Συνοδικόν της εν Ελλάδι Εκκλησίας. A. Εκδόσεις Σταμούλη. ISBN 978-960-8116-17-7. 
• Pavlikianov, Cyril (2001). The medieval aristocracy on Mount Athos (PDF). Sofia: Center for Slavo-Byzantine Studies "Ivan Dujčev, " Sofia University "St. Clement of Ohrid". ISBN 954-07-1595-4. 
• Preiser-Kapeller, Johannes; Mihailo Popović (2007). «Das Patriarchat von Konstantinopel und die Kirchen Bulgariens und Serbiens vom 13. bis zum 15. Jh.» (στα γερμανικά). Historicum. https://www.academia.edu/514448/_with_M_Popovic_Das_Patriarchat_von_Konstantinopel_und_die_Kirchen_Bulgariens_und_Serbiens_vom_13_bis_zum_15_Jh_The_Patriarchate_of_Constantinople_and_the_Churches_of_Serbia_and_Bulgaria_from_the_13th_to_the_15th_cent_?email_work_card=title. Ανακτήθηκε στις 2 Απριλίου 2021. 
• Preiser-Kapeller, J. (2009). «Das Patriarchat von Konstantinopel und das politische und religiöse Umfeld des 14. Jahrhundert im Spiegel ausgewählter Urkunden des Patriarchatsregisters von Konstantinopel (The Patriarchate of Constantinople and its religious Environment in the Mirror of selected Charters from the Register of the Patriarchate of Constantinople)» (στα γερμανικά). Ostkirchliche Studien 58 (2). https://www.academia.edu/512027/DAS_PATRIARCHAT_VON_KONSTANTINOPEL_UND_DAS_POLITISCHE_UND_RELIGI%C3%96SE_UMFELD_DES_14_JH_s_IM_SPIEGEL_AUSGEW%C3%84HLTER_URKUNDEN_DES_PATRIARCHATSREGISTERS_VON_KONSTANTINOPEL_The_Patriarchate_of_Constantinople_and_its_religious_Environment_in_the_Mirror_of_selected_Charters_from_the_Register_of_the_Patriarchate_of_Constantinople_?email_work_card=title. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουνίου 2021. 
• Mitrea, Mihail (2017). A Late-Byzantine Hagiographer: Philotheos Kokkinos and His Vitae of Contemporary Saints (PhD thesis). University of Edinburgh. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2021. 

• Δημητρίου Β. Γόνη, Το συγγραφικόν έργον του Οικουμενικού Πατριάρχου Καλλίστου Α', Αθήναι 1980
• Κωνσταντίνος Παΐδας (εισαγωγή, editio princeps, μετάφραση, σχόλια), Ψευδοπροφήτες, μάγοι και αιρετικοί στο Βυζάντιο κατά τον 14ο αιώνα. Επτά ανέκδοτες ομιλίες του πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Καλλίστου Α΄, εκδ. Κανάκη, Αθήνα 2011.
• Κωνσταντίνος Παΐδας (Εισαγωγή, κριτική έκδοση), Οι κατά Γρηγορά ομιλίες του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Καλλίστου Α΄, [Βυζαντινή Φιλοσοφία και Θεολογία, 1], εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2013.