New taxa of Aristolochia (Aristolochiaceae) from Thailand
พรรณไม้ชนิดใหม่ 5 ชนิด ในสกุลกระเช้าสีดา
| Five new species of the genus Aristolochia(Aristolochiaceae) from Thailand
LEENA PHUPHATHANAPHONG (Phuph.)
Abstract: Five new species of the genus Aristolochia (Aristolochiaceae) from Thailand are described and illustrated. They are Aristolochia hansenii Phuph., A. kongkandae Phuph., A. perangustifolia Phuph., A. poomae Phuph. and A. yalaensis Phuph.
• กระเช้าเชียงราย Aristolochia hansenii Phuph.
Thailand. — NORTHERN: Mae Fa Luang, Chiang Rai
Distribution.— Endemic, only known from the type locality.
Ecology.— Edge of evergreen forest, creeping on the ground.
Vernacular.— Krachao chiangrai
• กระเช้าคลองพนม Aristolochia kongkandae Phuph.
Thailand.— PENINSULAR: Khlong Phanom, Surat Thani
Distribution.— Endemic, confined to Peninsular Thailand.
Ecology.— In evergreen forest, hanging down on limestone cliff.
Vernacular.— Krachao klong phanom
ไม้เถาล้มลุก เกาะเลื้อยตามหินปูน ลำต้นเกลี้ยง ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 5-7.5 ซม. ปลายใบแหลมหรือแหลมยาว โคนใบรูปหัวใจ แฉกลึก แผ่นใบเกลี้ยง เส้นโคนใบ 5-7 เส้น เส้นแขนงใบข้างละ 2-3 เส้น ก้านใบยาว 3-7 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบ ยาว 1.5-5 ซม. ก้านช่อดอกยาวประมาณ 5 มม. มี 2-10 ดอก ใบประดับขนาดเล็ก รูปขอบขนาน ยาว 1-2 มม. ก้านดอกยาว 5-7 มม. เชื่อมติดรังไข่ กลีบรวมเชื่อมติดกัน เกลี้ยง หลอดกลีบรูปทรงกระบอก สีครีมอมแดง ยาวประมาณ 1 ซม. งอขึ้นเล็กน้อย ปลายกลีบบานออก รูปขอบขนาน ปลายแหลม ด้านในสีม่วงอมแดง ยาวประมาณ 1.5 ซม. โคนหลอดกลีบเป็นกระเปาะทรงรี ยาวประมาณ 5 มม. เกสรเพศผู้ 6 อัน แนบติดก้านเกสรเพศเมียเป็นเส้าเกสร ยาวประมาณ 1.5 มม. รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ เรียวยาว ยาวประมาณ 4 มม. เป็นสันนูนเล็กน้อย 6 สัน ยอดเกสรเพศเมียรูปไข่ มี 6 พู ผลแตกแนวเดียว ทรงกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-7 มม. แตกเป็น 6 ซีก เมล็ดรูปสามเหลี่ยมหัวใจ มีตุ่มกระจายทั้ง 2 ด้าน ไม่มีปีก ยาวประมาณ 2.5 มม.
กระเช้าคลองพนมเป็นพืชถิ่นเดียวของไทย พบเฉพาะทางภาคใต้ที่เขาสกและคลองพนม จังหวัดสุราฎรฺธานี ขึ้นตามหน้าผาหินปูนที่แสงแดดส่องไม่ถึงหรือส่องได้เล็กน้อย ระดับความสูง 100-200 เมตร
หมายเหตุ คำระบุชนิด kongkandae ตั้งเป็นเกียรติแก่ ดร.ก่องกานดา ชยามฤต นักพฤกษศาสตร์ของหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ผู้อำนวยการองค์การสวนพฤกษศาสตร์
• กระเช้าใบแคบ Aristolochia perangustifolia Phuph.
Thailand.— NORTHEASTERN: Khon Kaen
Distribution.— Endemic, only known from the type locality.
Ecology.— Edge of mixed deciduous forest in limestone areas,
Vernacular.— Krachao bai khaeb
• กระเช้านกกระสา Aristolochia poomae Phuph.
Thailand.— NORTHERN: Maesa Botanical Garden (QSBG), Maerim, Chiang Mai
Distribution.—Endemic, only known from the type locality.
Ecology.— Edges of dry evergreen forest, altitude 700 m.
Vernacular.— Krachao nok krasa
• กระเช้ายะลา Aristolochia yalaensis Phuph.
Thailand.—PENINSULAR: Bannang-sta, Yala
Distribution.—Endemic, only known from the type locality.
Ecology.— In evergreen forest, on limestone, altitude 180–200 m
ไม้เถาล้มลุก เกาะเลื้อยตามหินปูน ลำต้นมีขนสั้นนุ่ม ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่ ยาว 7-12 ซม. ปลายใบแหลมยาว ปลายเป็นมักมีติ่งแหลม โคนใบรูปหัวใจ แฉกลึกเป็นพู พูยาว 1-2 ซม. แผ่นใบมีขนสั้นนุ่มด้านล่าง เส้นโคนใบ 5-7 เส้น ก้านใบยาว 4-6 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ มี 1-4 ช่อ ออกตามซอกใบ ยาวได้ประมาณ 4.5 ซม. ก้านช่อสั้นๆ มี 3-5 ดอกในแต่ละช่อ ใบประดับขนาดเล็ก รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 3.5-5 มม. โคนใบประดับโอบรอบก้านดอก ก้านดอกยาวประมาณ 5 มม. เชื่อมติดรังไข่ กลีบรวมมีขนละเอียด สีครีมอมเขียว ปากหลอดกลีบสีม่วงอมแดง หลอดกลีบรูปทรงกระบอก ยาวประมาณ 4 มม. งอขึ้น ปลายกลีบบานออกรูปใบหอก ปลายมน ยาวประมาณ 1 ซม. มีขนสั้นนุ่มด้านใน โคนหลอดกลีบเป็นกระเปาะทรงรีเกือบกลม ยาวประมาณ 3 มม. เกสรเพศผู้ 6 อัน แนบติดก้านเกสรเพศเมียเป็นเส้าเกสร ยาวประมาณ 0.8 มม. รังไข่เรียวยาว ยาวประมาณ 3 มม. เป็นสันนูนเล็กน้อย 6 สัน ยอดเกสรเพศเมียรูปไข่ มี 6 พู พูรูปสามเหลี่ยม ผลแตกแนวเดียว ทรงรีกลม ยาวประมาณ 7.5 มม. (ผลอ่อน)
กระเช้ายะลาเป็นพืชถิ่นเดียวของไทย พบเฉพาะทางภาคใต้ตอนล่างที่อำเภอบันนังสตา จังหวัดยะลา ขึ้นตามเขาหินปูนเตี้ยๆ ป่าดิบชื้น ระดับความสูงประมาณ 200 เมตร
หมายเหตุ คำระบุชนิด yalaensis ตั้งตามสถานที่เก็บตัวอย่างพรรณไม้ต้นแบบ