Pałac Sybilli w Szczodrem
 nr rej. A/3803/649/W z 21.09.1990[1]
| |
 Pałac Sybilli w drugiej połowie XIX w. (Obraz Theodora Blätterbauera i Alexandra Dunckera) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
55-095 Szczodre |
| Typ budynku |
pałac |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1685 |
| Ukończenie budowy |
1692 |
| Ważniejsze przebudowy |
dobudowa bocznych skrzydeł i dwóch wież, 1792-1802 |
| Zniszczono | |
| Rozebrano |
1955-1957 |
| Pierwszy właściciel |
Krystian Ulryk I (1685-1704) |
| Kolejni właściciele |
Krystian Ulryk Wirtemberski (1704-1715) |
| Obecny właściciel |
osoba prywatna |
Położenie na mapie gminy Długołęka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego  | |
 51°11′45,6″N 17°11′35,9″E/51,196000 17,193306
| |
Pałac Sybilli w Szczodrem (niem. Schloss Sibyllenort) – dawny pałac w Szczodrem, zbudowany w latach 1685–1692 jako rezydencja książąt oleśnickich, najpierw z dynastii Wirtembergów, następnie Welfów, a na końcu władców Saksonii. Po rozbudowie w latach 1851–1867 nazywany „Śląskim Windsorem”. Po pożarze w 1945, został rozebrany praktycznie w całości, opuszczone pozostałości obecnie stanowią własność prywatną.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dynastia Wirtembergów
[edytuj | edytuj kod]W 1685 Krystian Ulryk I zakupił Szczodre i w latach 1685–1692 zbudował w nim letnią rezydencję dla swojej drugiej żony Sybilli Marii (1667-1694), księżniczki saksońsko-mersenburskiej, na cześć której nazwał zarówno miejscowość jak i pałac[2]. W posiadłości bywali polscy królowie August II Mocny i August III Sas[3]. Zadłużoną posiadłość kolejny właściciel, którym zgodnie z umową rodową był ich drugi syn Karol Fryderyk Wirtemberski, oddał w dzierżawę[4]. Pałac stopniowo popadał w ruinę i już w 1715 roku nie nadawał się do zamieszkania[5].
Dynastia Welfów
[edytuj | edytuj kod]Fryderyk August wszedł w posiadanie pałacu poprzez małżeństwo z Fryderyką Zofią Charlottą Augustą, córką Karola Krystiana ostatniego księcia oleśnickiego z linii Wirtembergów. W latach 1792–1802 pałac został rozbudowany o cztery boczne skrzydła i dwie wieże z kopułami, stajnię, wozownię, kawiarnię, teatr i pawilon dla gości[6][7]. Ogrody zaprojektował Christian Weiss (urodzony w Szczodrem nadworny ogrodnik Izabeli Czartoryskiej, projektant ogrodów w Wilanowie i Mokotowie pod Warszawą)[3]. Kolejnym właścicielem pałacu został książę oleśnicki Wilhelm. W 1829 gościł w nim car Rosji Mikołaj I wraz z żoną Fryderyką Hohenzollern. W latach 1851–1867 nadworny architekt Carl Wolf przebudował pałac w stylu gotyku angielskiego na wzór pałacu Windsor w Anglii[8]. W 60 salach udostępnionych do zwiedzania znajdowało się 5000 grafik i obrazów[9]. W pałacu funkcjonował teatr, w którym grali aktorzy z Wrocławia oraz zawodowy balet sprowadzony z Brunszwiku[6].
Dynastia Wettynów
[edytuj | edytuj kod]W 1884 pałac przeszedł na drodze dziedziczenia w ręce króla saskiego Alberta I. Pomieszczenia, w których znajdował się do tej pory teatr zostały przekształcone w kaplicę, do której sprowadzono marmurowy ołtarz z Wenecji, pokryto ściany jadalni skórzaną tapetą z wytłoczonymi antycznymi scenami oraz doprowadzono wodociąg i kanalizację[10]. Król zmarł w pałacu 19 czerwca 1902[8]. W latach 1904–1932 pałac był rezydencją króla saskiego Fryderyka Augusta III, który również zmarł w pałacu[8]. W tym okresie zgromadzono tu unikatową kolekcję porcelany miśnieńskiej[11]. Po przejęciu pałacu przez jego syna Fryderyka Krystiana, w 1932 cześć wyposażenia pałacu zlicytowano, a jedno skrzydło przebudowano na mieszkania. W kolejnych latach przewożono wyposażenie do innych pałaców, łącznie z parkietami i kasetonami[10].
W trakcie II wojny światowej w pałacu znajdowały się magazyny Wehrmachtu. W 1945 pałac został podpalony albo przez wycofujących się żołnierzy SS, albo przez plądrujących go żołnierzy sowieckich[11].
Okres PRL
[edytuj | edytuj kod]Po wojnie pałac został zajęty przez Urząd Bezpieczeństwa i w jego obrębie utworzono ośrodek wypoczynkowy dla funkcjonariuszy UB i utworzono gospodarstwo rolne zaopatrujące siedzibę UB we Wrocławiu[11]. Rozszabrowane[12] pozostałości pałacu zostały rozebrane w latach 1955-1957. W latach 70. XX wieku, została rozebrana oranżeria. W zachowanej północnej część wschodniego skrzydła, po kapitalnym remoncie w latach 1977-1980[13] utworzono Ośrodek Doskonalenia Kadr Urzędu Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia[14]. Najwyższa wieża została rozebrana w 1970, a prace rozbiórkowe trwały aż do 1989[6].
Okres współczesny
[edytuj | edytuj kod]Pozostałości pałacu (skrzydło pałacu, oficyna, park z lasem, ogrodzenie murowane z bramą (z kratą i lwami) zostały wpisane do rejestru zabytków w 1990[1]. Od 1988 skrzydło pałacu stoi nieużywane, natomiast w oficynie mieszkają byli pracownicy PGR. W 1992 obiekt został sprzedany prywatnej spółce, a w 2001 przeszedł w ręce osoby fizycznej[14]. W 1999 zaginęły żeliwne rzeźby lwów z bramy wjazdowej[15].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Śląski Windsor
[edytuj | edytuj kod]Po rozbudowie w latach 1851–1867 pałac miał kubaturę blisko 40.000 m3, fasadę o długości 300 metrów (w tym fasada frontowa o długości 100 metrów). Na elewacji znajdowały się łuki Tudorów, a całość zakończona była blankami[16].
Stan obecny
[edytuj | edytuj kod]W 2015 roku z zespołu pałacowo-parkowego pozostały:
- fragment wschodniego skrzydła (obecnie opuszczona oficyna pod adresem ul. Stawowa 5) – murowany, piętrowy, w stylu neogotyku angielskiego, dwuskrzydłowy z dwoma narożnymi ośmiobocznymi wieżami, trzy i czterotraktowy z dachem pogrążonym niewidocznym za attyką z blankami[17],
- fragment budynku teatru (obecnie dom mieszkalny pod adresem ul. Stawowa 2) – murowany, piętrowy, w stylu neogotyku angielskiego, zbudowany na planie kwadratu, trzytraktowy z dachem płaskim niewidocznym za attyką, na elewacji frontowej ryzalit ze szczytem schodkowym[17],
- park przypałacowy (obecnie park wiejski) – w stylu angielskim, o powierzchni 9,75 ha, ze stawem w kształcie podkowy o powierzchni 1 ha, z grupą wierzb płaczących[6],
- ogród krajobrazowo-botaniczny (obecnie las) – o powierzchni 75 ha[3], stawy o powierzchni 10 ha[8], na terenie którego znajdują się pomnikowe drzewa – miłorząb dwuklapowy oraz dęby szypułkowe[18],
- brama południowa (pozbawiona dawniej wieńczących ją żeliwnych lwów) – murowana, okładana kamieniem, złożona z czterech słupów na cokole zwieńczonych fryzem arkadowym wraz z krenelażem[6],
- brama zachodnia (pozbawiona dawniej wieńczących ją żeliwnych lwów) – murowana, okładana kamieniem, złożona z czterech słupów na cokole zwieńczonych widocznymi tarczami herbowymi[6],
- dom dozorcy parkowego (obecnie opuszczony) – murowany, parterowy, na planie litery T, z dachem dwuspadowym pokrytym dachówką karpiówką z szerokimi okapami, cześć okien z trójkątnymi zwieńczeniami obramowanymi z ozdobnymi nadprożami[6],
- dom dozorcy parkowego (obecnie opuszczony) – murowany, parterowy, na planie litery L, z dachem dwuspadowym pokrytym dachówką z szerokimi okapami, cześć okien z trójkątnymi zwieńczeniami, wspólne ozdobne nadproże[6],
- zwierzyniec (obecnie las) – o powierzchni 200 ha[3].
Ciekawostka
[edytuj | edytuj kod]Wielkie lustro z pałacu Sybilli w złotych ramach znajdowało się od 1932 w poczekalni dworca Wrocław Główny[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 230. [dostęp 2013-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Lamparska 2007 ↓, s. 9.
- ↑ a b c d Historia Szczodrego. [dostęp 2015-07-18].
- ↑ Lamparska 2007 ↓, s. 10.
- ↑ Lamparska 2007 ↓, s. 11.
- ↑ a b c d e f g h Uchwała Nr XXXIII/382/10 Rady Gminy Długołęka z dnia 29 stycznia 2010 r. w sprawie zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Szczodre. [dostęp 2015-07-17].
- ↑ Lamparska 2007 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d Krzysztof Garbaczewski (red.): Żółty szlak turystyczny dookoła Wrocławia im. dr. Bronisława Turonia: rowerowe trasy dojazdowe: przewodnik. Wrocław: Spółka Autorska Z.K. Garbaczewscy, 1995, s. 82-85. ISBN 83-913457-6-9.
- ↑ Lamparska 2007 ↓, s. 15.
- ↑ a b c Lamparska 2007 ↓, s. 18.
- ↑ a b c Lamparska 2007 ↓, s. 19.
- ↑ Wojciech Wrzesiński (red.): Dolny Śląsk monografia historyczna. Wrocław: Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009, s. 709.
- ↑ Jarosław Kołaczek. Śląski Windsor. „Spotkania z Zabytkami”. 23 (7 (149)), s. 20-22, 1999. Wydawnictwo Fundacji Hereditas. ISSN 0137-222X.
- ↑ a b Izabela Czuban: Szczodrą ręką. Polska Press sp. z o.o., 2004-12-17. [dostęp 2015-07-12].
- ↑ jantur. Windsor pod Wrocławiem. „ludzka sprawa niezwykły magazyn dla zwykłych ludzi”, 2011-06-26. Stowarzyszenie „Nasze miasto Wrocław”.
- ↑ Śląski Windsor. [dostęp 2015-07-19].
- ↑ a b Józef Pilch: Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląskiego. Warszawa: ARKADY, 2005, s. 338. ISBN 978-83-213-4366-2.
- ↑ Prognoza oddziaływania na środowisko do projektu Programu Ochrony Środowiska gminy Długołęka na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019. Biuletyn Informacji Publicznej Urząd Gminy Długołęka. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Joanna Lamparska: Tajemnicze zakątki na północny wschód od Wrocławia. Wrocław: Asia-Press s.c., 2007, seria: Przewodnik inny niż wszystkie. ISBN 83-911564-9-4.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Hannibal Smoke: Druga śmierć Sybilli (film). [dostęp 2015-07-12].