Podlasie

The Tykocin inhabitants’ devoirs according to the inventory of 1772
This historical source edition refers to duties of people living in town Tykocin in Podlasie region. It is a fragment of inventory from 1772 which was written after the death of Tykocin owner – Jan Klemens Branicki. The edition is based on copy of document which was written in the municipal court register of Brańsk. This copy is stored in The Central Archives of Historical Records in Warsaw (AGAD) in collection Archiwum Roskie: Akta Majątkowo-Prawne with signature number 122. Mentioned duties refer to Christians and Jews living in Tykocin. In this fragment of inventory there were described duties paid in money, in nature or feudal services served by all kind of working groups. Edition also contains information about measures, order regulations, fairs in Tykocin.

W ostatnich latach w literaturze przedmiotu pojawiło się wiele opracowań i publikacji
definiujących istotę przestrzeni turystycznej, choć samo pojęcie i jego zakres znaczeniowy
wzbudzają dyskusję wśród badaczy problemu. Na charakter przestrzeni turystycznej mają
wpływ jej cztery główne elementy składowe: dziedzictwo przyrodnicze, kulturowe,
infrastruktura (w tym turystyczna) oraz człowiek. Warto powyższe założenia odnieść do
konkretnego regionu – Podlasia – administracyjnego województwa podlaskiego. Za główny
cel niniejszego opracowania przyjęto próbę identyfikacji charakteru przestrzeni turystycznej
Podlasia, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zależności pomiędzy dziedzictwem
przyrodniczym a kulturowym regionu. Rozważania odniesiono przede wszystkim do skali
województwa, jak również w ramach przywołanego konkretnego przykładu – miasta i gminy
Drohiczyn.

"What do the first Białystok newspaper, the first car in Białystok and the oldest denture in Białystok have in common?”. All of their owners where Protestants. Now very few, but in previous centuries they put a great contribution into Białystok's history. A part of their legacy is lost, however much was saved. The book’s intention is to show all of it in an interesting manner.

Ród Węgierskich, którego część związana była z ziemią bielską od lat 30. XVIII wieku do lat 60. XIX wieku, wywodzi się z Wielkopolski. W tym czasie podlaska gałąź tej rodziny wydała wiele znaczących postaci. Wśród jej przedstawicieli byli m.in.: jeden z najwyższych urzędników dworu hetmana Jana Klemensa Branickiego, poseł na Sejm Czteroletni, charyzmatyczne i przedsiębiorcze kobiety, wybitny poeta doby oświecenia, starosta narewski, pierwszy marszałek powiatu bielskiego, sędzia sądu warszawskiego, powstańcy kościuszkowscy i listopadowi. Przy tym na przełomie XVIII/XIX wieku rodzina ta należała do większych właścicieli ziemskich na Podlasiu. Wzrost swojego znaczenia w dużym stopniu zawdzięczała związkom z Branickim, a następnie z jego żoną Izabelą z Poniatowskich. Historia podlaskiej części rodu Węgierskich może być dobrym studium przypadku, pokazującym losy klientów Branickich.

Historia – zarówno ta „wielka”, jak i ta „mniejsza”, lokalna – składa się również z wielu biografii indywidualnych. Każda z nich przyczynia się do poznania szerszego kontekstu określonego wydarzenia historycznego i losów danej społeczności. W poszczególnych życiorysach odbija się bowiem „duch dziejów”. Przykładem, który zostanie zaprezentowany w tym tekście, jest nie-zwykła biografia Jana Tworkowskiego, urodzonego jeszcze w XIX wieku w zamożnej rodzinie ziemiańskiej w Łubinie Kościelnym. Po studiach medycz-nych na Uniwersytecie Lwowskim odbył sześcioletnią służbę w armii rosyjskiej i pracował jako lekarz w ogarniętym rewolucją bolszewicką Petersburgu. Następnie służył w Wojsku Polskim i sprawował praktykę lekarską w między-wojennym Bielsku Podlaskim, a zarazem pełnił funkcję radnego i prowadził majątek ziemski w rodzinnej wsi. Po wybuchu II wojny światowej został aresz-towany przez NKWD, zesłany do Workuty, skąd dostał się do Armii Andersa. Po dwóch latach spędzonych w Iranie został skierowany do opieki lekarskiej nad mieszkańcami polskiego osiedla w Afryce. Do Polski wrócił dopiero w 1948 roku i ostatni okres życia spędził w Bielsku Podlaskim, nadal praktyku-jąc jako lekarz.

Artykuł prezentuje szczegółowe dzieje nieruchomości przyporządkowanych obecnie do ul. Lipowej 28 i 30, a przed 1939 r. do ul. Lipowej 48 i 50.
Posesja, z której wydzielono omawiane działki, powstała w 2 połowie XVIII w. Od około 1807 r. należała do Jacoba Henricha von Braesicke, urzędnika pruskiego, najpierw pełniącego urząd oberamtmana domeny knyszyńskiej, później zaś fastowskiej. Zbudował on pierwszy murowany piętrowy dom, który przetrwał do 1897 r. Po 1825 r. nieruchomość posiadali spadkobiercy Jacoba, zaś przed 1853 r. przejął ją Jan Olfart. W latach 60. XIX w. majątek przeszedł w posiadanie Michała Kośmierskiego, po śmierci którego stał się własnością jego pięciu córek. W 1896 r. wszystkie prawa własności skupił od spadkobierców Bronisław Pełczyński, wiceprezydent Białegostoku, ożeniony z Konstancją, córką Michała Kośmierskiego. W 1897 r. Pełczyński odsprzedał cały majątek pochodzącemu z Wilna Żydowi Szmulowi Tanchelowi Rejzenbergowi, który w latach 1897-1899 na nabytej działce zbudował trzy nowe domy, w tym zachowane do dziś budynki przy ul. Lipowej 28 i 30. W 1906 r. nieruchomość przejął Jankiel Rozenberg, fabrykant prowadzący zakład włókienniczy, który w tyle posesji postawił jeszcze jeden dom mieszkalny oraz pięciokondygnacyjny gmach fabryczny. W 1913 r. sprzedał rodzinie Ejnhornów dom przy ul. Lipowej 30.
Po śmierci Jankiela Rozenberga (przed 1921 r.) prawa własności do nieruchomości przy ul. Lipowej 28 przeszły na jego spadkobierców, którzy w 1930 r. dokonali podziału majątku – córka Jankiela, Nechoma Meżerycka, otrzymała frontową kamienicę z charakterystyczną fasadą w stylu mauretańskim, zaś jej bracia pozostali właścicielami reszty nieruchomości. Stan ten utrzymał się do 1941 r.
Z kolei dom przy ul. Lipowej 30 nabyła w 1935 r. rodzina Szmigielskich, którzy posiadali prawa własności także do 1941 r. W czasie II wojny światowej domy Rozenbergów przy ul. Lipowej 28 stanowiły część granicy białostockiego getta. Wszystkie budynki, poza gmachem fabrycznym, przetrwały okres wojenny w stanie nienaruszonym.
W 1946 r. budynki przy ul. Lipowej 28 stały się własnością syna Nechomy Meżeryckiej, Józefowi, który jeszcze tego samego roku sprzedał je Czesławowi i Genowefie Ostrowskim, ci zaś w latach 1946-1950 odsprzedali ją Kazimierze Dobeckiej. Jej potomkowie pozostają właścicielami nieruchomości do dnia dzisiejszego. Natomiast dom przy ul. Lipowej 30 pozostał własnością państwową. Już w latach 50. XX w. działała w nim kolejowa przychodnia lekarska, a później biura i sklepy. Obecnie jest własnością prywatną i pełni funkcje usługowo-handlowe.

This book continues the subject of 2013
monograph Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej
Wielkiej, stan.1, woj. podlaskie (badania 1951-1978)
[Medieval burial ground in Czarna Wielka, site 1,
Podlasie Province (1951-1978 excavations)], by A.
Bieńkowska, M. Dzik and K. Piasecka. Whilst the
fi rst volume includes the catalogue of sources from
1951-1978 excavations as well as papers on the history
of the region, burial ground location and state of
its preservation, the history and methodology of archaeological
research at the site, this one presents the
results of analysis of archaeological sources discovered
at the burial ground. Separate chapters examine the
construction of graves, burials, remains of coffins, artefacts
and last but not least the chronological and
spatial analysis of the cemetery.

Artykuł omawia dzieje i skład osobowy założonego w 1749 r. i istniejące z przerwami do 1865 r. bractwa Trójcy Świętej przy kościele parafialnym w Turośni Kościelnej. W zbiorach Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie zachowała się bezcenna księga bractwa Trójcy Świętej, dzięki której możemy nie tylko poznać okoliczności założenia, ale także treść papieskich edyktów erygujących bractwo i nadających mu indulgencje, zasady przyjmowania braci oraz listę członków z lat 1749-1865.

What do the first Białystok newspaper, the first car in Białystok and the oldest denture in Białystok have in common?”. All of their owners where Protestants. Now very few, but in previous centuries they put a great contribution into Białystok's history. A part of their legacy is lost, however much was saved. The book’s intention is to show all of it in an interesting manner.

Książka jest zbiorem krytycznych prac poświęconych obrazom Polski Wschodniej a także krajów sąsiadujących z Polską na wschodzie. Intelektualiści z tychże krajów znaleźli się także w kolektywie autorskim obok szeregu znanych specjalistów z uczelni polskich.  Autorzy rozważają problemy wzajemnej percepcji krajów Europy Środkowej i Wschodniej rysując szeroki kontekst teoretyczny, geopolityczny oraz historyczny w jakim powstawały i powstają obrazy regionów i krajów uznawanych dziś za wschodnie. Rozważają także funkcje obrazów tych obszarów jak również analizują tworzone w nich własne tożsamości i wizerunki. Analizują przemiany znaczeń takich fundamentalnych pojęć jak „Kresy”, „orient” czy „peryferie”.  Wśród kluczowych zagadnień podjętych w pracy wymienić można pytania o to dlaczego i w jakich okolicznościach powstają negatywne stereotypy wschodu, jak zmieniają się ich formy na przestrzeni dziejów oraz jak odnosić do nich narzędzia krytycznej teorii społecznej na czele z tytułowym pojęciem „orientalizmu” Edwarda Saida.

Collections in Podlasie. An attempt at diagnosis. The history of Podlasie and cultural losses of the region is an issue I have raised many times. It is not only a question of material losses, but also, or perhaps even primarily, of their impact on the cultural face of the borderland. If we have lost a great number of monuments, including works of architecture (e.g. castles in Mielnik, Kodno, and Tykocin, palaces in Białystok and Dobrzynów, the Orthodox church in Supraśl, temples of various denominations, and an unknown number of manors with their furnishings), as well as works of art collected in the destroyed monuments, the assessment of the cultural achievements of the region cannot be complete. These losses, limiting the preserved monuments of material culture almost exclusively to folk art, completely change the cultural landscape of the region.

The article discusses the topic of Tykocins arsenal in the XVI century. The issue was risen on a few areas. Firstly, there were pointed motives guiding king Zygmunt August during the creation of probably the biggest arsenal in Poland, exactly in Tykocin. Secondly, the article describes the process of building the Tykocins stronghold with two arsenals making an attempt to show where they were situated. Important issue of the article is to present how many cannons were there in Tykocin, basing on inventory register from year 1579. The article also mentions the process of reduction of the number of cannons in the second half of XVI century and in the beginning of XVII century. Another risen issue is the operating staff of tykocinian cannons: cejgwarts and gunsmiths. Eventually, the article compares contents of tykocinian arsenal basing on inventories registers from year 1579 and 1665, whereas the second document gives a sad picture of podlachian arsenal after the war between Polish-Lithuanian Commonwealth and Sweden.

The  Church  of  Reformed  Franciscans  in  Węgrów  was  founded  by Jan  Dobrogost  Krasiński,  voivode  of  Płock.  It  was  designed  by  the  Dutch architect  Tielman  van  Gameren  while  Carlo  Ceroni  was  in  charge  of  the construction  works.  Both  the  founder  and  the  architect  had  to  comply  with the  building  regulations  imposed  by  the  Reformed  Franciscans,  which  was overseen  by  a  Franciscan  brother  who  held  the  position  of  construction manager  (praefectus  fabricae).  As  all  the  brick  churches  of  Reformed  Franciscans  built  in  the  17th  and  18th  c.,  the  church  in  Węgrów  was  of  the  wallpillar  type.  It  is  one  of  the  four  Reformed  Franciscan  churches  in  the Wielkopolska  province  representing  the  chapel  variation  of  the  system,  like the one  built  earlier  in Warsaw

Dynamic development of the Lutheran parish of Białystok, including the nearby towns in Podlachia (presented in previous paper) got unexpectedly interrupted when the World War I broke out. While retreating, the Russian Army devastated factories and evacuated pat of the population, especially those of German origin; others fled to Germany. All of the above turned Białystok from an important industrial centre into a city full of unemployment and poverty. The Lutheran parish, despite its very poor financial situation, met new needs of its members and other citizens and started certain new charity actions for the poor and victims of war; these included e.g. orphanage, soup kitchen, home for elderly, medical support. When the Polish jurisdiction was restored after 123 years, the parish in Białystok joined the Evangelical–Augsburg Church in Poland. New circumstances generated a number of new problems, both internal – like tensions between pro-Polish and pro-German parties coexisting in the congregation, and external – like annexation of a church, attempted by a local priest. When the World War II broke out, most of community members were deported. This paper describes an outline of the history of the parish from the outbreak of World War I to World War II, including all the charity’s actions, and also mentions other protestant communities in Białystok.

Protestants have been present in Podlachia since the Reformation; but Lutherans appeared in the city of Białystok and its surroundings in the 18th century. They were, among others, architects and craftsmen in the service of hetman J. K. Branicki and some staff of postal stations. In the nearby Zabłudów there was a Reformed parish already in 1608. More Lutherans settled in Białystok after 1795 when, as a result of the Third Partition of Poland, the city was annexed by Prussia and became the capital of the province and department. A rapidly-growing congregation was established with a military
chaplain as their pastor. When Białystok was ceded to the Russian Empire in 1807, the structure of parish members changed: in lieu of soldiers and clerks, well-qualified craftsmen became the majority. Some expansive development of the congregation occurred after 1831 when due to economic reasons many textile factories were moved from the Łódź industrial region to the region of Białystok. By the end of the 19th century, the parish had about 12 thousand members.
This paper describes the history of the parish until World War I. It presents profiles of pastors, and describes church buildings, as well as charity, educational and cultural actions undertaken by the parish.

Daleko na wschodzie – 650 km na południowy wschód od Moskwy leży miasto Penza. Prawdopodobnie mało kto o nim słyszał choć liczy ponad pół miliona mieszkańców. Atrakcją Penzy jest muzeum jednego obrazu. Zwykle jest to jakieś znane dzieło o dużym znaczeniu dla kultury rosyjskiej lub w ogóle światowej. Tak jak w galeriach jednego obrazu, które możemy znaleźć również w Polsce (np. w Olsztynie lub Suwałkach) podziwiany obiekt zmienia się co jakiś czas. Podobno jest to jedyne takie muzeum na świecie. Kontemplowanie aktualnie wystawianego dzieła jest zaaranżowane jako swoisty spektakl: poprzedzone filmem dokumentalnym lub wykładem na jego temat i wzbogacone adekwatną muzyką. Samo odsłonięcie i możliwość obejrzenia płótna jest tego spektaklu zwieńczeniem. A gdyby był to zawsze tylko jeden obiekt? Niekoniecznie obraz. Może książka... Na pewno musiałoby to być coś bardzo ważnego, wyjątkowego, o wybitnym znaczeniu historycznym. Jedną z takich książek (a właściwie należałoby powiedzieć " ksiąg "), które zasługują na własne muzeum jest Kodeks supraski. Co to za manuskrypt i skąd ta nazwa? Otóż jest to liczący sobie tysiąc lat rękopis spisany na pergaminie w języku staro-cerkiewno-słowiańskim. Stanowi on fragment Minei Czetii-księgi cerkiewnej, zawierającej zbiór żywotów świętych czczonych przez Kościół Prawosławny oraz pasje świętych męczenników. Jej fragmenty odczytywano w czasie ruchomych i stałych świąt cyklu rocznego. Kodeks supraski zawiera teksty przeznaczone na marzec. Spisał go na początku XI w. niejaki Retko gdzieś we wschodniej Bułgarii. Prawdopodobnie już w XIII w. znajdował się na terenie Rusi i do Polski trafił za sprawą prawosławnych mnichów z Ławry Pieczerskiej w Kijowie, którzy zakładali w XVI w. monaster w Supraślu. W 1823 roku podczas badania archiwów Monasteru Zwiastowania Najświętszej Marii Panny profesor Uniwersytetu Wileńskiego ks. Michał Bobrowski odkrył rękopis dla nauki. Kodeks Supraski fot. Wikipedia

Katalog wystawy "Ceranów - na niepodległościowym trakcie" skupia
się bezpośrednio na tytułowej miejscowości i jej najbliższych
okolicach. Jest to utkana ze zdjęć, dokumentów archiwalnych
oraz krótkich komentarzy opowieść o ludziach, którzy na różnych polach, różnymi talentami walczyli o odzyskanie niepodlegści i zachowanie jej.