Timur Lenk
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
| Timurlenk | |
|---|---|
 | |
| Vladavina | 1370-1405 |
| Prethodnik | Amir Husein |
| Nasljednik | Halil Sultan |
| Supružnik | Saray Mulk Khanum Chulpan Mulk Agha Aljaz Turkhan Agha Tukal Khanum Dil Shad Agha Touman Agha |
| Djeca | Miran Shah Shahrukh Mirza |
| Dinastija | Timuridi |
| Otac | Muhammad Taraghay |
| Majka | Tekina Mohbegim |
| Rođenje | 8. april 1336 Shahrisabz, Transoksijana (današnji Uzbekistan) |
| Smrt | 18. februar 1405 Otrar |
Timur (perzijski: تیمور Timūr, uzbečki: Temur; 8. april 1336 - 18. februar 1405) u historiji poznat kao Timurlenk, je bio tursko-mongolski osvajač i osnivač Timuridskog carstva u centralnoj Aziji. Rođen je u Barlas konfederaciji u Transoksijani i stekao je kontrolu nad zapadnim Čagatajskim kanatom 1370. godine. Odatle je vodio vojne pohode na zapadnu, južne i srednju Aziju, Kavkaz i južnu Rusiju i uspio je da postane najmoćniji vladar islamskog svijeta nakon što je porazio Memlučki sultanat. Nakon mnogobrojnih osvajanja stvorio je Timuridsko carstvo, ali je njegovo carstvo ubrzo fragmentisano nakon njegove smrti.
Timur se smatra posljednjim velikim nomadskim osvajačem evroazijske stepe, a svojim carstvom je postavio stepenicu za uspon struktuiranih i trajnih carstva kao što su Osmanlijsko, Safavidsko i Mogulsko carstvo. Timur je smatrao sebe obnoviteljem Džingis kanovog Mongolskog carstva. U svojoj formalnoj prepisci Timur je tokom svog života prikazivao sebe kao restauratora djela Džingis-kana i opravdavao je napade na Irance, Memluke i Osmanlije kao ponovno uspostavljanje legitimne mongolske kontrole nad teritorijama koje su uzurpatori legitimizirali osvajanjem. Timur se oslanjao na islamske simbole i arapski jezik nazivajući sebe "Mačem islama" i tokom njegovog života su gotovo sve stepske vođe prešle na islam.
Timur je također odlučno porazio hrišćanske vitezove hospitalce kod Smirne. Do kraja života, Timur je stekao potpunu kontrolu nad svim teritorijama Čagatajskog kanata, Ilkanata i Zlatne horde. Timurova vojska je bila multietnična i bojali su je se svi narodi u Evropi, Aziji i Africi. Stručnjaci procjenjuju da su njegove vojne kampanje izazvale smrt 17 miliona ljudi ili 5 % ukupne svjetske populacije. On je bio djed čuvenog Timuridskog sultana, astronoma i matematičara Ulug-bega koji je vladao centralnom Azijom od 1411. do 1449. godine i pra-pra-pradjed Babura, osnivača Mogulskog carstva. Timurlenk je poznat kao veliki pokrovitelj umjetnosti i arhitekture i često je bio u društvu muslimanskih intelektualaca Ibn-Halduna i Hafizi Abrua.
Rani život
[uredi | uredi izvor]Timur je rođen u Transoksijani blizu grada Kesha (današnjeg Shahrisabza, Uzbekistan) oko 80 kilometara južno od Samarkanda, u tadašnjem Čagatajskom kanatu. Po jeziku i kulturi bio je Turčin, ali mongolskog porijekla. Za njega kažu da je uzor nalazio u čuvenom Džingis-kanu. Kažu da je čak tvrdio da je u srodstvu sa Džingis-kanom preko zajedničkog pretka. Svoj ugled je uzdigao oženivši se dvjema princezama iz Džingis-kanove porodice. Njegovo ime Timurlenk znači Šepavi Timur. Nadimak Šepavi dali su mu ga njegovi neprijatelji Perzijanci jer je šepao. Njegov otac, Tergaj, je bio vođa plemena Barlas i praunuk Karahara Neviana i prvi mongolski plemenski vođa koji je prešao na islam.
Vladavina
[uredi | uredi izvor]Timurlenk bio je vođa mongolskog plemena Barlas. Sklopio je savez sa susjednim emirom Huseinom i osvojio Maveranhrom i Samarkandol. Nakon ovog uspjeha Timur ubija saveznika emira Huseina (1370) i proglašava se emirom. Time je postao dominantna osoba koja je osvajanjima kroz 35 godina privukla veliki broj pristalica. Njegova vojska osvaja vrlo brzo Horezm, ruši Zlatnu hordu, zauzima Azerbejdžan, Armeniju, Gruziju, Irak (Bagdad je sravnjen sa zemljom), Siriju (opljačkan Damask), Malu Aziju. Opljačkali su Indiju (razrušen je Delhi 1398). Time je stvoreno ogromno carstvo koje je utjecalo na šire prostore. Prijestolnica je bila u Samarakandu, gdje su se slivala sva bogatstva iz osvajanja. Podizao je džamije, vjerska učilišta i svetišta. Timurlenk je imao namjeru i da osvoji Evropu ali mu se suprotstavila osmanska vojska predvođena sultanom Bajazidom I. u bitki kod Angore (1402). Timurlenk je zarobio Bajazida I, ali i odustao od prvobitnih namjera i okrenuo se prema Kini kao novoj osvajačkoj težnji.
Smrt je prekinula njegove planove. Sahranjen je u veličanstvenoj grobnici Guru Mir u Samarkandu. Njegovo tijelo je eshumirano 1941. i uočena je njegova tjelesna mana zbog koje je nazvan Lenk – Šepavi. Prostrano carstvo njegovi nasljednici su razdijelili među sobom. Najznačajniji od njih, njegov potomak Babur osnovao je Mogulsko carstvo u Indiji u 16. vijeku.
Timurlenk je bio istaknuti vojskovođa. Upamćen je po okrutnostima koja su nadmašila priče o okrutnostima njegovog uzora Džingis-kana. Uzima se da je Timurlenk u osvajanjima pogubio na stotine hiljada ljudi, a tvrdi se i da je uživao nanoseći patnju ljudima. Navodno je posebno zadovoljstvo za njega bilo podizanje kula od glava njegovih žrtava.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]
