Tre-garth

Tre-garth

Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.18°N 4.1°W
Cod OS	SH603678
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Siân Gwenllian (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Claire Hughes (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Pentref yng nghymuned Llandygái, Gwynedd, Cymru, yw Tre-garth^[1] neu Tregarth^[2] ( ynganiad ). Fe'i lleolir rhwng Bethesda a dinas Bangor gerllaw Afon Ogwen. Saif Chwarel y Penrhyn rhwng Tregarth a Bethesda, a thyfodd y pentref yn bennaf fel trigfan i'r chwarelwyr. O'r boblogaeth o tua 1,000, mae o gwmpas 70% yn siarad Cymraeg.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Siân Gwenllian (Plaid Cymru)^[3] ac yn Senedd y DU gan Claire Hughes (Llafur).^[4]

Yn ystod y streic fawr yn Chwarel y Penrhyn, dychwelodd rhai o'r gweithwyr i'r chwarel yn ystod y streic, ac ystyrid hwy yn "Fradwyr" gan y gweddill. Symudodd nifer o'r rhain o Fethesda i Dregarth, lle'r adeiladwyd tai ar eu cyfer gan Arglwydd Penrhyn. Gelwid un stryd yn Nhregarth yn "Stryd y Gynffon" am flynyddoedd wedyn.

Ar un adeg yr oedd dwy reilffordd yn rhedeg trwy'r pentref, sef cangen oedd yn rhedeg i Fethesda o'r brif lein LNWR, a gaewyd yn 1963, a Rheilffordd Chwarel y Penrhyn oedd yn cael ei defnyddio i gario llechi i Porth Penrhyn i'w hallforio, ac a gaewyd yn 1962. Agorwyd darn o drac yr hen reilffordd fel Lôn Las Ogwen.

Ymhith enwogion sy'n enedigol o Dregarth a'r cyffiniau mae:

• Hugh Brython Hughes (1848-1913), awdur llyfrau plant Cymraeg
• Syr Ifor Williams, un o ysgolheigion Cymreig mwyaf yr 20g
• Ifor Bowen Griffith
• T. Gwynn Jones, cerddor (nid y bardd)
• John Ogwen, actor a aned mewn gwirionedd yn Sling

• Lôn Las Ogwen
• Sling

• Gwefan Canolfan Amgylchedd Moelyci