Mallwyd

Mallwyd

Math	pentrefan
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.68°N 3.68°W
Cod OS	SH862125
Cod post	SY20
Gwleidyddiaeth
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Pentref bychan a phlwyf yn ne-ddwyrain Gwynedd yw Mallwyd ( ynganiad ). Fe'i lleolir yn nyffryn Afon Dyfi ar briffordd yr A470 tua hanner ffordd rhwng Dolgellau a Machynlleth. Ar bwys y pentref mae cyffordd yr A458 o gyfeiriad Y Trallwng. Y pentrefi agosaf yw Dinas Mawddwy, tua dwy filltir i'r gogledd, ac Aberangell i'r de. Mae Afon Dugoed yn aberu yn Afon Dyfi ger y pentref.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)^[1] ac yn Senedd y DU gan Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).^[2]

Saif y pentref bron ar yr hen ffin rhwng Sir Feirionnydd a Sir Drefaldwyn. Hen enw'r pentref oedd 'Tre'r llan', safle eglwys blwyf Mallwyd yn hen gwmwd Mawddwy. Hon oedd ardal Gwylliaid Cochion Mawddwy, a gofféir o hyd yn enw y dafarn The Brigands yn y pentref.

Yn ôl traddodiad sefydlwyd eglwys Mallwyd gan Sant Tydecho yn y 6g ar ôl iddo ddod i'r ardal o Gernyw. Mae'r adeilad presennol yn dyddio o'r 14g ac o adeiladwaith anghyffredin, yn hir ac isel ei ffurf gyda llofftydd yn y ddau ben. Mae llawer o'r dodrefn pren yn perthyn i'r 17g. Yr ysgolor John Davies oedd rheithor Mallwyd am 30 mlynedd ar ddechrau'r 17g; ceir cofeb iddo yn yr eglwys a godwyd ar ddau ganmlwyddiant ei farwolaeth.

• Edward Urien - (bl. tua 1580–1614), bardd
• John Davies - yr ysgolhaig (c. 1567 - 1644)
• Hugh Jones - bardd, emynwr, awdwr (1749 - 1825)
• Richard Davies (Tafolog) - bardd a beirniad (1830 - 1904)
• David Jones (Dewi Wyllt) - cerddor (1836 - 1878)

• 
  Tafarn y Gwylliaid, Mallwyd.
• 
  Yr eglwys o'r dwyrain
• 
  Hen ywen
• 
  Y cyntedd gyda ffosil o ysgithr mamoth ac asgwrn arall a ddarganfuwyd rhwng yr eglwys a'r afon.
• 
  Y cyntedd a chlochdy pren
• 
  Clochdy pren gyda'r ysgrifen: SOLI DEO SACRUM ANNI CHRISTI MDCXL. Arferai hefyd gynnwys y geiriau: VENITE CANTEM[us domino] A.D.1640 HONOR DEO IN EXCELSIS
• 
  Llun panorama o'r eglwys gyfan, gan wynebu'r dwyrain
• 
  Seddau yng nghefn yr eglwys
• 
• 
• 
  Bedyddfaen marmor du wyth-ochrog: anrheg yn 1734 gan Syr John Mytton o Halston