Pielgrzymki

Sanktuaria Miłosierdzia Bożego zajmują istotną rolę w rozwoju kultu Bożego Miłosierdzia. Głównym ich celem jest głoszenie i wypraszanie Miłosierdzia Bożego dla wspólnoty parafialnej, diecezji i całego świata oraz krzewienie duchowości św. s. Faustyny Kowalskiej.
Pierwsze sanktuaria Miłosierdzia Bożego powstały w latach 90. XX w. w Częstochowie, Krakowie-Łagiewnikach, Szczecinie, Myśliborzu, Sokołowie Podlaskim, Kaliszu, Ożarowie Mazowieckim i Łomży. Po kanonizacji bł. s. Faustyny Kowalskiej (30 kwietnia 2000 r.) kolejne sanktuaria pod tym wezwaniem powstały w Płocku, Białymstoku, Poznaniu, Gdańsku-Wrzeszczu, Łodzi, Kielcach, Sosnowcu, Ostrowcu Świętokrzyskim, Toruniu, Białej Podlaskiej i Ełku. W sumie, w latach 1992-2005 powstało w Polsce 19 sanktuariów Bożego Miłosierdzia.
Najważniejszą rolę w grupie sanktuariów Bożego Miłosierdzia w Polsce pełni sanktuarium w Krakowie-Łagiewnikach. Jest to jeden z najprężniej rozwijających się w ostatnim dziesięcioleciu ośrodków pielgrzymkowych nie tylko w kraju, ale także w świecie. Sługa Boży Jan Paweł II, podczas ostatniej pielgrzymki do Polski, nawiedzając sanktuarium w Łagiewnikach w dniu 17 sierpnia 2002 r. ogłosił ośrodek światowym centrum kultu Bożego Miłosierdzia i dokonał w nim uroczystego aktu zawierzenia świata Bożemu Miłosierdziu. W ostatnich latach sanktuarium to odwiedza w ciągu roku około 2 mln pielgrzymów z ponad 90 krajów świata.
Istotną rolę w rozszerzaniu kultu Miłosierdzia Bożego w Polsce pełni sanktuarium w Dolinie Miłosierdzia w Częstochowie. Obecnie jest to sanktuarium o randze ponaddiecezjalnej, do którego pielgrzymuje rocznie około 50 tys. pielgrzymów indywidualnych i w grupach zorganizowanych z Polski i z zagranicy.
Ważnymi ośrodkami kultu Bożego Miłosierdzia w północno-wschodniej Polsce są sanktuaria w Łomży i Białymstoku, natomiast na ziemiach zachodnich Polski ważne znaczenie odgrywa sanktuarium w Myśliborzu. Z kolei na Mazowszu, pielgrzymi coraz częściej przybywają do sanktuariów w Płocku (miejsce pierwszego objawienia Pana Jezusa Miłosiernego s. Faustynie Kowalskiej – 22 lutego 1931 r.) oraz w Ożarowie Mazowieckim. Ranga pozostałych ośrodków pielgrzymkowych omawianych w pracy jest lokalna.

Wśród wielu szlaków pielgrzymkowych, których trasy wiodą przez Polskę, w ostatnich latach można wyróżnić szlak świętej siostry Faustyny. Już dzisiaj tym szlakiem corocznie pielgrzymuje ponad milion wiernych, którzy oddają cześć Bożemu Miłosierdziu i modlą się za wstawiennictwem Apostołki Bożego Miłosierdzia. Odwiedzają oni głównie sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach, Płocku i Częstochowie oraz Sanktuarium Chrzcielne w Świnicach Warckich.
Niniejszy artykuł jest propozycją pielgrzymki szlakiem pierwszej świętej Polki. Jego celem jest przybliżenie miejsc, gdzie przed kilkudziesięciu laty urodziła się, spędziła dzieciństwo i młodość oraz przebywała w Zgromadzeniu Matki Bożej Miłosierdzia Siostra Faustyna Kowalska.
Należy przypuszczać, że w związku z kanonizacją siostry Faustyny ruch pielgrzymkowy na proponowanej przez autora w tym artykule trasie znacznie wzrośnie, bowiem Siostra Faustyna, jak powiedział Ojciec Święty Jan Paweł II, podczas homilii w trakcie Mszy kanonizacyjnej, jest „darem Boga dla naszej epoki, darem polskiej ziemi dla całego Kościoła”.

ABSTRAKT
Niniejsze studium przedstawia zagadnienie kultu świętego Jakuba Apostoła w świetle analizy teologiczno–historycznej. Celem rozprawy jest prezentacja historii kultu Jakuba Starszego i ukazanie jego aspektów teologicznych oraz znaczenia dla współczesnego życia religijnego oraz teologii. Przedmiotem rozprawy jest życie świętego Jakuba zaprezentowane w kontekście danych biblijnych oraz apokryficznych, historyczny rozwój kultu Apostoła w Santiago de Compostela, a także innych częściach Europy. Szczególny nacisk położono na omówienie zagadnienia fenomenu ruchu pątniczego do grobu Apostoła. W dalszej części pracy zostaje poddany analizie kult świętego Jakuba w Polsce począwszy od średniowiecza, z uwzględnieniem elementów tego zjawiska pojawiających się w hagiografii i kaznodziejstwie. Ostatni rozdział prezentuje nauczanie papieskie dotyczące postaci świętego Jakuba i pielgrzymowania do jego sanktuarium w Composteli, zwłaszcza w świetle wypowiedzi papieży Jana Pawła II i Benedykta XVI. Ukazano także zarys rozwijającego się współcześnie kultu świętego Jakuba zwłaszcza jego aspektów teologicznych, ze szczególnym uwzględnieniem rzeczywistości polskiej.
Praca powstała w oparciu o wypowiedzi Magisterium Kościoła, literaturę historyczną i teologiczną, a także zebrane materiały konferencyjne poświęcone tej tematyce.

W ostatnim dwudziestoleciu Droga św. Jakuba przeżywa imponujący rozwój. Obecnie Camino de Santiago jest nie tylko jednym z najważniejszych, chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych i pierwszym Europejskim Szlakiem Kulturowym, ale także najdłuższym oznakowanym szlakiem pątniczym na świecie. Droga św. Jakuba to szlak pod każdym względem wyjątkowy, określany mianem „najpiękniejszej drogi świata”, „głównego traktu Europy”, „drogi życia”, „drogi wiary” oraz „drogi nawrócenia i pokory”.
Od niemal dziesięciu lat, również w Polsce obserwuje się stale rosnące zainteresowanie Szlakiem Jakubowym do Composteli. Obecnie Droga św. Jakuba jest najdłuższym, oznakowanym szlakiem pielgrzymkowym, a zarazem najdłuższym szlakiem tematycznym i kulturowym w Polsce. Od momentu wytyczenia i oznakowania pierwszego odcinka Drogi św. Jakuba w Polsce (Dolnośląska Droga św. Jakuba – otwarta 24 lipca 2005 r.) do chwili obecnej oznakowano 4725 km polskich odcinków Camino de Santiago. Wynik ten robi imponujące wrażenie na wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób zetknęli się z Drogą św. Jakuba.

The Way of St. James (Spanish: El Camino de Santiago, German: Jakobsweg) is one of the most important Christian pilgrimage routes and the first European Cultural Route. Existing for over 1000 years route, in the last two decades ¬experience a tremendous growth. The Way of St. James is a route in every respect unique, defined as the most beautiful route in the world and the way of life. Currently, the Camino de Santiago runs through nearly the whole Europe and ends in the Cathedral of Santiago de Compostela. According to the tradition, the relics of St. James – the first martyr among the Apostles, are kept here. Exactly on this pilgrimage route – as Johan Wolfgang von Goethe wrote – European consciousness was born.

The study presents the latest trends visible in religious tourism in the world over the last decade. These include, most of all, the renaissance of medieval pilgrimage routes and walking pilgrimage, the popularity of the so-called "holidays" in monasteries and hermitages, the rising interest in traveling to the centers, where the Misteries of the Passion and solemnities are presented. The study presents also forms and volume of the pilgrimage and tourist movement to the most important European pilgrimage centers in 2000-2011. This analysis has shown the steady growth in the popularity of the journeys undertaken for religious and religious-cognitive motives in the world.

Niniejsze studium przedstawia zagadnienie kultu świętego Jakuba Apostoła
w świetle analizy teologiczno–historycznej. Celem rozprawy jest prezentacja historii kultu Jakuba Starszego i ukazanie jego aspektów teologicznych oraz znaczenia dla współczesnego życia religijnego oraz teologii. Przedmiotem rozprawy jest życie świętego Jakuba zaprezentowane w kontekście danych biblijnych oraz apokryficznych, historyczny rozwój kultu Apostoła w Santiago de Compostela,a także innych częściach Europy.Szczególny nacisk położono na omówienie zagadnieniafenomenu ruchu pątniczego do grobu Apostoła. W dalszej części pracy zostaje poddany analizie kult świętego Jakuba w Polsce począwszy od średniowiecza, z uwzględnieniem elementów tego zjawiska pojawiających się w hagiografii i kaznodziejstwie. Ostatni rozdział prezentuje nauczanie papieskie dotyczące postaci świętego Jakuba i pielgrzymowania do jego sanktuarium w Composteli, zwłaszcza w świetle wypowiedzi papieży Jana Pawła II i Benedykta XVI. Ukazano także zarys rozwijającego się współcześnie kultu świętego Jakuba zwłaszcza jego aspektów teologicznych, ze szczególnym uwzględnieniem rzeczywistości polskiej.
Praca powstała w oparciu o wypowiedzi Magisterium Kościoła, literaturę historyczną i teologiczną, a także zebrane materiały konferencyjne poświęcone tej tematyce.

Artykuł jest propozycją pielgrzymki szlakiem św. ojca Pio z Pietrelciny – znanego w całym świecie włoskiego kapucyna, kapłana i stygmatyka, któremu dane było przez 50 lat nosić znaki Męki Jezusa Chrystusa. Papież Jan Paweł II beatyfikował go 8 maja 1999 r., zaś trzy lata później – 16 czerwca 2002 r. w obecności ponad 300 tysięcy pielgrzymów zgromadzonych przed Bazyliką św. Piotra na Watykanie dokonał jego kanonizacji.
Celem artykułu jest przybliżenie miejsc w związanych z życiem i działalnością św. oj-ca Pio. Szczególną uwagę w artykule zwrócono na Pietrelcinę – miejscowość rodzinną zakon-nika oraz San Giovanni Rotondo – miasto na Półwyspie Gargano, w regionie Apulia, w którym o. Pio spędził 52 lata.
W ciągu roku do Pietrelciny pielgrzymuje ok. 2 milionów osób. Najwięcej pątników przybywa tu co roku w dniu 25 maja, kiedy w miasteczku odbywają się uroczystości z okazji rocznicy urodzin św. ojca Pio.
San Giovanni Rotondo jest obecnie najważniejszym miejscem kultu św. ojca Pio oraz najliczniej odwiedzanym ośrodkiem pielgrzymkowym świata, do którego w ciągu roku przy-bywa 7,5 mln osób. Od 1968 r. – a więc śmierci ojca Pio, rejestruje się wzrost liczby pątników przybywających do sanktuarium. W okresie od 1989 do 1998 liczba ta wzrosła ponad cztero-krotnie (1989 r. – 835 tys., 1998 r. – 3500 tys.). Największą liczbę pątników w księgach od-wiedzających zerejestrowano w analizowanym okresie w 1999 r. – miało to niewątpliwie związek z beatyfikacją ojca Pio – 2 maja 1999 r. Sezon pielgrzymkowy trwa od maja do października. Najwięcej grup angielskojęzycznych rejestruje się w ciągu roku z Stanów Zjednoczonych, Irlandii, Anglii, Filipin, Malty, Kanady, Australii i Singapuru

Artykuł jest propozycją pielgrzymki szlakiem św. ojca Pio z Pietrelciny – znanego w całym świecie włoskiego kapucyna, kapłana i stygmatyka, któremu dane było przez 50 lat nosić znaki Męki Jezusa Chrystusa. Papież Jan Paweł II beatyfikował go 8 maja 1999 r., zaś trzy lata później – 16 czerwca 2002 r. w obecności ponad 300 tysięcy pielgrzymów zgromadzonych przed Bazyliką św. Piotra na Watykanie dokonał jego kanonizacji.
Celem artykułu jest przybliżenie miejsc w związanych z życiem i działalnością św. ojca Pio. Szczególną uwagę w artykule zwrócono na Pietrelcinę – miejscowość rodzinną zakonnika oraz San Giovanni Rotondo – miasto na Półwyspie Gargano, w regionie Apulia, w którym o. Pio spędził 52 lata.
W ciągu roku do Pietrelciny pielgrzymuje ok. 2 milionów osób. Najwięcej pątników przybywa tu co roku w dniu 25 maja, kiedy w miasteczku odbywają się uroczystości z okazji rocznicy urodzin św. ojca Pio.
San Giovanni Rotondo jest obecnie najważniejszym miejscem kultu św. ojca Pio oraz najliczniej odwiedzanym ośrodkiem pielgrzymkowym świata, do którego w ciągu roku przybywa 7,5 mln osób. Od 1968 r. – a więc śmierci ojca Pio, rejestruje się wzrost liczby pątników przybywających do sanktuarium. W okresie od 1989 do 1998 liczba ta wzrosła ponad czterokrotnie (1989 r. – 835 tys., 1998 r. – 3500 tys.). Największą liczbę pątników w księgach odwiedzających zerejestrowano w analizowanym okresie w 1999 r. – miało to niewątpliwie związek z beatyfikacją ojca Pio – 2 maja 1999 r. Sezon pielgrzymkowy trwa od maja do października. Najwięcej grup angielskojęzycznych rejestruje się w ciągu roku z Stanów Zjednoczonych, Irlandii, Anglii, Filipin, Malty, Kanady, Australii i Singapuru.

Sanktuarium Krzyża Świętego w Krakowie-Mogile jest najbardziej znanym ośrodkiem kultu Pana Jezusa Ukrzyżowanego w Polsce do którego w ostatnich latach pielgrzymuje w ciągu roku około 150 tys. osób. Sanktuarium w Mogile należy także do najstarszych sanktuariów Pańskich w kraju. Nabożeństwo do Męki Pańskiej sięga tu swymi początkami pierwszej poł. XIII w.
Głównym przedmiotem kultu w sanktuarium jest cudowny wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego. Pochodzenie krucyfiksu jest nieznane, gdyż nie zachowały się żadne dokumenty źródłowe dotyczące tej kwestii. Stare podanie mówi, że wizerunek znajdował się w Mogile od założenia klasztoru przez cystersów w 1222 r. Z kronik klasztornych wiadomo, że już w XIII w. w kościele doznawano wielu łask i składano pierwsze wota. Podczas wielkiego pożaru, jaki wybuchł w kościele w 1447 r. ocalał tylko krzyż. Wiadomość o tym niezwykłym wydarzeniu rozeszła się po Krakowie i okolicznym regionie. Od tego momentu nastąpił wielki napływ pielgrzymów.
Analiza ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium Krzyża Świętego w Krakowie-Mogile została wykonana dla okresu 1993-2002, w oparciu o prowadzoną w ośrodku rejestrację grup pielgrzymkowych. W analizowanym okresie liczba zerejstrowanych w sanktuarium grup pielgrzymkowych wzrosła niemal pięciokrotnie. Największy wzrost liczby grup zanotowano w latach 1994-1995 (182%). Najwięcej grup zarejestrowano w sanktuarium w 2002 r. (398 grup; ponad 22 tys. pątników).
Najwięcej pielgrzymów pielgrzymuje do Mogiły podczas oktawy święta Podwyższenia Krzyża Świętego (14-21 września), Wielkiego Tygodnia oraz w każdy pierwszy piątek miesiąca. Wiele grup pielgrzymkowych przybywa również do sanktuarium w okresie Wielkiego Postu, zwłaszcza na nabożeństwa pasyjne – Drogę Krzyżową i Gorzkie Żale. Od świąt Wielkanocnych ruch pielgrzymkowy wyraźnie wzrasta. Najwięcej grup pielgrzymkowych w ciągu roku rejestruje się w ośrodku w maju i czerwcu oraz we wrześniu.
Ponad 23% ogółu pielgrzymów przybywa z diecezji krakowskiej. W dalszej kolejności znalazły się diecezje katowicka (12,9%), tarnowska (5,5%), bielsko-żywiecka (5,4%), kielecka (5,0%) i wrocławska (4,9%). W sumie z metropolii krakowskiej (diecezja krakowska, tarnowska, kielecka i bielsko-żywiecka) przybyło łącznie 40% ogólnej liczby pielgrzymów i ponad 46% ogółu zarejestrowanych grup pielgrzymkowych.

Papal coronations (by decree of the Holy See) of the picture of Our Lady in Poland in 1990-2011
The coronation of miraculous images of Our Lady is one of the expressions of reverence that the Catholic Church holds towards the Blessed Virgin Mary, and is also a sign of gratitude for the graces and Divine blessings received through Her intercession.
The present paper analyzes the process of coronation of the miraculous images of Our Lady in Poland in the years 1990-2011, as decreed by the Holy See. In the analyzed period there were eighty-nine acts of papal coronations of the images of Our Lady (sixty-eight paintings, one icon, one wall painting). To this group also belong twelve re-coronation acts and repeated coronations of the images of Our Lady.
The biggest number of papal coronations of the images of Our Lady took place in 1997 (twelve coronations, including one re-coronation), 2000 (ten) and 1991 (nine, including two re-coronations). The high number of coronations in the years 1991 and 1997 can be associated with the 4th and 6th visits to Poland of Pope John Paul II.
In the analyzed period the most images of Our Lady were coronated by: John Paul II – twenty-two; Cardinal Józef Glemp, Senior Primate of Poland – sixteen (and two recoronations); and Archbishop Józef Kowalczyk, the current Primate of Poland – fifteen (and three re-coronations).
In terms of spatial distribution of the sanctuaries with images coronated by papal decrees in the years 1990-2011 it is to be stated that the highest number of such centers of Marian cult is situated within the borders of the diocese of Kraków (eleven sanctuaries), and also in the dioceses of: Częstochowa (six) and Ełk and Radom (five sanctuaries each). Another remarkable area is the mountaneous region of Karpaty Polskie, where during the analyzed period thirteen images of Our Lady were coronated by Papal crowns.

W opracowaniu przedstawiono formy i wielkość ruchu turystycznego do największych sanktuariów Pańskich w Polsce. Sanktuaria te stanowią 10% ogółu ośrodków pielgrzymko-wych w naszym kraju. W opracowaniu przedstawiono również krótką analizę zasięgu prze-strzennego oddziaływania wybranych sanktuariów.
Sanktuaria Pańskie należą do najstarszych ośrodków pielgrzymkowych w Polsce. Obecnie w Polsce rejestruje się 73 sanktuaria poświęcone Chrystusowi. Znaczna część tych ośrodków powstała w okresie średniowiecza. Najbardziej znane: Święty Krzyż, Miechów, Mogiła, Elbląg, Glotowo, Lublin i Poznań sięgają swoimi początkami XII-XIV wieku. Niemal połowa (47 %) notowanych obecnie sanktuariów Pańskich powstała w XVI-XVIII w., kiedy w Polsce rozwinął się kult Męki Pańskiej. W okresie niewoli narodowej (1795-1918) powstało na ziemiach polskich dziewięć sanktuariów. Po zakończeniu II wojny światowej powstało w Polsce 21 sanktuariów Pańskich,  w tym aż 15 sanktuariów Bożego Miłosierdzia.
Ośrodki w Kalwarii Zebrzydowskiej i Krakowie-Łagiewnikach posiadają rangę mię-dzynarodową i zaliczane są do najważniejszych centrów pątniczych Europy. Sanktuarium w krakowskich Łagiewnikach jest światowym centrum kultu Bożego Miłosierdzia.
Do sanktuariów o randze krajowej zaliczono sanktuarium w Piekarach Śląskich i na Świętym Krzyżu, natomiast do grupy sanktuariów o zasięgu ponaddiecezjalnym zaliczono ośrodki w: Alwernii, Białymstoku, Cmolasie, Częstochowie (Dolina-Miłosierdzia), Glotowie, Kalwarii Pacławskiej, Krakowie-Mogile, Pakości, Nowym Sączu i Wejherowie. Najliczniejszą grupę wśród polskich sanktuariów Pańskich stanowią ośrodki o diecezjalnym (32%) i lo-kalnym (46%) zasięgu przestrzennym oddziaływania.
Współczesna sieć sanktuariów Pańskich w Polsce jest dziedzictwem wielowiekowej tradycji, tworzonej zarówno przez sanktuaria w których czczone są relikwie, cudowne wize-runki Chrystusa oraz kalwarie, kopie kaplic Bożego Grobu i Świętych Schodów.
Na rozwój ruchu pielgrzymkowego i turystycznego do omawianych ośrodków w ostat-nich latach złożyły się następujące czynniki: walory religijne ośrodków (w przypadku sank-tuariów kalwaryjskich połączenie kultu Męki Pańskiej i kultu maryjnego), tradycja pielgrzy-mowania, walory krajoznawcze oraz bogata historia większości ośrodków, bogaty program duszpasterski, położenie wielu ośrodków na terenie atrakcyjnych turystycznie regionów Polski (m. in. w Karpatach, Górach Świętokrzyskich, na Warmii).

Od ponad trzydziestu lat w Polsce obserwuje się zjawisko powstawania nowych szlaków pątniczych związanych z osobami wyniesionymi na ołtarze (m.in. św. Jana Pawła II, św. Faustyny Kowalskiej, bł. Ks. Jerzego Popiełuszki) oraz renesansu starych szlaków pielgrzymkowych (Droga św. Jakuba).
Główne szlaki pielgrzymkowe w Polsce prowadzą obecnie do najbardziej znanych sanktuariów w kraju. Z kolei szlaki o regionalnym i lokalnym zasięgu zostały wytyczone tak, aby prowadziły do lokalnych i regionalnych ośrodków pielgrzymkowych.
W artykule dokonano klasyfikacji i prezentacji głównych szlaków pielgrzymkowych w Polsce. Uwzględniając zasięg przestrzenny szlaku oraz wielkość ruchu pielgrzymkowego wyróżniono szlaki pielgrzymkowe o randze międzynarodowej, krajowej, regionalnej i lokalnej. Najważniejszą rangę wśród analizowanych szlaków pełnią: średniowieczny szlak pielgrzymkowy prowadzący do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela, Szlaki Papieskie oraz Międzynarodowy Szlak Maryjny Częstochowa – Mariazell.
Przeprowadzona prezentacja wybranych szlaków pielgrzymkowych w Polsce pozwoliła wykazać, że dalszy rozwój tych szlaków i ruchu pielgrzymkowego jest możliwy jedynie przy spełnieniu szeregu kluczowych zadań, przede wszystkim: powstaniu w pełni rozwiniętej bazy turystycznej przy szlakach, wzmocnieniu działań promocyjnych i informacyjnych o szlakach, stałej kontroli stanu oznakowania szlaków oraz koordynacji działań.

Sanktuarium Matki Bożej Świętolipskiej należy obok Gietrzwałdu do najważniejszych ośrodków pielgrzymkowych w północno-wschodniej Polski. Nazywane często „Częstochową Północy” jest również jednym z najprężniej rozwijających się maryjnych sanktuariów o randze ponaddiecezjalnej. Przybywają tu pątnicy z najdalszych zakątków Polski, a także z Niemiec, Austrii, Rosji, Litwy, Białorusi i Ukrainy.
Z źródeł historycznych wiadomo, że już pod koniec XV w. do Świętej Lipki ciągnęły liczne pielgrzymki nie tylko z Prus, ale również z Mazowsza. Pielgrzymowali tu wierni z od-ległych stron, aby pomodlić się w kaplicy okalającej drzewo lipowe, w którego koronie znaj-dowała się łaskami słynąca figura Matki Bożej. Pomimo zniszczenia w 1524 r. kaplicy i figurki Madonny, a nawet postawieniu ku przestrodze w ich miejscu szubienicy, kult maryjny w Świętej Lipce nie ustał. Po wykupieniu w 1617 r. Świętej Lipki z rąk protestantów i odbu-dowaniu kaplicy rozpoczął się rozwój sanktuarium. W latach 1686-1693 jezuici wybudowali wspaniałą, barokową bazylikę, w której umieszczono łaskami słynący wizerunek Matki Bożej Świętolipskiej – Matki Jedności Chrześcijan. Pod koniec XVII w. zasięg przestrzenny oddzia-ływania ośrodka obejmował tereny Warmii, Prus Królewskich, Prus Książęcych, północnego Mazowsza oraz zachodniej Litwy.
W opracowaniu przedstawiono formy i wielkość ruchu pielgrzymkowego do sanktua-rium Matki Bożej Świętolipskiej w Świętej Lipce w latach 1996-2007. Analiza ruchu piel-grzymkowego oraz zasięgu przestrzennego oddziaływania sanktuarium i rozkładu ruchu piel-grzymkowego w ciągu roku została przeprowadzono dla okresu 1996–2007, w oparciu o reje-strację grup pielgrzymkowych uczestniczących w sanktuarium we Mszy św.

Polish knights and pilgrims on their way to Compostela — space, sacrum, time

Camino de Sancti Jacobi — or the pilgrimage routes to Compostela were covered by tens of thousands of pilgrims each year in Medieval Europe. The pilgrims included a relatively small group of Poles, chiefly knights connected with the rulers. The Polish pilgrimages to St. James cathedral in Compostela are confirmed primarily by hand-written and printed documents, iconographic, cartographic and archaeological sources.
Polish knights and pilgrims going from Poland to Santiago de Compostela travelled by local roads, tried by local communities, belonging to the transport corridors going from the East to the West of Europe and from Northern European states to the South of the continent. The choice of routes and method of pilgrimage depended primarily on the social status and wealth of the pilgrim. Most major pilgrimage routes in Poland started in Gdańsk, Toruń, Wrocław, Poznań and Kraków. The pilgrims used trade routes through Czechia, Moravia, Germany, Switzerland, France and, eventually, through regions in northern Spain. Some pilgrims travelled from Poland through Slovakia and Hungary, and next along German, French and Spanish routes. The sea route was chosen only rarely, from Gdańsk to Porto or to La Coruña, and next on foot to St. James cathedral in Compostela.
On their way to Compostela the pilgrims stopped in sanctuaries, monasteries and trade towns where they found shelter in hospitals, poorhouses and hospices. The walking pace was conditional on many factors, primarily on the weather conditions, terrain, road condition, physical and mental health, as well as the endurance of animals (horses or mules). Assuming a Medieval pilgrim, a wanderer, covered about 25 km a day on foot during a day, the journey from Krakow to Santiago de Compostela (a distance of about 3,000 km) had to take at least 120 days, and from Vilnius to Compostela about 150 days. Obviously, it should be kept in mind the total pilgrimage duration must be doubled as the return of the pilgrim home from the sanctuary took more or less the same.

Sanktuarium Bożego Grobu w Miechowie było jednym z największych ośrodków pielgrzymkowych w Polsce w okresie średniowiecza. Jest to najstarsze sanktuarium Pańskie w Polsce i jedno z dwóch (obok Przeworska) funkcjonujących obecnie sanktuariów Grobu Bożego w Europie. Swoją wysoką rangę zawdzięcza przede wszystkim posiadaniu kaplicy Grobu Chrystusa oraz możliwości uzyskania w nim tych samych odpustów jakie uzyskiwali pielgrzymi w bazylice Grobu Bożego w Jerozolimie.
Początki sanktuarium sięgają 1163 r. Wówczas to Jaksa z Miechowa herbu Gryf, wróciwszy szczęśliwie z wyprawy do Ziemi Świętej, postanowił wypełnić ślub i zbudować kościół w swej rodzinnej wsi. Opiekę nad nim powierzył, sprowadzonym z Jerozolimy Kanonikom Regularnym Stróżom Świętego Grobu Jerozolimskiego.
Znaczenie sanktuarium w Miechowie podnosiły także odpusty zastępcze, udzielone po opanowaniu Jerozolimy przez muzułmanów. Wierni, udający się do miechowskiej kaplicy Grobu Pańskiego otrzymywali takie same odpusty, jakie zyskiwali pielgrzymi jerozolimscy. Od końca XII do XV wieku rycerstwo polskie ofiarowało sanktuarium bogate jałmużny, w zamian za udzielone odpusty. W 1263 r. papież Urban IV wyjął konwent miechowski oraz podległe mu klasztory w Polsce, Czechach, Rusi, Węgrzech i Niemczech spod jurysdykcji biskupów i postanowił aby podlegał tylko kościołowi jerozolimskiemu. Przywilej ten potwierdził w Awinionie papież Grzegorz XI, w 1372 r. Bogactwo klasztoru i przybywające do sanktuarium pielgrzymki przyczyniły się, że szybko rozwijające się osiedle przyklasztorne otrzymało w 1290 roku przywilej lokacyjny księcia Przemysława II.
Rozwój sanktuarium został zahamowany na skutek ogromnego pożaru 19 kwietnia 1745, który strawił całe miasto wraz z kościołem i klasztorem, a ostatecznie kasaty zakonu w 1819 r. W 1852 r. ostatni proboszcz miechowita, ks. Baltazar Chwalbiński, zrezygnował z probostwa. Od tego czasu kościół i duszpasterstwo objęli księża diecezjalni.
Trudno jest stwierdzić, jak długo specyficzne dla Miechowa tradycje kultowe, związane historycznie z bożogrobcami przetrwały w duszpasterstwie parafialnym. Najprawdopodobniej zanikły one wraz ze śmiercią ostatnich zakonników.

Cracow belongs to the group of major centres of religious tourism with global reach. Cracow pilgrimage traditions go back to the 12th century. In the peak period of medieval pilgrimage movement in the 15th century, 17 loca sacra were registered in Cracow. At the end of the 16th century, due to numerous churches featuring miraculous images, relics and tombs of saints and the blessed, Cracow started taking on the name of "a second Rome" (Cracovia alter Roma). The election of Cardinal Karol Wojtyła to the Holy See (16th October 1978) triggered another stage of development of pilgrimage and religious tourism to the capital of Lesser Poland. It coincided with the entering of the Old City in Cracow on the UNESCO World and Cultural Heritage List – as one of 12 sites in the world to be entered first.
In the last two decades, in the urban space of Cracow in the scope of pilgrimage and religious tourism, two trends can be distinguished: revival of the cult in medieval pilgrimage centres and the emergence of new pilgrimage centres: the Divine Mercy Shrine in Łagiewniki, "Do not be afraid!" Centre – the Shrine of St. John Paul II in Białe Morza, Ecce Homo Shrine of St. Brother Albert, and the Sanctuary of Fátima in Bieńczyce. Currently, Cracow is known in the Christian world as a global centre of the cult of Divine Mercy, "the Papal Town" – one of the most important centres of the cult of John Paul II, next to the Vatican City and Wadowice, and one of 13 cities in the world to have hosted World Youth Day (2016). Currently, there are over 30 shrines in the city. They are mostly shrines of saints and the blessed, as well as Marian Shrines with crowned images of the Mother of God. Global importance is enjoyed by the Divine Mercy Shrine in Łagiewniki and the Shrine of St. John Paul II in Białe Morza, each visited by about 2 million people a year.
The study demonstrates what elements determine the international repute of Cracow. Based on field research, in-depth interviews and the Plan of actions for the development of religious tourism in Cracow by 2020, perspectives of development of religious tourism in the city in the next decade have been presented.

Pielgrzymowanie znane jest we wszystkich religiach. Wiele miejsca poświęca temu Biblia, zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie. Abraham, Naród Wybrany czy sam Jezus Chrystus byli w czasie swojego życia w drodze na spotkanie z Bogiem. Także Kościół na wzór swojego Założyciela zachęca wiernych aby wyruszyli do sanktuariów i w ten sposób doświadczyli głębi przemiany. Ważnym miejscem, które zachęcało wiernych do modlitwy było Santiago de Compostela, w którym czczone są relikwie świętego Jakuba Apostoła.

The Way of Saint James is the world’s longest marked Christian pilgrimage route, as well as the first European Cultural Route. The Małopolska Way of Saint James constitutes one of the 25 Camino de Santiago sections currently operating in Poland. The trail refers to a medieval trade route which used to lead along the edge of the Vistula river valley from Sandomierz to Kraków. The route was one of the branches of the so-called Ruthenian route, leading from Polesie and Ruthenia to the capital of the Crown and to Silesia. The first section of the Małopolska Way of Saint James (Pałecznica – Więcławice Stare – Kraków) was opened on 25 October 2008. The whole section of the trail, from Sandomierz to Szczyrk (317 km), was marked during the following years. There are ten Churches of St James on the route: in Sandomierz, Kotuszów, Szczaworyż, Probołowice, Pałecznica, Niegardów, Więcławice Stare, Sanka, Palczowice, and Szczyrk. The presented study includes an analysis of tourist and pilgrimage traffic on the Małopolska Way of Saint James. A purpose of the paper was also to summarise the activities and projects connected with the creation and development of this stretch of Camino de Santiago in Poland. Other objectives serving further popularisation of the route have been indicated, as well.

Today, even though we live in a more and more secularised world, where a sense of moral void, and of being emotionally lost is deepening, a steady increase in the number of travels characterised by religious and religious-cognitive motives has been observed for many years. In recent years, around 15 million people annually have taken part in pilgrimages to main pilgrimage sites in Poland (both of international and domestic range). Religious tourism is winning more and more followers, too.
At present, there are more than 800 pilgrimage centres in Poland, predominantly connected with the Roman Catholic Church. Among them, Marian pilgrimage sites definitely prevail (around 550 sanctuaries – 70 per cent of the total number). As for sanctuaries of Jesus Christ, or Our Lord’s sanctuaries, according to Polish professional literature, there are 97 of them, which constitutes 12 percent of the total sanctuary number. The remaining 160 pilgrimage sites are connected with the special worship of the saints or blessed.
The sanctuaries of the saints and blessed are among the oldest pilgrimage centres in Poland, along with the Lord’s sanctuaries. The oldest such place is the sanctuary in Gniezno, which houses the tomb of Saint Adalbert of Prague – the patron of Poland. In the year 1000 Otto III, king of Germany and Holy Roman Emperor made a pilgrimage to the tomb. Built in 1090, the cathedral in Gniezno used to be one of the most important sacred places in Medieval Poland.
One of the oldest pilgrimage centres in Polish Carpathian Mountains is the sanctuary of hermits Świerad and Benedict in Tropie by the Dunajec river, dating back to late 11th century. In the 13th century the cult of blessed Kinga developed in Stary Sącz. Starting in the 15th century, the following sanctuaries related to the cult of the holy relics of the saints and blessed gained prominence: Dukla (cult of blessed John of Dukla), Lipnica Murowana (saint Simon of Lipnica) as well as Kęty (saint John of Kęty).
Among the many Polish cities which are home to sanctuaries, Kraków is one of the most exceptional, with more than 30 pilgrimage centres registered in the city at present, of which 16 are associated with the cult of the saints and blessed. Pilgrimages to Kraków started already in the 12th century and were related to the cult of St. Florian and St. Stanislaus Bishop and Martyr. At the peak of the pilgrimage movement, in the 15th century, 17 sacred places („loca sacra”) were registered in Kraków.
Almost half of the sanctuaries of the saints and blessed were built in 1945-2010. Over 20 per cent of the analysed pilgrimage centres can be dated back to the Middle Ages, and 25 per cent originated during the post-Trent restoration of the 16th and 17th centuries.
The spatial distribution of the analysed sanctuaries shows their concentration in the former historic regions of Poland – mainly in southern Małopolska and Wielkopolska.
The most numerous group of the Polish sanctuaries of the saints and blessed are centres of local (52 per cent of the total number) and diocesan (35 per cent) range of spatial impact. Some of the most prominent sanctuaries of international renown are the sanctuaries in Góra Świętej Anny (the cult of st. Anne); Oświęcim and Niepokalanów (the cult of st. Maximilian Maria Kolbe), Wadowice (the cult of Servant of God John Paul II) and Warsaw (the cult of blessed father Jerzy Popiełuszko).

Artykuł jest propozycją pielgrzymki szlakiem św. ojca Pio z Pietrelciny – znanego w całym świecie włoskiego kapucyna, kapłana i stygmatyka, któremu dane było przez 50 lat nosić znaki Męki Jezusa Chrystusa. Papież Jan Paweł II beatyfikował go 8 maja 1999 r., zaś trzy lata później – 16 czerwca 2002 r. w obecności ponad 300 tysięcy pielgrzymów zgromadzonych przed Bazyliką św. Piotra na Watykanie dokonał jego kanonizacji.
Celem artykułu jest przybliżenie miejsc w związanych z życiem i działalnością św. ojca Pio. Szczególną uwagę w artykule zwrócono na Pietrelcinę – miejscowość rodzinną zakonnika oraz San Giovanni Rotondo – miasto na Półwyspie Gargano, w regionie Apulia, w którym o. Pio spędził 52 lata.
W ciągu roku do Pietrelciny pielgrzymuje ok. 2 milionów osób. Najwięcej pątników przybywa tu co roku w dniu 25 maja, kiedy w miasteczku odbywają się uroczystości z okazji rocznicy urodzin św. ojca Pio.
San Giovanni Rotondo jest obecnie najważniejszym miejscem kultu św. ojca Pio oraz najliczniej odwiedzanym ośrodkiem pielgrzymkowym świata, do którego w ciągu roku przybywa 7,5 mln osób. Od 1968 r. – a więc śmierci ojca Pio, rejestruje się wzrost liczby pątników przybywających do sanktuarium. W okresie od 1989 do 1998 liczba ta wzrosła ponad czterokrotnie (1989 r. – 835 tys., 1998 r. – 3500 tys.). Największą liczbę pątników w księgach odwiedzających zerejestrowano w analizowanym okresie w 1999 r. – miało to niewątpliwie związek z beatyfikacją ojca Pio – 2 maja 1999 r. Sezon pielgrzymkowy trwa od maja do października. Najwięcej grup angielskojęzycznych rejestruje się w ciągu roku z Stanów Zjednoczonych, Irlandii, Anglii, Filipin, Malty, Kanady, Australii i Singapuru.

In the paper a spatial differentiation of the Sanctuaries of Our Lord in Poland was described. The aforementioned sanctuaries are the oldest pilgrimage centres in the country. Nearly half of them were founded in the 16th and 17th centuries. The centres in Kalwaria Zebrzydowska and Cracow–Łagiewniki are of international range and they are among the most frequently visited pilgrimage centres in Europe and the sanctuary in Łagiewniki has been declared the world centre of the cult of the Divine Mercy.

W opracowaniu przedstawiono formy i wielkość ruchu turystycznego do największych sanktuariów Pańskich w Polsce. Sanktuaria te stanowią 10% ogółu ośrodków pielgrzymko-wych w naszym kraju. W opracowaniu przedstawiono również krótką analizę zasięgu prze-strzennego oddziaływania wybranych sanktuariów.
Sanktuaria Pańskie należą do najstarszych ośrodków pielgrzymkowych w Polsce. Obecnie w Polsce rejestruje się 73 sanktuaria poświęcone Chrystusowi. Znaczna część tych ośrodków powstała w okresie średniowiecza. Najbardziej znane: Święty Krzyż, Miechów, Mogiła, Elbląg, Glotowo, Lublin i Poznań sięgają swoimi początkami XII-XIV wieku. Niemal połowa (47 %) notowanych obecnie sanktuariów Pańskich powstała w XVI-XVIII w., kiedy w Polsce rozwinął się kult Męki Pańskiej. W okresie niewoli narodowej (1795-1918) powstało na ziemiach polskich dziewięć sanktuariów. Po zakończeniu II wojny światowej powstało w Polsce 21 sanktuariów Pańskich,  w tym aż 15 sanktuariów Bożego Miłosierdzia.
Ośrodki w Kalwarii Zebrzydowskiej i Krakowie-Łagiewnikach posiadają rangę mię-dzynarodową i zaliczane są do najważniejszych centrów pątniczych Europy. Sanktuarium w krakowskich Łagiewnikach jest światowym centrum kultu Bożego Miłosierdzia.
Do sanktuariów o randze krajowej zaliczono sanktuarium w Piekarach Śląskich i na Świętym Krzyżu, natomiast do grupy sanktuariów o zasięgu ponaddiecezjalnym zaliczono ośrodki w: Alwernii, Białymstoku, Cmolasie, Częstochowie (Dolina-Miłosierdzia), Glotowie, Kalwarii Pacławskiej, Krakowie-Mogile, Pakości, Nowym Sączu i Wejherowie. Najliczniejszą grupę wśród polskich sanktuariów Pańskich stanowią ośrodki o diecezjalnym (32%) i lo-kalnym (46%) zasięgu przestrzennym oddziaływania.
Współczesna sieć sanktuariów Pańskich w Polsce jest dziedzictwem wielowiekowej tradycji, tworzonej zarówno przez sanktuaria w których czczone są relikwie, cudowne wize-runki Chrystusa oraz kalwarie, kopie kaplic Bożego Grobu i Świętych Schodów.
Na rozwój ruchu pielgrzymkowego i turystycznego do omawianych ośrodków w ostat-nich latach złożyły się następujące czynniki: walory religijne ośrodków (w przypadku sank-tuariów kalwaryjskich połączenie kultu Męki Pańskiej i kultu maryjnego), tradycja pielgrzy-mowania, walory krajoznawcze oraz bogata historia większości ośrodków, bogaty program duszpasterski, położenie wielu ośrodków na terenie atrakcyjnych turystycznie regionów Polski (m. in. w Karpatach, Górach Świętokrzyskich, na Warmii).

Celem prezentowego opracowania było poznanie przyczyn i uwarunkowań powstania sanktuariów Pańskich w Polsce okresie odnowy potrydeckiej.
W wyniku przeprowadzonej kwerendy archiwalnej i bibliotecznej, w granicach dzisiejszej Polski wyróżniono 39 sanktuariów Pańskich powstałych w okresie odnowy potrydenckiej – jest to ponad 40% funkcjonujących obecnie tego typu ośrodków pielgrzymkowych w kraju. Na podstawie przeprowadzonych badań można sformułować następujące wnioski:
– okres reformacji zahamował rozwój sanktuariów Pańskich na ziemiach polskich. Dopiero od początku XVII w. zaczęły wykształcać się nowe miejsca pielgrzymkowe, związane głównie z kultem Męki Pańskiej.
– największe znaczenie w powstaniu sieci sanktuariów Pańskich w okresie odnowy potrydenckiej miał rozwój kultu cudownych wizerunków Chrystusa lub Trójcy Świętej,
a także rozwój kultu Męki Pańskiej i Eucharystii.
– istotny wpływ na powstanie i rozwój badanych ośrodków miała także działalność zgromadzeń zakonnych, głównie żebraczych, a także mecenat magnacki i szlachecki, oraz działalność bractw i stowarzyszeń religijnych.
– najwyższą rangę wśród analizowanych ośrodków posiadały sanktuaria kalwaryjskie, przede wszystkim w Kalwarii Zebrzydowskiej, Wejherowie, Pakości, a także sanktuarium na Świętym Krzyżu, które jednak utraciło rangę sanktuarium narodowego po cudownej obronie Jasnej Góry w 1655 r.

Sanktuarium Ecce Homo św. Brata Alberta w Krakowie należy do nielicznych ośrodków pielgrzymkowych w Polsce, w których rozwinięty jest kult Męki Pańskiej oraz kult osoby świętej i błogosławionej. W sanktuarium tym bowiem, pielgrzymi otaczają czcią łaskami słynący wizerunek Chrystusa ubiczowanego Ecce Homo oraz relikwie św. Brata Alberta (Adama Chmielowskiego) i relikwie bł. Siostry Bernardyny Marii Jabłońskiej – współzałożycielki Zgromadzenie Sióstr Albertynek.
Analiza ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium została wykonana dla okresu 1986 – 2004, w oparciu o rejestrację grup pielgrzymkowych prowadzoną przez siostry albertynki, które opiekują się sanktuarium.
Najwięcej pielgrzymów i grup pielgrzymkowych w analizowanym okresie zarejestrowano w sanktuarium w 1989 i 2002 r. W 1989 r., w 185 grupach przybyło 16,5 tys. pątników. Niewątpliwie miało to związek z kanonizacją brata Alberta w Rzymie przez Ojca Św. Jana Pawła II (12 listopada 1989 r.). Wzrost liczby grup pielgrzymkowych przybyłych do sanktuarium w 2002 r., należy wiązać natomiast z pielgrzymką papieża Jana Pawła II do Polski i Jego pobytem w Krakowie. W ostatnich latach w sanktuarium rejestruje się w ciągu roku ponad 6 tys. osób
Najwięcej pielgrzymów przybywa do sanktuarium podczas odpustu ku czci Ecce Homo (w piątek przed Niedzielą Palmową), a także w trakcie odpustów związanych ze liturgicznym wspomnieniem św. Brata Alberta (17 czerwca) oraz bł. Siostry Bernardyny Jabłońskiej (22 września).
Najwięcej grup pielgrzymkowych przybywa z diecezji krakowskiej, a także katowickiej i warszawskiej. Zasięg przestrzenny oddziaływania sanktuarium w ciągu ostatnich piętnastu lat znacznie się powiększył. Dla porównania w 1987 r., obejmował on w zasadzie region Małopolski, oraz częściowo Mazowsza i Górnego Śląska.
Ruch pielgrzymkowy do sanktuarium ma wyraźnie charakter sezonowy. Rozpoczyna się on w maju i trwa do końca października. Najwięcej grup pielgrzymkowych rejestruje się w ośrodku w miesiącach od maja do lipca. Ożywiony ruch pielgrzymkowy, obserwuje się również w sanktuarium we wrześniu i październiku.

Sanktuaria poświęcone Jezusowi Chrystusowi stanowią 7,5% w ogólnej liczbie ośrodków kultu religijnego w Europie. Szacuje się, że ich liczba w skali świata nie przekracza 10% ogólnej liczby ośrodków kultu religijnego. Najwięcej sanktuariów Pańskich znajduje się w Niemczech (około 120), Hiszpanii i w Austrii (ponad 100), we Włoszech (około 40), Szwajcarii, Portugalii i Francji. Większość z nich ma średniowieczną historię swojego powstania. Badacze kultu Chrystusa podkreślą, że sanktuaria Jemu poświęcone są fenomenem religijności ibero-germańskiej.
Pielgrzymki do miejsc związanych z życiem Jezusa Chrystusa znane są od pierwszych wieków chrześcijaństwa. Jerozolima była pierwszym i najważniejszym sanktuarium poświęconym Chrystusowi. Tam czczono miejsca związane z jego publiczną działalnością oraz z męką i śmiercią. Później zaczęły powstawać sanktuaria poza Jerozolimą. W większości sanktuariów Pańskich czczone są relikwie Męki Pańskiej lub cudowne wizerunki Jezusa Chrystusa. Do nielicznych należą sanktuaria związane z objawieniami Jezusa. Stosując podział historyczno-teologiczny, sanktuaria Pańskie dzielimy na trzy grupy:
1. Sanktuaria wprowadzające w ziemskie życie Jezusa Chrystusa. Do grupy tej zaliczamy sanktuaria Bożego Narodzenia, Dzieciątka Jezus i Przemienienia Pańskiego.
2. Sanktuaria Męki Pańskiej. Do tej najliczniejszej zaliczone zostały: sanktuaria cudownych wizerunków Pana Jezusa Cierpiącego, Ubiczowanego, Konającego, Ukrzyżowanego, Miłosiernego „Ecce Homo”; relikwii Ciernia Korony Pana Jezusa, Drzewa Krzyża Świętego, gwoździa, relikwii Najdroższej Krwi Chrystusa oraz sanktuaria Kalwaryjskie i Świętych Schodów.
3. Sanktuaria Chrystusa Zmartwychwstałego i Uwielbionego – to sanktuaria Bożego Grobu, Bożego Miłosierdzia i Eucharystyczne (Bożego Ciała i Najdroższej Krwi Pana Jezusa).

Bicycle tourism on the Way of St. James – a European Cultural Route
The present paper is an attempt to summarize actions related to the founding and development of parts of the Way of St.James in Europe and adapting them to the needs of bicycle tourism. The authors of the paper, basing on field research and interviews with representatives of foreign associations looking after the Jacobean routes have analyzed the number, kind and character of bicycle pilgrimages on the Way of St.James.
Among the scholars investigating the phenomenon of the Way of St.James in Europe there is a common belief that the re-birth of the Way took place after the pilgrimage of blessed John Paul II to Santiago de Compostela in 1982. In 1987 the European Council proclaimed the Camino de Santiago as Europe’s first cultural route and encouraged regional authorities to recreate former pilgrimage routes. The first ways of St.James were recreated in Spain, and then in France. Camino de Santiago is a route that can be pilgrimaged on foot, by bike or on horseback. Basing on the data analysis from the Pilgrimage Office of the Archbishopric of Santiago de Compostela, it can be stated that in the years 2005-2010 a twofold increase in bicycle pilgrimages to the tomb of St.James was registered (in 2010 it was almost 33,000 people).
Among the most important parts of the Way of St.James in Europe used by cyclists are EuroVelo 3, called the Pilgrim’s Route, and Camino Frances.
In Poland, as in Europe, the ways of St.James are bicycle-friendly; however, there are no separate bicycle routes but only routes for both walkers and cyclists. Initiatives developing bicycle tourism on Jacobean routes are being taken up in various parts of the country. Special attention should be paid to the project entitled “Designing a bicycle route of St.James in the region of Dolny Śląsk.”

W rozmieszczeniu przestrzennym polskich ośrodków pielgrzymkowych wyraźnie zaznacza się region Karpat. Obecnie funkcjonuje tam ponad 120 katolickich sanktuariów (tj. około 15% ogółu polskich ośrodków pielgrzymkowych). Zdecydowana większość – 90 ośrodków (75% ogółu) związana jest z kultem maryjnym. W grupie 14 sanktuariów Pańskich, jakie obecnie funkcjonują w Karpatach Polskich, główną rolę odgrywają sanktuaria pasyjno-maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej (sanktuarium o randze międzynarodowej) i Kalwarii Pacławskiej (sanktuarium o randze ponaddiecezjalnej)
Pierwsze sanktuaria Pańskie związane z kultem cudownych wizerunków Chrystusa powstały w Karpatach Polskich w XVI w. W XVII w. powstają tu sanktuaria kalwaryjskie związane z kultem Męki Pańskiej (Kalwaria Zebrzydowska i Kalwaria Pacławska). W sumie do końca XVIII w. w granicach dzisiejszych Karpat Polskich powstało 10 Pańskich ośrodków pielgrzymkowych. W odróżnieniu od pozostałych regionów pielgrzymkowych Polski, wszystkie sanktuaria Pańskie w Karpatach Polskich powstały przed 1945 r.
Analizując przestrzenne rozmieszczenie analizowanych ośrodków pielgrzymkowych, widoczna jest ich lokalizacja wzdłuż dolin głównych rzek karpackich: Soły, Dunajca, Białej, Ropy i Wisłoka.
Współczesna sieć sanktuariów Pańskich w Karpatach Polskich jest dziedzictwem wielowiekowej tradycji. Tworzą ją sanktuaria, w których czczone są cudowne wizerunki Dzieciątka Jezus, Przemienienia Pańskiego, Chrystusa Cierpiącego i Ukrzyżowanego, a także kalwarie i sanktuarium eucharystyczne. Pomimo iż analizowane sanktuaria stanowią tylko 12% ogółu karpackich ośrodków pielgrzymkowych, to od początku XVII w. zaznaczyły trwałą obecność w sieci sanktuariów w tym regionie Polski. Z przeprowadzonych badań wynika, że ruch pielgrzymkowy do analizowanych ośrodków pielgrzymkowych wykazuje z każdym rokiem tendencję wzrostową, a głównymi czynnikami, które mają na to wpływ są tradycje pątnicze, walory krajobrazowe regionu, walory historyczne i architektoniczne kościołów sanktuaryjnych, troska o rozwój kultu i praca duszpasterska opiekujących się sanktuarium księży lub zgromadzeń zakonnych oraz rozwój komunikacji.

Sanktuarium Bożego Grobu w Jerozolimie, już od wczesnego średniowiecza, było źródłem inspiracji dla przedsięwzięć we wszystkich rodzajach sztuki europejskiej. Wyobrażenia i naśladownictwa Grobu Chrystusa powstawały m.in. w takich krajach, jak: Anglia, Francja, Hiszpania, Niemcy, Polska i Włochy. Jak zaznaczono na wstępie, kopiowano lub trawestowano różne elementy jerozolimskiego zespołu: sam sarkofag grobowy, komorę grobową, kaplicę Świętego Grobu, całą rotundę Anastasis, a nawet całe założenia Bazyliki Grobu Świętego w Jerozolimie.
Wśród wielu kaplic Grobu Chrystusa w Europie kilkanaście znajduje się na terenie Polski. Bardzo często zdarzało się, że te kaplice stawały się sanktuariami i mogą być przykładem translokacji kultu Grobu Chrystusa. Głównymi krzewicielami tego kultu był Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Jerozolimskiego. W trzech kościołach na terenie naszego kraju, należących niegdyś do bożogrobców, zachowały się kaplice Bożego Grobu. Są to: bazylika Grobu Bożego w Miechowie, bazylika Świętego Ducha w Przeworsku i kościół śś. Piotra i Pawła w Nysie. Kaplice Grobu Pańskiego w Miechowie i Przeworsku są obecnie Sanktuariami Pańskimi, do których corocznie przybywają licznie pielgrzymi. Oprócz tych dwóch sanktuariów Świętego Grobu, w Polsce występują także kopie Grobu Chrystusa, które nie mają rangi sanktuarium. Do tej odmiennej grupy kaplic Bożego Grobu należą obiekty, które występują tylko na Śląsku (w Głogówku, Potępie i Żaganiu), oraz kaplice wchodzące w skład kalwarii, które stanowią najliczniejszą grupę.
Sanktuaria i kaplice Świętego Grobu to przede wszystkim miejsca kultu Męki i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Widoczne to jest zwłaszcza w okresie Wielkiego Postu oraz Wielkanocy, kiedy to przy tych kopiach jerozolimskiego Grobu gromadzą się rzesze wiernych, aby na modlitwie rozważać słowa: „Nie ma Go tu, bo zmartwychwstał, jak powiedział” (Mt 28, 6).

In 2003, the European network of the Camino de Santiago (Ecumenical Pilgrims’ Path “Via Regia”) reached the border between Germany and Poland in Görlitz/Zgorzelec, providing an important stimulus for the commencement of works on marking out the Way of St. James in Poland. In the following year, a group of enthusiasts of St. James’s Trail and pilgrims from Poland who went on pilgrimages to Santiago de Compostela put forward an idea of marking out the first section of the Way of St. James in Poland on the Internet forum of the “Camino de Santiago Polish Club”. The project involved the marking out of the Polish Way (Camino Polaco), going from Ogrodniki (near the border between Poland and Lithuania) through Olsztyn, Toruń, Gniezno and Poznań to the border between Poland and Germany in Słubice. However, it has taken another several years to complete this undertaking . Regardless of the Camino Polaco project, Camino pilgrims and worshippers of St. James in Lower Silesia and the Głogów Region came up with an idea of marking the so-called Lower Silesian Way of St. James, which runs from Głogów through Jakubów to Zgorzelec (164 km). This route was marked in the period of 2004-2005 and it was officially opened on 24 July 2005 as the first Polish section of the Camino de Santiago. This initiated the spectacular development of St. James’s Trails in Poland, resulting (as at 1 January 2017) in 34 marked Polish sections of the Way of St. James, which together form the Camino de Santiago network of more than 6,100 km.
An analysis of the concentration of Polish sections of the Camino de Santiago and the cult of St. James dynamically growing in St. James’s parishes and fraternities, as well as numerous religious, cultural, tourist and sporting initiatives relating to St. James in Poland justifies the conclusion that Poland currently belongs to Camino-related leaders not only in Central Europe but in the world. Apart from Spain, only in Poland such a dynamic growth of the Way of St. James network has been observed in the last decade, supported by a living cult of James the Apostle in spatial arrangements and a series of innovative Camino projects. In no other country, except for Spain, the renaissance of the cult of St. James in parishes, fraternities and associations as well as the reception of pilgrimages and hikes on national sections of the Camino de Santiago have reached such proportions as in Poland.

FATHER JOHANNES LIEBELT – THE REVEREND OF GERMANCATHOLICS IN WAŁBRZYCH

To continue the important industrial production and coal mining in the Walbrzych area of Lower Silesia the Polish authorities found it necessary to maintain a significant German population. A large proportion of these highly skilled and experienced workers were of the Roman Catholic faith. Their spiritual wellbeing continued to be served by German priests after the end of of he Second World War as appointed by Church authorities. The priest Johannes Liebelt (1889–1963) was the longest serving spiritual leader for this con-fessional group, a strong advocate of German identify for his flock. Providing stimulation for their cultural and educational lives Liebelt was active in the entire Lower Silesian region until 1959. Particularly intere-sted in liturgical restoration he was a strongly involved in the „Una Sancta” and „Quickborn” movements. Largely biographical in nature this article looks at the vicissitudes of Liebelt’s life, his birth in Boleslawiec to his final days in Heidelberg in Western Germany. In particular his work as a parish priest in Lautawerk Lusiatia; his collaboration with Max Joseph Metzger in Meitingen; the time he spent in Rachowice near Gliwice and his service as a chaplain of a hospital in the Festung Breslau.

The Extraordinary Jubilee of Mercy announced by Pope Francis lasted in the Catholic Church from 8 December 2015 to 20 November 2016. In accordance with the Holy Father's decision, approximately 10 thousand Holy Doors – Doors of Mercy were opened in all Catholic Church dioceses during the Jubilee Year. In these doors, the faithful could obtain complete indulgence. In Poland, a total of 669 churches or chapels were pronounced Churches of the Jubilee Year of Mercy by local ordinaries. Doors of Mercy were opened in those churches. These churches included all cathedrals of the La-tin Catholic Church (42 cathedrals) and two cathedrals of the Ukrainian Greek Catholic Church, and: 319 shrines, 90 parish churches or filial churches of Divine Mercy, 23 churches of the Most Sacred Heart of Lord Jesus, 10 churches of St. Faustina Kowalska, 10 hospital chapels, 4 prison chapels, two convent chapels, one chapel at the Hospice Home, one chapel of the Border Guards and one chapel at the shelter for the homeless. This paper is aimed at quantitative presentation of the Doors of Mercy of the Extraordinary Jubilee of Mercy in Poland, the analysis of spatial arrangement of Doors of Mercy in the sacred space of Poland, and the grouping of Doors of Mercy with regard to pilgrimage centres in Poland, considering the spatial range of impact, patronage and rank of shrines. The presentation of research results mainly makes use of a dynamic and comparison method, cartographic presentation methods (thematic map and choropleth map), and statistical methods.

Prezentowane opracowanie jest próbą podsumowania działań związanych z powstaniem i dalszym rozwojem podkarpackiego odcinka Drogi św. Jakuba Via Regia. Autorzy opracowania na podstawie badań terenowych oraz analizy funkcjonowania pozostałych odcinków Camino de Santiago – Drogi św. Jakuba w Polsce podjęli także próbę przedstawienia najważniejszych problemów oraz wyzwań związanych z dalszym rozwojem Drogi św. Jakuba Via Regia na trasie Korczowa – Pilzno.
W dniu 9 listopada 2012 r. obchodzono 30. rocznicę „Aktu Europejskiego” – przemówienia bł. Jana Pawła II wygłoszonego podczas pielgrzymki do Santiago de Compostela. Wśród naukowców badających fenomen szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba panuje obecnie zgodne przekonanie, że „Akt Europejski” rozpoczął nowy rozdział w historii pielgrzymowania do Composteli. Na apel Papieża-Polaka odpowiedziała m.in. Rada Europy uznając w 1987 r. Drogę św. Jakuba pierwszym Europejskim Szlakiem Kulturowym i zachęciła władze regionów do odtworzenia dawnych szlaków pielgrzymkowych. W 1993 r. Camino de Santiago na terytorium Hiszpanii, a w 1998 r. na terytorium Francji wpisano przez UNESCO na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości. W Polsce prace nad oznakowaniem pierwszego odcinka „szlaku jakubowej muszli” rozpoczęto w 2005 r. W wyniku prac wielu organizacji, stowarzyszeń, duszpasterzy, caminowiczów i indywidualnych osób do chwili obecnej w Polsce wytyczono ponad 3300 km odcinków Drogi św. Jakuba.
W styczniu 2012 r. Vice-Marszałek Województwa Podkarpackiego oficjalnie otworzył podkarpacki odcinek Drogi św. Jakuba Via Regia. Szlak biegnie z Korczowej przy granicy z Ukrainą, przez Przemyśl, Jarosław, Przeworsk, Łańcut, Rzeszów, Ropczyce do Pilzna. Tym samym podkarpacki odcinek Camino de Santiago połączył się zachodnimi odcinkami szlaku jakubowego Via Regia, prowadzącymi przez Małopolskę, Górny i Dolny Śląsk do Zgorzelca przy granicy z Niemcami – i dalej docelowo do Santiago de Compostela. Długość Drogi św. Jakuba Via Regia na terytorium Polski wynosi 935 km (z czego 219 km w województwie podkarpackim). Odległość z Korczowej do Santiago de Compostela wyznaczoną trasą Camino de Santiago to 4087 km.
Droga św. Jakuba Via Regia na terenie województwa podkarpackiego prowadzi wśród malowniczych regionów Pogórza Karpackiego, w tym także przez obszar Pogórza Dynowskiego. Szlak biegnie jednocześnie wzdłuż Drogi Królewskiej – Via Regia, tj. odrębnego – historycznego szlaku wpisanego w 2005 r. przez Radę na listę Europejskich Szlaków Kulturowych.
Na podstawie przeprowadzonych badań terenowych na szlaku, dokonano charakterystyki podkarpackiego odcinka Camino de Santiago. Określono braki i zagrożenia oraz cele dalszych prac nad jego rozwojem. Przeprowadzone badania wykazały, że dużym niebezpieczeństwem w funkcjonowaniu szlaku jest bardzo mała świadomość lokalnych społeczności (w tym organizacji i jednostek samorządowych) oraz mała informacja na ten temat Drogi św. Jakuba i idei pielgrzymowania do Santiago de Compostela w badanym regionie. Poważnym problem są braki w oznakowaniu szlaku, pomimo iż projekt wytyczania i znakowania został już zamknięty.

Dzisiaj, podobnie, jak przed wiekami, na szlaku pielgrzymkowym do Santiago de Compostela – szlaku pod każdym względem wyjątkowym, określanym mianem najpiękniejszej drogi świata, coraz częściej spotkać można polskich pątników. Z każdym rokiem rośnie też liczba pielgrzymów z Polski, którzy otrzymali tzw. „Compostelkę”, tj. dokument potwierdzający odbycie pielgrzymki do grobu św. Jakuba: przejścia pieszo ostatnich 100 km lub przejechania konno 100 km, bądź na rowerze 200 km Camino de Santiago. W 2010 r. – Świętym Roku
Jakubowym, 2040 osób z Polski (0,75% ogółu) otrzymało „Compostelkę”.
W 2011 r. liczba polskich pielgrzymów w Santiago de Compostela była nieco mniejsza (w porównaniu do 2010 r.) – wyniosła bowiem 1820 osób, jednak udział Polaków w ogólnej liczbie pątników, którzy otrzymali „Compostelkę” wzrósł do niemal 1% ogółu (0,99%)4. Dane te potwierdzają, że Polska jest krajem, który odgrywa coraz większe znaczenie w międzynarodowych peregrynacjach do grobu św. Jakuba. Śmiało też można stwierdzić, że słowa metropolity Santiago de Compostela, Juliána Barrio Barrio, że „Polska będzie źródłem, skąd
do grobu św. Jakuba będzie napływała nieustanna rzeka pielgrzymów” (Monte do Gozo, 2 lipca 2010 r.), realizują się na naszych oczach.

W sieci ośrodków pielgrzymkowych Karpat Polskich ważną rolę zajmuje Podhale –kraina historyczno-etnograficzna u północnego podnóża Tatr, w górnym dorzeczu Dunajca, ograniczona od wschodu rzeką Białką, a od zachodu Czarnym Dunajcem. O istotnym znaczeniu tego regionu w skali kraju świadczy fakt, że funkcjonuje tu największe i najbardziej znane w Polsce sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Zakopanem-Krzeptówkach – obecnie ośrodek o randze międzynarodowej odwiedzany w ciągu roku przez ponad 1 mln osób z 53 krajów świata. Ogromne znaczenie dla mieszkańców Podhala posiada sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu, w którym od kilku wieków wielkim kultem otaczana jest łaskami słynąca figurka Matki Bożej z Dzieciątkiem. Obecnie sanktuarium ludźmierskie zaliczane jest do najprężniej rozwijających się w kraju ośrodków pielgrzymkowych o randze ponaddiecezjalnej (ponadregionalnej), a odwiedza je około 300 tys. osób w ciągu roku. Ważne miejsce wśród sanktuariów maryjnych w Polsce zajmuje także sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem-Olczy. Jest to jedyne w Polsce sanktuarium pod tym wezwaniem. Przybywają tu pątnicy z najdalszych zakątków Polski, aby przed figurą Matki Bożej objawiającej się św. Katarzynie Labouré, szukać pocieszenia i prosić Maryję o potrzebne łaski.
W opracowaniu przedstawiono formy i wielkość ruchu pielgrzymkowego i turystycznego do sanktuariów w Ludźmierzu, Zakopanem-Krzeptówkach i Zakopanem-Olczy, a także do kościoła pw. św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim wpisanego w 2003 r. na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Dokonano także analizy zasięgu przestrzennego oddziaływania oraz rozkładu ruchu pielgrzymkowego w ciągu roku sanktuarium Matki Bożej Gaździny Podhala w Ludźmierzu.

Św. Stanisław Biskup i Męczennik jest głównym patronem Polski, a także głównym patronem archidiecezji krakowskiej, poznańskiej i warszawskiej oraz diecezji kieleckiej, lubelskiej, płockiej, sandomierskiej i tarnowskiej. Pod jego wezwaniem rejestruje się obecnie w Polsce niemal 300 parafii Kościoła rzymskokatolickiego. W każdej z nich, rokrocznie 8 maja uroczyście obchodzone jest święto św. Stanisława.
Zasięg geograficzny kultu św. Stanisława w Polsce obejmuje generalnie terytorium całego kraju. Występuje jednak wyraźne przestrzenne zróżnicowanie sieci parafialnej pod we-zwaniem św. Stanisława. Duży udział parafii w diecezjach w Polsce południowo-wschodniej i centralnej, a z drugiej strony mała koncentracja w zachodniej i północnej części kraju jest przede wszystkim wynikiem uwarunkowań historycznych.
Sanktuaria św. Stanisława znajdują się w: Krakowie (katedra na Wawelu i kościół oo. paulinów p.w. św. Michała na Skałce), Szczepanowie, Piotrawinie i Górecku Kościelnym. Natomiast w Pruścach (diecezja poznańska) i Topczewie (diecezja drohiczyńska) znajdują się czczone wizerunki świętego.
Celem artykułu jest przedstawienie zasięgu geograficznego kultu św. Stanisława i przestrzennego zróżnicowania parafii pod jego wezwaniem w Polsce. W drugiej części publikacji przedstawiono krótką charakterystykę sanktuariów w Krakowie, Szczepanowie, Pio-trawinie i Górecku Kościelnym.

Camino de santiago – by zrozumieć Europę
Camino, czyli droga do Santiago de Compostela, którą miałem możliwość przejść i przeżyć, na którą zostałem wezwany, jest niezwykła pod każdym względem. Prowadzi ona do hiszpańskiej katedry o churriguerystycznej fasadzie, w której znajduje się grób św. Jakuba Większego, Apostoła Jezusa Chrystusa. Średniowiecznym zwyczajem wyruszyłem z progu własnego domu, by wejść w niezliczony pochód pielgrzymów, którzy na przestrzeni wieków zmierzali do tego sanktuarium, niosąc na swoich barkach ciężar własnego życia oraz spraw powierzonych im przez Kościół. Ta kilkumiesięczna wędrówka doskonale oddaje wielowymiarowość ludzkiego życia, ze szczególnym naciskiem na rzeczywistość duchową. To ona jest sceną, na której dokonuje się mniej lub bardziej świadome i wyrafinowane wykorzenianie sacrum z życia człowieka. To właśnie na nią Camino ma największy wpływ. To na tym szlaku Bóg w sposób szczególny pozwala wejść w siebie, podobnie jak uczynił to ewangeliczny syn marnotrawny, siedzący u koryta swojego życia, z którego jadły świnie, lecz on sam z niego nie mógł się pożywić.

Literatura polska XIX wieku obfituje w świadectwa pieszych pielgrzymek, czy to samotnych czy zbiorowych, do miejsc kultu na terenie Rzeczypospolitej i poza jej przedrozbiorowymi granicami. Temat pielgrzymowania podejmowali zarówno pisarze, jak i pielgrzymi pragnący utrwalić na piśmie wspomnienia z niecodziennej podróży. Relacje te zawierają barwne szczegóły dotyczące różnych aspektów życia społeczności lokalnych, spraw związanych z trudami wędrówki oraz wrażeń z miejsc świętych. Wśród nich nie brakuje opisów pejzażu dźwiękowego polskiej wsi i świadectw muzycznej aktywności uczestników wydarzeń w czasie drogi, odpoczynku oraz na terenie sanktuariów. Celem artykułu jest przedstawienie wybranych zjawisk akustycznych (muzycznych, brzmieniowych i fonicznych) zawartych w dziewiętnastowiecznych tekstach polskich pielgrzymów zmierzających na Jasną Górę.

The valorisation and evaluation of the tourism and cultural potential of the Way of St. James Camino Polaco (“Suwalszczyzna” and “Warmia and Masuria”: Dusznica – Olsztyn sections)
Camino Polaco (Polish Way) is one of 36 currently functioning Polish sections of Camino de Santiago – the route that goes to the tomb of St. James in Santiago de Compostela. It is the second longest Polish section of the Way of St. James (after the Way of St. James Via Regia – 957 km). The total length of the Polish Way from Ogrodniki to Trzemeszno amounts to 651 km.
Research concerned a section of the Way of St. James known as Camino Polaco (Polish Way), leading from the border between Poland and Lithuania in Dusznica to Olsztyn and covering a total length of 313 km. The analysis of the tourism and cultural potential of the Polish Way (Dusznica – Olsztyn) was conducted with the use of the point bonitation method developed by Armin Mikos von Rohrscheidt for theme tourist and cultural routes as tourism products. Field studies were conducted in 2017 in the section of the route from Dusznica to Olsztyn. Facilities of key importance to the functioning of the route, its management in touristic terms, availability for transportation and theme events were evaluated. The general assessment of the functioning of the route was performed and solutions which may have an influence on the further development of the section of the Way of St. James were indicated. When presenting research results, the descriptive and analytical method as well as cartographic methods were used.

As a result of the valorisation of the Polish Way (Dusznica – Olsztyn) with the use of the method developed by Mikos von Rohrscheidt, it was proven that, considering the overall score (627 points), the examined section of the route should be classified as a route of considerable tourism potential. The conducted studies allowed us to pinpoint strengths and weaknesses of the entire route, its considerable attractiveness to tourists, very good coordination as well as deficits. The deficits mainly result from the short functioning of the route which has not been permanently recorded yet in the awareness of residents of Suwalszczyzna, Masuria and Warmia regions.

Dnes, obdobně jako před staletími, je možno na poutní cestě do Santiaga de Compostela, cestě po všech stránkách výjimečné, která je označována jako nejkrásnější cesta světa, stále častěji narazit na polské poutníky. Každoročně také narůstá počet poutníků z Polska, kteří obdrželi tzv. „Compostelku“ – tj. dokument, který potvrzuje absolvování pouti ke hrobu sv. Jakuba. „Compostelku“ obdrží ten, kdo urazí posledních 100 km pěšky, nebo ujede 100 km na koni, nebo 200 km na kole po trase Camino de Santiago. V r. 2010 – Roce sv. Jakuba obdrželo tzv. „Compostelku“ 2040 osob z Polska (tj. 0,75% z celkového počtu vydaných „Compostelek“)3. V r. 2011 byl počet polských poutníků v Santiagu de Compostela o něco menší (ve srovnání s r. 2010) – představoval totiž 1820 osob, avšak podíl Poláků na celkovém počtu poutníků, kteří obdrželi „Compostelku“, se zvýšil na téměř 1% (0,99%). Tyto údaje potvrzují, že Polsko je zemí, která hraje stále důležitější roli v mezinárodních poutích ke hrobu sv. Jakuba. Směle tak můžeme konstatovat, že slova metropolity Santiaga de Compostela Juliana Barrio Barrio, že „Polsko bude pramenem, odkud bude ke hrobu sv. Jakuba přitékat neustálá řeka poutníků“ (Monte do Gozo, 2. července
2010), se již naplňují před našimi zraky.

The renaissance of the Way of St.James in Europe  based on the examples of selected countries: the Czech Republic, Germany, Poland and Italy
The present paper is an attempt to summarize actions related to the founding and development of parts of the Way of St.James in Poland, the Czech Republic, Germany and Italy. The authors have analyzed the routes, their marking and present functioning, basing on research and interviews with foreign associations taking care of Jacobean routes.
Among the scholars investigating the phenomenon of the Way of St.James in Europe there is a common belief that the re-birth of the Way took place after the pilgrimage of blessed John Paul II to Santiago de Compostela in 1982. In 1987 the European Council proclaimed the Camino de Santiago as Europe’s first cultural route and encouraged regional authorities to recreate former pilgrimage routes. The first of the discussed countries to recreate Jacobean routes was Germany in 1995, where Jakobsweg was opened, from Nuremberg to Rothenburg. In 2003 the opening of Via Regia, an ecumenic pilgrimage route situated at the German-Polish border in Goerlitz/Zgorzelec, triggered efforts to recreate Polish parts of the Way of St.James, This resulted in the opening of the first Polish part of the Way in the Dolny Śląsk region in 2005. Other initiatives of local groups and associations have influenced the creation of the routes at the Czech-German border, or, as with the Żytawska Way of St.James, on the basis of a three-side partnership together with Poland.
In total, during the last 17 years – from 1995 to July 2012 more than 20,000 km of parts of Jacobean routes were designed and marked in the Czech Republic, Poland, Germany and Italy. In the forthcoming year more parts of the Way of St.James are slated to be opened. Just as in the past, they will be again frequented by pilgrims to the tomb of St.James the Apostle in Santiago de Compostela, willing to refresh and strengthen their faith and be clear witnesses to the spiritual roots of the Old Continent.

The genesis and development of St. James Route in the countries of the Visegrad Group
The presented study is an attempt to summarize the activities associated with origin/genesis and development of St. James Route in Poland, Czech Republic, Slovakia and Hungary.
The authors of this study, basing on personal research and interviews with foreign associations caring for St. James' Routes, also made an attempt to present the main problems and challenges related to the further development of the Camino de Santiago in the Visegrad Group countries (V4).
Among those investigating the phenomenon of St. James Route in Europe nowadays prevails consistent belief that the revival of St. James Route was preceded by a pilgrimage of Blessed John Paul II to Santiago de Compostela in 1982. In 1987 the Council of Europe declared the Camino de Santiago, to be the first European Cultural Route and encouraged local authirities to restore the old routes of pilgrimage. In 2003 the European network of St. James' Routes reached the German-Polish border in Görlitz/Zgorzelec. In 2004 polish people, who pilgrimage to the tomb of St. James, already began works on the demarcation of the Polish sections of St. James Route, which finally led to opening of the first section of St. James' Route in 2005; Dolnośląska St. James Route. In the years 2005-2011, thanks to the work of members of fraternities and St. James' associations, the Church authorities, local government authorities, tourism organizations, as well as friend the ways St. James and worshipers of St. James among the Visegrad Group countries, currently there are more than 4000 km of St. James Route already marked, including over 2700 km in Poland, over 1100 km in Czech Republic and approximately 500 km in Hungary. At present we work on the project of the first section of St. James' Routes in the Slovak Republic, which will be opened in the second half of 2012.

Pilgrimages and Religious Tourism in the Tatra National Park
The Tatras region plays an important role in the network of pilgrimage sites located in the Polish Carpathian Mountains. Currently the region has a Sanctuary of Our Lady Queen of the Tatra Mountains in Wiktorówki (Rusinowa Polana) and Sanctuary of Saint Brother Albert Chmielowski and Blessed Bernardyna Maria Jabłońska in Kalatówki. Since the beginning of the 20th century the cross on Giewont Mountain has been a very important place of the cult of the Passion of Christ for highlanders and tourists visiting the Tatra Mountains. It is primarily the traditions of pilgrimage, the wildlife and landscape values of the Tatras and the location near tourist routes that contribute to the importance of these pilgrimages centers.
What is noteworthy at the Tatra National Park region are small forms of sacred architecture, i.e.: roadside shrines, figures and crosses. Their diversity and the various reasons for which they are funded show not only the height of architectural skills but also exceptional religiousness of the people inhabiting this region. Beside the above pilgrimage centers the cultural heritage map of this region includes other sites of particular importance, such as: the Sacred Heart of Jesus Chapel in Jaszczurówka, the St John the Baptist Chapel in Polana Chochołowska, “hawiarska” chapel (also known as the chapel of highlander rabbers) and the Cross of Wincenty Pol in Dolina Kościeliska, a statue of St Katarzyna in the Brama Kraszewskiego Ravine and a statue of Mary Conceived Without Sin located in the wall of Zawratowa Turnia.
The study shows the forms and volume of the pilgrimage and tourist traffic to the sanctuaries in Kalatówki and Rusinowa Polana as well as to the cross on Giewont Mountain. An analysis was also made of the range of spatial influence of these pilgrimages centres and annual distribution of the pilgrim traffic.