Basarabowie

Basarabowie (rum. Basarabii) – dynastia, której przedstawiciele panowali na Wołoszczyźnie od XIV do XVII w. (kilku jej przedstawicieli zasiadło także w XVI i XVII w. na tronie Mołdawii oraz Siedmiogrodu).

Pierwsi Basarabowie uznawani są za założycieli państwa wołoskiego – pierwszym pewnym ich przedstawicielem (a zarazem pierwszym niezależnym władcą Wołoszczyzny), od którego imienia pochodzi nazwa dynastii, był Basarab I, panujący w pierwszej połowie XIV w., być może pochodzenia kumańskiego.

Następstwo tronu w ramach dynastii było skomplikowane z uwagi na formalnie nie dziedziczny, a elekcyjny system wyboru hospodara przez bojarów wołoskich, przy czym pod uwagę brani byli na równi legalni, jak i nieślubni potomkowie Basarabów. W początkach XV w. wyodrębniły się dwie skłócone ze sobą linie Basarabów: Danowiczów (rum. Dănești, potomkowie Dana I) oraz Drakulów (rum. Drăculești, potomkowie Mirczy Starego i jego najmłodszego syna Włada Diabła). Z biegiem czasu panowanie Basarabów coraz częściej było przerywane przez przedstawicieli innych rodów wołoskich, często spokrewnionych lub spowinowaconych z Basarabami, którzy zdobyli sobie poparcie możnych lub mocarstw (szczególnie Imperium Osmańskiego). Sytuację komplikowali ponadto kandydaci do tronu powołujący się fałszywie na pochodzenie od Basarabów (np. Neagoe Basarab, pochodzący z rodziny Craiovești, a podający się za syna ostatniego z Danowiczów Basaraba Młodego).

Okres panowania Basarabów można podzielić na dwie części. W XIV w. Wołoszczyzna walczyła o niezależność z Węgrami, aktywnie uczestnicząc także w polityce bułgarskiej – najwybitniejszym władcą w tym czasie był hospodar Mircza Stary, który starał się państwu zapewnić niezależność i znacznie poszerzył jego granice. Natomiast po jego śmierci Wołoszczyzna, do której południowej granicy dotarli Turcy, zaczęła popadać w zależność od imperium osmańskiego. Jeszcze w XV w. wielu jej władców otwarcie opowiadało się po stronie Węgier lub próbowało lawirować między dwoma potężnymi sąsiadami, kraj nie miał jednak faktycznie żadnych szans na uniezależnienie się. Do najwybitniejszych przedstawicieli Basarabów w tym okresie należeli Wład Palownik (zwycięski w bojach z Turkami, znany ze swego okrucieństwa) oraz być może Michał Waleczny (jego pochodzenie z tej dynastii jest dyskusyjne; dokonał on zjednoczenia pod swoim berłem Wołoszczyzny, Mołdawii i Siedmiogrodu, jednak na krótko).

Niektórzy z Basarabów, w okresie dominacji tureckiej, dobrowolnie lub z przymusu przechodzili na islam, co eliminowało ich prawa do tronu wołoskiego, pełnili natomiast często funkcje na dworze sułtańskim.

Ostatnim władcą wołoskim z dynastii Basarabów był Mihnea III, który panował w latach 1658–1659.

Filiacja (w niektórych wypadkach domniemana) hospodarów wołoskich i mołdawskich z dynastii Basarabów (w nawiasach daty panowania, W - Wołoszczyzna, M - Mołdawia):

Tihomer (Togomer), zm. ok. 1310, wojewoda wołoski
|→ Basarab I, W 1310-1352
   |→ Mikołaj Aleksander, W 1352-1364
      |→ Władysław I Samoderżec, W 1364-1377
      |→ Radu I, W 1377-1383
         |→ Dan I, W 1383-1386
         |  |→ Wład I Uzurpator, W 1395-1396
         |  |→ Dan II, W 1422-1426, 1427-1431
         |     |→ Basarab II, W 1442-1443
         |     |  |→ Basarab IV Młody, W 1477-1481, 1481-1482
         |     |→ Władysław II Dan, W 1447-1448, 1448-1456
         |     |  |→ ?
         |     |     |→ Władysław III, W 1523, 1524, 1525
         |     |        |→ Mojżesz, W 1529-1530
         |     |→ Basarab III Stary, W 1473, 1474, 1474, 1475-1476, 1476-1477
         |→ Mircza I Stary, W 1386-1395, 1396-1418
            |→ Michał I, W 1418-1420
            |→ Radu II Praznaglava, W 1420-1422, 1426-1427
            |→ Aleksander Aldea, W 1431-1436
            |→ Wład II Diabeł, W 1436-1442, 1443-1447
               |→ Mircza II, W 1442
               |→ Wład III Palownik, W 1448, 1456-1462, 1476
               |  |→ Mihnea I Zły, W 1508-1509
               |     |→ Mircza III, W 1509-1510
               |        |→ Aleksander II Mircza, W 1568-1574, 1574-1577
               |           |→ Mihnea II Poturczeniec, W 1577-1583, 1585-1591
               |              |→ Radu IX Mihnea, W 1601-1602, 1611, 1611-1616, 1620-1623, M 1616-1619, 1623-1626
               |                 |→ Aleksander Dziecię, W 1623-1627, M 1629-1630
               |                 |→ Mihnea III, W 1658-1659
               |→ Radu III Piękny, W 1462-1473, 1473-1474, 1474, 1474-1475
               |→ Wład IV Mnich, W 1481, 1482-1495
                  |→ Radu IV Wielki, W 1495-1508
                  |  |→ Radu V z Afumați, W 1522-1523, 1524, 1524-1525, 1525-1529
                  |  |  |→ Radu VIII Eliasz, W 1552-1553
                  |  |→ Radu VI Badica, W 1523-1524
                  |  |→ Wład VII Vintila, W 1532-1535
                  |  |→ Radu VII Paisie, W 1535-1545
                  |  |  |→ Patrascu Dobry, W 1554-1557
                  |  |     |→ Vintila, W 1574
                  |  |     |→ Piotr II Kolczyk, W 1583-1585
                  |  |→ Mircza Pastuch, W 1545-1552, 1553-1554, 1557-1559
                  |     |→ Piotr Młody, W 1559-1568
                  |     |→ Piotr Kulawy, M 1574-1577, 1578-1579, 1582–1591
                  |→ Wład V Młody, W 1510-1512
                  |  |→ Wład VI Topielec, W 1530-1532
                  |→ Wład Dragomir, W 1521

• 
  Basarab I Założyciel, wojewoda wołoski
• 
  Mikołaj Aleksander, hospodar wołoski
• 
  Władysław I Samoderżec, hospodar wołoski
• 
  Władysław II Dan, hospodar wołoski
• 
  Basarab III Stary, hospodar wołoski
• 
  Mircza Stary, hospodar wołoski
• 
  Radu II Praznaglava, hospodar wołoski
• 
  Wład Diabeł, hospodar wołoski
• 
  Wład Palownik, hospodar wołoski
• 
  Aleksander II Mircza
• 
  Radu Mihnea, hospodar wołoski
• 
  Radu Piękny, hospodar wołoski
• 
  Radu Wielki, hospodar wołoski
• 
  Wład VII Vintila, hospodar wołoski
• 
  Radu Paisie, hospodar wołoski
• 
  Piotr II Kolczyk, hospodar wołoski
• 
  Mircza Pastuch, hospodar wołoski
• 
  Piotr Młody, hospodar wołoski
• 
  Piotr Kulawy, hospodar wołoski

• I. Czamańska, Basarabowie [w:] Słownik dynastii Europy, red. J. Dobosz, M. Seweryński, Poznań 1999, s. 55-58.
• J. Demel, Historia Rumunii, Wrocław 1970.

• Genealogia Basarabów