Somaliland

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Somaliland (officieel (Somalisch) Jamhuuriyadda Somaliland, (Arabisch) ‎‎جمهورية صوماليلاند Jumhūrīyat Ṣūmālīlānd, (Ingels) Republic of Somaliland) is 'ne neet-erkinde staot in 't ooste vaan Afrika, op 't internationaol erkind groondgebeed vaan Somalië. Wie de res vaan Somalië weurt 't land bewoend door etnische Somaliërs, 'n islamitisch volk mèt 'n Koesjitische taol. De staot kump voort oet 't vreuger protectoraot Brits Somaliland, en maakde ziech los nao de chaos en de börgeroorlog boe-in 't land roond 1990 verveel. Zjus hei in 't noorde bleef 't rillatief rösteg en in aofwezegheid vaan 'n centraol regering besloot de regio zelf mer ein op te zètte. Sindsdeen heet de staot ziech aofzijeg gehawwe vaan wat in de res vaan Somalië gebäört, ouch wie de partije vrei slote, en zuut 'r ziech es 'n oonaofhenkelek land. Gein inkel aander land heet de oonaofhenkelekheid vaan Somaliland erkind, meh euver 't algemein liet de internationaol gemeinsjap 't gebeed oongemeujd um neet nog mie oonras in de regio te wèkke. Somaliland grens aon Djibouti, Ethiopië en de res vaan Somalië, in 't bezunder 't ouch de facto oonaofhenkelek meh wel op reïntegratie geriech Puntland.

Somaliland heet zie geclaimp gebeed in daartien regio's ingedeild:

Regio	Hoofstad	Kaart
1. Salal	Zeila
2. Awdal	Borama
3. Gabiley	Gabiley
4. Maroodi Jeex	Hargeisa
5. Sahil	Berbera
6. Oodweyne	Oodweyne
7. Toghdeer	Burao
8. Cayn	Buhoodle
9. Sarar	Caynaba
10. Sool	Las Anod
11. Sanaag	Erigavo
12. Maakhir	Badhan
13. Hawd	Baligubadle

Somaliland controleert neet gans zie geclaimp gebeed (zuug oonder). De distrikte Sool, Sanaag en Maakhir valle gans of gooddeils oonder Puntland, Awdal en Salal höbbe ziech (oonder de naom Awdal) bij de centraol regering vaan Somalië aongeslote en erkinne daorum de regering vaan Somaliland neet.

Somaliland stoont bij zien oontstoon veur 't probleem boe mie Afrikaanse staote mèt te make höbbe: de principes vaan 'ne moderne natiestaot vereinege mèt nog sterk aonwezege inheimse bestuurssysteme (in dit geval de diverse clans boe-oet 't Somalisch volk is opgebouwd). Me heet gezörg veur e twiekamereg parlemint; 't hoegerhoes is 't Hoes vaan Stamajdste, boe-in diverse clanhoofde zitting höbbe. 't Liegerhoes is 't door verkezinge aongeweze Hoes vaan Aofgeveerdegde. Heitouw woorte bij de ierste verkezinge mer drei partije touwgelaote, um te veurkoume tot ouch dit hoes laanks tribaol sjeislijne zouw weure verdeild.

De oetveurende mach weurt bekleid door 'ne gekoze president. 't Gebeed heet sinds zien aofsjeiing de volgende presidente gehad:

Umtot 't door niemes weurt erkind, heet Somaliland gein formeel relaties mèt n'importe welk aander land. Wel heet 't informeel contakte mèt Djibouti, Ethiopië, Zuid-Afrika, Zwede en 't Vereineg Keuninkriek. Soms heet 't land einmaolege contakte mèt aander len euver bepaolde zakes, beveurbeeld 't tröknumme vaan veur piraterij veroerdeilde börgers. Mèt de Europees Unie en de Afrikaanse Unie is ouch kort contak gewees euver samewèrking.

Somalië heet e grensgesjèl mèt Puntland, wat 't oostelek deil vaan veurmaoleg Brits Somaliland controleert. Sinds de stiechting vaan de Puntlandse regering in 1998 is 't e paar kier tot gewaopende conflikde gekoume, meh neet tot 'nen open oorlog. 't Betwis gebeed weurt gooddeils bewoend door de Darod-clan, dee ouch in de res vaan Puntland de mierderhied vörmp.

't Veendel besteit oet drei horizontaol baone greun, wit en roed. In de boveste baon steit in witte lètters de sjadadah ('t belaankriekste islamitisch geluifsartikel, ouch te vinde op 't veendel vaan Saoedi-Arabië), in de twiede baon steit 'n zwarte staar. 't Kleursjema weurt geassocieerd mèt 't panarabisme (in zienen islamitische vörm, door de presintie vaan greun). 't Veendel is ieder gedrage door de Somalische Nationaol Beweging, 'n drievende krach achter de aofsjeiing vaan Somaliland (zuug oonder).

Op 't embleem is de bismillah te zeen ('t begin vaan eder hoofstök oet de Koran), wie ouch twie lauwertek, 'nen adeleer, 'ne balans en twie sjöddende han, allemaol (westerse) symbole vaan geliekheid, geriechtegheid en democratie.

't Land waor noets riek, meh nao d'n oorlog is de economie vaan Somaliland compleet ingestort. Sinds 't hei weer rösteg is, heet ze ziech e bitteke kinne herstèlle meh neet väöl. Handel mèt 't boeteland is lesteg umtot me de staot neet erkint. De economie besteit gooddeils oet zelfveurzenende landbouw en vèsserij. E groet deil vaan 't geld kump binne vaanoet de Somalischen diaspora, vaan vlöchtelinge en arbeidsmigrante. Wie in de res vaan Somalië perbere väöl inwoeners ziech door zieruiverij te oonderhawwe; in Somaliland gief 't evels de eige marine die dao-op perbeert touw te zien.

Somaliland heet, in tegestèlling tot väöl aander neet-erkinde staote, 'n echte eige munt, de Somalilandse sjèlling (shilling). Wisselkoerse gief 't neet, umtot de munt neet op de valutamerret weurt verhandeld. De Somalische sjèlling, dee officieel verboje is, weurt ouch nog wel gebruuk.

Somalië ligk zuielek vaan de Golf vaan Aden, welk water 't sjeit vaan 't Arabisch sjiereiland. 't Klimaot löp oeterein vaan druug haafweuste tot naat, bebos land. Aon de kös vint me riffe en mangrovebosse. Groete deile vaan 't land zien heuvelechteg tot liech bergechteg; de Shimbiris is mèt 2.416 meter d'n hoegste berg vaan Somaliland (en ouch vaan Somalië).

Somaliland is etnisch homogeen: de bevolking besteit in groete mierderheid oet Somali's. Dit volk is in diverse clans verdeild, die weer versjèllende oonderverdeilinge kinne. In Somaliland dominere clans Hawiya en Ishaak, dewijl in 't betwis gebeed mèt Puntland wie gezag de Darod-clan leef.

't Gief drei officieel taole, Somalisch, Arabisch en Ingels. Wiedoet de mieste inwoeners höbbe Somalisch es ierste taol; väöl vaan hun spreke ein vaan de twie aander landstaole. Arabisch is neet allein de liturgische taol vaan de staotsreligie, de Arabische wereld ligk op e paarhoonderd kilometer aofstand en heet de Somalische cultuur al sinds veurislamitische tije deep beïnvlood. Ingels is de taol vaan de vreugere kolonisator.

Zoe good wie alle Somalilanders zien islamitisch, en wel soennitisch. 't Gief hei en dao soefi's, en ouch 't wahhabisme is (wie in 't kortbij Jeme) presint. Islam is staotsreligie, en de Somalilandse wètgeving moot in principe in euvereinstumming zien mèt de sjariah. 't Propagere vaan aander religies is verboje, zoe good wie 't drinke vaan alcohol en 't ete vaan verkesvleis; ouch mote vrouwlui en public 'ne plak drage. D'n islam is hei nog evels laank neet vaan 't typ wie me dat bij sommege extremistische facties in 't zuie vaan Somalië aontröf.

De cultuur vaan Somaliland weurt bepaold door de traditioneel Somalische gebruke en d'n depen invlood vaan d'n islam. 't Gief 'n rieke traditie aon veural gesproke poëzie. Umtot de Somali's laank nomadisch zien gebleve, heet de beeldende kuns gein groete beteikenis. Me kin in 't gebeed wel rotsteikeninge vinde vaan e väöl awwer volk (en wel in Laas Geel).

Somaliland waor in 't Neolithicum al bewoend, getuge daovaan zien de bove geneumde teikeninge in Laas Geel, die tösse 9000 en 3000 jaor v.Chr. zien gemaak. In Egyptische bronne weurt gesproke vaan 't Land vaan Punt mèt zien faobelechtege riekdom; mesjiens heet 't huieg Somaliland dao deil vaan oetgemaak. ('t Is um die notie tot d'n oosteleke naoberstaot vaan Somaliland ziech Puntland heet geneump.)

Door 't intensief contak mèt d'n Arabische wereld sloog d'n islam al vreug euver nao de regio, en in de middeliewe zouwe diverse sultanaote euver Somaliland regere. In de vieftiende en zèstienden iew waor dat beveurbeeld 't sultanaot Adal, wat 't oonder mie tegen Ethiopië opnaom. Oetindelek oonderworpe de Turke dit sultanaot en kaom Somaliland de koumende iewe oonder Osmaans bewind. Mohammed Ali, de pasja vaan Egypte, kraog 't gebeed in d'n iersten hèlf vaan de negentienden iew in zienen invloodssfeer. In 1888 kaom Somaliland oonder Brits protectoraot, aonvenkelek nog bestuurd es deil vaan Brits Indië, vaanaof 1898 es apaarte kolonie. In 't Brits wereldriek had 't rillatief klein en oonvröchbaar Brits Somaliland wieneg beteikenis. In 1940 raakden 't evels vol betrokke bij d'n Twiede Wereldoorlog, wie de Italiaone 't annexeerde en bij Italiaans Oos-Afrika veugde. 't Jaor dao-op sloge de Britte trök; ze vereuverde noe ouch 't veurmaoleg Italiaans Somaliland.

Tösse 1950 en 1960 kraog Italië de regering euver hun deil Somalië nog eve trök, mèt de bedoeling um 't land op middellang termijn oonaofhenkelek te make. Op 1 juli 1960 vereinegde de twie territoria ziech tot de Somalische Rippubliek. Al gaw braok 'n revolutie oet, en de res vaan de jaore 1960 bleef de oonras in 't land. In 1969 pakde Mohamed Siad Barre de mach. In de jaore 1970 woort zie gezag geaccepteerd umtot 't rillatief rös brach, meh in 't volgend decennium braoke euveral opsten oet. In 't veurmaoleg Brits Somaliland kaom beveurbeeld de Somalische Nationaol Beweging (SNM) op. Väöl vaan dees rebellegroppe woorte gesteund door de communistische regering vaan Ethiopië, wat roond dezelfden tied es Somalië ouch in 'ne börgeroorlog verzeild raakde. Naomaote de oorlog doorgóng, begós de SNM separatistische ideeë te oontwikkele. In mei 1991 verklaorde dees beweging Somaliland oonaofhenkelek. Sinds 1994 is 't vrei mèt de res vaan Somalië. In 2002 storf de leier vaan 't land, Muhammad Haji Ibrahim Egal, en kraog Somaliland e civiel bestuur.