28-a de majo

majo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

La 28-a de majo estas la 148-a tago de la jaro (la 149-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 217 tagoj restas.

Je la 28-a de majo okazis, interalie:

Eventoj

-585: Omeno: plena suna eklipso okazinta dum la batalo de Halys inter reĝo de Lidio kaj la reĝo de medoj Kjaksaro kaŭzis pactraktaton. Ties jaran daton estis antaŭvidonta greka filozofo Taleso
621: Batalo de Hulao: Li Shimin, filo de la ĉina imperiestro Gaozu, venkis superajn fortojn de Dou Jiande en Henano - la venko decidis pri rezulto de la civila milito, kiu sekvis disfalon de dinastio Sui favore al dinastio Tang
640: Severeno iĝis papo
1156: Ŝiparo de normandoj venkis Bizancan Imperion en batalo de Brindizio finante regadon de bizancanoj en suda Italio
1262: Nupto inter posta franca reĝo Filipo la 3-a kaj Izabela de Aragono
1310: Princino Eliška Přemyslovna fuĝis de Praga Kastelo, alivestita kiel maljunulino, al Nymburk
1357: Petro la 1-a iĝis reĝo de Portugalio
1471: Kronado de Matiaso la 1-a en Jihlava kiel ĉeĥa reĝo
1529: Hispana esploristo kaj konkistadoro Hernando de Soto atingis Floridon
1588: Hispana Nevenkebla mararmeo forlasis Lisbonon eknavigante Anglion (nur la 30-an de majo lasta ŝipo forlasis la havenon)
1593: Pollando: Tarnobrzeg iĝis urbo
1621: Pollando: incendio de Goniądz en Podlaĥio
1742: En Londono oni malfermis unuan en la mondo tegmentitan banejon
1754: Franc-Brita Indiana Milito komenciĝis per bataleto en Pensilvanio
1813: Bonaero: unua plenumo de la Argentina Nacia Himno okazinta en teatro
1831: Novembra ribelo kontraŭ la Rusia Imperio: venko de poloj en batalo de Rajgród
1868: Franca astronomo Alphonse Louis Nicolas Borrelly malkovris asteroidon Diko
1871: Falo de la Pariza Komunumo post unusemajna batalado - 147 gvidantoj estis mortpafitaj ĉe la murego de la Tombejo Père-Lachaise
1885: Krioj venkis kanadan armeon en batalo de Frenchman's Butte
1898: Itala fotisto-amatoro kiel unua fotis Mortotukon de Torino
1900: Plena suna eklipso videbla en Meksiko, Usono, Portugalio, Hispanio kaj Nord-Afriko
1904: Premiero de klasika versio de la opero Madama Butterfly
1905: Germana astronomo Paul Götz malkovris asteroidon Stereoskopio
1905: Rusa-japana milito: batalo de Cuŝimo venka por admiralo Tōgō Heihachirō komandanta Imperijapanan Ŝiparmeon
Unua mondmilito
- 1917: Laŭ iniciato de pola politikisto kaj artisto Włodzimierz Tetmajer, la konsilantaro de Pola Rondo en Krakovo akceptis rezolucion agnoskantan strebon al reakiro de sendependeco unusola celo de la pola nacio
- 1918: Armena Respubliko kaj Azerbajĝana Demokratia Respubliko proklamis sendependecon
1921: Dua Pola Respubliko: en Poznań komenciĝis Internacia Foiro
1923: Pollando: dua registaro de Wincenty Witos efunkciis
1932: Nederlando: finkonstruo de Fermdigo pro kio antaŭa mara golfo Zuiderzee iĝis lago IJsselmeer
1934: Anglio: Unua Glyndebourne Festival Opera komenciĝis
1937: La Ponto Golden Gate estis fermita por veturiloj
1937: Germana aŭtofabriko Volkswagen AG fondiĝis por produkti la germanan nacian aŭtomobilon
1937: Neville Chamberlain iĝis ĉefministro de Britio
1938: Murmanska provinco establita en RSFSR (Sovetunio)
1939: Litova vira korbopilka teamo la duan fojon iĝis eŭropa ĉampiono
Dua mondmilito
- 1940: Okcidenta Fronto: germana armeo okupis Douai, Hazebrouck kaj Armentières, en Lilo-regiono parto de franca 1-a Armeo estis izoligita; belga reĝo Leopoldo la 3-a subskribis kapitulacon de la belga armeo, la registaro iris al ekzilo; kadre de operaco "Dinamo" oni transportis al Anglio 17 300 personojn; Bataloj je Narviko: unua venko de Aliancanoj en la dua mondmilito
- 1941: en okupata Grekio laŭ iniciato de komunista partio kreiĝis unua organizaĵo de Greka Rezistado - Nacia Solidareco; nokte komenciĝis evakuo de soldataro el Kreto - britaj unuoj en Sfakia (Ĥanio) kaj Iraklio enŝipigis 4 700 soldatojn
- 1942: En Arbaro Sękociński, proksime al Piaseczno, germanoj nokte ekzekutis 223 personojn; Orienta Fronto: germana-rumana-itala venko en la bataloj de Ĥarkovo - ĉirkaŭita soveta grupiĝo ĉesigis reziston; Ĉeĥoslovakio: post atenco al Reinhard Heydrich germanoj mortigis pli ol 1800 personojn; Ĉina Fronto: japana 13-a Armeo konkeris Jinhua (Ĝeĝjango); Havajo: el Pearl Harbor elnavigis al Midvejinsuloj brita ŝiparo; Meksiko deklaris militon al Germanio kaj Italio; sensukcesa puĉo en Ekvadoro
- 1943: Moskvo: soveta-ĉeĥoslovaka interkompreniĝo pri financado de ĉeĥoslovaka brigado sur teritorio de Sovetunio dum la milito; nokte Bomba Korpuso de RAF atakis Wuppertal
- 1944: Pola ekzila registaro interkonsentis kun Provizora Franca Registaro ke polaj armitaj taĉmentoj povas batali kune kun francoj por liberigo de la lando; nokte germana 9-a Aviada Korpuso atakis Torquay
1948: Provizora Registaro de la ŝtato Israelo establis Israelajn Defendajn Fortojn kunigante kvazaŭarmean organizaĵon Haganah, Irgun kaj Stern-grupon
1952: Grekaj virinoj akiris balotrajtojn
1961: Brita ĵurnalo "The Observer" publikigis artikolon de la angla advokato Peter Benenson sub la titolo Forgesitaj kaptitoj, lanĉante leteran kampanjon, kiu fundamentis starigon de la homrajta organizaĵo Amnestio Internacia
1964: Organizaĵo por Liberigo de Palestino fondiĝis en Jerusalemo
1970: En Belgio Universitato Libera de Bruselo estis dividita je du pro lingvaj kialoj
1975: Okcidentafriko: CEDEAO fondiĝis kiel Komunumo Ekonomia de Okcidentafrikaj Ŝtatoj - "kolektiva memstareco" de la membroŝtatoj kondukas al starigo de granda komuna merkato kun ekonomia kaj mona unio
1975: Pola Sejmo voĉdonis pri nova administracia disdivido de la lando - oni likvidis distriktojn kaj kreskigis vojevodiojn de 17 ĝis 49
1976: Filmo Taxi Driver de Martin Scorsese ricevis Oran Palmon en la Festivalo de Cannes
1979: Konstantinos Karamanlis subskribis traktaton pri aliĝo de Grekio al Eŭropaj Komunumoj
1983: Pola Popola Respubliko: Zdzisław Najder, pola historiisto pri literaturo kaj direktoro de la Radio Libera Eŭropo, kontumace kondamnita je mortpuno pro ŝajna kunlaboro kun usona spionejo, perdo de publikaj rajtoj kaj de havaĵo
1987: Moskvo: germana 19-jara sportpiloto Mathias Rust alteriĝis pere de Cessna 172 sur la Ruĝa Placo kompromitante la sovetan sistemon de kontraŭaviadila aerdefendo
1991: Meles Zenawi iĝis ĉefministro de Etiopio
1992: Pola Sejmo voĉdonis pri lustracio - ministro pri internaj aferoj Antoni Macierewicz malkaŝis ŝtatajn oficistojn, kiuj kunlaboris en la jaroj 1945-1990 kun sekretaj servoj
1993: Eritreo kaj Monako aniĝis al Unuiĝintaj Nacioj
1994: Nord-Makedonio: unua Internacia Grafika Ekspoziciaranĝo malfermiĝis en Bitola (okaziĝanta ĉiun trian jaron)
1999: Milano: post 22 jara renovigado La Lasta Vespermanĝo iĝis vizitebla
2000: Erupcio de la vulkano Monto Kameruno
2004: Ijad Allaŭi elektiĝis ĉefministro de Irako
2006: Papo Benedikto la 16-a celebris meson en Krakovo kun partopreno de 900 000 kredantoj, post kio li iris al estinta koncentrejo Aŭŝvico, kie li vizitis kelon, en kiu germanoj mortigis pastron Maksimiliano Kolbe
2008: Somaliaj piratoj forkaptis germanan kontener-ŝipon
2008: Nepalo: proklamo de la Federacia Demokratia Respubliko Nepalo kune kun abolo de la monarkio
2009: 14-a Dalai-Lamao, Tadeusz Mazowiecki kaj postmorte Witold Pilecki iĝis Honoraj Civitanoj de la Urbo Varsovio
2010: Okcident-Bengalo: en trajna akcidento, pretigita de komunistaj ribeluloj - naksalitoj, pereis 148, vundiĝis pli ol 200 personoj
2010: Dutaga parlamenta baloto en Ĉeĥio komencita
2011: 52,67% inter voĉdonantaj en referendumo civitanoj de Malto akceptis oficialigon de divorcoj
2013: En Istanbulo komenciĝis kontraŭregistara protesto, kiu disvastiĝis en aliaj urboj
2019: En Litovio prezidentan voĉdonadon gajnis Gitanas Nausėda, akirante 65,9% da voĉoj
Invado de Rusio en Ukrainion:
- 2022: Ukraina Ortodoksa Eklezio proklamis sendependecon de Rusa Ortodoksa Eklezio

Naskiĝoj

1369: Muzio Sforza, itala kondotiero kaj Grafo de Cotignola (m. 1424)
1371: Johano la 1-a, duko de Burgonjo (m. 1419)
1524: Selimo la 2-a, sultano de Otomana Imperio (m. 1574)
1604: Katarino de Brandenburg, regantino de Transilvanio (m. 1649)
1660: Georgo la 1-a, reĝo de Britio kaj Irlando, luterano (m. 1727)
1728: Ivan Polzunov, rusia inventisto de la unua vapormaŝino (m. 1766)
1738: Joseph-Ignace Guillotin, franca kuracisto, inventinto de gilotino (m. 1814)
1759: William Pitt, ĉefministro de la Reĝlando de Granda Britio (m. 1806)
1779: Thomas Moore, irlanda poeto kaj tradukisto (m. 1852)
1807: Louis Agassiz, svisa bestkuracisto, paleontologo, geologo kaj glaciologo (m. 1873)
1837: Tony Pastor, usona amuzisto kaj inventinto de vodevilo (m. 1908)
1839: Luigi Capuana, itala poeto kaj verkisto, teoriulo de verismo (m. 1915)
1839: Wilhelm von Hartel, aŭstra klasika filologo kaj politikisto (m. 1907)
1840: Hans Makart, aŭstra pentristo, akademiano (m. 1884)
1843: Gyarmathy Zsigmondné, hungara verkistino, etnografino (m. 1910)
1848: Maria Bernarda Bütler, svisa monaĥino, sanktulino (m. 1924)
1852: Isidor Hilberg, aŭstra klasika filologo
1872: Antal Horger, hungara lingvisto, universitata profesoro (m. 1946)
1877: Maksimilian Voloŝin, rusia verkisto kaj pentristo (m. 1932)
1879: Milutin Milanković, aŭstra matematikisto (m. 1958)
1881: Lajos Dávid, hungara matematikisto, universitata profesoro (m. 1962)
1883: Václav Talich, ĉeĥa muzikisto kaj dirigento (m. 1961)
1884: Edvard Beneš, ĉeĥoslavaka prezidento, ankaŭ ekzile, partoprenanto de la konferenco de Parizo 1919 (m. 1941)
1888: Hans Walther, germana skulptisto (m. 1961)
1888: J. B. de Mello e Souza, brazila esperantisto konanta Zamenhof, fakdelegito pri skoltismo, sekretario de Brazila Esperanto-Ligo, redaktoro de "Brazila Esperantisto", reprezentanto de BEL en UK 1952 (m. 1969)
1890: Sándor Barta, hungara apotekisto, verkisto (m. 1944)
1895: Bronisław Pieracki, pola ministro pri internaj aferoj, parlamentano, murdita de la Organizo de Ukrainaj Naciistoj (m. 1934)
1898: Etelka Pataky, G., hungara pentristino (m. 1984)
1908: Ian Fleming, verkisto de romanserio kun ĉefrolulo James Bond (m. 1964)
1910: T-Bone Walker, afrik-usona kantisto, pioniro de elektra bluso (m. 1975)
1912: Patrick White, aŭstralia Nobelpremiita verkisto, enestanta en Aŭstralia Antologio, tradukata de Ralph Harry (m. 1990)
1917: Leonid Teliga, pola vojaĝisto, velisto, verkisto kaj tradukisto, unua polo, kiu solece ĉirkaŭiris la Teron (m. 1970)
1923: György Ligeti, hungara komponisto de klasika muziko (m. 2006)
1928: Margit Szécsi, hungara poetino, grafikistino (m. 1990)
1933: Attila László, rumania hungara muzikinstruisto, kapelestro
1935: Mária Maksay, rumania hungara lingvistino kaj vortaristino
1940: Maeve Binchy, irlanda verkistino pri Irlando kaj ties rilatoj al la antaŭa koloniiganto Granda Britio (m. 2012)
1940: Csilla Kákonyi, hungara pentristino, liberprofesia artistino
1944: Gladys Knight, usona kantistino
1945
- John Fogerty, usona voĉisto, gitaristo, kantaŭtoro
- Sándor Muhi, rumania hungara grafikisto, priarta verkisto
1947: Zaĥi Havass, egipta arkeologo, sekretario de Ĉefkonsilio de Antikvaĵoj
1951: Jerzy Urbanowicz, pola matematikisto, kriptologo kaj profesoro, sekretario de la konferenco dediĉita al esplorado de la katastrofo pri kraŝo de la pola registara aviadilo en Smolensk per ekzaktaj sciencoj (m. 2012)
1958: József Bob, rumania hungara scenejdekoraciisto, pentristo
1968: Kylie Minogue, aŭstralia aktorino kaj kantistino
1981: Gábor Talmácsi, hungara motorciklisto, la unua mondĉampiono el Mez-Orienta Eŭropo
1999: Cameron Boyce, usona aktoro, dancisto kaj modelo (m. 2019)

Mortoj

1023: Wulfstan la 2-a, ĉefepiskopo de Jorko, Anglio
1089: Lanfranc, angla filozofo, teologo, ĉefepiskopo (n. ĉirkaŭ 1005)
1357: Alfonso la 4-a, reĝo de Portugalio (n. 1291)
1673: Joan Blaeu, nederlanda kartografiisto kaj kuprogravuristo (n. 1596)
1747: Luc de Clapiers, franca verkisto kaj moralisto (n. 1715)
1750: Sakuramachi, imperiestro de Japanio (n. 1720)
1762: Gustav Adolf von Gotter, prusa grafo, germana diplomato (n. 1692)
1787: Leopold Mozart, aŭstro-germana violonisto kaj komponisto (n. 1719)
1805: Luigi Boccherini, itala komponisto kaj violonĉelisto (n. 1743)
1836: Antonín Rejcha, ĉeĥa komponisto kaj muzikpedagogo (n. 1770)
1843: Noah Webster, usona leksikografo, aŭtoro de lernolibroj, ortografia reformisto, sekulara edukisto, aŭtoro de An American Dictionary of the English Language (n. 1758)
1849: Anne Brontë, angla verkistino, aŭtorino de La luanto de Wildfell halo, klasikaĵo de angla literaturo (n. 1820)
1868: Ernst Wilhelm Hengstenberg, germana teologo
1890: Victor Ernst Nessler, germana alzaca komponisto (n. 1841)
1910: Kálmán Mikszáth, hungara verkisto kaj ĵurnalisto, esperantigata de pluraj tradukistoj, enestanta en Hungara Antologio (n. 1847)
1912: Fritz Lütkemeyer, germana pentristo, teatrodekoraciisto kaj kulisfabrikanto
1916: Ivan Franko, ukraina verkisto, tradukisto, doktoro de filozofio, slavisto, socia kaj politika aganto, esperantigata de pluraj tradukistoj en diversaj Esperanto-gazetoj (n. 1856)
1933: Emil Nadányi, hungara ĵurnalisto, fondinto kaj ĉefredatoro de duonoficiala registargazeto (n. 1881)
1936: István Lázár, hungara verkisto, scenaristo (n. 1881)
1937: Alfred Adler, aŭstra psikologo, psikoterapiisto kaj psikanalizisto, kreinto de la individua psikologio (n. 1870)
1943: Zsigmond Szendrey, hungara etnografo (n. 1879)
1950: Béla Lázár, hungara verkisto, arthistoriisto kaj instruisto (n. 1869)
1954: Károly Nóti, hungara verkisto, kabaretaŭtoro (n. 1892)
1963: Viktor Christian, aŭstra etnologo, arkeologo kaj orientalisto
1968: Ernő Unger, hungara dirigento, komponisto, pianisto (n. 1900)
1972: János Bíró, hungara historiisto kaj verkisto (n. 1905)
1972: Eduardo la 8-a, reĝo de Britio kaj imperiestro de Barato (n. 1894)
1975: Lung Chien, kinreĝisoro kaj aktoro el Honkongo (n. 1916)
1981: Stefan Wyszyński, katolika kleriko, kardinalo, primaso de Pollando, persekutata de komunistoj, populariganto de kulto al Dipatrino kaj ĉeforganizanto de 1000-jariĝo de kristanismo en Pollando (n. 1901)
1981: Mary Lou Williams, usona ĵazmuzikistino, paŝpiano-ludantino (n. 1910)
1989: János Simf, rumania hungara romkatolika pastro, eklezia verkisto (n. 1951)
2003: Ilja Prigogine, belga Nobelpremiita kemiisto kaj fizikisto, prezidanto de la Internacia Akademio de Sciencoj (n. 1917)
2006: Viktor Fischl, ĉeĥa kaj israela poeto, tradukinto de la Alta Kanto de Salomono (n. 1912)
2007: Matsuoka Toshikatsu, japana politikisto, sinmortiginto (n. 1945)
2008: Liam Kirk, irlanda aktivulo de la Esperanto-Asocio de Irlando, kies Mallonga Historio de la Esperanto-Movado en Irlando estas rete legebla, fakdelegito de UEA pri la irlanda lingvo (n. 1922)
2013: Eddi Arent, germana komikisto kaj aktoro (n. 1925)
2014: Maya Angelou, usona verkistino kaj profesorino, konata de Afrikusona Civilrajta Movado (n. 1928)
2019: Petr Sgall, ĉeĥa lingvisto, okupiĝanta pri hindeŭropaj studoj, genera gramatiko kaj tema-remaa dispozicio, pioniro de komputa lingvistiko en Ĉeĥoslovakio kaj unu el ties pioniroj en Eŭropo (n. 1926)
2020: Guy Bedos, franca humuristo, varietea artisto, aktoro kaj scenaristo (n. 1934)
2020: Claude Goasguen, franca politikisto, membro de Nacia Asembleo (n. 1945)
2021: Benoît Sokal, belga aŭtoro de komiksoj (n. 1954)
2022: Bujar Nishani, prezidento de Albanio 2012-2017 (n. 1966)
2023: Antonio Gala, hispana verkisto (n. 1936)
2023: Harald zur Hausen, germana virusologo Nobelpremiita (n. 1936)