Prawo Konstytucyjne

W krytycznej glosie wyrażono pogląd, że o ile można bronić tezy, iż nie każdy wyrok stwierdzający niezgodność pominięcia prawodawczego z Konstytucją może uzasadniać wznowienie postępowania cywilnego, o tyle trudne do obrony jest stanowisko SN, w świetle którego każdy wyrok tego rodzaju nie może wywoływać skutku z art. 190 ust. 4 Konstytucji, gdyż nie prowadzi do utraty mocy obowiązującej normy i ma wyłącznie skutek „ustalający”.

W glosie przedstawiono koncepcję skutków wyroków TK o tzw. pominięciu prawodawczym.

W uchwale 7 sędziów z 30.11.2010 r. 1 Sąd Najwyższy stwierdził, że wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w którym stwierdzono naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, zagwarantowanego w art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego. Kategoryczne stanowisko SN nie zamyka jednak dyskusji i skłania do krytycznych uwag odnośnie do sposobu wykładni art. 401 kodeksu postępowania cywilnego. W artykule przedstawiono argumenty konstytucyjne przemawiające na rzecz dopuszczalności wznowienia postępowania cywilnego.

Secret surveillance measures based on new technologies, particularly interception of telecommunication,
spy software or traffi c and location data are among the most effi cient methods of preventing and
detecting various perils to the security of the state. However, they can become an exceptionally severe
interference with the fundamental rights of individuals. Exceptional threat posed by the use of secret
surveillance measures is the possibility of gathering information obtained “in confi dence”, particularly
when identifying informant’s identity. Even the mere admissibility of the secret surveillance of journalists
can cause “the freezing effect”, preventing them from publishing information considering public
authorities activities. The possibility of investigating the private lives of journalists can stop them
criticizing the government, even if the criticism is justifi ed. The consequence of it is the decline of the
supervisory role of the press as a “guardian of democracy and pluralism”. The aim of this paper is to
refl ect on the limits of the surveillance, the object of which — whether direct or indirect — are journalists.
An attempt of creating an operative test based on Strasbourg and Polish constitutional case law,
especially latest judgment K 23/11, estimating the relevance of provisions on surveillance considering
the protection of reporter’s privilege and the freedom of press are also undertaken.

The aim of this article is analyse issues related to extraordinary measures provided for by the Polish Constitution. The subject of the research concerns the duty to provide personal and in-kind contributions (public burdens) in the event of the introduction of one of extraordinary measures. The author focuses his attention on the nature of these contributions in relation to each of extraordinary measures, analysing their subjective and objective scope, the procedure, as well as the principles and mode of remunaration for and compensation of losses resulting from the duty to bear these burdens in situations of extraordinary measures.

Celem niniejszego artykułu jest analiza zagadnień związanych z występującymi w polskiej Konstytucji stanami nadzwyczajnymi (stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej). Zagadnienia stanowiące przedmiot badań odnoszą się do regulacji obowiązku świadczeń osobistych i rzeczowych (ciężary publiczne) w razie wprowadzenia jednego z rzeczonych stanów nadzwyczajnych. Autor swoje rozważania skoncentrował na charakterze tych świadczeń w odniesieniu oddzielnie do każdego z tych stanów nadzwyczajnych, analizując ich zakres podmiotowy i przedmiotowy, procedurę oraz zasady i tryb wynagradzania i wyrównywania strat wynikłych z obowiązku ponoszenia tych ciężarów w sytuacjach stanów nadzwyczajnych.

Publikacja porusza problematykę statusu prawnego osób ubezwłasnowolnionych w prawie publicznym przez pryzmat autonomiczności pojęcia ubezwłasnowolnienia w Konstytucji RP.

Monografia zawiera gruntowne omówienie instytucji ubezwłasnowolnienia - zarówno w prawie prywatnym, jak i w prawie publicznym - dzięki czemu ukazane zostały wszystkie możliwe jej skutki prawne i społeczne. Pokazuje także funkcjonowanie tej instytucji w niemieckim systemie prawnym od XIX wieku, jej przeniknięcie do polskiego porządku prawnego i obowiązywanie w praktycznie niezmienionym kształcie aż do dnia dzisiejszego.


SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów | str. 11

Przedmowa | str. 13

Wprowadzenie | str. 17

Rozdział 1
Instytucja ubezwłasnowolnienia w prawie cywilnym | str. 23

1.1. Instytucja ubezwłasnowolnienia w Konstytucji z 1997 r. | str. 23
1.2. Prawo rzymskie | str. 26
1.2.1. Ciągłość prawa rzymskiego | str. 27
1.2.2. Status prawny osób w rzymskim prawie osobowym | str. 28
1.2.2.1. Zdolność prawna | str. 28
1.2.2.2. Zakres zdolności do czynności prawnych | str. 31
1.2.2.3. Opieka i kuratela | str. 33
1.2.3. Porównanie prawa rzymskiego i współcześnie obowiązującego ubezwłasnowolnienia | str. 34
1.3. Instytucja Entmündigung w niemieckim prawie prywatnym | str. 34
1.3.1. Recepcja prawa rzymskiego w Niemczech | str. 34
1.3.2. Ubezwłasnowolnienie w BGB | str. 35
1.3.3. Zniesienie kodeksowej instytucji ubezwłasnowolnienia w Niemczech | str. 38
1.3.4. Obowiązywanie BGB w państwie polskim | str. 40
1.4. Instytucja ubezwłasnowolnienia w Polsce | str. 40
1.4.1. Regulacja ubezwłasnowolnienia przed kodeksem cywilnym | str. 40
1.4.2. Obecnie obowiązująca regulacja ubezwłasnowolnienia | str. 43
1.4.2.1. Materialnoprawne podstawy ubezwłasnowolnienia | str. 43
1.4.2.2. Dodatkowa orzecznicza przesłanka ubezwłasnowolnienia | str. 47
1.4.2.3. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie | str. 50
1.4.2.4. Ograniczenie zdolności prawnej osób ubezwłasnowolnionych | str. 59
1.4.2.5. Udział osób ubezwłasnowolnionych w obrocie prawnym | str. 64
1.4.2.6. Podsumowanie | str. 65
1.4.3. Ku nowym regulacjom w prawie prywatnym | str. 65

Rozdział 2
Ubezwłasnowolnienie w polskim porządku konstytucyjnym | str. 67

2.1. Wprowadzenie | str. 67
2.2. Ubezwłasnowolnienie w regulacjach konstytucyjnych przed 1997 r. | str. 68
2.3. Problematyka ubezwłasnowolnienia w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego | str. 74
2.3.1. Wprowadzenie | str. 74
2.3.2. Ubezwłasnowolnienie w projektach Konstytucji | str. 75
2.3.2.1. Projekt Prezydenta RP Lecha Wałęsy | str. 75
2.3.2.2. Projekt Klubu Parlamentarnego SLD | str. 76
2.3.2.3. Projekt Senatu I kadencji | str. 76
2.3.2.4. Projekt Klubu Parlamentarnego PSL | str. 77
2.3.2.5. Projekt Klubu Parlamentarnego KPN | str. 77
2.3.2.6. Projekt Klubu Parlamentarnego Unii Demokratycznej | str. 78
2.3.2.7. Projekt Obywatelski | str. 78
2.3.3. Prace w Komisji Konstytucyjnej | str. 79
2.3.4. Uchwalenie projektu i jego ocena | str. 85

Rozdział 3
Ubezwłasnowolnienie w prawie publicznym | str. 88

3.1. Ubezwłasnowolnienie a prawo wyborcze | str. 88
3.2. Ubezwłasnowolnienie a dostęp do służby publicznej | str. 94
3.3. Ubezwłasnowolnienie a kodeks postępowania cywilnego | str. 100
3.4. Ubezwłasnowolnienie a inne obszary życia społecznego | str. 103
3.5. Ubezwłasnowolnienie a regulacje prawa medycznego | str. 105

Rozdział 4
Autonomiczność konstytucyjnego pojęcia ubezwłasnowolnienia | str. 108

4.1. Interpretacja pojęć konstytucyjnych | str. 108
4.2. Ubezwłasnowolnienie w orzecznictwie TK | str. 112
4.2.1. Sprawy z zakresu prawa prywatnego | str. 112
4.2.2. Sprawy z zakresu prawa publicznego | str. 115
4.2.3. Autonomiczność pojęcia ubezwłasnowolnienia w orzecznictwie TK | str. 116
4.3. Ubezwłasnowolnienie jako pojęcie zastane | str. 116
4.4. Znaczenie normy programowej z art. 69 Konstytucji | str. 117
4.4.1. Treść normatywna art. 69 Konstytucji | str. 117
4.4.2. Konsekwencje art. 69 Konstytucji jako normy programowej | str. 120

Rozdział 5
Treść konstytucyjnego pojęcia ubezwłasnowolnienia | str. 122

5.1. Szczególna rola art. 62 ust. 2 w systematyce Konstytucji | str. 122
5.1.1. Artykuł 62 ust. 2 Konstytucji jako klauzula o charakterze szczegółowym wobec art. 31 ust. 3 Konstytucji | str. 122
5.1.2. Artykuł 62 ust. 2 Konstytucji a kodeksowa instytucja ubezwłasnowolnienia | str. 126
5.2. Zakres związania ustawodawcy | str. 130
5.3. Wpływ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka na konstytucyjną instytucję ubezwłasnowolnienia | str. 133
5.3.1. Orzecznictwo strasburskie jako źródło standardów konstytucyjnych | str. 133
5.3.2. Sprawa Alajos Kiss przeciwko Węgrom | str. 135
5.3.3. Sprawa Kędzior przeciwko Polsce | str. 143
5.4. Różne sposoby rozumienia ubezwłasnowolnienia z art. 62 ust. 2 Konstytucji | str. 146
5.4.1. Ubezwłasnowolnienie z art. 62 ust. 1 Konstytucji jako pojęcie zastane | str. 147
5.4.2. Ubezwłasnowolnienie z art. 62 ust. 2 Konstytucji a Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych | str. 151
5.4.3. Ubezwłasnowolnienie z art. 62 ust. 2 rozumiane jako samodzielna instytucja konstytucyjna | str. 155

Podsumowanie | str. 159

Bibliografia | str. 169

The purpose of this article is to show the origins of the Polish lobbying legislation on the
background of the development of this phenomenon and, particularly, a critical analysis of the
first Polish Lobbying Act, a pioneering legislation not only in the national, but also European
and even global, context. Information contained in this article is, necessarily, of an indicative
nature only. It is focused on most important historical facts and provides substantial arguments
against the object and the content of the Act. The Act on Lobbying Activity in the Law-Making
Process adopted on 7 September 2006 came into force on 7 March 2006. Beside the Polish one,
there exist only four more lobbying acts in Europe (in Georgia, Lithuania, Hungary and
Toskany). The main reason for poor European performance in this area is still insufficient in-
terest of the law sciences in lobbying often treated as an alien concept (typical of the USA).
The first bill on lobbying activity submitted in Polish Parliament was a Deputies’ Bill. Nev-
ertheless, it has not been adopted. The second bill, drafted by the Government and submitted in
October 2003, faced considerable criticism after its adoption. The main critical arguments are:
a) erroneous assumptions of the regulation designed to realize the demand for fighting corrup-
tion and ensuring transparency of public life, b) limitation of the scope of the regulation to in-
clude only the law-making process, c) too broad and vague definition and the lack of appropriate
exclusions relating to the scope of regulation and subject thereof, d) imposition of reporting re-
quirements on lobbying “addressees” without placing equivalent obligations on lobbyists and
their principals, e) poor legislative quality of the Act, f) loopholes in the system of sanctions for
application of the Act, g) failure to include many strictly lobbying issues, g) lack of consistency
with other regulations existing in the Polish legal system.
The Polish legislator has not decided to apply the most accepted model of lobbying regula-
tion consisting in the conjunction of three elements (hitherto recognized to be mutually exclu-
sive): lobbying control act, anticorruption law and self-regulation of the community by means
of codes of ethics. Poland needs good law governing lobbying activity. Failure to enact proper
legislation in this respect not only leads to a situation where the decision-making process may
be dominated and common good jeopardized by prominent well-organized groups of interest,
but also does not permit the existence of various facilities and benefits of harmonious lobbying
activities as a vital element of a modern democratic state.

Książka stanowi próbę analizy charakteru norm społecznej odpowiedzialności biznesu z punktu widzenia zastanej treści normatywnej i aksjologicznej Konstytucji RP, z uwzględnieniem unormowań międzynarodowych i praktyki stosowania obowiązujących rozwiązań. Normy społecznej
odpowiedzialności biznesu są badane pod kątem ich prawnego charakteru. Rozważany jest charakter tych norm (bezwzględnie czy względnie obowiązujący). Istotne jest ponadto zagadnienie standardów zachowań przedsiębiorców, wyznaczonych przez normy społecznej odpowiedzialności biznesu w zestawieniu ze standardami wynikającymi z Konstytucji RP i przepisów ustawowych.

Celem rozdziału  jest rekonstrukcja stosowanej aparatury pojęciowej oraz próba analizy jednej z podstawowych form wpływu norm konstytucyjnych na prawo prywatne, która jest szeroko akceptowana w polskiej doktrynie prawa konstytucyjnego, a mianowicie: tezy o normie konstytucyjnej adresowanej do podmiotów prawa prywatnego.

Normy prawa prywatnego powiązane są z normami konstytucyjnymi dwojakiego rodzaju więziami: kompetencyjnymi i treściowymi. Drugi rodzaj więzi wyraża się w tym, że normy prawa prywatnego znajdują aksjologiczne uzasadnienie w uporządkowanym systemie wartości konstytucyjnych , co jest istotne dla zachowania spójności systemu prawa  Wartości te są przedmiotem realizacji konstytucyjnych zasad prawa . W konsekwencji, uwzględniając najwyższą moc prawną Konstytucji nie ulega wątpliwości, że zasady te wpływają na tworzenie, interpretację i stosowanie norm prawa prywatnego. Dyskusyjna jest forma wpływu nom konstytucyjnych w obszarze interpretacji i stosowania prawa prywatnego oraz precyzyjna odpowiedź na pytanie na czym ów wpływ polega. Przedmiotem kontrowersji jest natomiast wpływ norm konstytucyjnych na nawiązywanie, kształtowanie lub ustanie konkretnego stosunku prawa prywatnego.

The legal nature of the guidelines concerning the operational programmes financed from the EU funds

This article analyses the legal nature of the guidelines concerning the operational programmes financed from the EU funds, issued by the Minister of Regional Development under the Act on the Development Policy Implementation Principles dated 6 December 2006. First
of all it presents the bases of the functioning of the EU cohesion policy, including the principles of the functioning of the operational programmes, their legal nature and the selected problems concerning their implementation. The essential part of the discussion is focused
on the presentation of the statutory regulation of the minister’s guidelines, being in the author’s opinion an element of the system of the implementation of these programmes and its deficiencies. Furthermore - through the prism of analysis of the judicial decisions of the
administrative courts and the contents of the guidelines themselves – an attempt was made to define their legal nature in relation to the system of the sources of law stemming from the Constitution.
The guidelines are diversifi ed. Most frequently they are a non-binding interpretation of law of truly commentating nature, presenting the methodology of acting and presenting the recommended behavior. It is possible to give certain provisions of the guidelines the normative quality because they express the norms of the general and abstract nature. They do not acquire the rank of the provisions of law within the constitutional meaning of their own accord. Only the conclusion that the guidelines including the normative content are addressed to the entities organizationally subordinate to the Minister of Regional Development,
being both the employees of the Ministry as well as the boards of the voivodships, makes it possible to recognize them as the sources of the internally applicable law within the meaning of Art. 93 of the Constitution. However, they are neither generally applicable law nor – contrary to what many adjudicating panels of the administrative courts claim – the specifi c sources of law because the Constitution does not provide for such solution. Consequently, the guidelines may not serve as the grounds for any decisions concerning the applicants.

Abstract the aim of this article is to analyse the relationship between the law and a revolution understood as a form of challenging the legitimacy of the law. The author's reflections are based on the example of the French Revolution, often also called " a revolution of lawyers " , due to the fact that nearly half of the Third Estate members of the Estates-General were lawyers (including Maximilien Robespierre, Saint-Just, Georges Cou-thon and Georges Danton). For a jurist, the causes, course and effects of this greatest revolution in the history of the world obviously constitute extremely rich research material allowing him or her to evaluate the modern position and role of the citizen in a democratic state as well as the impact of the evolution of legal and political ideas on its current shape, not only in Europe. It is indisputable that the French Revolution changed the face of Europe and the world for the better. This " better " is manifested through the implementation of the principle of the democratic state of law which, although not called as such before the 20th century, was essential for the eminent French Revolution activists. From the legal and political point of view, the effects of the French Revolution are felt to this day and include the existence of public subjective rights understood as the legally protected interest of an individual , the universality and equality of political elections and also the impendence of the judiciary, just to mention a few most important consequences of the 1789 revolution. This article focuses primarily on the concept of a revolution itself while also addressing the most interesting, from the point of view of a jurist, historical and legal threads related to the course of the revolution between 1789 and 1794. Many myths have arisen around the French Revolution, myths which often have nothing in common with historical facts. The aim of the observations and conclusions in the article is to present, exceptionally interesting in author's opinion, legal and political institution that lie at the foundation of modern European democracy.

Niespójność kryteriów nieposłuszeństwa obywatelskiego jest istotnym problemem prawa pozytywnego i orzecznictwa. Nie jest to jednak problem samych "nieposłusznych". Jeśli bowiem chcą oni, by opinia publiczna stanęła po ich stronie, to zwykle starają się dostarczać jak najwięcej różnorodnych i niepowiązanych ze sobą uzasadnień swych działań. Będzie je można później wykorzystać przed sądem, okażą się też pomocne w zjednywaniu sobie różnych ludzi i środowisk. Wreszcie dylematy, przed jakimi stoi socjolog zajmujący się nieposłuszeństwem obywatelskim, nie muszą być oczywiste dla "nieposłusznych". W definiowaniu nieposłuszeństwa i reakcjach na nieposłuszeństwo uwidoczniają się koncepcje prawa, które nie tylko nie wykraczają poza zasadę prawa pozytywnego, ale mogą nie być również widoczne w całej swej róż-norodności dla tych, którzy się za nimi opowiadają. Zadaniem socjologa jest w pewnym sensie nawiązanie dialogu między prawem a nieposłusznymi. Wymaga to dystansu, który wszakże nie od razu prowadzi do wypracowania spójnej koncepcji nieposłuszeństwa, pozwala natomiast dostrzec niespójność między językiem prawników a językiem nieposłusznych. Zachowując dystans można też dostrzec, że symbolika złamania prawa przez "nieposłusznych" i jej siła zależą od praktycznej koncepcji prawa reprezentowanej przez ob-serwatora. Należałoby w tym miejscu zadać pytanie zasługujące na odrębne badanie empiryczne: Czy niespójność oczekiwań wobec nieposłusznych nie jest przyczyną niespójności formułowanych uzasadnień łamania prawa. A może jest odwrotnie? Powstaje w każdym razie problem relacji między tymi uzasadnieniami a praktycznymi koncepcjami prawa, które decydują o tym, jak jest ono stosowane, uzależniają jego społeczne funkcjonowanie od jego pojmowania.

The problem of implementation of the principle of equality and anti-discrimination clause in private law causes controversies. It results from the fact that the civil law regulates the horizontal relationships between equal subjects. It is based on the freedom (the autonomy of will) of individuals, in the nature of which are the discretion and subjectivism of the choices that do not concern the equality criteria. In its broad sense, the principle of equality, by contrast, is based on the objectifying of the criteria of the choices (actions) made by the subjects of law. Prima facie, application of the abovementioned equality principles in the private law relationships will stay in contrary to the freedom understood as the ability of the free creation of your own life and legal situation. The article concerns some matters connected with the application of the principle of equality and the prohibition of discrimination, which are stipulated in the Polish Constitution, in Polish private law. The paper is organized as follows. Firstly, the matter of normative content of the Article 32 Paragraph 1 and 2 of the Constitution, which express the principle of equality and non-discrimination, as well as the admissibility of the horizontal application of these provisions for the assessment of civil law relations is discussed. Secondly, the so-called test of equality of the civil law regulations, in particular, the criteria for the recognition of similar entities is analyzed. Thirdly, the mutual relations between the general principle of equality (Article 32 Paragraph 1) and the right to the equal protection of property expressed in the Article 62 Paragraph 2, and application of these provisions in the procedure judicial review. The basic research problem is the decision whether or not – and if yes, in what area – the private subjects are bound by the abovementioned constitutional regulations due to the performing of the legal actions and the performing of the non-contractual obligations, as well as which obligations result from those standards for the lawgiver who provides the civil law provisions and for the courts adjudicating the cases of the civil-law relationships.

Wyroki P 41/09, P 24/10 oraz K 9/12 stanowią pierwszą od lat próbę uporządkowania relacji treściowych między zasadą równości a innymi normami konstytucyjnymi. Zarazem dają wyraz różnicom poglądów TK w odniesieniu do rozumienia zasady równości oraz jej związków z zakazem dyskryminacji i zasadą sprawiedliwości społecznej. Wyroki te skłaniają też do refleksji nad dotychczasowym orzecznictwem.

Celem artykułu jest rekonstrukcja, analiza i próba usystematyzowania podstawowych pojęć, którymi posługuje się TK na gruncie art. 32 Konstytucji. Omówione zostały: a) zakres normowania art. 32 ust. 1 Konstytucji; b) zakres normowania art. 32 ust. 2 Konstytucji; c) równość jako zasada pierwszego i drugiego stopnia; d) test równości. Biorąc pod uwagę przedmiot i charakter sprawowanej przez TK kontroli rozważania odnoszą się do równości w stanowieniu prawa (równości w prawie).

20-lecie uchwalenia obecnie obowiązującej Konstytucji RP stanowi doskonałą okazję do prześledzenia i analizy zmian jakim podlegało polskie prawo konstytucyjne oraz refleksji na temat wciąż nierozwiązanych problemów, a także wyzwań, przed którymi stoi Ustawa Zasadnicza w obliczu zmieniającej się rzeczywistości.
Inspiracją do powstania tej monografii była ogólnopolska studencko – doktorancka konferencja naukowa ,,20 lat funkcjonowania Konstytucji RP w polskim porządku prawnym” zorganizowana przez Koło Naukowe Prawa Konstytucyjnego TBSP UJ w kwietniu 2017 r. Konferencja była objęta opieką naukową Katedry Prawa Konstytucyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Rozdziały niniejszej publikacji dotyczą następujących bloków tematycznych:
• 20 lat funkcjonowania Konstytucji RP z perspektywy judykatywy;
• 20 lat funkcjonowania Konstytucji RP z perspektywy egzekutywy i administracji rządowej;
• 20 lat funkcjonowania Konstytucji RP z perspektywy legislatywy i samorządu terytorialnego;
• 20 lat funkcjonowania Konstytucji RP z perspektywy organów kontroli i ochrony praw obywatelskich.

Prezentowana publikacja zawiera aktualny i kompletny komentarz do przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, po zmianach które weszły w życie w 2015 r. Opracowanie uwzględnia również unormowania rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 października 2015 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych. Książka nie tylko przedstawia interpretację przepisów normatywnych, lecz opisuje także praktyczne problemy związane z ich stosowaniem w pracy zawodowej archeologa - kierownika badań archeologicznych i architektonicznych.

W publikacji przytoczono najważniejsze orzeczenia sądów administracyjnych dotyczące wykładni poszczególnych przepisów ustawy, zwrócono uwagę na rozbieżności w interpretacji omawianych regulacji oraz odmienne podejście służb konserwatorskich w poszczególnych regionach Polski.

"(...) praca znacznie poszerza wiedzę na temat prawa ochrony zabytków, a także pogłębia refleksję nad wieloma kluczowymi dla praktyki zagadnieniami, w szczególności związanymi z ochroną zabytków archeologicznych. Z całą pewnością będzie to praca przydatna pracownikom urzędów ochrony zabytków, konserwatorom samorządowym, archeologom, prawnikom praktykom zajmującym się sprawami z zakresu procesu inwestycyjno-budowlanego dotyczącego zabytków lub terenów zabytkowych, w końcu badaczom tej problematyki, a także studentom różnych kierunków studiów, jako lektura uzupełniająca wykład prawa ochrony dziedzictwa kultury".

Public Morals as the Grounds for Limitation of Constitutional Freedoms and Rights.

The article discusses the meaning of the provisions of the Polish Constitution of 1997, referring to morality or public morals, as well as
the practice of their judicial interpretation. The origin of the said
constitutional regulations and the approaches to their interpretation among
legal scholars is also discussed. The case law of the Constitutional Tribunal,
the Supreme Court, and the Supreme Administrative Court is
subsequently analysed. On the basis of these findings, the author’s concept
of public morals as an axiological cornerstone securing the identity
of the so-called political nation is examined. Political nation is understood as a representation of individuals identifying with it, as well
as sharing a minimum set of common values regardless of their origin,
beliefs, worldview, etc. However, the norms, values, ideas or beliefs that
constitute public morals need to be universally accepted and rational to a society living in a specific place and time. Simultaneously, they can justify interfering with freedoms and rights when a specific goal, important in a democratic society ruled by law, cannot be achieved otherwise than through lawmaker’s intervention. As the analysis of case law proves, the Constitutional Tribunal or courts rarely refer to public morals in their judgments. However, when they do so, then, in principle,
they do not make it the basis or grounds for permeating the legal system
with any particular religious worldview. Instead, they try to find the minimum set of moral and/or ethical values shared by the largest possible group of citizens.

W wyroku z 28.11.2008 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka  o naruszeniu praw i wolności, zagwarantowanych w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, można uznać za równoznaczne ze stwierdzeniem przesłanki niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu cywilnego. Orzeczenie SN rozwija wyrażony w doktrynie  pogląd o racjonalności zwolnienia poszkodowanego z obowiązku inicjowania" właściwego postępowania" prejudycjalnego w celu stwierdzenia przesłanki niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Stanowisko to nie jest jednak wolne od kontrowersji i zastrzeżeń. Rozbieżność wyrażonych w piśmiennictwie poglądów oraz znacząca liczba skarg przeciwko Polsce skłaniają do refleksji nad mocą wiążącą orzeczeń ETPC w świetle zasady odpowiedzialności władzy publicznej za bezprawie judykacyjne. Odpowiedzi wymaga pytanie, czy dokonywana przez ETPC kontrola konkretna zobowiązań międzynarodowych państwa-strony EKPC może zarazem wywierać bezpośredni skutek normatywny w postaci przypisania danemu orzeczeniu sądu cywilnego cechy niezgodności z prawem – w rozumieniu przepisów regulujących odpowiedzialność odszkodowawczą władzy publicznej. Pozostające w konflikcie wartości świadczą o tym, że zagadnienie to niewątpliwie należy do skomplikowanych. Zajęte w wyroku z 28.11.2008 r. stanowisko SN, jakkolwiek wzmacniające pozycję poszkodowanego i oparte na wykładni przyjaznej Konwencji, budzi zastrzeżenia. Można bowiem argumentować, iż – w obecnym stanie prawnym – wyrok ETPC nie przesądza o " niezgodności z prawem" orzeczenia jako przesłance odpowiedzialności za szkody wyrządzone wydaniem wyroku sądu cywilnego. Stanowisko to wydaje się tym bardziej uzasadnione, że między jurysdykcją krajową i europejską nie istnieje hierarchiczna zależność, a polska procedura cywilna nie zawiera przepisów rozstrzygających o skutkach orzeczeń ETPC dla procesu cywilnego. Poniżej przedstawione zostały argumenty przemawiające na rzecz stanowiska odmiennego od przyjętego przez SN. W pierwszej kolejności omówione zostało jednak zagadnienie mocy wiążącej korzystnych dla skarżącego wyroków ETPC oraz pojęcie " orzeczenie niezgodne z prawem".

This gloss comments on the judgment of a common court disapplying a duly enacted statute as incompatible with the Constitution. The court also decided to disapply the Constitutional Court’s judgment on the same subject because of the participation of a person elected to an already occupied seat. The District Court’s intention was to substitute itself for a Constitutional Court stripped of the character of independence and impartiality. The intention was to protect the supremacy of the Constitution, as well as human rights and rule of law. The purpose of this gloss is to take a closer look at this new practice from the courts and circumstances surrounding it. The actions taken by the courts lead to the propagation of diffuse constitutional review of ordinary statutes as a sort of protective mechanism within constitutional democracy.

Nielegalnie budowane wille i domy letniskowe, darmowe remonty mieszkań, ułatwiony dostęp do talonów samochodowych i innych pożądanych dóbr. To tylko część zarzutów, z którymi po strajkach z sierpnia 1980 r. i zmianach personalnych na najwyższym szczeblu musiała się zmierzyć odchodząca ekipa Edwarda Gierka.
Podczas rewolucji „Solidarności” i w trakcie stanu wojennego trwały zarówno żywiołowe, jak i instytucjonalne rozliczenia z ekipą rządzącą krajem w latach siedemdziesiątych. Władze zostały poddane społecznemu naciskowi, aby ujawnić i osądzić przypadki korupcji i nadużywania stanowisk. W wyjaśnianie tych spraw zaangażowały się instytucje partyjne, państwowe oraz sądy, ale efekty ich działań nie były satysfakcjonujące.
Książka opowiada o korupcji wśród rządzących w sytuacji braku kontroli, o głęboko zakorzenionym społecznym pragnieniu równości i sprawiedliwości oraz o słabości państwa, które bezskutecznie próbowało pociągnąć do odpowiedzialności polityków kierujących krajem w poprzedniej dekadzie.
Książka nagrodzona w konkursie im. Władysława Pobóg-Malinowskiego na Najlepszy Debiut Historyczny Roku.

Artykuł stanowi kontynuację opublikowanych na łamach Państwa i Prawa analiz orzecznictwa konstytucyjnego poświęconych zasadzie równości  oraz zasadzie równości kobiet i mężczyzn. Jego celem jest  rekonstrukcja, analiza i próba prezentacji przyjmowanej przez TK koncepcji uprzywilejowania wyrównawczego. Zagadnienie to wiąże się bowiem nierozerwalnie z art. 33 Konstytucji jako wzorcem kontroli aktów normatywnych w orzecznictwie konstytucyjnym.

Punktem wyjścia uczyniono wyrok w K 43/12. Wyrok ten nawiązuje do ustaleń zawartych w wyroku  K 63/07 (o konstytucyjności zróżnicowania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn) oraz tez sformułowanych w postanowieniu S 2/10 (o potrzebie stopniowego zrównania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn).

This article discusses the phenomenon of shrinking space for civil society organizations in Poland, a Member States of the European Union and Council of Europe. It describes the tools used by Polish public authorities to restrict the operational capacity of civil society and compares these tools with the applicable constitutional and human rights standards. The article's summary presents recommendations concerning the methods of addressing this phenomenon in Poland, which are capable of being applied in a broader context of other countries of Central and Eastern Europe.

STRESZCZENIE
Opracowanie zmierza do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym – z punktu widzenia struktury procesu wykładni i struktury wchodzących w grę wartości konstytucyjnych –  różni się ograniczanie wolności i praw w ramach stosowania „zwykłych środków konstytucyjnych”, od ograniczania wolności i praw dopuszczalnego w stanach nadzwyczajnych. Podjęta zostaje problematyka dotyczącą kwestii materialnych, a poza zakresem rozważanych zagadnień pozostają kwestie dotyczące formalnych warunków dopuszczalności ograniczeń, jak publiczne ogłoszenie zagrożenia czy możliwość wprowadzania ograniczeń w aktach podustawowych.
Stawiane tezy są polemiczne wobec poglądów, że zawieszenie wolności lub praw jest skrajnym typem ograniczania i następuje wtedy, gdy wolności czy prawa „już nie ma”, lub że zawieszenie zakłada ograniczenie istoty wolności lub prawa. Okazuje się, że można sensownie mówić o zawieszaniu wolności lub praw także wówczas, gdy są one ograniczane w niewielkim tylko stopniu. Ponadto, możliwe jest zawieszanie, które nie prowadzi do ograniczenia istoty wolności lub prawa.
Argumentuje się, że istotą zawieszania wolności lub praw w stanach nadzwyczajnych jest zakwestionowanie podstawowego ich przymiotu, jakim jest – uznawana w prawie międzynarodowym – nienaruszalność „całych” poszczególnych praw człowieka, która jest czymś innym od nienaruszalności ich istoty. Przy okazji prowadzona jest refleksja teoretycznoprawna nad zagadnieniem zawieszania wolności lub praw. Zawieszenie okazuje się czymś istotnie różnym od czasowej utraty mocy obowiązującej przepisów dotyczących wolności czy praw. Ich ciągłe obowiązywanie znajduje wyraz, na przykład, w zasadzie proporcjonalności mającej zastosowanie do zawieszanych wolności lub praw.

Extraordinary Measures and Restrictions of Constitutional Freedoms and Rights
ABSTRACT
The study aims to answer the question on the difference between limitation of freedoms and rights in ordinary situations and their suspension (derogation) when extraordinary measures are introduced. This question is considered from the point of view of the structure of the interpretation process and the structure of the constitutional values. Consideration is given to issues relating to material aspects. However, issues relating to formal conditions for the admissibility of restrictions, such as public announcement of a threat or the possibility of introducing restrictions in sub-statutory acts, are not examined.
The theses put forward are critical of the view that suspension of freedoms or rights is an extreme type of limitation and a freedom or a right "is no longer there", and of the view that suspension presupposes violation of the essence of freedom or right. It can be argued that it makes sense to talk about the suspension of freedoms or rights also when they are only slightly restricted. Moreover, it is possible to suspend a freedom or a right without violating their essence.
It is argued that suspension of freedoms or rights leads to questioning of their basic characteristic that is their inviolability as recognized in international law. However, this inviolability of freedoms or rights is something different from the inviolability of their essence.
In terms of the theory of law, the suspension of freedoms or rights turns out to be something significantly different from the temporary loss of the binding force of the respective provisions. Their continued validity is reflected, for example, in the application of the principle of proportionality to the suspended freedoms or rights.

Artykuł przedstawia najważniejsze poglądy na temat rozumienia sprawiedliwości społecznej, na którą wskazuje polska Konstytucja. Zwraca uwagę na perspektywę filozoficzną oraz na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i poglądy kolejnych Rzeczników Praw Obywatelskich. Tezą artykułu jest podkreślenie potrzeby rozumienia sprawiedliwości społecznej w kontekście aksjologii konstytucyjnej, co wiąże się przede wszystkim z realizacją zasady dobra wspólnego oraz zasady godności człowieka.
The research paper presents the main views about the concept of social
justice as it is pointed out in the Polish Constitution. Article highlights the
philosophical perspective, the judgments of the Constitutional Tribunal
and the views of the Commissioner for Human Rights. The thesis of this
article is to highlight the need to understand social justice in the context of constitutional axiology, which is associated primarily with the implementation of the principle of the common good and the principle of human dignity.

The article aims to answer the question whether and if yes, then under what conditions blanket criminal provisions meet constitutional requirement of definiteness of an offense. This question is one of the most important legal issues that arises at the level of relations between the criminal law and the constitutional law. The rulings of the Polish Constitutional Tribunal relating to this issue show a far-reaching evolution. This evolution has proceeded from the thesis on an absolute prohibition of referrals in the criminal law towards the thesis on conditional permission of using blanket provisions in the criminal law. In the currently established judgments the Tribunal has stated that, from perspective of the constitutional principle of definiteness of an offense, blanket provisions are admissible if they meet the so-called foreseeability test. This test is met if the addressee of a criminal provision is able to determine – merely from the wording of the provision – main elements of the offense. It is worth noting that the Tribunal accepts both the partially blanket provisions and in exceptional situations the fully blanket provisions. The direction of changes in the judgments indicates a definitely needed prag-matism in balancing between the protective and the guarantee functions of the criminal law.

The article presents the concept of direct constitutional limits of human freedom in the form of constitutional norms setting the scope of human freedom protected by the Constitution of 1997. To ensure the protection of freedom of every human being, the Polish Constitution of 1997 affirms natural individual autonomy as well as freedom from interference by state and private entities. However, it is not the final scope of freedom protected by the Constitution. Restrictions imposed on thus understood natural freedom are usually expressed in statutes passed by ordinary legislature, where requirements of proportionality must be met. However, they can also be influenced for the reasons of the Constitution. Therefore, being a social contract, the Constitution represents resolution of conflicts of fundamental value and/or social importance. These norms, by limiting natural freedom of every human being, determine the constitutional framework for the protection of freedom as a legal position (the so-called fundamental freedom). Thus understood
freedom may be subject to further, proportionate restrictions
imposed by an ordinary legislator.
In the article, absolute and relative direct constitutional limits
have been distinguished. The former are definitive limits leaving no
margin for discretion for the legislature. They include: prohibition of
human dignity violation, prohibition of discrimination or prohibition
of permanent employment of children under the age of 16. The relative
limits, in turn, set the scope of individual freedom protected prima
facie, as long as the legislator does not resolve specific conflicts of freedoms and rights. The obligation to respect rights and freedom of other people is an example of such a norm that emphasises unacceptability of breaching a constitutionally protected sphere of another person, unless permitted by the legislature.

The short article discusses the competences of ombudsmen in Sweden and Finland in relation to the judiciary. These institutions have controlling and supervisory powers in relation to courts of law, including the determination of the accountability of judges and typical competences of a prosecutor. The author points out the necessity to read provisions of the constitutions and acts regulating the discussed competences in the light of the principle of the judiciary's independence. Still, the supervisory rights of ombudsmen in Sweden and Finland are very well developed and may refer to issues approaching closely the sphere of jurisdiction. When assessing the solutions presented, the author points out the fact that the ombudsmen in both countries have worked out respective practices aimed at such use of available means of control so they cannot be accused of a reasonable and too extended interference with the judiciary sphere. Streszczenie W artykule omówione zostały kompetencje ombudsmanów w Szwecji i Finlandii w odniesieniu do władzy sądowniczej. Instytucje te posiadają pewne uprawnienia kontrolno-nadzorcze nad sądami, w tym również w zakresie pociągania sędziów do odpowiedzialności a także kompetencje typowo prokuratorskie. Autor wskazuje na konieczność odczytywania przepisów konstytucji i ustaw regulujących opisywane kompetencje w świetle zasad niezależności władzy sądowniczej. Niemniej uprawnienia nadzorcze ombudsmanów w Szwecji i Finlandii mają charakter rozbudowany i mogą dotyczyć kwestii bardzo zbliżonych