Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi

Postmodern dünya içinde bulunduğu kaotik yapının doğası gereği birçok unsurun birleşiminden oluşur. Bu çoklu yapı içerisinde görülen parçalılığın yol açtığı uyumsuzluk durumu insan yaşantısına doğrudan etki eder. Teknolojiden mimariye, bilimden sanata insan üretkenliğini esas alan tüm alanlarda kendini gösteren bu durum, üretimde bulunan kişi açısından karmaşık bir görüntünün biçimlendirilmesini zorunlu kılar. Sanatçı da bu etkinin kendisi açısından doğurduğu sonuçları çeşitli biçimlerde ürünler vererek/bu görüntüyü kendisine göre düzenleyerek ortaya koyar. Roman türü açısındansa böylesi bir ürün/tepki ancak dil üzerinden mümkündür. Dilin kullanımına bağlı olarak geliştirilen söylem evreni postmodern dünyanın karmaşasını hem içeriğe hem de biçime yansıtma gayesindedir.
1980 sonrası Türk romanında yaşanan çoksesliliğin neden olduğu çeşitlilik ve karmaşanın romanımızı dönüştürme noktasında önemli bir rol üstlendiği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu dönemde eser veren roman yazarlarından biri olan Şule Gürbüz hem üslup hem de içerik bağlamında roman türünü farklı bir yere taşımıştır. Yazar, bu çalışmada ele alınacak olan 1992 tarihli ilk eseri "Kambur"da kendi söylem evreninin yansımalarına dair ilk ipuçlarını ortaya koymuştur. Daha sonraki dönemlerde roman,  hikâye ve deneme türünde verdiği eserlerde de “Kambur”da kurulmaya çalışan söylemi destekleyen Gürbüz’ün klasik yazın üslubunu çeşitli biçimlerde yıkma/parçalama gayesinde olduğu düşünülmektedir. Yazar, söylemini kimi zaman taban tabana zıt iki durum üzerinden "diyalektik duyuş" esasına bağlı olarak inşa ederken, kimi zamansa bu diyalektik duyuş yaklaşımını besleyen söylemlerin dolaylı bağlantılar üzerinden kurulduğu görülmektedir. Bu bağlamda, Gürbüz'ün postmodern bir roman yazarı olarak böylesi bir söylem biçimini benimsemesi üzerinden nasıl bir dil oluşturmaya çalıştığı üzerine odaklanılacak ve eserin anlatmak istedikleri noktasında "diyalektik duyuş" yaklaşımının postmodern romanın var oluşu noktasında sağladığı imkânlar üzerinde durulacaktır. Söz konusu romanın açtığı anlam alanları “okur merkezli” yorumlama tekniğiyle ele alınacak, özellikle roman kahramanı olarak seçilen “Kambur” tipinin arka planında yer alan düşünsel evrene yönelik değerlendirmelere yer verilecektir. Böylelikle yazarın kurmaya çalıştığı roman evreninde diyalektiğin ne ölçüde görünür kılındığı belirlenecek, postmodern söylemin izleri roman söylemine yansıdığı ölçüde tespit edilmeye çalışılacaktır. Bunu yaparken de romanda yer alan ifadelere yer verilerek söylemin doğrudan yorumlanmasına dayanan bir değerlendirme süreci işletilecektir.

Metnin Amacı: ​ Romanın protagonisti ​ Alex karakterinin, içinde yaşadığı toplumla birlikte Freud'un "Eros ve Thanatos İlkel İçgüdüleri", "Savunma Mekanizmaları" ve "Kitle Psikolojisi" çalışmaları referans alınarak psikanalitik çözümlenmesi ve romanda müziğin psikanaliz bağlamında geçiş nesnesi olarak incelenmesi amaçlanmıştır.

Özet
Tatarlar ve Kazaklar arasında geçmişten günümüze daima sıkı ilişkiler olagelmiştir. Tatarlar tüccar, öğretmen, tercüman gibi meslekleri yaparak Kazak bozkırlarında her zaman var olmuşlardır. Dolayısıyla bu iki Türk halkı arasında eğitim,  kültür, ticaret alanlarında devamlı bir ilişki söz konusudur. Kazaklar arasında Cedit hareketinin yayılmasında da Kazan merkezli etkinin rolü büyüktür. Bütün bu etkileşimler nedeniyle Kazak hayatında eğitimde, edebiyatta ve kültürel alanda Tatar etkisini gözlemlemek mümkündür.
Abdürreşid İbrahim XX. yüzyıl Türk Dünyası’nın önemli şahsiyetlerindendir. Çok küçük yaşta öksüz kalmasına rağmen kendi çabasıyla Medine’de eğitimini tamamlayarak Rusya’ya dönmüş ve Rusya Türklerinin 1905-1917 yılları arasındaki siyasî ve sosyal hareketlerinde önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Kendisinin çıkardığı Mir’ât, Ülfet, Teârüf-i Müslimin, İslam Dünyası gibi gazete ve dergilerin yanı sıra Rusya, Azerbaycan ve Türkiye’de çıkmış Şark-i Rus, Hayat, Beyânülhak, Sırât-ı Müstakîm, Sebîlürreşad gibi süreli yayınlarda da çok sayıda makalesi neşredilmiştir. Hayatının önemli bir bölümünü seyahatlerde geçirmiştir. Özellikle Kazan-İstanbul-Tokyo üçgeninde yaptığı faaliyetler ve geride bıraktığı eserlerle Türk Dünyası’nın önemli bir şahsiyeti olarak Türk kültür tarihinde yerini almıştır.
Abdürreşid İbrahim’in önemli eserlerinden biri Tercüme-i Halim adlı eseridir. Abdürreşid İbrahim bu eseri iki kısım halinde yazmış ama yalnızca birinci kısım neşredilebilmiştir. Abdürreşid İbrahim’in bu eseri 2017’de İsmail Türkoğlu tarafından Türkiye’de yayımlanmıştır. Bildiride Tercüme-i Halim Ya Ki Başıma Gelenler adlı bu eserde Abdürreşid İbrahim’in Kazak halkıyla ilgili izlenimleri ele alınacaktır. Genç bir medrese öğrencisi iken Kazaklar arasında öğretmen olarak bulunan Abdürreşid İbrahim’in kardeş Kazak halkına dair düşünceleri bildiride ortaya konulmaya çalışılacaktır.   
Anahtar Sözcükler: Tatar, Kazak, Abdürreşid İbrahim, Kazak kültürü, Türk Dünyası.

KAZAKHS in the BOOK of TATAR-TURKISH SCHOLAR ABDÜRREŞİD İBRAHİM’S TERCÜME-İ HALİM YA Kİ BAŞIMA GELENLER
Abtract
Tatars and Kazakhs have strong relationship from past to present. Tatars have existed in Kazakhs steppe namely merchant, teacher, interpreter profession groups. Hence two turkish people have permanent relationship in the fields of education, culture and trade. Kazan centered effects have important role in expansion of Cedit movement. Because of these interactions, tatar effects can be observed in Kazakhs’s education, literature and culture.
Abdürreşid İbrahim is significant person in Turkic World of XX. Century. Although he was orphaned in his early childhood, he completed his education in Medinah by his own efforts and turned back to Russia. He became involved political and social activities in 1905-1917 among Russian Turks. Alongside the journals and newspapers published by himself like Mir’ât, Ülfet, Teârüf-i Müslimin, İslam Dünyası, he published many articles in Russian, Azerbaijanian and Turkish periodicals like Şark-i Rus, Hayat, Beyânülhak, Sırât-ı Müstakîm, Sebîlürreşad.  He has traveled in important parts of his life. İbrahim took his place as a significant person of Turkic World in Turkish cultural history with his works and activities in Kazan, İstanbul and Tokio.
One of the important works of Abdürreşid İbrahim is Tercüme-i Halim. İbrahim wrote this book as two parts but it has been published only one part. The book was published by İsmail Türkoğlu in 2017 in Turkey. In this proceeding, impressions of Abdürreşid İbrahim about the Kazakhs in Tercüme-i Halim Ya Ki Başıma Gelenler will be addressed.  When he was a madrasah student, he taught school among Kazakhs. It will be put forward his thoughts about Kazakh people this proceeding.
Key words: Tatar, Kazakh, Abdürreşid İbrahim, Kazakh culture, Turkic World.

Bu çalışmanın amacı, biri 12. yüzyılda diğeri 16.yüzyılda ilk olarak edebiyat dünyasına kazandırılan farklı kültürlere ait eserlerin günümüzde yapılan yayınlarına karakterlerin ele alınışı üzerinden değerlendirilecektir. Thomas Von Bretagne tarafından yazılan ve 2012 yılında ise Kenan Kalecikli’nin yeniden derlediği “Tristan ve Iseut” ile ilk olarak Türk edebiyatına 16. yüzyılda Fuzuli’nin kaleme aldığı, 1998’de ise İskender Pala’nın yeniden kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” eserine detaylı olarak bakılacak ve eserlerde yer alan karakterlerin geniş çaplı bir analizi yapılacaktır. Gerek psikolojik gerekse de sosyolojik özelliklerinin ele alınacağı bu çalışmada Doğu ve Batı izleği karakterler üzerinden ele alınacaktır. Farklı disiplinlerin alanlarına girilmesi bu çalışmayı eklektik yöntem üzerinden yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Çalışma boyunca kültürel farklılıklar ve benzerlikler, karakterler aracılığıyla öne çıkarılacak, Doğu – Batı çelişkisi ve etkileri karşılaştırmalı edebiyat bilimi verileri ışığında irdelenecektir.
Çalışmada ele alınan eserler, olayların yaşandığı 12.yüzyıl ve 16.yüzyılın tarihsel koşulları da göz önüne alınarak ilk versiyonları Chanson de Geste (epik şiir) ve mesnevi olan günümüz eserleri karşılaştırmalı olarak irdelenecektir. Karakter kavramı aracılığıyla söz konusu hikâyelerde yer alan olayların ve imgelerin bireyler üzerindeki sosyolojik, psikolojik ve kültürel boyutta çözümlemeleri eklektik yöntem aracılığıyla yapılacaktır.

Öz 1849'da Paris'e giden Şinasi, orada kaldığı süre boyunca pozitivizmin egemen olduğu bir düşünce dünyasının içindeydi. Şinasi bu yıllarda etkisinde kaldığı pozitivizmi 19. yüzyıl Osmanlı toplumuna olduğu gibi kabul ettirmenin güçlüklerini doğru ön görmüş ve teoloji ve metafizikle hesaplaşan Batılı pozitivizmin yerine İslam düşüncesinde öteden beri var olan ve sonraları yerini başka ekollere bırakarak tarih sahnesinden çekilen Mutezile gibi İslam içi akılcı ekollerden ilham alan bir akılcılığı savunmuştur. Şinasi'nin Medeniyet, hukuk, adalet, hürriyet kavramlarına getirdiği yorumlar Osmanlı düşüncesinde Aydınlanmacı bir atılımı temsil eder. Bütün bunlar göz önüne alındığında Şinasi'nin edebiyatımızda akılcılık geleneğinin kurucusu ve edebiyatımız ve kültür hayatımızdaki sözcüsü olduğu söylenebilir. Aydınlanma ve değerlerinin de Batılı değerlere dayanan kanun ve düzen fikrinin de Osmanlı'ya taşınması sancılı ve çelişkili bir süreçti; çünkü bu değerleri üreten tarihsel gelişmeler ve toplumsal yapı bizdekinden çok farklıydı. Şinasi doğrudan doğruya bu üretimi taklit etmektense bir senteze gitmek ister ve bu değerleri yadırgatıcı olmaması ve kabul görebilmesi için kendi geleneğimizdeki köklere bağlamaya çalışır. Bu noktada akılcılık ile İslam inancını uzlaştırmak için İslam'daki akılcılık geleneğine başvurur. Bu makalede İslam içi akılcı ekollerden Mutezile ve Maturidilik, Şinasi'nin şiirlerinde de ele alınan akıl, kader, adalet gibi temel problemlere yaklaşımları açısından tanıtılmıştır. Ardından Şinasi'nin Münteheât-ı Eş'arım adlı eserinde yer alan şiirler incelenmiş, İslam'daki akıl kavrayışının öne çıktığı bölümler ele alınmış ve bu geleneğin Şinasi'nin şiirlerindeki izleri tespit edilmiştir. • Abstract Şinasi, who went to Paris in 1849, was in a philosophical world where positivism prevailed during his stay there. As he predicted correctly the difficulties of making Ottoman society accept Western positivism as it is, he defended a type of rationalism inspired by Islamic rationalist schools such as Mu'tazila instead of the Western positivism which radically challenged theology and metaphysics. Şinasi's interpretation of the concepts of civilization, law, justice and liberty represent an Enlightenment breakthrough in Ottoman thought. In the light of all this, Şinasi can be seen as the founder of rationalist tradition in Turkish literature as well as the spokesman of it in Turkish literature and cultural world. The transfer of values of Enlightenment and the idea of law and order based on Western values to the Ottomans was a problematic and contradictory process; because the

Doğu edebiyatlarının yaygın bir anlatısı olan Leylâ ile Mecnûn hikâyesi, mesnevi nazım şekliyle birçok şâir tara-fından kaleme alınmıştır. Özellikle, Klasik Fars edebiya-tında Nizâmî ve Klasik Türk edebiyatında ise Fuzûlî, bu meşhur aşk hikâyesini kendi coğrafyalarında, kendi kül-türleriyle ve kendilerine has üslûplarıyla nazma çekerek adlarından söz ettirmişlerdir. Söz konusu iki şâirin, aynı hikâyeyi kurgulayıp kaleme almasıyla tabii olarak birtakım farklılıklar ve benzerlikler ortaya çıkmıştır. Bu farklılık ve benzerliklerin dikey karşılaştırma yöntemiyle tespit edil-mesi şüphesiz günümüz Klasik edebiyat çalışmaları bakı-mından önem arz etmektedir. Nizâmî ve Fuzûlî'nin Leylâ vü Mecnûn adlı mesnevile-rinde Nevfel adlı karakterin yer aldığı sahneler, beş adet başlık etrafında şekillenmiştir. Söz konusu mukayese ise bu beş başlığın ihtiva ettiği olay örgüleri çerçevesinde gerçek-leştirilmiştir. Her iki şâirin eserinde yer alan Nevfelli olay örgüleri, genel anlamda paralellik arz etmesine rağmen ayrıntıya inilip dikey mukayese yapıldığında birtakım farklılıklar tespit edilmiştir. Bu tespitler neticesinde, Nizâmî ve Fuzûlî gibi iki büyük şâirin hikâye etme, kur-gulama, kahramanını hayâlî ve hakikî dünyaya adapte etme vb. gibi hususlarda ortaya çıkan tavrı gözler önüne serilmiştir. Fuzûlî, metnini kurarken, olay örgüsü itibâriyle, Nizâmî'den faydalanmıştır. Ancak, Nizâmî, metnini kur-mada, daha çok hikâyeden haberdar etme yöntemini kulla-nırken, Fuzûlî, gerek hikâye kurgusu ve gerekse Nevfel'in şahsiyet özelliklerini tavsif etmede, daha çok " hikâyeci " dir. Nizâmî'nin tavsif ettiği Nevfel, sadece yardımcı bir rol üstlenen kişidir ama Fuzûlî'nin tavsif ettiği Nevfel, daha etkili ve irade sahibi biridir. A B S T R A C T The story of Leyla and Mecnun which is commonly used as narrative in Eastern Literature, was also scripted by many poet in mathenawi poetry style. Especially, Nizami in Classical Persian Literature and Fuzûli in Classical Turkish Literature are mentioned most often by inflecting this popular love story according to their culture and their own tones in their geography. Some similarities and differences are shown up by poets' constructing the story in their ways. It is very important to determine the similarities and differences by vertical compherison technique for daily Classical Literature studies. The scenes of character named as Nevfel in both meth-nawies of Nizami and Fuzûli are shaped under the five headings. Subject comparison was performed in the perspective of those five headings' construct. Some differences were determined in both poets' productions which include Nevfel by doing vertical compherison technique. According to those determinations, two poets' Fuzuli and Nizami's perspective of making story, constructing and adapting the hero to both real and imaginary world were demonstrated. Fuzûli utilized from Nizami according to story line. However, while Nizami was using infroming from story technique, Fuzûli is more fabulator by both in story construct and portreying the characteristic of Nefvel. Nevfel which described by Nizami is only a supporting role, however Nevfel which decsribed by Fuzûli is more effective and strong-willed person.

Zaman kelimesinin anlamsal derinliğinin yanı sıra düşünce sisteminde yarattığı boşluklar, bu kavramın enginliğinin boyutunu ortaya koyarken, sinemadan görsel sanatlara, görsel san- atlardan edebiyata kadar her alanda etkisi derin bir şekilde hissedilir. Kavramın sınırlarının tam olarak çizilememesi, belirsizliklerin varlığı yaşanılan “an”ın göreceliğini etkilediği gibi varoluşsal boyutuyla da duygu, düşünce ve sezgiye inerek belleği, bilinç ile bilinçdışı ar- asında karanlık bir noktaya sürükler. Einstein’ın göreceliği zaman kavramının belirsizliğini güçlendirirken, boyutsal farklılıkların varlığı kendi içerisinde paradokslar üretir. Sanatın zamanla savaşı ya da ona karşı manifestosu ortaya koyulan sanat eserlerinin niteliği, para- doksları belleğin sınırlarına hapseder. Wells’in “Zaman Makinesi” ile aşmaya çalıştığı zaman kavramı, Calvino’da “Sıfır Zaman”a indirgenir. Salvador Dali’nin “Belleğin Azmi” tablosu ile ters düz ettiği zaman, Borges’in “Bellek Funes” öyküsünde askıya alınır. Belleğin zamanla savaşına dahil olan karakterlerin evreninde Marcel’in geçmişinde labirente dönüşen zaman, Pirandello’da karakterin bir çığlığı olarak belirir. Carlos Fuentes’in “Aura”sında bütünleşen zaman, Murat Gülsoy’un “Yazarın Belleği”nde sıkışıp kalır. Zamanın belleğine fırlatılan bir bakış, serüven olarak tablodan edebi metne sıçrar ve boşlukta zamansız bir şekilde sonlanır.
In addition to the semantic depth of the Word of time, the spaces created in the thought system re- veal the size of the immenseness of the concept, and in all areas, from cinema to visual arts and from visual arts to literature, their effects are felt deeply. The fact that the boundaries of the concept cannot be drawn precisely influences the relativity of the existed “moment”, drives memory to a dark point between consciousness and unconscious by a descent into emotion, thought and intuition with his existential dimension. While Einstein’s relativity strengthens the uncertainty of the concept of time, the existence of dimensional differences produces paradoxes within itself. The nature of the works of art that appear in the war of art with time or manifest against it imprisons the paradoxes to the limits of memory. The concept that Wells is trying to overcome with the time machine is reduced to “zero time” in Calvino. Time which Salvador Dali was flattening with the “perseverance of memory” paint- ing is suspended in Borges’ “Memory funes” story. Time which turned into a maze in Marcel’s past in the universe of the characters involved in the battle of memory with time appear as a scream of the character in Pirandello. Time which is integrated into the “Aura” of Carlos Fuentes, is stuck in “the memory of the author” of Murat Gülsoy. A glimpse into the memory of time jumps from the table to literary text as a journey and ends untimely in space.

Sadık Hidayet ve Feyyaz Kayacan yaşadıkları farklı coğrafyalarda edebiyat alanın-da önemli isimlerdir. Bugünkü İran’ın en büyük yazarı olarak kabul edilen Sadık Hidayet (1902-1951) İran Edebiyatı’nda Avrupai anlamda hikâyeciliğin kurucusu kabul edilmiştir. Feyyaz Kayacan(1919- 1993) ise Türkiye’de 1950 kuşağının öy-kücülüğümüzdeki en yetkin isimlerinden biridir.Sadık Hidayet ve Feyyaz Kayacan’ın eserlerinde ele aldıkları duyarlılıkların ve işledikleri temaların pek çoğu ör-tüşür. Karamsar duygulanımların yanı sıra varoluşun ağırlığı, bunalım ve ölüm her ikisinin de eserlerinin belli başlı konularıdır. Bu çalışmanın amacı, Sâdık Hidâyet’in Kör Baykuş adlı romanı ve Feyyaz Kayacan’ın Cehennemde Bir Yusuf adlı uzun öyküsünün yazıldıkları dönemlerin toplumsal şartları göz önünde tutarak konu, içerik, dil ve üslup bakımından karşılaştırmak, aralarındaki benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koymaktır. Çalışmada öncelikli olarak Sadık Hidayet ve Feyyaz Kayacan’ın hayatlarına ve edebî kişiliklerine değinilmiş; ardından da iki eserin kar-şılaştırılması yapılmıştır. Böylece farklı coğrafyalarda farklı dönemlerde yaşamış yazarların aynı düşünce ve ifade tarzına sahip olabileceğine dikkat çekilmiştir.

metnin anlamının incelenmesinde büyük önem
taşır. Yazarın evrenindeki etki kaynaklarını gösterir ve
metnin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunur.
Tanpınar’ın romanlarında metinlerarası ilişkilerin tespit
edilmesi, onun etkilendiği, sergilemek istediği, ilgi
duyduğu alanların romanda ne şekilde yer bulduğunu
göstermenin yanı sıra, bunun roman tekniğine olan
etkisinin değerlendirilebilmesine de imkan tanır. Bu
makale, ele alınan dört romanda bu ilişkilerin
incelenmesine dayanır.

Birbirinin çağdaşı olan Furûğ Ferruhzâd ve Sylvia Plath’ın
eserlerine ve hayatlarına bakıldığında birçok ortak özellik göze çarpmaktadır.
Ayrı coğrafyalarda yaşayan bu iki kadının gerek yaşadıkları yıllar gerek kısa
yaşam süreleri gerekse hayatlarındaki aile veya erkek figürlerinin olumsuz
etkileri neredeyse paralel görünümler çizmektedir. Çalışmalarıyla olduğu
kadar hayatlarıyla ve hayata veda edişleriyle de ünlü olan Ferruhzâd ile
Plath’ın özellikle şiirlerine bakıldığında şiirlerinin çoğunu depresif bir ruh
haliyle ve eleştirel biçimde kaleme aldıkları fark edilmektedir. Doğum ve
trajik ölüm tarihleri, şiir söylemedeki amaçları ve hayatlarında tecrübe
ettikleri sıkıntılar nerdeyse benzer olan bu iki kadın şairin yaşanmışlıklarını,
kendilerini etkileyen olayları, toplumun kendilerine biçtiği rollere isyanlarını
şiir dizelerini manipüle ederek haykırmışlardır. Topluma ve toplumun
kurallarına eleştiri olarak söyledikleri şiirlerinde, hissettikleri duygu
yoğunluğunu, kırgınlığı, karamsarlığı ve öfkeyi yansıtmak amacıyla
esenliksiz başlıklar, sözcükler ve imgeler seçmişlerdir. Bu çalışmada, bu iki
şairin hayatları ve şairlik biçemleri arasındaki benzerlikler karşılaştırmalı
olarak ele alınıp, özellikle şiirlerinde yoğun bir biçimde kullandıkları
esenliksiz kelimeler tespit edilmeye çalışılmıştır


When the works and lives of these two contemporary female poets are studied, many common features are striking. The years that they had lived, their short life span and the negative effects of familiy and male figures in their lives of these two women living in separate geographies almost draw paralel views to each other. It’s recognized that Forough Farrokhzad and Sylvia Plath, who are famous for their lives as much as their farewells, had written many poems in a depressive and critical mood. These two female poets,  who are almost similar in their birth and tragic death dates, the purpose of poetry and the difficulties they experienced in their lives, shouted at their revolts against their lives, the events that affected them, the roles the society had imposed on them in their poems. In their poetry, which they say as criticism of society and the rules of society, they have chosen dysphoric titles, words and images to reflect their intensity of feeling, frustration, pessimism and anger. In this study, similarities between these two female poets' lives and poetry styles were compared and the dysphoric words they used in their poems were tried to find out.

Özet: Zihniyet, döneme ait hâkim zevk ve anlayışı ifade eder. Her metin, ait olduğu devrin ahlaki ve estetik değer yargılarını bünyesinde taşır. Edebi metinlerde işlenen temalar, kullanılan dil ve oluşturulan imge dünyası temelde zihniyete bağlıdır. Metnin temsil ettiği hayali âlem, bu çerçevede oluşur ve anlam kazanır. 
Her edebi devrin bağlı olduğu bir zihniyet vardır. Ancak daha önemlisi aynı veya farklı dönemde olmasına rağmen ait oldukları dünyaları dolayısıyla çok benzer veya aşırı uçta sanatçıların var olması gerçeğidir. Fikirlerin bir dünya görüşü, felsefi bir bakış açısına dönüşmesi ile yan yana olup birbirinden tamamen zıt veya birbirini hiç görmemiş sanatçıların hemen hemen aynı kavram ve sembollerle benzer düşünce ve hayalleri terennüm ettiği herkesçe malumdur.
Bu çalışmada; şiir anlayışları, dünya görüşleri, bakış açıları birbirinden oldukça farklı şairlerin İstanbul temalı şiirlerinde “zihniyet” meselesini ortaya koymaya gayret ettik. Diğer şiirleri de dikkatte alınmasına rağmen referans olarak incelenen şiirler; Tevfik Fikret’in “Sis”, Yahya Kemal’in “Bir Tepeden”, Necip Fazıl’ın “Canım İstanbul” ve Orhan Veli’nin “İstanbul’u Dinliyorum” şiirleridir.
Sanatçılar; insan, eşya, mimari ve şehir gibi varlık dünyasını ait olan temel meseleleri yorumlarken yaptıkları tasvir ve gözlemleri, kendi zihniyetlerine göre ifade ederler. Şairlerin bakış açısı ve ilgileri, tematik yapıyı etkilediği gibi, zihniyet bağlamında da temel kavram ve imgeleri etkiler.  Yukarıda zikredilen şairler, gerek kendi devirlerinde gerekse de kendilerinden sonra gelen devirleri etkilemiş, güçlü ve öncü şairlerdir.
Sis’te II. Abdülhamit döneminin romanını, geniş bir İstanbul panoramasını, Fikret’in beddua ve nefretini,  “Bir Tepeden” şiirinde Yahya Kemal’in tarihsel estetik bakışı ile Osmanlı kültür değerleriyle İstanbul’a hayranlığını, Necip Fazıl’ın “Canım İstanbul” şiirinde şehir,  şair ve şiir arasındaki özdeşleşmeyi, Orhan Veli’nin “İstanbul’u Dinliyorum”  şiirinde ise İstanbul’un iç sesini, kulaktan göze ve gönle akan şehir yaşamını karşılaştırmalı olarak vermeye gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler: İstanbul, Karşılaştırma, Şiir, Zihniyet.

Fikren 18. yüzyılın sonunda ortaya çıkan ancak yoğun olarak 20. yüzyılda kullanılmaya başlanan karşılaştırmalı tarih yöntemi, çeşitli tarihsel birimlerin mukayesesi sonucu ortaya konan benzerlik ya da farklılıklarını açıklama, tahlil etme ve yorumlama yöntemidir. Yöntemin karşılaştırma yapmadan yürütülemeyecek çalışmaları ortaya koymak, tekil olayların mukayesesiyle elde edilen verilerle daha sağlam genellemeler yapmak, tarihçilere daha geniş bir bakış açısı kazandırmak gibi amaç ve faydaları bulunmaktadır. Bununla birlikte yöntem bazı ciddi sorunlar doğurmakta, bu sorunlar yüzünden de sıklıkla eleştirilere maruz kalmaktadır.

Comparative history, which intellectually emerged at the end of the 18th century, is a method of explaining, analyzing and interpreting the similarities or the differences which are put forth as a result of comparing the various historical units. The purposes of the method are; to reveal the subjects which can not be performed without comparison, to make generalizations with obtained data from comparison of individual events, to give broader perspective to historians. While reaching the aim, the temporal/spatial/social etc. features should be considered. This article reveals general features to be considered in the comparative history and then discusses the mistakes in using this method and critics about these mistakes.

In this study we will investigate how poetized the reign of Abdülhamit by two great poets of Tanzimat and Servet-i Fünûn literary periods. For this purpose, we will review and compare the Recaî-zâde Mahmut Ekrem and T. Ferret’s poems named “Nefrîn” and “Sis” in terms of their contents, styles and stylistic features.  Tevfik Fikret and Recaî-zâde Mahmut Ekrem are two important poets of their generations. We will show by this study the subjects, themes, spaces in their poets with the poetic similarities and differences.

Kökeni, kervancıların geceleri ateş başında vakit geçirmek amaçlı birbirlerine anlattıkları olağanüstü kişi ve olayları konu olan sözlü edebiyat ürünleri olan masallar, içlerinde şiddet, ölüm ve cinsellik gibi çocuklara uygun olmayan ögeler içermektedir. İlerleyen zamanlarda masallar, didaktik olma ve olağanüstü olaylar içermeleri nedeniyle çocuklara yönelik olarak yazılmaya başlamıştır.
19. yüzyılda yaşayan Danimarkalı yazar Hans Christian Andersen içinde yaşadığı toplumsal yapının çarpıklıklarını ele alan içinde fantastik ögeler barındıran metinler kaleme almıştır. İçlerinde ölüm, intihar, korku gibi olumsuz duygu ve davranışların olduğu bu metinler, dönemindeki masallardan farklı olarak bir çoğunun karanlık bir yapısı ve kötü bir sonu vardı. Bu çalışmada yazarın en ünlü metinlerinden biri olan ve bu yapıda olan “Kibritçi Kız” üzerinde durulacaktır.
Türk edebiyatının en önemli öykü yazarlarından biri olan Sabahattin Ali, öykülerinde yine toplumsal durumları kaleme almıştır. Öyküleri ayrıntılı ve etkileyici uzam ve karakter tasvirleri içermektedir. Yazdığı öykülerden biri olan “Ayran” birçok yönden Andersen’in “Kibritçi Kız” metniyle önemli benzerlikler taşımaktadır.
İşte bu çalışmada Hans Christian Andersen’in “Kibritçi Kız” eseriyle, Sabahattin Ali’nin “Ayran” adlı öyküsü sosyolojik yöntemle ve karşılaştırmalı edebiyat biliminin verileri ışığında çocuğa uygunluk ilkelerine uygunlukları, eserlerin çocuk baş karakterler yaklaşımı ve masal-öykü türlerinin farklılıkları bağlamında karşılaştıracaktır.

Bir edebiyat araştırması ise diğer sosyal bilimsel araştırmaların geçerliliği denenmiş aşamalarını takip eder. Ancak bu türden bir araştırma edebiyatın doğası, araçları ve malzemesi itibariyle kendine özgü yöntemleri de olan bir süreçtir. Yaratıcı bir yazım ve sanatsal bir üretim olan edebi metne sosyal bilim metotlarını uygularken onları kendi spesifik amaçlarına uygun olarak yeniden düzenler. 19. yüzyıla ait Modernist ve 20. yüzyıla ait Postmodernist bilim paradigmalarına dayanan kuramlar eseri, onu yaratan yazarı ve her ikisini kuşatan sosyal ve tarihsel çevreyi ve nihayet okuru anlamak için seferber edilir. Bu amaçları gerçekleştirmek için edebiyat çalışmaları son elli yılda “edebiyat bilimi metodolojisi”nden söz edilebilecek bir birikime sahip olmuştur. Arşive dayalı dokümanter araştırmalar, özellikle edebiyat tarihi, biyografi, ve periyodik incelemelerinde; metinsel çözümlemeye dayalı incelemeler ise edebi eleştiride sıklıkla kullanılır.


ABSTRACT

A literary research follows the validated stages of other social scientific researches. However, this kind of research is a process that has its own methods in terms of the nature, tools and material of literature. While applying social science methods to the literary text, which is a creative writing and an artistic production, it rearranges them in accordance with their specific purposes. The work of theories based on 19th century Modernist and 20th century Postmodernist science paradigms is mobilized to understand the author that created it, and the social and historical environment surrounding both, and finally the reader. In order to achieve these goals, literary studies have gained a knowledge that can be mentioned in the "methodology of literature science" in the last fifty years. Archival-based documentary research, especially in the history of literature, biography, and periodic reviews; Studies based on textual analysis are frequently used in literary criticism.

Fuzulî 16. yüzyılda "namaz kılma!" diyor; bir yüzyıl sonra Niyazi Mısrî de ona cevap veriyor: "Fodulluk yapma!Namaz kıl!"
Tanpınar, eski insanların birbirine bağlılığını anlatırken şöyle diyor: “O kadar ki on sekizinci asırda yaşayan Kul Hasan Dede, On beşinci asırda yaşamış olan Eşrefoğlu ile, sanki aynı şehirde ve aynı tekkede imiş gibi kavga edebiliyorlar, duygu ve hayat görüşü itibariyle o kadar başka türlü olan Nedim, Fuzûlî’nin bir mısraıyla kendi sansüalitesini anlatıyor, birbiri arkasından gelen nesiller, Hallac’ın haksız yere dökülmüş kanını dava ediyordu.”
Sonunda Tanpınar diyor ki “İşte Tanzimat’tan sonraki senelerde kaybettiğimiz şey bu devam ve bütünlük fikridir.”
Tanpınar'ın bu sözlerinin neyi işaret ettiğini merak edenler için kaleme alınmış bir inceleme.

Kurgu içerisinde yer alan ütopya ve distopya çalışmaları, uluslararası sosyo-politik ve sosyo-kültürel bağlamda disiplinlerarası yapısıyla büyük bir önem arz eder hale gelmiştir. Ütopya çalışmalarının altında yer alıp alternatif toplum düzenleri ile ilgilenen ütopyacılık geleneği, tecrübe edilen sosyal, siyasi, kültürel, çevresel ve bağlamsal olayların ve gelişmelerin sonucu olarak ütopik ya da distopik eğilimli spekülatif metinler üzerinden ortaya konulmaktadır. Distopya, anti-ütopya olarak adlandırılsa da varlığını zıddıyla sürdürmeye devam edecektir. Bu çalışma, ütopya ve distopya tanımlarına iki ayrı başlıkta yer verirken çeşitli örneklemelerle konunun daha bir anlaşılır olmasına imkân sunacaktır. Ütopya ve distopya arasındaki fark ayrı başlıkta tartışılırken, distopyanın edebiyatta yer alması ile ütopya kavramı yok olmaya başlamış mıdır sorusuna yanıt bulmaya çalışılacaktır. Kanadalı ünlü yazar Margaret Atwood’un Türk okuyucularıyla geç buluşmasının asıl nedeninin Türkçe’ye çok sonradan kazandırılan çevirilerinden bahisle Başka Dünyalar: Bilimkurgu ve Hayal Gücü kitabı incelememizin merkezinde yer alacaktır. Eserden kısa alıntılamalarla desteklenen bu son bölümde yazarın Le Guin’e ithaf ettiği gözlemlenecektir. Başka Dünyalar ile okuyucuya farklı farklı ütopya ve distopya kitaplarından göndermelerin yapıldığı, bununla birlikte bilim kurgu ile varsayımsal kurgunun yazarın zihninde nasıl yer edindiğine değinilecektir.

Sözlü edebiyat devrine kadar uzanan bir geleneğin eseri olan fablların ortaya çıktığı coğrafya olarak Mezopotamya işaret edilmiştir . Fabllar, birçok medeniyet havzasından beslenmiş, farklı kültürlere ait motiflerle zenginlik kazanmış ibretamiz mesellerdir. Batı dünyasında edebî bir tür olarak Ezop ile temeyyüz eden fabl, XVII. yüzyılda Fransız sanatkâr La Fontaine ile seçkin bir mevki kazanır. Latince “fabula”dan Fransızcaya geçmiş olan “fable”; tahkiyeli, mecazi ve mitolojik manzum kısa anlatı anlamına sahiptir . Fablların manzum olma esası zaman sonra mensur olabileceği şeklinde değişmiştir. Manzum ve mensur kısa hikâyeler olan fabllar eğlenceli bir anlatım ile hayata dair nasihatler verme amacı güder. Konuşan ve insanoğluna mahsus diğer özellikleri haiz hayvan figürlerinin yer aldığı bu alegorik kısa anlatıların sonunda kimi zaman dolaylı kimi zaman ise açıktan, bir ahlaki ilkeye referans verilerek anlatının bir bütün hâlinde anlaşılması amaçlanır .
Fransızca fabllar Türk edebiyatının yenileşme döneminde ilgiyle karşılanmıştır. Dergi ve gazetelerin edebî sütunlarından, şiir kitaplarına, hikâye antolojilerine ve müstakil çeviri eserlere kadar bu ilgi görülür. İlk fabl çevirileri için edebiyat tarihlerimizde 1850 sonrası dönem işaret edilmiştir . Kayserili Doktor Rüştü’nün Nuhbetü’l-Etfâl’inde  ve Şinasi’nin Terceme-i Manzûme  adlı eserlerinde ilk örneklerle karşılaşılır. Müteakip yıllarda birçok şairin eserlerinde manzum fabllara rastlamak mümkündür. Hikâye antolojileri de bu edebî türe yer ayırmıştır. Manastırlı Mehmed Rifat’ın Hikâyât-ı Müntahabe’sinde , yazarı bilinmeyen Mecmuâ-yı Hikâyât’da , Markar Kabrielyan’ın Gülşen-i Letâif’inde  ve Müdirzâde Ahmed Nuri’nin Gülünçlü ve İbretâmiz Hikâyeler’inde  fablllar mevcuttur. Mezkûr eserler tamamıyla fablları ihtiva eden eserler değildir. Bu eserlerde şiir ve hikâyelerle birlikte fabllara da yer verilir. 
Osman Rasih’in Ezop’tan çevirdiği Menâkıb-ı Hayvan Bera-yı Teşhiz-i Ezhan  isimli eserle matbaamız ilk müstakil fabl çevirisine sahip olur. Sonrasında Rıfat’ın La Fontaine’den çevirdiği Gürk-i Kaza İber ve Hikmet Şamildir  isimli eseri yayımlanır.  Hacı Zahid’in yine La Fontaine’den çevirdiği Güldeste-i Ahlak  isimli eserleri, onu takip eden bir diğer eserdir. Mehmed Ali Ayni’nin Çocuklarımıza La Fontaine Hikâyeleri  isimli küçük hacimli antolojisi ise farklı çevirmenlerin eserlerini ihtiva eder.
Yapılan çevirilere rağmen, edebî bir tür olarak fablların ilk dönem edebiyat tarihlerimizde ve edebiyat bilgisi kitaplarında çok fazla dikkat çekmediği; bu türe dair özel bahisler açılmadığı ve tanımlamalara yer verilmediği görülmektedir. Çeviri edebiyat tarihlerinde ise Ezop  ve La Fontaine’in  bahsi geçtiği yerlerde “hikâye” kavramı ile fablların karşılık bulduğunu görüyoruz. Diyarbakırlı Çelebizade Agop Lütfü’nin Tercüme-i Yezepos  isimli eseri bir fabl yazarı hakkında yazılmış ilk biyografi olsa da bu eser içinde fabllara dikkat çekilmediği görülür. Cumhuriyet öncesi hazırlanan Fransızca Türkçe sözlüklerde Fransızca “fable” kelimesine halk edebiyatından gelen bir alışkanlıkla farklı karşılıklar verildiği görülmektedir

The critics reference formalist/structuralist methods of criticism in today’s literary arena more and more with each passing day, especially in academic publication environments at contemporary literary products as well as Classic literature, Folklore and Folk literature, because of they were text-based. One of the most common methods of structuralist criticism is Academic Criticism. Anglo-Sakson New Criticism is affected from views of T. S. Eliot. Formalist criticism influenced with opinions of names such as Victor B. Shklovksy and Roman Jacobson. Archetypal Criticism is based on C. Jung’s and N. Frye’s opinions. On the other hand the principles of Semiotic Criticism are based on R. Barthes. Deconstructive Criticism is formed by J. Derrida’s views promise deeper, closer practical challenges and as the pioneer of Structuralism F. de Saussure’s opinions.
Academic Criticism, the shape of New Criticism in the field of contemporary literature, doesn’t draw the boundaries for itself and its critics. On the contrary Academic Criticism opens the horizon with its principles. It doesn’t exempt the critic from enjoyment of psychology, history, literature-history and sociology. Academic Criticism recommends the critics to be careful in text-examination and take on only literary text as the subject.
Academic Criticism, recommends two directional reading methods to examine literary texts. The text is separated its elements as a sentence in the analyzer vertical reading. The texts almost are reconstructed in the synthesizer horizontal reading through close, near and deep reading practices.
It explains the basic necessary principles and perspectives for the preparation of inspection plan after the reading of the text. Academic Criticism teaches that results of reading determine for review unique texts.  Structuralist Academic Criticism claims that it provides obtaining required sub-headings especially in text from macro-plan for text analysis.

Çalışma meselenin daha çok teorik boyutu ile ilgili. “Eş anlamlılık” meselesini, yani iki unsurun asla eşit olmayacağını kaidesini “belirsizlik” içinde gördüğümüz için bunları birlikte ele almaya çalıştık. Önce anlam türleri, ve eş anlamlılığın kullanılışı üzerinde duruldu. Yani kimler eş anlamlılık var diyor, kimler bunun karşısında, kimler ortada; bunu izaha çalıştık. Frege Prensibi ve extensional- intensional anlam ile devam ettik. Ardından Goodman ve equivalencerelation’dan bahsettik. 11.maddeden itibaren “belirsizlik” ana konu halini aldı; fakat bilhassa “sorites paradox”un bilinmesi gerekliliğini düşünerek nispeten daha detaylı bir başlık açtık bu konuya. Sorites Paradox'u 9 alt başlıkta işlemeye çalıştık. Ardından belirsizliğin “teorisi” başlığı altında kelimedeki anlam kırılmalarını detaylandırdık. Diğer başlık konunun müşahhas hali olan ve “belirsizlik üstüne hükümler” vermiş düşünürlere ayrıldı: Russell, Peirce, Black, Hempel, Wittgenstein, Waismann, Quine ve Schaff. Meselenin halli için önerilerin yer aldığı kısa bir bölüm ve genel mütalaa ile ilk kitabı sonlandırdık.