Rioni

Rioni

Rioni është lumi kryesor i Gjeorgjisë perëndimore. Emri i tij në gjuhën gjeorgjiane është "რიონი" (Rioni). Ai buron në male të Kaukazit, në rajonin e Raçës, dhe rrjedh në drejtim të perëndimit deri në Detin e Zi.Në zonën e tij të lartë, lumi kalon në afërsi të qytetit të Potit, i cili ndodhet pranë Fasisit të lashtë.Qyteti i Kutaisit, i cili dikur ishte qyteti antik i Kolchis, gjendet në brigjet e lumit Rioni. Kutaisi është një qytet i rëndësishëm kulturor dhe historik në Gjeorgji, dhe lumja Rioni ka luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin dhe trajtën e tij urbanistike.Pas kalimit nëpër shpellat e Prometheusit, lumja Rioni vazhdon rrjedhjen e tij nëpër rajonin e Transkaukazisë perëndimore, duke u derdhur në Detin e Zi.Në anën tjetër, lumi Kura derdhet në Detin Kaspik, duke kaluar nëpër rajonin e Transkaukazisë lindore. Këta dy lumenj janë pjesë e rëndësishme e peisazhit natyror dhe ekosistemit të Gjeorgjisë dhe rajonit të Kaukazit.Lumi Rioni dhe lumi Kura janë dy elementë kyç në vendlindjen gjeografike të Gjeorgjisë dhe kanë luajtur një rol të rëndësishëm në historinë, kulturën dhe ekonominë e vendit.

Rioni, i njohur nga grekët e lashtë si lumi Fasis, ka një histori të pasur të përmendjes në literaturën antike. Hesiodi e përmend për herë të parë lumën Rioni në veprën e tij "Teogonia" (rreshti 340), ndërsa Platoni e përmend në dialogun e tij "Fedon" në një bisedë me Sokratin. Platoni thotë se ata që jetojnë midis shtyllave të Herkulit dhe lumit Fasis (Rioni) jetojnë në një pjesë të vogël të tokës, në krahasim me gjithë tokën, si bretkosat rreth një pellgu.Shkrimtarët e mëvonshëm si Apollonius Rhodius, Virgjili dhe Aelius Aristides e konsideruan lumën Rioni si kufiri më lindor i deteve të lundrueshme.Herodoti dhe Anaksimandri e quajtën Rionin një kufi midis Evropës dhe Azisë.Një nga udhëtimet më të famshme të mitologjisë greke është udhëtimi i Jasonit dhe argonautëve.Sipas mitit, ata udhëtuan nëpër lumin Fasis (Rioni),duke filluar nga dalja e tij në Detin e Zi dhe duke arritur në Poti, një zonë në Kolkidë (sot Kutaisi në Gjeorgji).Këto përmendje dhe legjendat e vjetra tregojnë se Rioni ka pasur një rëndësi të veçantë për kulturën dhe imagjinatën e lashtë greke,dhe është e njohur si një lumë i rëndësishëm në historinë dhe mitologjinë e rajonit.

Termi"fazan"dhe emri shkencor Phasianus colchicus rrjedhin nga "Phasis" dhe "Colchis",pasi ky u tha se ishte rajoni nga i cili u fut në Evropë fazani i zakonshëm ( qafë unazë fazanët u prezantuan më vonë nga Azia Lindore ).

Ka një besim i cili fajëson klimën e keqe të Luginës së Fasisit për dështimin e Kolkidës për të dalë si një mbretëri e fortë ose për të qëndruar si një provincë e Romës.Kjo situatë është vërejtur nga udhëtarët deri në kohët moderne, kur kënetat u kulluan përfundimisht.Në vitin 1960, qeveria ka urdhëruar një projekt të madh bonifikimi-kullues për të drenuar ligatinat rreth lumit Rioni.Kjo ka përfshirë pastrimin dhe transformimin e zonës në tokë bujqësore. Ky projekt ka pasur për qëllim përmirësimin e kushteve të ujitjes dhe zhvillimin e bujqësisë në rajonin e Luginës së Fasisit.Kësaj sfide të kullimit të kënetave i është dhënë një zgjidhje efektive me ndërhyrjen njerëzore dhe përmirësimin e mjedisit natyror për të përdorur tokën në mënyrë më produktive.Ky projekt i ndërmarrë nga qeveria ka ndihmuar në zvogëlimin e rreziqeve nga kullimi i kënetave dhe ka krijuar mundësi për zhvillimin e bujqësisë dhe përmirësimin e jetës së banorëve të zonës.

Rioni është vërtet lumi më i gjatë i Gjeorgjisë brenda kufijve të saj. Ai ka një gjatësi prej 327 kilometrash (203 milje) dhe pellgu i tij kullues mbulon rreth 13,400 kilometra katrorë (5,200 milje katrorë). Lumja fillon në shpatet jugore të maleve të Kaukazit në një lartësi prej 2,960 metra (9,710 ft) mbi nivelin e detit, në veri të qytetit Oni.Rioni ka disa degë të mëdha që dalin nga burimi në gojën e tij. Disa nga degët më të mëdha janë:Jejora (majtas): Është një degë e rëndësishme e lumit Rioni, që dallohet për bukurinë e peisazheve të saj dhe kontributin në furnizimin me ujë të lumit kryesor.Qvirila (majtas): Ky është një degë tjetër e rëndësishme e lumit Rioni, e cila bashkohet me lumën kryesor pranë qytetit Kutaisi. Khanistsqali (majtas): Është dega tretë që dallohet për rrjedhën e saj të shpejtë dhe për tërheqjen e turistëve për sporte ujore dhe aventura.Tskhenistsqali (djathtas): Ky është një degë tjetër që bashkohet me lumën Rioni, dhe ndihmon në furnizimin me ujë të zonave të ndryshme në rrugën e tij. Tekhuri (djathtas): Kjo është dega e fundit që bashkohet me lumën Rioni para se ai të derdhet në Detin e Zi. Ajo kalon nëpër qytetin Poti dhe ka një rol të rëndësishëm në furnizimin me ujë të rajonit.Këto degë të lumit Rioni kanë rëndësi të veçantë për shfrytëzimin e burimeve ujore, biodiversitetin dhe aktivitetet ekonomike të rajonit.

Stephanus i Bizantit shkroi se ekzistonte gjithashtu një lumë tjetër i quajtur Fasis,në Taprobana ( Ancient Greek ), (Cejlon ose Sri Lanka).

 Commons: Rioni – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale

Heinz Heinen, Andrea Binsfeld, Stefan Pfeiffer. Vom hellenistischen Osten zum römischen Westen. Wiesbaden, Germany: Franz Steiner Verlag, 2006, pg.

Oxford English Dictionary, Draft Revision, September 2009 Statistical Yearbook of Georgia: 2020, National Statistics Office of Georgia, Tbilisi, 2020, p. 12.