რიონი

რიონი
რიონი
დოხასიათაფა
სიგჷრძა	327 კმ
ღანჩოშ ფართობი	13 400 კმ²
წყარიშ ნადუ
ოდუდე	კავკაციონი, (საქორთუო)
ინაკათუ	უჩა ზუღა (საქორთუო)
იდვალუაფუ
ქიანეფი	საქორთუო
ნოღეფი	ონი, ამბროლაური, ქუთეში, ფუთი

რიონი, რიონწყარი (ქორთ. რიონი) — ბჟადალ საქორთუოშ ირიშენი უდიდაში წყარმალუ. სიგინძა 327 კმ, ღანჩოშ ფართობი 13 400 კმ². ოდუდე უღუ კავკაციონიშ ობჟათე კართეს, ფაშიშ–თაშ გვალას, რაჭა-ლეჩხუმიშ დო თუდოლენი შონეშ აკანიშ ონიშ მუნიციპალიტეტის. ზუღაშ ეშე 2960 მ. უჩა ზუღას აკათუ სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანიშ ნოღა ფუთიწკჷმა. ქუთეშშახ რიონწყარი მეურს ტომბა დო ფართო რობუს. წყარპიჯის ბრელი რე ოფუტეეფი, ბინეხეფი, ჸვანეფი დო გეთასულეეფი. მელე-მოლე პიჯის გოუძჷ ჭალე. ოფუტე ჯაპანაწკჷმა რიონი ურთანს ობჟათეჸურე დო დინოჸუნს ჭჷფე დო ონჭირე რობუს, ხვალოთ ექი-აქოთ იფართებუ. ქუთეშიშ უკული, კოლხეთიშ რზენშა გჷშურს გოფაჩილო, მელე-მოლე კინე ელაჸუნს ფართო ჭალეეფი, ირთუ ბრელი ჸათ დო გჷშაკიდუნს ანდა ჭიჭე კოკის.

ოფუტე ვარციხეწკჷმა ურთანს ბჟადალჸურე დო თაში გეწურაფილოთ უჩა ზუღაშახ, სოდეთ მიშაკათაფუწკჷმა გიშაკიდჷნს მუსხითგარენ მორდილ კოკის. გჷშაკერძაფილო ფართო რე რიონი ვარციხეშენ ბაშიშ ოფუტეშახ, სოდეთ ბრელი ჸათ ირთუ. ბაშიშ უკული ისხი ჸა ვა უღუ. ოფუტე საჯავახოშ თუდო კალაპოტი იღიროკუ. თე ნორთის უჩქჷ ჭიჭე ნოღალუ ტობეფი. წალენი კალაპოტის რიონი ეშაჸუნს ხეთქიმინელ ჯებირეფს დო ხურგეფშქას ბჟადალიშ ბორიეფიშ გეშა.

რიონი ირდუ ჯიშთეფიშ, თირიშ, ჭვემაშ დო დიხაშთუდონი წყარეფით. წყარალა უჩქჷ აფუნ–ზარხულს თირიშ დო ჯიშთეფიშ ნდღულაფაშენი დო ხოლო ჭვემეფშენი. წყარდიდალა ჟინჸურე იჭყაფუ პირელიშ თუთაშ დაჭყაფუს, შქაწელს – მელახიშ მაართა გვერდის, ოდო თუდო – ფურთუთაშ ეკონიას. წყარი ირიშენ მერკეთ გედგჷ ზოთონჯის, მარა თუდონ მალობას თეს თირანს ჭვიმა–დღალეფიშ წყარმოლაფა.

რიონიშ ოშქაშეწანური ხარჯი გლოლაწკჷმა რე 27,3 მ³/წმ, ქუთეშწკჷმა 134 მ³/წმ, საქოჩიკიძეოწკჷმა — 406 მ³/წმ. მაქსიმალური ხარჯი გლოლაწკჷმა 345 მ³/წმ, ქუთეშწკჷმა — 1440 მ³/წმ, საქოჩაკიძეოწკჷმა — 3000 მ³/წმ. მინიმალური ხარჯი გლოლაწკჷმა — 16 მ³/წმ, ქუთეშწკჷმა — 22,0 მ ³/წმ, საქოჩაკიძეოწკჷმა — 34,0 მ³/წმ. რიონს უჩა ზუღაშა წარმოწანას მიშუღუ 12,9 კმ³ წყარი. რიონიშ პიჯის უჩქჷ გოჸინუა, ჸინით გოძგიბუა. ჟინი დო შქაშ მალობას ზოთონჯის მინმინშა იფორუ ჸინით. რიონიშ წყარი ჯიმუანობათ რე ოშქაშეთ წყითე – 150-300 მგ/ლ დო იონური მეკათილობათ ჰიდროკარბონატული კლასიშა მიშურს.

რიონიშ თარი ნადუეფი რე: საკაურა, ლუხუნი, რიცეულა, ლაჯანური, გუბისწყალი, ცხენწყარი, ტეხირი, ცჷი (მარძგვანშე) დო ჭანჭახი, ღარულა, ჯეჯორა, ლეხიდარი, ყვირილა, ხანისწყალი, სულორი, ყუმური, ხევისწყალი (კვარჩხანშე). რიონი დო მუში ფშეფი გჷმირინუაფუ ოწყარალოთ (მაშველიშ დო აჯამეთიშ წყაროლუეფი).

რიონწყარს გეგაფილი რე ჰიდროელექტროსადგჷმეფი: რიონჰესი, გუმათჰესი I, გუმათჰესი II, ვარციხეჰესი. ჰესეფი რიონწყარიშ ნადუეფს ხოლო რე გეგაფილი: ლაჯანურჰესი, შაორჰესი, ტყიბულჰესი.

რიონპიჯის გეკიდილი რე ნოღეფი:

• ონი
• ამბროლაური
• ქუთეში
• სამტრედია
• ფუთი

რიონს ჯვეშო ჯოხოდუ ფასისი/ფაზისი (ბერძ. Φάσις), ნამუთ მაართათ მოშინელი რენ ჯვეში ბერძენი ჭარუ ჰესიოდეშ (ჯვ. წ. VIII-VII ო.ო.) „თეოგონიას“. მუშ უკული ფასისის იშინანა აპოლონი როდოსული, ვერგილიუსი დო შხვეფი. ღალ–წყარი მოშინელი რე პლატონიშ „ფედონს“ ხოლო (სოკრატეშ დიალოგეფს), მუჭოთ შურობუმუშ ონძღო.

„ფასისი/ფაზისიშ“ ეტიმოლოგია კოლხური (ქართველური) რენ დო ეკირცხუაფუ თიცალ ზიტყვეფწკჷმა, ნამუთ რენ „ფაში“ (ნოღა ფუთიშ ლაზური ჯოხო), „ფასის მთა“ (ფაშიშ თა, გოლა, სოლეშეთ რიონი გიმოურსინ), „ბაში“ (ოფუტეეფიშ ჯოხო ზუგდიდიშ დო სამტრედიაშ მუნიციპალიტეტეფს), „აბაშა“, „ბასიანი“ (ჯვეშქორთული მუხური ამდღანერი თურქეთიშ ტერიტორიას), „ფასიენი/ბასიენი“ (ჯვეშკოლხური ტომეფიშ ჯოხო), „აბაზგეფი“ (ჯვეშკოლხური ტომეფი), „აბშილეფი“ (ჯვეშკოლხური ტომეფი), „ფოთი/ფუთი“ (ნოღაშ ჯოხო საქორთუოს), „ბათუმი“ (ნოღაშ ჯოხო საქორთუოს) დო შხვა. არგონავტეფიშ მითეფშენ მუჭოთ რჩქინელი რენ, კოლხეთიშ ომაფეს, რიონს ეკადირთჷ არგოშ ხვამარდიქ იასონიშ მანჯღვერობათ.

• აფხაზავა ი., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 8, ხს. 394, ქართი, 1984 წანა.