1933

**1933. po kalendarima**
Gregorijanski	1933. (MCMXXXIII)
Ab urbe condita	2686.
Islamski	1351–1352.
Iranski	1311–1312.
Hebrejski	5693–5694.
Bizantski	7441–7442.
Koptski	1649–1650.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1988–1989.
• Shaka Samvat	1855–1856.
• Kali Yuga	5034–5035.
	Kineski
• Kontinualno	4569–4570.
• 60 godina	Yin Voda P(ij)etao; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11933.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	19. vijek – 20. vijek – 21. vijek
Decenija:	1900-e 1910-e 1920-e – 1930-e – 1940-e 1950-e 1960-e
Godine:	1930 1931 1932 – 1933 – 1934 1935 1936

Ovo je članak o godini 1933.

Godina 1933 (MCMXXXIII) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru.

1933:
1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12
Rođenja • Smrti

Događaji

Januar/Siječanj

1. 1. - Zvanični početak drugog Petogodišnjeg plana u SSSR (zadaci određeni na kongresu SKP(b) sledeće godine).
1. 1. - U Španskoj Republici izbija drugi anarhistički ustanak. (→ es Wiki).
1. 1. - Odbrana Velikog zida: Japanci i njihove marionete iz Mandžukua zauzimaju do maja kinesku provinciju Džehol (Žehe).
1. 1. - Liberal Juan Bautista Sacasa postaje predsednik Nikaragve, dan pre povlačenja američkih marinaca; Anastasio Somoza García postaje direktor nacionalne garde.
5. 1. - Počinje gradnja mosta Golden Gate u zalivu San Francisca (završen 1937).
11 - 12. 1. - Incident u Casas Viejasu u Andaluziji: Civilna i Napadačka garda brutalno guše anarhističku pobunu, 24 mrtvih.
15. 1. - Papa Pio XI. proglasio Svetu godinu povodom 1900 godina Isusovog raspeća i uskrsnuća. Istog dana se navodno pojavila Gospa od Banneuxa u Belgiji.
januar - Harry Beck predstavio javnosti topološku mapu Londonskog metroa.
20. 1. - U Pragu prikazan film "Ekstaza", nailazi na cenzuru zbog scena sa golotinjom.
23. 1. - Ratifikovan Dvadeseti amandman na Ustav SAD: počevši od 1937, Dan inauguracije je 20. jan/sij. umesto 4. marta/ožujka.
28. 1. - Nemački kancelar Kurt von Schleicher daje ostavku nakon što nije mogao dobiti diktatorska ovlašćenja od predsednika; Franz von Papen odbija mandat, što ostavlja otvoren put njegovom savezniku Adolfu Hitleru.
28. 1. - Choudhry Rahmat Ali objavljuje tzv. Pakistansku deklaraciju, predlaže samostalnu državu Pakstan (kasnije Pakistan) za muslimane u Britanskoj Indiji.

30. 1. - Machtergreifung: Adolf Hitler postao njemačkim kancelarom u vladi sa konzervativnom većinom; nacisti su dobili unutrašnje poslove (Wilhelm Frick), Hermann Göring je ministar bez portfelja i v.d. pruski ministar policije - jurišnici mogu nekažnjeno napadati komuniste, socijaldemokrate ali i katoličku partiju Centrum tokom nove predizborne kampanje. Uveče parada pod bakljama Smeđih košulja, SS-ovaca i Čeličnih šlemova, slične se narednih večeri održavaju i u drugim gradovima.
30. 1. - Na radiju se prvi put javlja "Usamljeni rendžer".
31. 1. - Lider HSS Vladko Maček uhapšen zbog Zagrebačkih punktacija (takođe, u intervjuu pariskim novinama izjavio da bi se Srbi i Hrvati trebali razdvojiti što je više moguće^[1]).

Februar/Veljača

1. 2. - Prošle godine izabrani gen. Tiburcio Carías Andino postaje predsednik Hondurasa (do 1949), nakon što je morao suzbiti pobunu dela liberala.
1. 2. - U Nemačkoj raspušten Rajhstag i pruski Landtag, izbori u martu.
2. 2. - Mirovni sporazum između nikaragvanskog predsednika Sacase i lidera pobunjenika Augusta Sandina - Sandino se protivi Nacionalnoj gardi i Somozi, što će ga dogodine koštati glave.
4. 2. - Rumunska vlada proglasila ratno stanje zbog železničarskih štrajkova.
5. 2. - Pobuna mornara na holandskom brodu De Zeven Provinciën pored Sumatre, okončana šest dana kasnije kada je od avionske bombe poginulo 23 mornara.
6. 2. - U sibirskom mestu Ojmjakon izmereno -67,7 °C, rekord za severnu hemisferu.
7. 2. - Brod USS Ramapo zabeležio na severozapadu Pacifika najveći abnormalni talas - 34 metra.
9. 2. - Debata o kralju i otadžbini na Oxfordu: sa 275 prema 153 pobedio stav da se "ovaj dom neće ni pod kakvim okolnostima boriti za Kralja i Zemlju".
9. 2. - Britanci i Holanđani postižu sporazum (Tea Agreement) o ograničenju izvoza čaja.

12. 2. - 14. 3. - Francusko osvajanje Maroka odn. Pacifikacija — Bitka na Bougaferu: berberska plemenska konfederacija Aït Atta na jugoistoku zemlje kapitulirala pred Francuzima.
15. 2. - Pokušaj ubistva izabranog predsednika Ruzvelta u Majamiju, fatalno ranjen gradonačelnik Čikaga Anton Cermak.
16. 2. - U Ženevi potpisan Pakt o organizaciji Male Antante (institucionalizacija bloka).
16. 2. - Štrajk u Grivici (→ en Wiki): rumunska vojska ubila sedmoricu železničara koji su štrajkovali u Bukureštu (među uhapšenima je Gheorghe Gheorghiu-Dej).
17. 2. - U Senatu SAD usvojen Blejnov zakon: državama podnesen Dvadeset prvi amandman za ukidanje Prohibicije (ratifikovan sledećeg decembra).
17. 2. - Prvi broj časopisa Newsweek.
24. 2. - Japanska delegacija napustila zasedanje Društva naroda, nezadovoljna Litonovim izveštajem koji govori o japanskoj agresiji u Mandžuriji - neće se vraćati, Društvo nemoćno protiv odlučnog agresora.
27. 2. - Paljenje Rajhstaga - povod za potpuno nacističko preuzimanje vlasti i masovno hapšenje komunista.
28. 2. - Dekret rajhspredsednika za zaštitu naroda i države ("Dekret paljevine Rajhstaga"): ukinute građanske slobode u Nemačkoj, vlada može preuzeti upravu nad državama u slučaju kršenja javnog reda, mnoga ovlašćenja rajhspredsednika preneta na Hitlerovu vladu - prvi čin nacističkog "glajhšaltovanja" Nemačke.

Mart/Ožujak

2. 3. - U "Politici" se pojavila prva ukrštenica u nas (prva za odrasle, u "Politici za decu" je prva objavljena 10. marta 1932.^[2]).
2. 3. - Premijera originalnog filma "King Kong" u Njujorku.
2. 3. - Jak zemljotres i cunami pogodio obalu Sanriku u Japanu.

Franklin Delano Roosevelt, predsednik SAD 1933-45

4. 3. - Franklin Delano Roosevelt novi predsednik SAD (do 1945): "Jedino čega treba da se plašimo je sam strah". Frances Perkins je kao sekretarica rada prva žena u kabinetu.
4. 3. - Austrijski parlament suspendovan, kancelar Engelbert Dollfuss započeo vladavinu dekretima (austrofašizam protiv nacizma).
5. 3. - Izbori u Nemačkoj, nacisti uzimaju 44 % glasova (sa saveznicima imaju 52 %); komunistički i neki socijaldemokratski poslanici su ranije pohapšeni (lider KPD Ernst Thälmann će ostatak života provesti u samici); poslednji višestranački, mada neslobodni, izbori do 1949. na zapadu Nemačke, odn. do 1990. u celoj Nemačkoj.
5 - 13. 3. - Bank Holiday u SAD: po objavi predsednika Ruzvelta na devet dana zatvorene sve banke i zamrznute finansijske transakcije kako bi se stabilizovao sistem.
9. 3. - Velika Depresija: Američki kongres započinje prvih 100 dana u kojem donosi zakone New Deal-a.
10. 3. - Zemljotres u Long Beachu, južna Kalifornija, 115 mrtvih.
12. 3. - Predsedničkim dekretom određeno da Nemačka ima dve zastave, staru carsku ( ) i nacističku ( ) (od 1935. samo nacistička).
13. 3. - Joseph Goebbels na čelu novoosnovanog ministarstva narodne prosvete i propagande.
14. 3. - Dr. Ivan Pernar osuđen na godinu dana robije.
15. 3. - Dow Jones Industrial Average skočio sa 53.84 na 62.10 (15.34%) - do danas najveći jednodnevni procentni skok.
19. 3. - Ustavnim referendumom odobren novi ustav Portugala, kojim je uveden Salazarov režim Estado Novo (do 1974) - korporatistički, konzervativan, nacionalistički, često se naziva i fašistički.
21. 3. - "Dan Potsdama": novi nemački Rajhstag svečano otvoren u Garnizonskoj crkvi u Potsdamu (zasedaće u Krollovoj operi do 1942).
22. 3. - Otvoren Koncentracijski logor Dachau, prvi u Njemačkoj.
22/23. 3. - Velike snežne padavine u Beogradu i još nekim krajevima.

Hitler traži i dobija od Rajhstaga diktatorska ovlašćenja

23. 3. - Zakon o vanrednom ovlašćenju (Ermächtigungsgesetz tj. Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich): daje nemačkoj vladi, tj. Adolfu Hitleru, pravo da donosi zakone bez Rajhstaga - de fakto legalna diktatura. Zakon donesen sa 444:92 glasa, samo su socijaldemokrati glasali protiv.
25. 3. - U Beogradu umrla rumunska kneginja Lidija Bogdan, teško povređena u avionskoj nesreći ("kod Izvora", "na Samarnjači")^[3].
27. 3. - Japan napušta Društvo naroda.
31. 3. - Urugvajski predsednik Gabriel Terra raspušta skupštinu i zavodi diktaturu.
proleće - Holodomor u Ukrajinskoj SSR je na vrhuncu, ima i kanibalizma (→ Glad u SSSR 1932-33).

April/Travanj

1. 4. - U Njemačkoj počeo progon Jevreja bojkotom njihovih poslova i blokiranjem bankovnih računa (Julius Streicher organizovao jednodnevni bojkot jevrejskih radnji).
3. 4. - Lord Clydesdale na čelu prvog leta preko Mount Everesta.
4. 4. - Vazdušni brod USS Akron stradao u oluji kod New Jerseya, poginulo 73 od 76 članova posade.
5. 4. - Međunarodni sud pravde presudio da Grenland pripada Danskoj i osuđuje norveška zauzeća na istočnoj obali.
7. 4. - U SAD stupio na snagu Cullen–Harrisonov zakon koji dozvoljava prodaju piva i vina s niskim sadržajem alkohola (nezvanični Nacionalni dan piva u SAD).
7. 4. - Zakon o obnovi državne službe u Nemačkoj uskraćuje državne pozicije (npr. učitelja, profesora, sudija) Jevrejima i političkim protivnicima nacista - prvi antisemitski zakon u Trećem rajhu; kasnije tokom meseca jevrejski lekari su isključeni iz zvaničnog osiguranja što će mnoge izbaciti iz posla. Legalizovana masovna nasilna čistka lokalnih vlasti koja je već počela.
8. 4. - Referendum u Zapadnoj Australiji u korist otcepljenja od Australije.

9. 4. - Otvoren Ruski dom u Beogradu.
15. 4. - Pitanje tuniske naturalizacije: prvi neredi pokreta protiv francuskog državljanstva za Tunišane, ispoljen putem protivljenja sahrane muslimana francuskih državljana u muslimanskim grobljima - oživljavanje tuniskog nacionalnog pokreta.
april - Poslednja čarka Kastinskog rata na Jukatanu - smatra se da su ovim posle 422 godine okončani Meksički indijanski ratovi.
19. 4. - SAD zvanično napuštaju zlatni standard.
20. 4. - Premijera Johstove predstave Schlageter: replika "Kada čujem 'kultura', otkočim svoj brauning", u izmenjenom obliku postaje oličenje nacističkog stava prema kulturi.
26. 4. - Hermann Göring, ministar unutrašnjih poslova Pruske, osnovao Gestapo (Geheime Staatspolizei, Tajna državna policija).
29. 4. - Vladko Maček, glavni hrvatski političar, osuđen pred Sudom za zaštitu države na tri godine zatvora. Tri srpske partije (demokrati, radikali i zemljoradnici) osuđuju Mačekov progon.
29. 4. - Anglo-Persian Oil Company sklopila dogovor sa persijskom (iranskom) vladom o monopolu na 60 godina.
travanj - U Nemačkoj zatvorena škola Bauhaus.

Maj/Svibanj

1. 5. - Prvi maj je državni praznik u Nemačkoj, kao Dan nacionalnog rada, obeležava se masovnim marševima u nacističkoj organizaciji.
2. 5. - Gleichschaltung: Hitler zabranjuje sindikate, zamjenjuje ih Njemačka fronta rada.
2. 5. - Navodno prvi put u moderno doba viđena Nessie, čudovište iz Loch Nessa.
5. 5. - Karl Jansky otkrio radio valove iz središta Mliječnog puta - rođenje radio astronomije.
6. 5. - U manastiru Prohor Pčinjski održan četnički kongres povodom tridesetogodišnjice rada u Makedoniji.
8. 5. - Mahatma Gandi počinje 3-nedeljni post samopročišćenja, započinje kampanju za prava Nedodirljivih ("Haridžana" ili "božje dece" kako ih naziva).

10. 5. - Nemačko studentsko društvo organizuje spaljivanje 25.000 knjiga pred Rajhstagom, ministar propagande Goebbels drži govor - na univerzitetima istaknuto Dvanaest teza "protiv nenemačkog duha".
12. 5. - U SAD stupio na snagu Zakon o poljoprivrednom prilagođavanju: subvencije za smanjenje proizvodnje kako bi se povećala cena.
maj - Suđenje pripadniku Zemljoradničke stranke Branku Čubriloviću u Banjoj Luci^[4].
17. 5. - Španska republika nacionalizovala crkvene objekte - papa ovo osuđuje sledećeg meseca u encikliki Dilectissima Nobis.
18. 5. - U SAD osnovana Tennessee Valley Authority, federalna agencija za elektrifikaciju i razvoj doline Tennesseeja.
18. 5. - Nazinska tragedija: na ostrvo Nazino u Tomskoj oblasti, SSSR, stižu prvi od 6.000 deportovanih, dve trećine će umreti tokom leta.
20. 5. - U Austriji osnovan Otadžbinski front kao jedina partija - po ugledu na italijanske fašiste, za katoličanstvo i nezavisnu Austriju.
22. 5. - Prvi komercijalni let Boeing 247, prvog potpuno metalnog putničkog aviona: za 19,5 sati od San Francisca do New Yorka (samo 10 sedišta).
24. 5. - Posle skoro devet meseci okončan Kolumbijsko-peruanski rat oko teritorije u Amazoniji, tj. amazonske luke Leticia - Društvo naroda dodeljuje Kolumbiji sledeće godine.
25. 5. - U Dubrovniku započeo XI. kongres P.E.N.-klubova, pod predsjedanjem H. G. Wellsa - osuđen nacizam.
25. 5. - Takigawin incident: prof. Pravnog fakulteta Univerziteta u Kjotu Takigawa Yukitoki otpušten pod optužbom da zastupa marksističku filozofiju - kolege podnose ostavke a i studenti se bune.
26. 5. - Australijska antarktička teritorija: posed prenesen sa Britanije na Australiju (blizu 5,9 miliona kv.km).
27. 5. - Premijera Diznijevog crtanog filma "Tri praseta".
27. 5. - 1. 11. - Svetski sajam A Century of Progress u Čikagu.
28. 5. - Izbori u S.G. Danzigu: nacisti na čelu sa Albertom Forsterom dobijaju 38 od 72 mandata.
31. 5. - Primirje iz Tanggua između Kine i Japana, što se smatra krajem Japanske invazije Mandžurije: Kuomintangova vlada de fakto priznaje Mandžukuo, Japanci okreću svoje proksi-armije prema zapadu (→ Akcije u Unutrašnjoj Mongoliji (1933–36)), rat se nastavlja 1937.

Jun/Juni/Lipanj

1. 6. - Načela Hrvatskog ustaškog pokreta: svim sredstvima za nezavisnu Hrvatsku, u kojoj "ne smije odlučivati nitko ko nije po koljenima i po krvi član Hrvatskog naroda". Ove godine "Ustaša - Hrvatska revolucionarna organizacija" menja ime u "Ustaša - Hrvatski oslobodilački pokret".
4. 6. - Radio Luksemburg počeo emitovanje, usmeren je ka Britanskim ostrvima.
6. 6. - U Nju Džersiju otvoren prvi autokino (Drive-in theater).
8. 6. - Max Baer, polujevrejin, nokautirao Nemca Maxa Schmelinga u Njujorku.
10. 6. - Osnovan Reichskolonialbund, krovna organizacija nemačkih kolonijalnih društava (centralizovana 1936).
12. 6. - Početak Londonske ekonomske konferencije: nije uspela jer je predsednik Ruzvelt odbacio valutnu stabilizaciju; nemački ministar Alfred Hugenberg izazvao buru predlogom da se Depresija okonča nemačkom ekspanzijom u Africi i istočnoj Evropi - nemačka vlada se ogradila od predloga.
jun - Režimska stranka Jugoslovenska radikalno-seljačka demokratija promenila ime u Jugoslovenska nacionalna stranka.
16. 6. - U SAD formirana Administracija nacionalnog oporavka (NRA) za eliminaciju "destruktivne konkurencije" (1935. presuđeno da je neustavna).
16. 6. - U Tel Avivu ubijen Haim Arlosoroff, šef političkog odeljenja Jevrejske agencije - bio je kritikovan zbog pomirljivosti prema Arapima.
17. 6. - Masakr u Kanzas Sitiju: Pretty Boy Floyd pokušao da oslobodi Frenka Neša, ubio i njega i četvoricu agenata FBI.
20. 6. - Tajlandski general Phraya Phahonphonphayuhasena izveo vojni udar protiv sve autoritarnijeg premijera Nititade.
21. 6. - Zabranjena nemačka Socijaldemokratska partija, u berlinskom predgrađu Köpenick dolazi do "krvave nedelje", u kojem su nacistički jurišnici ubili najmanje 23 od oko 500 pritvorenih. Zabranjena i Nemačka nacionalna narodna partija (DNVP), raniji Hitlerovi saveznici.
23. 6. - Požar u Đakovačkoj katedrali, izgorjele orgulje.
25. 6. - U Bugarskoj uvedeno opsadno stanje, objašnjeno zaverom komunista i VMRO-ovaca.
29. 6. - Britanska južnoafrička kompanija prodala svoja prava na minerale u Južnoj Rodeziji tamošnjoj vladi (u Severnoj Rodeziji ih zadržava do 1964).

Jul/Juli/Srpanj

Loewyeva visoka kuća, prvi neboder u Zagrebu

4. 7. - Sovjetski Savez potpisao "Konvenciju o definiciji agresije" sa Čehoslovačkom, Rumunijom, Turskom i Kraljevinom Jugoslavijom , koja je trebalo da omogući efikasnije otkrivanje agresorskih postupaka radi preduzimanja mera posredstvom Društva naroda. Bio je to prvi diplomatski sporazum između Kraljevine Jugoslavije i Sovjetskog Saveza (KJ priznaje SSSR tek 1940).
4 - 9. 7. - Rat za Čako: Druga Bitka za Nanawu je jedna od najkrvavijih u Južnoj Americi 20. veka, Bolivijci ne uspevaju zauzeti paragvajsko utvrđenje Nanawa, gube strategijsku inicijativu.
9. 7. - Otvoren muzej Matice srpske u Novom Sadu.
13. 7. - Hitlerov pozdrav postaje obavezan za službenike u Nemačkoj.
14. 7. - Ubijen Josip Predavec, potpredsednik Hrvatske seljačke stranke.
14. 7. - U Nemačkoj donesen Zakon za sprečavanje nasledno obolelog potomstva koji legalizuje eugeničku sterilizaciju - stupa na snagu sledećeg januara.
14. 7. - NSDAP proglašena za jedinu partiju u Nemačkoj.
15. 7. - U Rimu potpisan tzv. Četvorni pakt Italije, Francuske, V. Britanije i Nemačke - želi se održanje mira kroz Društvo naroda.
16. 7. - Brod "Jadran" stigao iz Hamburga u Tivat, nakon "reparatura" odlazi u Split.
20. 7. - Potpisan Reichskonkordat između Vatikana i Nemačke - garantovana prava crkve u zamenu za nemešanje u politiku. Katolička partija Centrum, izložena velikom pritisku, raspustila se još ranije.
22. 7. - Wiley Post je prvi sam obleteo svet, za 7 dana, 18 sati i 49 minuta.
29. 7. - 14. 8. - Četvrti Congrès Internationaux d'Architecture Moderne (CIAM) održan na brodu između Marseja i Atene, razgovara se o principima "Funkcionalnog grada" (Le Corbusier objavio "Atensku povelju" 1943).

Avgust/August/Kolovoz

1. 8. - Srpski aeroklub (1921) obnovljen pod imenom "Naša krila".
1. 8. - Sukarno, aktivista za nezavisnost Indonezije, uhapšen od holandskih vlasti - biće u unutrašnjem progonstvu sve do japanske invazije 1942.
2. 8. - U SSSR otvoren Belomorsko-baltički kanal, građen prinudnim radom.
7. 8. - Pokolj u Simelu - u severnom Iraku ovih dana ubijeno oko 3.000 asirskih hrišćana.
12. 8. - Predsednik Kube Gerardo Machado pobegao iz zemlje usled nereda i pobuna u vojsci.
avgust - Italijanski manevri na granici sa Jugoslavijom, izgrađena nova vojna postrojenja, u toku kolonizacija iz Kalabrije^[5].
avgust - Osnovan Svetski komitet protiv rata i fašizma.
17. 8. - Prikazan The Private Life of Henry VIII, prvi britanski film nagrađen oskarom, za najboljeg glumca.
19. 8. - Školski brod "Jadran" upisan u flotnu listu KRM.
19. 8. - Austrijski kancelar Dollfuss posetio Mussolinija u Riccioneu, dobija garancije protiv nemačke pretnje.
23. 8. - Diplomirala Danica Tomić, prva Jugoslovenka vazduhoplovni pilot.
25. 8. - Zemljotres u Sečuanu, oko 9.000 mrtvih.
25. 8. - Sporazum Haavara između Hitlerove vlade i cionista za olakšanje iseljavanja Jevreja u Palestinu.
28. 8. - Na vašaru u Varvarinu razjarena masa linčovala troje Cigana, misleći da su ukrali i oslepeli jednu devojčicu^[6] (zapravo siroče jedne Rumunke koju je uzela ubijena Živana Marinković^[7]). Devet lica je osuđeno na po osam meseci zatvora krajem 1936.^[8]
28. 8. - Francuske trupe okupirale Andoru usled tamošnjih nereda.
30. 8. - Jevrejski filozof Theodor Lessing ubijen u Češkoj od strane pronacističkih sudetskih Nemaca.

Septembar/Rujan

2. 9. - U Rimu potpisan italijansko-sovjetski pakt o nenapadanju.
5. 9. - Narednički puč na čelu sa Fulgenciom Batistom obara predsednika de Céspedesa. Na čelo Kube prvo dolazi tzv. Pentarhija, a od 10. 9. Ramón Grau; Batista je unapređen iz narednika u pukovnika i postavljen za načelnika generalštaba.
8. 9. - Ghazi I. je novi kralj Iraka (do 1939).
8. 9. - Španski premijer Manuel Azaña dao ostavku na traženje predsednika Alcalá-Zamore, sledi Alejandro Lerroux.
12. 9. - Civilni avion Farman F.300 pao kod Ljubljane usled loše vidljivosti, poginula dva člana posade (pilot Viktor Nikitin) i šest putnika - prve žrtve civilnog vazduhoplovstva u Jugoslaviji.
13. 9. - Skoro četvrt miliona ljudi na paradi zahvalnosti Administraciji nacionalnog oporavka u Njujorku, u organizaciji njenog lidera Hugh S. Johnsona (percipirane sličnosti sa fašizmom).
14. 9. - Turska i Grčka potpisuju ugovor o prijateljstvu.
17. 9. - Utemeljen "Vukov sabor", najstarija kulturna manifestacija u Srbiji.
21. 9. - 23. 12. - Lajpciški proces za paljenje Rajhstaga, na kome će se proslaviti Georgi Dimitrov.
23. 9. - Adolf Hitler svečano započinje gradnju mreže Autobahnova (u stvari prvi je izgrađen 1932.).
26. 9. - Eksplozija paklene mašine u Đevđeliji, poginula dva lica. Bugarska banda je tri dana kasnije pokušala postaviti eksploziv pod prugu Udovo-Đevđelija ali su osujećeni^[9].
26. 9. - U Memphisu uhapšen Machine Gun Kelly, njegov uzvik Don't shoot, G-Men! navodno daje nadimak agentima FBI (zapravo je posvedočen ranije).
27. 9. - Rumunski i jugoslovenski kralj prisustvuju Stalnom savetu Male Antante u Sinaji, Rumunija.

Oktobar/Listopad

1. 10. - U Čehoslovačkoj je Konrad Henlein objavio osnivanje "Zavičajne fronte sudetskih Nijemaca".
3. 10. - Jugoslovenski kraljevski par u poseti Bugarskoj (Evksinograd kod Varne), sutradan su u Carigradu, razgovor sa predsednikom Ataturkom.
3. 10. - Nacista pucao na austrijskog kancelara Dolfussa u zgradi Parlamenta.
4. 10. - Schriftleitergesetz ("Urednički zakon"): od Nove godine u Nemačkoj zabranjen rad nearijevcima u novinarstvu.
7. 10. - Kralj Aleksandar posetio Krf.
7. 10. - Osnovan Air France.
10. 10. - Putnički avion Boeing 247 oboren eksplozijom bombe u Indijani, sedam mrtvih - prvi dokazani slučaj sabotaže komercijalnog aviona.
11 - 25. 10. - Boworadetova pobuna: tajlandski princ pokreće pobunu, rojalističku kontrarevoluciju, protiv vlade (apsolutna monarhija je ukinuta tek prošle godine), ali rezultat je slabljenje autoriteta kralja Prajadhipoka.
14. 10. - Nemačka vlada odlučila da napusti Konferenciju za razoružanje i Društvo naroda.
17. 10. - Albert Einstein stiže u SAD, kao izbeglica iz Nemačke.
26. 10. - Objavljena Gelöbnis treuester Gefolgschaft ("Zakletva najvernijeg sledbeništva"), 88 nemačkih književnika izražava lojalnost Hitleru.
27. 10. - Vrhunac nereda u Palestini, sa 27 mrtvih u Jafi; pretučen je i stari Musa al-Husayni, šef Izvršnog komiteta Palestinskog arapskog kongresa. Arapi su se tokom meseca bunili protiv jevrejskog useljavanja i Britanskog mandata koji im navodno pomaže u kupovini zemlje.
29. 10. - José Antonio Primo de Rivera osnovao Falangu u Španiji.

Novembar/Studeni

5. 11. - Španski Baski glasaju za autonomiju.
8. 11. - Ubijen kralj Afganistana Mohammed Nadir Shah, nasleđuje ga Mohamed Zahir (do 1973).
11. 11. - U Pirotu otkriven spomenik grčkim ratnicima.
11. 11. - Vanredno stanje u Austriji usled nacističkih terorističkih akcija.
11. 11. - Prva pojava Dust Bowla pogađa Južnu Dakotu - jaka oluja ("velika crna mećava") nosi površinski sloj zemlje sa sobom.
12. 11. - Izbori u Nemačkoj sa samo jednom listom - Nacional-socijalistička radnička partija Adolfa Hitlera - koja dobija 92,2% glasova. Istovremeno i referendum, na kome je sa 93,4% podržana odluka o napuštanju Društva naroda i Konferencije o razoružanju.
12. 11. - Ujguri u Kašgaru proglasili Prvu Istočnoturkestansku Islamsku Republiku - ugušena do aprila.
16. 11. - SAD i Sovjetski savez uspostavile formalne diplomatske odnose.
16. 11. - Jimmie Angel preleteo preko visokog vodopada u Venecueli koji će biti nazvan po njemu - Angelov vodopad.
17. 11. - Prikazan film Duck Soup braće Marx.
19. 11. - Izbori u Španskoj Republici, prvi sa ženskim pravom glasa - najviše glasova dobile desničarske stranke.
novembar - Suđenje nekim Demokratama i Zemljoradnicima u Srbiji^[4].
24. 11. - Adolf Hitler potpisao zakon o zaštiti životinja - zabranjene nehumane prakse u industriji i medicini.
27. 11. - U okviru Nemačkog radnog fronta osnovana organizacija za razonodu Kraft durch Freude ("Snaga putem radosti").

Decembar/Prosinac

5. 12. - XXI amandman na Ustav SAD ukida Prohibiciju (stupa na snagu 15. 12.).
8. 12. - U Španiji, u Saragosi, izbija treći i poslednji anarhistički ustanak. (es Wiki).
9. 12. - Ekspresni voz Barselona-Sevilja iskočio iz šina usled sabotaže, najmanje 24 mrtvih.
10. 12. - Bugarski kraljevski par u uzvratnoj poseti Jugoslaviji.
10. 12. - Rumunjska vlada zabranila Željeznu gardu prije izbora kasnije tijekom mjeseca.
11. 12. - Rat za Čako: dve bolivijske divizije u džepu Campo Vía se predaju Paragvajcima, stradalo oko 2.000 Bolivijaca, predalo se 7.000.
16. 12. - Kralj Aleksandar stigao sa kraljicom u Zagreb, na proslavu svog rođendana; ustaše planirale atentat, ali izvršilac odustao; uhapšena trojica "sumnjivih lica", pri čemu je poginuo jedan policajac.
17. 12. - Umro 13. Dalaj Lama, Thubten Gyatso - naslednik, Tenzin Gjatso, biće pronađen 1937.
18. 12. - Alejandro Lerroux ponovo španski premijer (do 1935), u koaliciji sa Španskom konfederacijom autonomnih desničara.
21. 12. - Odlučeno da se Dominion Newfoundland privremeno vrati u status britanske krunske kolonije, usled finansijskih problema.
24. 12. - Železnička nesreća kod mesta Lagny u Francuskoj, 217 mrtvih.
26. 12. - Osnovan Nissan Motors.
26. 12. - Na Sedmoj Panameričkoj konferenciji potpisana Montevideoska konvencija kojom se definiše državnost. Državni sekretar SAD Cordell Hull na konferenciji afirmisao Politiku dobrog suseda, protivljenje intervencijama u drugim zemljama.
26. 12. - Prikazan film Queen Christina, veliki kritički i komercijalni uspeh..
29. 12. - Rumunjski premijer Ion G. Duca postao je u Sinaji žrtvom atentata fašističke tajne organizacije "Željezna garda", kratica trojke ubojica bila je Nicadori.

Kroz godinu

Otto Röhm patentirao poli(metil metakrilat) pod markom Plexiglas.
Norman Haworth i Edmund Hirst s jedne i Tadeusz Reichstein s druge strane sintetisali vitamin C.
U Nemačkoj uspostavljena teleks mreža, prva poruka između Hamburga i Berlina 16. 10..
André Parrot počinje istraživanje Marija na istoku Sirije.
Edwin Armstrong razvio modulaciju frekvencije.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1933.

Januar/Siječanj – Februar/Veljača

1. 1. - Joe Orton, engleski dramski pisac
1. 1. - Ranko Bugarski, lingvista, profesor BU († 2024)
5. 1. - Radmila Bakočević, srpska operska pevačica
6. 1. - Đorđe Kadijević, reditelj, istoričar umetnosti
9. 1. - Milica Manojlović, osnivač i dirigent Hora "Kolibri" († 2008)
9. 1. - Borislav Ćorković - Reba, košarkaški trener († 2006)
15. 1. - Josip Pankretić, hrvatski političar († 1998.)
16. 1. - Susan Sontag, američka književnica († 2004)
17. 1. - Dalida, pevačica († 1987)
18. 1. - John Boorman, filmski režiser
18. 1. - David Bellamy, botaničar, TV voditelj († 2019)
22. 1. - Siniša Pavić, književnik i scenarista († 2024)
24. 1. - Asim Ferhatović, bosanski nogometaš († 1987)
25. 1. - Corazon Aquino, predsednica Filipina († 2009)
27. 1. - Domagoj Ante, hrvatski političar i popularna muzika

1. 2. - Svetlana Velmar-Janković, srpska književnica († 2014)
5. 2. - Miloš Milutinović, srpski fudbaler († 2003)
8. 2. - Brana Crnčević, književnik i publicista († 2011)
10. 2. - Eugen Gvozdanović, dirigent i kompozitor († 2005)
12. 2. - Costa-Gavras, filmski režiser
13. 2. - Zdravko Šotra, TV i filmski reditelj
13. 2. - Kim Novak, glumica
18. 2. - Yoko Ono, umetnica, supruga Johna Lennona
18. 2. - Bobby Robson, fudbaler, trener († 2009)
21. 2. - Nina Simone, pevačica, kantautorka, pijanistkinja († 2003)

Mart/Ožujak – April/Travanj

1. 3. - Špiro Guberina, glumac († 2020)
5. 3. - Walter Kasper, kardinal, teolog
14. 3. - Michael Caine, britanski glumac
14. 3. - Quincy Jones, muzičar, producent († 2024)
15. 3. - Ruth Bader Ginsburg, sutkinja Vrhovnog suda SAD († 2020)
19. 3. - Philip Roth, književnik († 2018)
22. 3. - Abulhassan Banisadr, predsednik Irana († 2021)
29. 3. - Zoran M. Jovanović, književnik († 1976)

2. 4. - György Konrád, književnik († 2019)
7. 4. - Dragan Lubarda, slikar, profesor FLU u Bg. († 2017)
7. 4. - Voja Mirić, glumac († 2019)
9. 4. - Jean-Paul Belmondo, glumac († 2021)
12. 4. - Montserrat Caballé, operna pjevačica († 2018)
15. 4. - Živojin Pavlović, filmski režiser i književnik († 1998)
15. 4. - David Hamilton, fotograf († 2016)
19. 4. - Jayne Mansfield, američka glumica († 1967)
19. 4. - Anđela Potočnik, folklorna umjetnica († 2013)
23. 4. - Vartkes Baronijan, kompozitor († 1993)
26. 4. - Arno Allan Penzias, fizičar, radio astronom, nobelovac († 2024)
30. 4. - Willie Nelson, country pjevač, glumac

Maj/Svibanj – Jun/Lipanj

3. 5. - James Brown, afričko-američki pevač i tekstopisac († 2006)
7. 5. - Damir Mejovšek, hrvatski dramski umjetnik († 2006.)
7. 5. - Nexhmije Pagarusha, pevačica († 2020)
9. 5. - Lukijan (Vladulov), episkop osječkopoljski i baranjski († 2017)
11. 5. - Zoran Radmilović, glumac († 1985)
11. 5. - Milan Kurepa, srpski fizičar, akademik († 2000)
11. 5. - Louis Farrakhan, lider Nacije islama
17. 5. - Veselin Đuretić, istoričar († 2020)
22. 5. - Tomislav Peternek, fotograf
23. 5. - Joan Collins, britanska glumica

5. 6. - Velimir Bata Živojinović, srpski glumac († 2016)
7. 6. - Slobodan Selenić, srpski književnik († 1995)
8. 6. - Joan Rivers, glumica, komičarka († 2014)
9. 6. - Vladislav Jovanović, srpski političar, diplomata
11. 6. - Gene Wilder, glumac, komičar († 2016)
13. 6. - Jovan Kašić, lingvista († 1987)
13. 6. - Dragomir Bojanić Gidra, glumac († 1993)
19. 6. - Otto Barić, hrvatski nogometni trener († 2020)
20. 6. - Danny Aiello, glumac († 2019)
22. 6. - Dianne Feinstein, američka političarka († 2023)
26. 6. - Claudio Abbado, talijanski dirigent († 2014)
26. 6. - Raša Popov, novinar, književnik († 2017)
29. 6. - Mirko Šouc, dirigent, kompozitor († 2023)
29. 6. - Aleksandar Joksimović, modni kreator († 2021)
30. 6. - Tomislav Ivić, nogometaš, trener († 2011)

Jul/Srpanj – Avgust/Kolovoz

12. 7. - Olga Poznatov, srpska glumica († 1996)
17. 7. - Kosta Dimitrijević, književnik, publicista, novinar († 2021)
20. 7. - Predrag Milinković - Preža, najpoznatiji epizodista ju-filma († 1998)
20. 7. - Cormac McCarthy, književnik († 2023)
23. 7. - Richard Rogers, britanski arhitekt († 2021)

11. 8. - Jerry Falwell, teleevangelista († 2007)
18. 8. - Roman Polanski, francusko-poljski režiser i glumac
18. 8. - Just Fontaine, fudbaler, trener († 2023)
22. 8. - Sylva Koscina, glumica († 1994)
30. 8. - Ivan Kušan, hrvatski književnik i akademik († 2012)

Septembar/Rujan – Oktobar/Listopad

7. 9. - Stevan K. Pavlović, istoričar († 2022)
10. 9. - Karl Lagerfeld, modni kreator († 2019)
13. 9. - Duško Trifunović, književnik, scenarist i tekstopisac († 2006)
19. 9. - Husein Džanić, bosanskohercegovački hemičar († 1994.)
19. 9. - David McCallum, škotski glumac († 2023)
30. 9. - Josip Turčinović, hrvatski katolički svećenik († 1990.)

4. 10. - Latinka Perović, politikolog, političar i publicista († 2022)
4. 10. - Miodrag Đurić - Dado, slikar († 2010)
15. 10. - Dušanka Sifnios, balerina († 2016)
20. 10. - Marija Ujević-Galetović, kiparica, članica HAZU († 2023)
24. 10. - Braća Kray, kriminalci († 1995 i 2000)
28. 10. - Garrincha, brazilski nogometaš († 1983.)

Novembar/Studeni – Decembar/Prosinac

3. 11. - Jeremy Brett, engleski glumac († 1995)
3. 11. - Jelena Žigon, srpska glumica († 2018)
3. 11. - Života Panić, general-pukovnik JNA i VJ, načelnik generalštaba († 2003)
3. 11. - Michael Dukakis, američki političar
3. 11. - Amartya Sen, ekonomista, nobelovac
9. 11. - Lucian Pintilie, filmski režiser († 2018)
12. 11. - Bora Ivkov, šahovski velemajstor († 2022)
12. 11. - Jalal Talabani, predsednik Iraka († 2017)
19. 11. - Larry King, TV novinar i voditelj († 2021)
21. 11. - Mihajlo Kostić Pljaka, glumac († 2001)

6. 12. - Donka Špiček, urednik Programa za decu i mlade TV Beograd († 2016)
7. 12. - Krsto Papić, filmski redatelj († 2013)
19. 12. - Ivo Serdar, hrvatski glumac († 1985.)
23. 12.- Akihito, japanski car
28. 12. - Bogdan Trifunović, srpski političar (SPS) († 2007)
29. 12. - Tomislav Raukar, hrvatski povjesničar († 2020)
29. 12. - Jevrem Brković, književnik († 2021)

Kroz godinu

Branislav Vukašinović, novinar, TV voditelj († 2011)
Konrad Kolšek, general-pukovnik JNA († 2009)
Predrag Koraksić Corax, karikaturista
Obrad Piljak, predsjednik Predsjedništva SR BiH († 2013)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1933.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

5. 1. - Calvin Coolidge, bivši predsednik SAD (* 1872)
17. 1. - Louis Comfort Tiffany, umetnik, dizajner (* 1848)
31. 1. - John Galsworthy, književnik, nobelovac (* 1867)
31. 1. - Alfredo Salafia, balsamer (* 1869)

3. 2. - Vasa Eškićević, slikar (* 1867)

6. 3. - Anton Cermak, gradonačelnik Čikaga (* 1873)
18. 3. - Vendelin Vošnjak, slovenski franjevac hrvatskog porijekla (* 1861.)
23. 3. - Raja Pavlović, srpski glumac (* 1861)

April/Travanj – Jun/Lipanj

4. 4. - William A. Moffett, američki admiral (* 1869)
18. 4. - Srećko Albini, hrvatski skladatelj i dirigent (* 1862.)
22. 4. - Henry Royce, proizvođač automobila (* 1863)
25. 4. - Franz Nopcsa von Felső-Szilvás, pionir paleobiologije i albanologije (* 1877)
29. 4. - Konstantin Kavafi, pesnik (* 1863)

6. 5. - Li Ching-Yuen, kineski travar, navodno star preko 200 godina
13. 5. - Marija Margita Bogner, časna sestra (* 1905)
26. 5. - Jimmie Rodgers (country pjevač) (* 1897)
27. 5. - Vjekoslav Spinčić, hrvatski političar (* 1848.)
27. 5. - Ljubica Ivošević-Dimitrov, srpsko-bugarska proleterska pesnikinja (* 1884)

3. 6. - Jefrem Bojović, episkop žički (* 1851)
7. 6. - Dragutin Domjanić, hrvatski pjesnik (* 1875.)
20. 6. - Clara Zetkin, njemačka revolucionarka i članica međunarodnoga radničkog pokreta (* 1857.)
29. 6. - Roscoe Arbuckle, glumac, komičar, režiser (* 1887)

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

3. 7. - Hipólito Yrigoyen, bivši predsednik Argentine (* 1852)
10. 7. - Vid Vuletić Vukasović, književnik, povjesničar (* 1853)
14. 7. - Josip Predavec, hrvatski političar, povjesničar, agronom (* 1884)

3. 8. - Dinko Šimunović, književnik (* 1873)
11. 8. - Miloš Marković, rukovodilac KPJ (* 1901)
13. 8. - Hasan Priština, albanski političar (* 1873)
22. 8. - Aleksandros Kondulis, grčki general (* 1859)
22. 8. - Mihailo Urošević, episkop šabački (* 1868)
23. 8. - Adolf Loos, austrijski arhitekta (* 1870.)
27. 8. - Emil Gavrila, srpski advokat i političar (* 1861)

3. 9. - Ivo Pilar, hrvatski političar, povjesničar (* 1874)
7. 9. - Edward Grey, britanski političar (* 1862)
8. 9. - Fejsal I, kralj Iraka (* 1883)
10. 9. - Giuseppe Campari, operski pevač i automobilista (* 1892)
12. 9. - Viktor Nikitin, jugoslovenski pilot (* 1893)
20. 9. - Annie Besant, britanska aktivistkinja, teozofkinja (* 1847)
21. 9. - Milorad Gođevac, lekar i srpski nacionalni radnik (* 1860)
28. 9. - Alexander von Krobatin, austrougarski feldmaršal (* 1849)

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

3. 10. - Evgenije Letica, bivši mitropolit dabrobosanski (* 1858)
5. 10. - Nikolaj Judenič, ruski carski general (* 1862)
5. 10. - Renée Adorée, glumica (* 1898)
28. 10. - Rudolf Vimer, kanonik, bivši rektor ZS (* 1863)
29. 10. - George Luks, američki slikar (* 1867)

3. 11. - Pierre Paul Émile Roux, lekar, bakteriolog, imunolog (* 1853)
5. 11. - Texas Guinan, glumica, preduzetnica (* 1884)
8. 11. - Mohammed Nadir Shah, kralj Afganistana (* 1883)

4. 12. - Stefan George, njemački književnik, prevodilac (* 1868.)
8. 12. - John Joly, fizičar, pronalazač (* 1857)
17. 12. - Dalaj Lama XIII (* 1876)
17. 12. - Oskar Potiorek, austrougarski general (* 1853)
26. 12. - Anatolij Lunačarski, novinar, esejista, sovjetski političar (* 1875)

Kroz godinu

Ibrahim Njoya, vladar Bamuma u Kamerunu (* 1867?)

Nobelove nagrade

Fizika: Paul Dirac i Erwin Schrödinger (otkriće novih produktivnih formi atomske teorije, → Šredingerova jednačina, Dirakova jednačina)
Kemija: nije dodijeljena
Fiziologija i medicina: Thomas Hunt Morgan (otkrića u vezi uloge koju hromozomi imaju u nasleđivanju)
Književnost: Ivan Bunjin (za strogo umetništvo kojim je nastavio klasičnu rusku tradiciju u pisanju proze)
Mir: Norman Angell (autor knjige The Great Illusion)

Reference

↑ Politika, 2.2.1933, str. 1. digitalna.nb.rs
↑ Prva "Politikina" ukrštenica, opet prva, pa još jednom prva. enigmagika.blogspot.com
↑ "Политика", 26. mart 1933, str. 5^{[mrtav link]}. digitalna.nb.rs (Digitalna narodna biblioteka Srbije)
↑ ^4,0 ^4,1 Sabrina Ramet, Tri Jugoslavije...
↑ Politika, 3.9.1933, str. 3. digitalna.nb.rs
↑ Политика, 29. avgust 1933, str. 5^{[mrtav link]}
↑ Политика, 1. januar 1937., str. 11^{[mrtav link]}
↑ "Vreme", 31. dec. 1936
↑ Borba sa komitskom bandom koja je postavila paklenu mašinu u Đevđeliji. Politika, 1. okt. 1933, str. 4

Spoljne veze

Chronology 1933 Arhivirano 2020-04-02 na Wayback Machine-u, University of Indiana

[1] Politika, 2.2.1933, str. 1. digitalna.nb.rs

[2] Prva "Politikina" ukrštenica, opet prva, pa još jednom prva. enigmagika.blogspot.com

[3] "Политика", 26. mart 1933, str. 5^{[mrtav link]}. digitalna.nb.rs (Digitalna narodna biblioteka Srbije)

[Sab-4] 4,0 ^4,1 Sabrina Ramet, Tri Jugoslavije...

[5] Politika, 3.9.1933, str. 3. digitalna.nb.rs

[6] Политика, 29. avgust 1933, str. 5^{[mrtav link]}

[7] Политика, 1. januar 1937., str. 11^{[mrtav link]}

[8] "Vreme", 31. dec. 1936

[9] Borba sa komitskom bandom koja je postavila paklenu mašinu u Đevđeliji. Politika, 1. okt. 1933, str. 4

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]