Borislav Pekić

Borislav Pekić
Slika iz 1987. godine
Biografske informacije
Rođenje	(1930-02-04)4. 2. 1930. Podgorica
Smrt	2. 7. 1992. (dob: 62) London
Počivalište	Aleja zaslužnih građana
Državljanstvo	Jugoslavensko
Supružnik	Ljiljana Glišić
Djeca	Aleksandra Pekić
Rodbina	Vojislav D. Pekić
Obrazovanje
Alma mater	Univerzitet u Beogradu
Zanimanje	književnik
Opus
1965 – 1992
Književne vrste	roman
Jezik	srpskohrvatski
Znamenita djela
Hodočašće Arsenija Njegovana Zlatno runo Besnilo 1999. Atlantida
Nagrade
NIN-ova nagrada 1970. Nagrada Miloš Crnjanski 1987. Njegoševa nagrada 1987. Nagrada Ivan Goran Kovačić 1988.

Borislav Pekić (Podgorica, 1930 – London, 1992) jedan je od najznačajnijih srpskih književnika 20. veka, romansijer, dramski pisac i filmski scenarista.

Rodio je se u Podgorici 1930. godine. Njegov otac Vojislav D. Pekić je u Kraljevini Jugoslaviji bio visoki državni činovnik, tako da su od Borislavovog rođenja do 1941. živjeli u Starom i Novom Bečeju, Mrkonjić Gradu, Kninu i Cetinju.

Početkom Drugog svjetskog rata, italijanske okupacijske vlasti ih protjeruju iz Cetinja za Srbiju. Njegova porodica se nastanila u Bavaništu u južnom Banatu, a 1945. se sele u Beograd. Po preseljenju u Beograd 1945, obrazovanje nastavlja u Trećoj muškoj gimnaziji, gdje je maturirao 1948. Zbog članstva u organizaciji Savez demokratske omladine Jugoslavije iste je godine uhapšen. Pre nego što se javio u srpskoj književnosti povešću Vreme čuda (1965), pet godina je izdržavao kaznu zatvora u KPD Sremska Mitrovica i KPD Niš kao pripadnik SDOJ-a. Posle pomilovanja (bio je osuđen na petnaest godina) studirao je eksperimentalnu psihologiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu.

Godine 1958. oženio se inženjerkom arhitekture Ljiljanom Glišić^{[α 1]}. Godinu dana kasnije rodila im se kći Aleksandra. Godina 1959. je također godina kada je Pekić napisao svoj prvi od preko dvadeset originalnih filmskih scenarija za glavne filmske kuće u Jugoslaviji, među kojima i Dan četrnaesti koji je predstavljao Jugoslaviju na Kanskom filmskom festivalu 1961. godine.

Pod pseudonimima Adam Petrović, Borislav Petrović i Dimitrije Petrović, objavljuje članke u časopisima Vreme i Vidici^[1]. Godinama je Pekić radio na nekolicini romana a kada je prvi od njih Vreme čuda (1965.), objavljen privukao je pažnju velikog broja čitatelja kao i književnih kritičara. Ovaj roman je 1976. izdan na engleskom od strane Harcourt Brace Jovanovic u New Yorku kao Time of Miracles. Preveden je na francuski 1986, na poljski 1986, rumunski 1987, italijanski 2004. i grčki jezik 2007. Pekićev prvi roman jasno je ukazao na dvije važne karakteristike njegovog rada, oštar antidogmatizam i konstantni skepticizam u pogledu mogućeg "progresa" čovječanstva koji je dostignut tokom svoje historije. Prema njegovom tekstu Zdravko Velimirović je režirao film Dan četrnaesti, koji je bio u zvaničnom programu festivala u Kanu (1961).

U razdoblju između 1968-69, Pekić je bio jedan od urednika beogradskih Književnih novina. Njegov drugi roman Hodočašće Arsenija Njegovana (1970.) u kojem je pored ostalog, dao sliku studentskog prosvjeda 1968. u Jugoslaviji. Iako se ideološki distancirao od ovog opozicijskog pokreta, nova politička klima je dalje komplikovala njegov odnos s vlašću, tako da je godinu dana bio bez putnih dokumenata. Roman je ipak dobio Ninovu nagradu kao najbolji jugoslavenski roman te godine. Engleski prijevod pod naslovom Houses of Belgrade (Beogradske kuće) se objavio 1978. u izdavačkoj kući Harcourt Brace Jovanovic, a kasnije je bio preveden na poljski, češki i rumunjski.

Nakon Pekićeve emigracije u London 1971, jugoslavenske vlasti su ga smatrale personom non grata i niz godina su osujećivali izdavanje njegovih djela u Jugoslaviji. Od 1971. do smrti živeo je i radio u Londonu.

Najzad se 1975. pojavilo Uspenje i sunovrat Ikara Gubelkijana koje je kasnije prevedeno na poljski 1980, mađarski 1982, češki 1985. i francuski jezik 1992. godine.

Godine 1977. poslao je rukopis sotije Kako upokojiti vampira na anonimni književni natječaj Udruženih izdavača Jugoslavije koji su prepoznali u njemu najbolje pristiglo djelo i tako je knjiga štampana. Kasnije je prevedena na češki 1980, poljski 1985, italijanski 1992, a engleski prijevod se pojavio 2005. Baziran djelomično na Pekićevom vlastitom izskustvu u zatvoru i istrazi, roman pokazuje metode, logiku i psihologiju modernog totalitarnog režima.

Odbrana i posljednji dani (1977.) saga-fantazmagorija prevedena je na poljski i mađarski 1982, na češki 1983, francuski 1989. i švedski 2003. Ova tri romana bazično se bave raznim vrstama i na raznim razinama kolaboracije u Jugoslaviji za vrijeme Drugog svjetskog rata.

Nakon više od dva desetljeća priprema, studija i proučavanja, prvi tom Pekić sedmotomovne fantazmagorije Zlatno runo se 1978. godine pojavljuje pred čitaocima. Slijede zatim i ostalih šest tomova tokom 1978-86. godine. Tim dijelom Pekić se uvrstio u najznačajnije srpske književnike. Za ovu sagu Pekić je 1987. dobio Njegoševu nagradu, označujući ga kao jednog od vrhovnih suvremenih proznih pisaca u Jugoslaviji. Prema mišljenju žirija Televizije Srbije, taj roman je ušao u izbor deset najboljih romana, napisanih na srpskoj jeziku u razdoblju od 1982-92. godine. Zlatno runo je uspoređivana od strane inozemnih kritičara sa James Joycovim Uliksom po strukturi naracije klasičnog mita, sa Mannovim Budenbrokovima po dugačkoj porodičnoj historiji i evoluciji predratnog društva, kao i sa Aldous Huxleyevim Kontrapunkt života po unutarnjoj tenziji koja prolazi kroz labirint konfliktnih perspektiva. Međutim, ipak je Zlatno runo slavljeno kao jedinstveno. Jedna od očiglednih odlika je i ogroman opseg i tematska kompleksnost. Zlatno runo opisuje lutanje generacija Njegovan i kroz njih istražuje historiju Balkana. Prvi, drugi i treći tom izdan je na francuskom 2002, 2003. i 2004. godine.

Osamdesetih Pekić je napisao nešto sasvim novo. Sakupljao je materijal za pisanje knjige o izgubljenom otoku Atlantidi, sa namjerom da da jedno novo objašnjenje za korijene, razvoj i propast naše civilizacije. I pored klasičnih izvora koji su inspirirali njegov antropološki interes, Pekić je odlučio da ocrta svoju novu viziju budućnosti i time izbjeći restrikcije historijskog modela s kojim je on nesumnjivo morao suočiti u starim mitovima. Iz toga su proizišle tri knjige: žanr-roman Besnilo (1983), antropološki roman 1999 (1984) i epos Atlantida (1988). Ove knjige su doživjele veliki broj izdanja u Srbiji i Jugoslaviji, a Besnilo je bio bestseler. Besnilo je prevedeno na španski 1988 i na mađarski 1994, a Atlantida na češki 1989. Za Atlantidu Pekić je dobio "Goranovu nagradu" 1988. Ovaj roman je 1983 izabran za najčitaniju knjigu domaćeg autora te godine i dobio je nagradu Beogradski pobjednici.

Pekićeva Odabrana djela u 12 tomova izdata su krajem 1984. a za njih je dobio Nagradu Udruženja književnika Srbije.

Godine koje su pojeli skakavci u tri toma, izdane su između 1987-90. Dva odlomka prve knjige su prevedena na engleski i publicirana u književnim časopisima Velike Britanije. Ovo je Pekićeva autobiografsko-memoarska proza ​​s ocjenom i objašnjenjem poslijeratnih dana, životom i proganjanjem buržoazije pod komunističkim režimom. Ove knjige nisu samo autobiografske u klasičnom smislu riječi, pošto se Pekić bavi i općim stanjem Jugoslavije poslije Drugog svjetskog rata, kao i drugim zemljama i njihovim penalnim sustavima. On slika zatvorski život kao jedinstvenu civilizaciju, a civilizaciju "slobode" kao specijalan vid zatvora. Ova trilogija je odabrana kao najbolja memoarska proza ​​i za njih je Pekić dobio Nagradu "Miloš Crnjanski" 1989. godine.

Pisao je članke i objavljivao u književnim časopisima: Književnost, Književne novine, Književna reč, Savremenik.

Godine 1989, zajedno sa još dvanaest intelektualaca^{[α 2]} obnovio je rad Demokratske stranke,^[3] da bi sledeće, 1990. godine, postao član Glavnog odbora, kao i jedan od urednika obnovljenog opozicionog lista „Demokratija“. Godine 1991, bio je kandidat Demokratske stranke za narodnog poslanika u Skupštini Republike Srbije u beogradskoj opštini Rakovica, kada je pobedio njegov protivkandidat iz reda SRS-a Vojislav Šešelj.^[4]

Pekić je bio potpredsednik Srpskog PEN centra od 1990. do 1992. godine i član engleskog PEN centra. Bio je dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti od 1985. godine, kao i član Krunskog saveta princa Aleksandra Karađorđevića 1992. godine.

Aktivan, kako kao autor tako i kao javna ličnost, do poslednjeg dana, Pekić je umro od raka pluća u svom domu u Londonu, 2. jula 1992. godine u 63. godini života. Kremiran je u Londonu, a njegova urna se nalazi u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu,^[5] zajedno sa drugim uvaženim ličnostima iz socijalnog, političkog i kulturnog reda građana. Posthumno, 1992, ga je prestolonaslednik Aleksandar odlikovao Kraljevskim ordenom dvoglavog belog orla prvog stepena, kao najvišeg odlikovanja dodeljenog od pretendenta Srbije na poziciju monarha.^[6]

Borislav Pekić rehabilitovan je odlukom Okružnog suda u Beogradu od 17. 12. 2007. godine.^[7] Na Cvetnom trgu u Beogradu je 2. marta 2016. otkriven spomenik Borislavu Pekiću.^[8]

• Vreme čuda, roman, 1965.
• Hodočašće Arsenija Njegovana, roman, 1970.
• U Edenu na Istoku, drama, 1971.
• Generali ili srodstvo po oružju, komedija, 1972.
• Uspenje i sunovrat Ikara Gubelkijana, novela, 1975.
• Odbrana i poslednji dani, novela, 1977.
• Kako upokojiti vampira, roman-sotija, 1977.
• Zlatno runo, roman u sedam toma, 1978-1986.
• Besnilo, roman, 1983.
• 1999, roman, 1984.
• Godine koje su pojeli skakavci, roman, 1984.
• Pisma iz tuđine, pjesme, 1987.
• Atlantida, roman u dva toma, 1988.
• Novi Jerusalim, zbirka gotskih priča, 1988.
• Nova pisma iz tuđine, pjesme, 1989.
• Poslednja pisma iz tuđine, pjesme, 1991.
• Sentimentalna povest britanskog carstva, esej, 1992.
• Odmor od istorije, esej, 1993.

Pekić se sedamdesetih godina 20. vijeka, izdvojio kao jedan od najboljih savremenih dramskih pisaca Srbije i Jugoslavije. Redovito je pisao radio-drame za Westdeutscher Rundfunk, u Kölnu, kao i za Süddeutscher Rundfunk u Stuttgartu. Od 27 drama koje su izvedene i/ili štampane u Srbiji sedamnaest su imale svoju premijeru u Njemačkoj. Mnoge su bile transformirane u pozorišne i/ili televizijske drame, i dobivale su brojne nagrade. Šesnaest drama su objavljene u njegovim Odabranim djelima 1984. Njegova drama Generali ili Srodstvo po oružju (1969.) se može naći u svakoj antologiji srpske savremene drame. Dobila je Nagradu Sterijinog pozorja za komediju godine 1972, kao i Nagradu Knjeginja Milica pozorišta u Kruševcu 1991. Pekićevi pozorišni komadi su bili vrlo popularni i hvaljeni, a najpoznatiji od njih Cincari ili Korešpodencija (1979.), koja je bazirana na četvrtom tomu Zlatnog runa, igrala se 280 puta u Ateljeu 212 u Beogradu u razdoblju od 23 godine. Dobio je prvu nagradu Radio Zagreba za dramu 186. Stepenik (1982) kao i prvu nagradu na festivalima u Ohridu i Varni za Kako zabavljati gospodina Martina (1990).

Tokom svoje karijere Pekić je radio na mnogim filmovima, napisao je više od dvadeset originalnih scenarija i adaptirao neke pd svojih romana za film. Film Vreme čuda je bio izabran da predstavlja Jugoslaviju na Kanskom festivalu 1991. gdje je Goran Paskaljević dobio nagradu za režiju, a kasnije film sudjeluje na festivalima u Glasgowu, Moskvi, Montrealu i Vrnjačkoj Banji. Nagrada kritičara dodijeljena je u San Sebastianu 1990. Đavolji raj (1989) (That summer of white roses) rađen po sagi-fantasmagoriji Odbrana i posljednji dani i dobio je nagradu na Filmskom festivalu u Tokiju 1989. i bio je selektiran iste godine da reprezentuje Jugoslaviju na festivalu u Montpellieru (Francuska), Puli (Hrvatska), San Sebastian (Španija), Los Angelesu i San Franciscu (SAD).

Pekić je dobitnik brojnih nagrada, neke od važnijih:

• 1970. NIN-ova nagrada za roman Hodočašće Arsenija Njegovana
• 1972. Nagrada za komediju godine na Sterijinom pozorju
• 1982. Nagrada Radio Zagreba
• 1984. Nagrada Beogradski pobjednici za najčitaniju knjigu
• 1984. Godišnja Nagrada Udruženja književnika Srbije za sabrana djela
• 1987. Njegoševa nagrada za Zlatno runo (sedam svezaka)
• 1987. Nagrada "Miloš Crnjanski" za drugi svezak romana Godine koje su pojeli skakavci
• 1988. Nagrada Ivan Goran Kovačić za roman Atlantida
• 1990. Prva nagrada na filmskom festivalu u Ohridu
• 1990. Prva nagrada na filmskom festivalu u Varni

Posle Pekićeve smrti, u julu 1993, u Beogradu, je osnovan Fond „Borislav Pekić“, čiji su osnivači srpski PEN-centar, Srpska akademija nauka i umetnosti, Ministarstvo kulture Republike Srbije, Branko Dragaš, Udruženje književnika Srbije i Ljiljana Pekić, koja je i direktor Fonda.^[9] Cilj Fonda je promocija i publikovanje Pekićevih dela, staranje o piščevoj zaostavštini, kao i projekti „Borislav Pekić našoj deci“ i godišnja dodela nagrade „Borislav Pekić“ za književna dela u nastajanju. Od 1995. ustanovljena je književna nagrada „Borislav Pekić” koja se dodeljuje gimnazijalcima.^[10]

Fond redovno objavljuje i publikaciju Anali Borislava Pekića. Pisci koji su dobili nagradu Fonda „Borislav Pekić“ za nova dela vremenom su postali afirmisani stvaraoci savremene srpske književnosti. Među njima su Svetislav Basara, Dragan Velikić, Goran Petrović, Vladislav Bajac, Mileta Prodanović, Igor Marojević, Sreten Ugričić, Gojko Božović, Jasmina Lukić, Saša Jelenković, Aleksandar Marčićev i mnogi drugi. Ovo je jedinstvena književna stipendija u Srbiji za dela u nastajanju. Nagrada i stipendija se dodeljuju svake godine 2. jula, na dan Pekićeve smrti. U Analima Borislava Pekića svake godine se štampaju kritike i studije o raznim aspektima Pekićevog stvaranja, kao i odlomci iz romana nagrađenih pisaca i iscrpna Pekićeva bibliografija, koja se svake godine ažurira.

Borislav Pekić na Wikimedijinoj ostavi

• www.borislavpekic.com, stranica posvećena autoru.
• Informacija o njegovom grobu
• Projekat Rastko: biografija i bibliografija B. Pekića Arhivirano 2016-01-25 na Wayback Machine-u