Abrile

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Abrile est su de bator mese de s'annu secundu sa calendàriu gregorianu, su de chimbe in su pretzedente calendàriu Giulianu, su primu de is bator meses cun una durada de 30 dies, e su secundu de chimbe meses ca tenent una durada de mancu de 31 dies.

Aprile est comunemente assotziadu cun s'istagione de s'atongiu in s'emisfèriu sud, e su beranu in s'emisferu nord in ue est s'ecuivalente istagionale de mese de ladàmine/Santu Gaine in s'emisferu Sud e a s'imbesse.

Is romanos aiant donadu a custu mese su nòmene de "Aprilis"^[1] ma sa derivatzone de su nòmene suo est disconnota. S'etimologia traditzionale nde benit de su verbu "aperire" (abèrrere) alludende a s'istagione de s'annu cando is frores e is matas cumintzant a s'abèrrere ca est suportadu cun sa cumparatzione cun s'impreu de su grecu modernu de άνοιξη (ánixi) (aberrende) pro "beranu". Si comente calincunu de is mese romanos nde benint de is nòmenes de divinidades, e Abrile fiat consacradu a sa dinindade Venus, sa Veneralia sua si teniat in sa primu die de su mese, est istadu inditadu fiat in origine su mese suo Aphrilis, de s'ecuivalente divinidade greca Aphrodite (Aphros), o de su nòmene etruscu Apru. Jacob Grimm at inditadu su nòmene de un'ipotèticu deus o eroe Aper or Aprus^[2].

Aprile fiat su secundu mese de su pretedente calendariu romanu^[3], prima de Ianuarius e Februarius sunt istados annantos de Numa Pompilius prus o mancu in su 700 a innantis de Cristu. Est diventadu su de bator mese de s'annu (s'annu ca is doighi meses sunt istados postos in ordine) durante su tempus de is decemvirs prus o mancu in su 450 a.C. cando a issu puru sunt istados donados 29 dies. Sa de trenta die est istada annanta durante sa riforma de su calendàriu sutascrita de Giuliu Cesare in su mesu de is annos 40 a innantis de Cristu, ca at prodotu su calendàriu Giulianu.

Is anglosassones ainat mutidu Abrile ēastre-monaþ. The santu Bede in s'opera sua "The Reckoning of Time" (su còmputu de su tempus) aiat iscritu ca custu mese fiat s'arrighinade su faeddu "Easter" (Pasca). In annanta aiat declaradu ca su mese fiat istadu nominadu in onore a sa divinidade "Eostre" ca sa pichetada o festa sua fiat uin cussu mese. Custu est atestadu puru in su traballu de Einhard "Vita Karoli Magni".

Sa die de Santu Giorgiu est su 23 de custu mese e sa vigilia de Santu Marcu cun sa superstitzione sua ca is pantàsimas de cussos chi sunt cundannados a si nche mòrrere entru s'annu ant a èssere bitos passare in is crèsias, ruet su 24^[3].

In Tzina s'aradu simbòlicu de sa terra de banda de s'imperadore e de sa principessa de sàmbene fiat fatu in de tres mese de s'annu, ca frecuentemente currespindet a Abriletook place in their third month, which frequently corresponds to April. In Finlandesu Abrile ddu narant huhtikuu, ca bolet nàrrere sega e brugia.

In Slovenia, su nòmene traditzionale prus difùndidu est "mali traven", ca bolet nàrerre cando is matas cumintzant a crèschere. custu est istadu iscritu pro sa primu borta in su 1466 in sumanuscritu "Škofja Loka"^[4].

Su mese de Abrile tenet 30 dies; Numa Pompilius dd'aiat fatu de 29 dies; a sa fine sa reforma de su calendàriu de Giuliu Cesare nche dd'at torradu a 30 dies ca no est cambiadu in sa reforma de su calendàriu giulianu fata de su cesare augustu in s'8 a.C. In annanta in is colonias ispagnolas is isulas filipinas su mese de abrile tenet unu significadu paticulare pro is nativos ca est assotziadu a s'influentzia de is tzinesos in su periodu coloniale ispagnolu. S'importatntzia de custu aspetu pro is nativos fiat assotziadu cun un eventu mutidu "Abril na Ikaw" ca est collegadu cun su famadu mercanet, April Yu.

In s'antig Roma su festival de Cerealia fiat tentu pro ste dies de sa metade fintzas a sa fine de Abrile ma is datas tzertas sunt disconnotas. Feriae Latinae puru si teniat in cistu mese, cun sa data chi no fiat fissa. Ateras osservantzias romans includiant Veneralia (primu de Abrile), Megalesia (10–16 abrile), Fordicidia (15 de abrile), Parilia (21 de abrile), Vinalia Urbana, Robigalia, and Serapia tzelebradas su 25c de abrile. Floralia fiat tenta su 27 de abrile in s'era republicana, o su 28 in su calendàriu giulianu, e duraiat fintzas a su 3 de maju. Comuncas custas datas no currespundint a su calendàriu Gregorianu modernu.

Sa ruta de is meteoras "Liridi" apparit de su 16 a su 26 de abrile ogni annu, cun su picu ca a s'ispissu arribbat su 22. Sa ruta de is meteoras "Eta Aquaridis" puru nde arribbat a abrile. Est visìbile de abrile 21 fintzas a su 20 de maju cun su picu de atividade su ses de maju o in cussas dies. sa ruta de is meteoras de is "Virgines" nde arribbat a diferentes datas a Abrile.

Is "Dies de Abrile" (journées d'avril) est su nùmene donadu in s'istòria frantzaesa pro una serie de insurretziones a Lione, Parigi and in àteras bandas, contra a su guvernu de Luigi Filipu in su 1834, chi at portadu a mesuras repressivas e a unu famadu protzessu mutidu procès d'avril^[3].

1. ↑ ^ "April" in Chambers's Encyclopædia. London: George Newnes, 1961, Vol. 1, p. 497., in en.wikipedia.org.
2. ↑ Jacob Grim Geschichte der deutschen Sprache. Cap. "Monate".
3. ↑ ^{3.0 3.1 3.2} One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "April". Encyclopædia Britannica. 2 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 230., in en.wikisource.org.
4. ↑ Koledar prireditev v letu 2007 in druge informacije občine Dobrova–Polhov Gradec" [The Calendar of Events and Other Information of the Municipality of Dobrova–Polhov Gradec] (PDF) (in Slovenian). Municipality of Dobrova-Polhov Gradec. 2006. Archived from the original (PDF) on November 2, 2013. (PDF), in dobrova-polhovgradec.si. URL consultadu su May 8, 2020 (archiviadu dae s'url originale su November 2, 2013 Su valore de su paràmetru dataarchìviu non siddat cun sa data decodificada dae s'URL: 2 santandria 2013 (agiudu)).