Parczew

Parczew

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Plac Wolności w Parczewie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	parczewski
Gmina	Parczew
Prawa miejskie	1401
Burmistrz	Paweł Kędracki
Powierzchnia	8,05[1] km²
Wysokość	147 m n.p.m.
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość	10 298[2] 1279 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 83
Kod pocztowy	21-200
Tablice rejestracyjne	LPA
Położenie na mapie Polski Parczew
Położenie na mapie województwa lubelskiego Parczew
Położenie na mapie powiatu parczewskiego Parczew
Położenie na mapie gminy Parczew Parczew
51°38′28,9″N 22°54′14,6″E/51,641361 22,904056
TERC (TERYT)	0613044
SIMC	0922254
Hasło promocyjne: Parczew – tradycja, pasja, nowoczesność
Urząd miejski ul. Warszawska 24 21-200 Parczew
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Parczew – miasto położone na obszarze Równiny Parczewskiej, w województwie lubelskim, w powiecie parczewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Parczew. Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Parczew liczył 10 298 mieszkańców^[2].

Historycznie Parczew położony jest na skraju Małopolski, początkowo należał do ziemi sandomierskiej^[3], a następnie do ziemi lubelskiej. Alternatywnie używano nazwy Parczów.

W średniowieczu w latach 1386–1611 przez miasto przebiegał Szlak Jagielloński^[4]. Miasto królewskie w starostwie parczewskim województwa lubelskiego w 1786 roku^[5].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bialskopodlaskiego.

Parczew położony jest na obszarze Równiny Parczewskiej, przy ujściu rzek Konotopy i Kołodziejki do Piwonii. Przeważającym typem zieleni na terenie miasta są skwery oraz dwa parki miejskie przy ul. 11 Listopada oraz między ulicami Ogrodową i Kościelną. Na terenie miasta znajduje się zbiornik wodny zalewu miejskiego (4,6 ha), który wykorzystywany jest jako miejsce rekreacyjne przez lokalnych wędkarzy.

Według Jana Długosza Parczew istniał już w 1235^[6]. Parczew otrzymał prawa miejskie w 1401 z rąk Władysława Jagiełły. W 1413 na zjeździe w Horodle, Parczew został wyznaczony na miejsce zjazdów sejmów polsko-litewskich. Stał się odtąd ważnym ośrodkiem życia politycznego kraju. Tu gościli kolejno wszyscy królowie z dynastii Jagiellonów i tu zapadło dla obu krajów wiele ważnych ustaleń. Ostatni sejm parczewski odbył się w 1564 za Zygmunta Augusta^[7].

Parczew był siedzibą starostwa niegrodowego. Jako miasto warowne posiadał trzy bramy: Lubelską, Chełmską i Łomaską^{[potrzebny przypis]}. Tuż obok miasta wznosiła się królewska rezydencja zwana Zamkiem. Na rynku stał ratusz, miasto posiadało dwie łaźnie, cztery młyny i kilka browarów. Miało też prawo składu soli. W XVI wieku znajdowały tu się trzy kościoły, cerkiew i synagoga, a także szkoła i szpital^{[potrzebny przypis]}. Król Zygmunt II August wraz z Senatem przyjął z rąk nuncjusza Giovanniego Francesca Commendonego księgę ustaw soboru trydenckiego na sejmie w Parczewie 7 sierpnia 1564 roku^[8]. W 1794 r. Parczew został wyznaczony na miejsce sądu ziemskiego, jednak wobec upadku Rzeczypospolitej, sąd został zlikwidowany^[9].

Rozbiory Polski zahamowały rozwój miasta^{[potrzebny przypis]}. Pewien wpływ na ożywienie miasta pod koniec XIX wieku, miało przeprowadzenie linii kolejowej z Lublina do Łukowa w 1898 r. W latach międzywojennych Parczew rozwijał się powoli i przekroczył nieco 10 tysięcy mieszkańców.

W dniach 29–30 września 1939 miała miejsce bitwa pod Parczewem pomiędzy maszerującymi w kierunku Kocka oddziałami Grupy Operacyjnej Polesie, a wkraczającymi oddziałami radzieckimi, zakończona zwycięstwem Polaków.

W latach okupacji Parczew był silnym ośrodkiem konspiracyjnym. Położone w pobliżu Lasy Parczewskie stanowiły bazę dla wielu ugrupowań partyzanckich AL, GL, AK, jak i partyzantki radzieckiej (oddział pod dowództwem płk. Iwana Banowa „Czornego”)^[10]. W ramach AL walczył również oddział składający się z Żydów, dowodzony przez Chyla Grynszpana i liczący kilkudziesięciu żołnierzy^[10]. 16 kwietnia 1944 roku miejscowość została opanowana przez 1 Batalion AL im. Hołoda pod dowództwem kpt. Aleksandra Skotnickiego „Zemsta”. Spalono magistrat i ostrzelano posterunek Schutzpolizei^[11]. 22 lipca 1944 Parczew został zajęty przez oddziały 1 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej^[10][12] i współpracujący z nim miejscowy oddział AK^[12]. 4 sierpnia 1945 od rakiety sygnałowej wystrzelonej przez sowieckiego żołnierza zajęła się zabudowa miejska, a pożar błyskawicznie się rozszerzył, pochłaniając łącznie 42 budynki, w tym stodoły wypełnione plonami^[13]. 5 lutego 1946 do miasta wkroczyły oddziały WiN Leona „Jastrzębia” Taraszkiewicza i Piotra Kwiatkowskiego „Dąbka”. Rozpoczęły one konfiskaty w sklepach żydowskich oraz zajęły dwa samochody należące do spółdzielni „Społem”^[14]. W trakcie walk zginęli funkcjonariusz MO oraz trzech Żydów z podległej MO tzw. ochronie miasta. Celem akcji było rozbicie lokalnych struktur kolaborujących z PPR oraz aprowizacja oddziału^[15]. Propaganda skrzętnie wykorzystała fakt, że w trakcie akcji zginęli Żydzi, oskarżając oddział Taraszkiewicza o pogrom. W wyniku tych działań z Parczewa nastąpił exodus Żydów^[15][16].

Na ożywienie gospodarki i aktywność mieszkańców wpłynęło utworzenie powiatu parczewskiego w 1955. Wybudowano siedzibę dla urzędu powiatowego i miejskiego, przychodnię lekarską, szpital, liceum i szkoły podstawowe. W szybkim tempie rozwijało się budownictwo mieszkaniowe. Po reformie administracyjnej w 1975 r. Parczew przestał być miastem powiatowym.

W 1978 r., w 33. rocznicę zwycięstwa nad nazistowskimi Niemcami, Rada Państwa PRL odznaczyła gminę i miasto Parczew Krzyżem Grunwaldu II klasy^[10].

Miasto stało się siedzibą powiatu ponownie w 1999 r.

Społeczność żydowska wywierała przez wieki duży wpływ na Parczew. Zygmunt August zezwolił w nim na zamieszkiwanie Żydów w 1564 r., chociaż gmina żydowska istniała tutaj już dużo wcześniej. Władysław IV w 1633 odnowił przywilej posiadania przez gminę synagogi i kirkutu. Samo miasto żydowskie istniało poza murami miasta, a jego mieszkańcy zajmowali się zazwyczaj handlem. Przed samą wojną społeczność żydowska stanowiła 50% mieszkańców. Większość z nich znalazła się w getcie utworzonym tutaj przez Niemców. W 1942 r. getto zostało zlikwidowane, a mieszkańcy zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.

W miasteczku pozostały dwa budynki po synagogach, przy ulicy Piwonia i przy ulicy Żabiej. Jest także rytualna mykwa wzniesiona w XX wieku. W domu przy ulicy Zjednoczenia 31 mieściła się świetlica żydowska. Po cmentarzu nie pozostał żaden ślad, dziś w tym miejscu znajduje się park. Parczew był jednym z niewielu miast w Polsce, w którym podjęto po wojnie próbę odtworzenia żydowskiej społeczności sztetla^[17].

13 października 1919 do Parczewa włączono z gminy Tyśmienica wsie: Koczergi, Jasionka Polska i Jasionka Ruska^[18].

1 kwietnia 1929 do Parczewa włączono: a) z gminy wiejskiej Dębowa Kłoda w powiecie włodawskim wieś Sowin o obszarze 300 ha 7.073 m²; b) z gminy wiejskiej Tyśmienica w tymże powiecie miejscowości: Królewski Dwór o obszarze 303 ha 9.241 m², Górne o obszarze 14 ha 5.915 m², Szytki o obszarze 3 ha 4.520 m², Kokwa z osadą młyńską tejże nazwy o obszarze 35 ha 6.936 m² oraz część miejscowości Siedliki o obszarze 28 ha 1.767 m²; c) z gminy wiejskiej Milanów w powiecie radzyńskim, województwie lubelskim: grunty byłego folwarku Bieźle o obszarze 121 ha 4.922 m², część gruntów wsi Wierzbówka tak zwane Zasławie o obszarze 69 ha 531 m². Tak rozszerzone miasto Parczew graniczyło zatem: a) od północy z lasami folwarku Milanów, gruntami folwarków: Wierzbówka, Mogiłki, Jasionka Ruska, wsi: Kostry, Zaniówka, należącymi do gminy wiejskiej Milanów w powiecie radzyńskim; b) od wschodu z gruntami wsi Przewłoka, kolonii Mariampol, w gminie wiejskiej Mariampol, powiecie radzyńskim; c) od południa z gruntami wsi: Selitnie, Żmiarki, Stępów, Borki, Makoszka, lasem państwowym Makoszka, w gminie wiejskiej Dębowa Kłoda, oraz wsi Siedliki w gminie wiejskiej Tyśmienica, powiecie włodawskim; d) od zachodu z gruntami: wsi Laski w gminie wiejskiej Tyśmienica, powiecie włodawskim, wsi Brudno, Glinny Stok w gminie wiejskiej Suchowola, wsi Cichostów w gminie wiejskiej Milanów, powiecie radzyńskim^[19].

5 października 1954 do Parczewa włączono cztery gromady: Laski (wieś Laski) i Siedliki (wieś Siedliki) z gminy Milanów powiatu radzyńskiego oraz Jasionka (kolonia Jasionka) i Wierzbówka (wieś i kolonię Wierzbówka) z gminy Tyśmienica powiatu włodawskiego^[20].

31 grudnia 1961 z Parczewa wyłączono wsie Jasionka I, Jasionka II, Jasionka III, Wierzbówka, Królewski Dwór, Koczergi, Laski, Sowin, Siedliki i Michałówka, włączając je do gromady Parczew^[21][22][23].

1 stycznia 1973 z Parczewa wyłączono wieś Szytki, włączając ją do nowo utworzonej gminy Parczew^[24].

• Piramida wieku mieszkańców Parczewa w 2014 roku^[25].

Na terenie Parczewa znajdują się obiekty zabytkowe^[26]:

• neogotycka bazylika kolegiacka wybudowana w latach 1905–1913. Do najcenniejszych zabytków będących własnością parczewskiego kościoła należą: ornat z motywem biblijnym z XVI wieku wyszyty przez pierwszą żonę Zygmunta Augusta Elżbietę Habsburżankę oraz klasycystyczna monstrancja z 1788 r. fundacji Jana i Marianny Koczurów.
• drewniana dzwonnica z 1675 r. Posiada unikatową drewnianą konstrukcję ramowo-słupową oraz dach kryty gontem. Obecnie budynek pełni rolę kaplicy przedpogrzebowej przy bazylice mniejszej w Parczewie.
• hala targowa znajdująca się na placu Wolności, wzniesiona została w 1938 r. według projektu Artura Bernhardta.
• budynek dawnej synagogi – dawny żydowski dom modlitwy, miejsce zgromadzeń religijnych. Wybudowany w stylu eklektycznym przez gminę żydowską w końcu XIX wieku (po 1873 roku).
• budynek dawnej szkoły powszechnej z końca XIX wieku
• budynek dawnej mykwy – rytualna łaźnia żydowska. Obiekt wybudowany na początku XX wieku, posiada cechy architektury modernistycznej.

• Pomnik Niepodległości – odsłonięty w 1928 roku. Na kolumnie umieszczony został orzeł zrywający się do lotu. Na tablicy widnieje napis: „Po stu dwudziestu trzech latach strasznej niewoli – zmartwychwstałej Ojczyźnie” i lata 1795–1918.
• Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego – powstał 8 listopada 1931 r., przetrwał czasy II wojny światowej bez większych uszkodzeń. Został zniszczony pod koniec lat 40. ubiegłego stulecia wraz z wprowadzeniem nowego socjalistycznego porządku, wtedy też usunięto z ewidencji nazwę placu. W 1992 r. z inicjatywy Społecznego Komitetu Odbudowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego ponownie stanął tam pomnik. Każdego roku odbywają się na tym placu uroczystości upamiętniające odzyskanie niepodległości, czy uchwalenie Konstytucji 3 Maja. W 2014 r. plac został zrewitalizowany. Otoczenie zostało dostosowane do charakteru miejsca historycznego.
• Pomnik Powstania Styczniowego

Miasto położone jest w północnej części województwa lubelskiego. W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie: 815 – Lubartów – Parczew – Wisznice, 813 – Łęczna – Ostrów Lubelski – Parczew – Międzyrzec Podlaski, 819 – Parczew – Sosnowica – Wola Uhruska. Miasto jest oddalone o 63 km od Lublina, o 60 km od Białej Podlaskiej i o 182 km od Warszawy. Miasto leży w odległości około 50 km od przejścia granicznego z Białorusią (Sławatycze).

Powierzchnia miasta wynosi 8,05 km², co stanowi ponad 5% całkowitej powierzchni gminy Parczew.

Największe przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe:

• Fabryka kabli Elpar Sp. z o.o.
• Huta Szkła Gospodarczego Tadeusz Wrześniak Sp. z o.o.
• Wytwórnia Octu i Musztardy
• Gospodarstwo Ogrodnicze Wiesław Sidor
• Spółdzielnia Mleczarnia „SPOMLEK” O/Parczew
• Parster Sp. z o.o.
• Fabel Sp. z o.o.
• Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o.
• Przedsiębiorstwo Robót Drogowo Mostowych

Na terenie miasta handel prowadzony jest w niewielkich punktach handlowych, targowisku oraz w ramach centrach handlowych i hurtowni:

• Targowisko miejskie (ul. Ogrodowa) czynne dwa dni w tygodniu (wtorek i piątek)
• Galeria Fabel (Al. Zwycięstwa)
• Prima Park Parczew (Al. Jana Pawła II)
• Skład Opału i Materiałów Budowlanych T&M Sobianek (ul. Polna)
• Lodex /Chłodnie Wschód

• G.H.otel – 30 miejsc noclegowych^[27]
• Hotel Alma – 32 miejsca noclegowe^[28]
• Hotel Orion

Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

• 815 Lubartów – Parczew – Wisznice,
• 813 Łęczna – Ostrów Lubelski – Parczew – Międzyrzec Podlaski,
• 819 Parczew – Sosnowica – Wola Uhruska.

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 30 Łuków – Lublin Północny – linia kolejowa w województwie lubelskim. Zbudowana w latach 1894–1898 pierwotnie jako jednotorowa (drugi tor dobudowano w 1904 r.). Ruch pasażerski na tej trasie odbywa się za pośrednictwem autobusów szynowych (szynobusy) – dziennie realizowanych jest 8 połączeń pasażerskich. Linia ta jest również wykorzystywana do transportu pasażerów z Lublina do Warszawy, z uwagi na kompleksową modernizację linii kolejowej nr 7 na odcinku Lublin – Otwock^[29].

Parczew posiada dworzec kolejowy oraz przystanek kolejowy na linii nr 30 Łuków – Parczew – Lubartów – Lublin. Na terenie dworca znajduje się Wieża ciśnień o ciekawej konstrukcji, tj. na górną kondygnację prowadzą zewnętrzne schody.

Na 2021 r. zaplanowana jest kompleksowa modernizacja linii kolejowej nr 30. Docelowo w planach są również elektryfikacja i włączenie do systemu metropolitarnego ruchu kolejowego istniejącego wokół Lublina.

Kursują prywatne busy zapewniające dogodne połączenia z Lublinem, Warszawą, Białą Podlaską i Radzyniem Podlaskim.

• W Parczewie znajduje się lądowisko Parczew-Szpital.
• 7 km na południowy wschód znajduje się prywatne lądowisko Dębowa Kłoda.
• 47 km na południowy zachód znajduje się Port Lotniczy Lublin.

W Parczewie znajdują się następujące publiczne placówki edukacyjne^[30]:

• 2 przedszkola:
  • Publiczne Przedszkole nr 1 „Pod Krasnalem”
  • Publiczne Przedszkole nr 2 im. Janusza Korczaka
• 3 szkoły podstawowe:
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki (budynek oddano do użytku w 01.09.2000 roku)
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Królowej Jadwigi
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Króla Władysława Jagiełły (dawne gimnazjum o tym samym imieniu, w tym samym budynku do czerwca 2000 roku mieściła się placówka ówczesnej szkoły SP1)
• I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Parczewie
• Zespół Szkół im. Stanisława Staszica (dawne nazwy szkoły: Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, Centrum Kształcenia Ustawicznego, Zasadnicza Szkoła Zawodowa. Placówka od początku istnienia nosi to samo imię)

W mieście zlokalizowane są także szkoła muzyczna I stopnia, studium policealne PROFIT, niepubliczne przedszkole Artystyczno-Językowe „Skowronek”, Przedszkole Niepubliczne ZAJĄCZEK, Niepubliczny Żłobek Akademia Malucha, a także filia Biblioteki Pedagogicznej w Białej Podlaskiej.

Turystyka opiera się na walorach przyrodniczo-historycznych miasta i okolic, które są wykorzystywane głównie do turystyki pieszej i rowerowej.

• Historyczny Szlak Jagielloński – w latach 1386–1611 średniowieczny szlak handlowy łączący stolice państwa polsko-litewskiego – Kraków i Wilno przez Lublin. Odcinek szlaku pomiędzy Parczewem a Ostrowem Lubelskim został oznakowany i pełni funkcję trasy rowerowej pod nazwą Gościniec Królewski^[31].
• Rezerwat przyrody Jezioro Obradowskie położony w gminie Parczew ok. 3 km na południe od miejscowości Laski. Rezerwat swoim zasięgiem obejmuje Jezioro Obradowskie, fragmenty lasów oraz torfowisko przejściowe. Na terenie rezerwatu znajduje się ścieżka edukacyjna, która prowadzi drewnianą kładką przez fragmenty lasu i torfowiska nad jezioro^[32].
• Dolina Tyśmienicy jest obszarem specjalnej ochrony ptaków systemu Natura 2000 (7 363,7 ha). W okresie lęgowym obszar zasiedlają następujące gatunki ptaków: batalion, bączek, bąk, bielik, błotniak łąkowy i stawowy, puchacz, krakwa, kulik, rycyk, derkacz i inne. To miejsce popularne wśród pasjonatów ptaków, w tym ornitologów i birdwatcherów.
• Ścieżka edukacyjna Bobrówka w leśnictwie Jedlanka na terenie Nadleśnictwa Parczew. Ścieżka ma kształt pętli okalającej staw młyński „Gościniec”, została odtworzona w 2011 roku i łączy miejsca po nieistniejących już młynach wodnych Kozera i Gościniec. Trasa przebiega przez zróżnicowane tereny. Całkowita długość ścieżki to ok. 3,3 km., z czego ok. 1 km stanowi drewniana kładka wyposażona w barierki zabezpieczające, oraz 3 pomosty widokowe. Na trasie ścieżki zlokalizowano 14 przystanków wyposażonych w tablice edukacyjne przybliżające tematykę gospodarki leśnej prowadzonej przez leśników^[33].
• Rezerwat „Lasy Parczewskie” położony w dużym kompleksie Lasów Parczewskich w gminie Dębowa Kłoda. To rezerwat leśny typu kulturowego. Lasy parczewskie już od osiemnastego wieku były miejscem walk narodowowyzwoleńczych. Celem ochrony jest zachowanie starodrzewi sosnowych w miejscach intensywnej działalności partyzanckiej. W rezerwacie zachowały się miejsca pamięci w postaci ziemianek, okopów oraz zbiorowych mogił. Na terenie rezerwatu znajdują się cmentarz oraz obelisk upamiętniający dawne wydarzenia^[34].
• Ścieżka przyrodnicza Czarny Las – zlokalizowany w gminie Milanów w Rezerwacie Czarny Las. Głównym celem ochrony jest zachowanie fragmentu wielogatunkowego lasu mieszanego pochodzenia naturalnego z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin. Występują tutaj dęby szypułkowe w wieku 170 lat, których egzemplarze osiągają rozmiary zbliżone do pomnikowych. Ścieżka wyposażona jest w drewniane pomosty i punkty widokowe^[35].
• Rezerwat „Królowa Droga” jest rezerwatem częściowym rodzaju leśnego. Zlokalizowany jest w leśnictwie Makoszka, gmina Dębowa Kłoda, w odległości ok. 8 km od Parczewa. Południową granicę rezerwatu stanowi dawny trakt o zwyczajowej nazwie „Droga Królów”. Celem ochrony jest zachowanie naturalnego fragmentu lasu dębowego z domieszką sosny. W rezerwacie spotkać można wiele pomnikowych okazów dębu szypułkowego oraz wiele gatunków roślin rzadkich i chronionych m.in.: wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, naparstnica zwyczajna oraz lilia złotogłów^[36].

Cykliczne imprezy organizowane w Parczewie:

• Dni Parczewa
• Jarmark Jagielloński
• Noc Świętojańska
• Zlot Kapel Podwórkowych
• Bieg Pamięci Żołnierzy Wyklętych Tropem Wilczym
• Orszak Trzech Króli
• Lubelska Vuelta

Instytucje kultury:

• Parczewski Dom Kultury
• Miejsko Gminna Biblioteka Publiczna
• Powiatowa Biblioteka Publiczna Centrum Kultury

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Opatrzności Bożej
  • parafia św. Jana Chrzciciela
• Kościół Zielonoświątkowy w RP:
  • zbór w Parczewie^[37]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Parczew (Sala Królestwa ul. Wojska Polskiego 25)^[38].

• Klub siatkarski MKS Victoria Parczew – sekcja żeńska
• Klub piłkarski MKS Victoria Parczew
• Klub lekkoatletyczny Olimp Parczew
• Klub Strzelecki – SOKÓŁ Parczew
• Klub Tenisa Stołowego Pantera Parczew
• Klub koszykarski MKS Olimp Parczew
• Uczniowski Klub Sportowy Jedynka
• Parczewska Grupa Rowerowa
• Kub Karate KYOKUSHIN
• Klub Karate Viet Vo Dao Long Kiem

• Kryta pływalnia Kompleks Sportowo-Rekreacyjny Jelonek
• Stadion piłkarski Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji
• Boisko do siatkówki i koszykówki
• Dwa kompleksy boisk sportowych Orlik
• Siłownia kryta (MOSiR) i osiedlowe siłownie na wolnym powietrzu
• Kort tenisowy
• Skatepark
• Pumptrack

Miasta i gminy partnerskie:

• Bressuire  Francja^[39]
• Luboml  Ukraina^[40]
• Preny  Litwa^[41]

• Order Krzyża Grunwaldu II klasy (1978)^[42]

• synagoga w Parczewie (ul. Piwonia 1)
• synagoga w Parczewie (ul. Piwonia 3)

• Urząd Miejski w Parczewie
• Parczew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 863 .