Stopień Wodny Szczytniki

Stopień Wodny Szczytniki – stopień wodny we Wrocławiu, będący jednym ze stopni Odrzańskiej Drogi Wodnej, na jej bocznej odnodze, tzw. Miejskiej Drodze Wodnej. Stopień piętrzy wody największej z rzek przepływającej przez miasto – rzeki Odra. Zlokalizowany jest na jej bocznym ramieniu – Starej Odrze. Obejmuje budowle piętrzące zlokalizowane w rejonie osiedla Szczytniki^[a], Dąbie, Plac Grunwaldzki. W obrębie tego stopnia wodnego znajdują się takie budowle hydrotechniczne jak Jaz Szczytniki i Śluza Szczytniki^[1][2][3].

Stopień ten składa się z dwóch podstawowych elementów hydrotechnicznych, tj. budowli piętrzących, a także budynków oraz obiektów pomocniczych i towarzyszących^[2]. Podstawowymi elementami^[1][2][3] tego stopnia są^[b]:

• Jaz Szczytniki
• Śluza Szczytniki.

Oprócz podstawowych obiektów piętrzących stopnia, wybudowano także elementy pomocnicze i towarzyszące^[2].

Obecny kształt Stopnia Wodnego Szczytniki jest wynikiem realizacji inwestycji, polegającej na budowie nowej drogi wodnej oraz nowego systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta. Inwestycja prowadzona była w latach 1892–1897^[c]. Część obiektów pierwotnie istniejących na stopniu została zlikwidowana, np. slip istniejący niegdyś przy głowie dolnej śluzy. Nie wykorzystano także wybudowanej sztolni, która miała zasilać w wodę planowaną tu elektrownie wodną^[2][4].

 Osobny artykuł: Pierwsza kanalizacja Odry we Wrocławiu.

W okresie powojennym, w Polsce, ukształtowało się odpowiednie nazewnictwo w odniesieniu do obiektów stopnia oraz dla obiektów towarzyszących i kanałów wodnych. Nazwy stosowane w odniesieniu do tych obiektów wywodzą się od nazwy osiedla Szczytniki, które położone jest na wschodnim brzegu Starej Odry, nieco na północ od stopnia wodnego. Dla śluzy i jazu stosuje się nazwę zgodną z nazwą Stopnia Wodnego Szczytniki: Śluza Szczytniki oraz Jaz Szczytniki^[2]. Ponieważ współcześnie istniejące obiekty stopnia powstały w czasie, gdy Wrocław przynależał do Niemiec, miały również one wcześniej swoje nazwy niemieckie.

Stopnień ten obejmuje budowle piętrzące umiejscowione w dwóch ciekach wodnych: w korycie głównym ramienia rzeki nazywanego Starą Odrą oraz na bocznym kanale wodnym, tj. przekopie wykonanym dla potrzeb przeprowadzenia szlaku wodnego i budowy śluzy komorowej – Przekop Szczytnicki. Na południe, powyżej stopnia, przepływa Odra Śródmiejska^[d] w kierunku centrum miasta, za nią rozciąga się teren osiedla Rakowiec. Na północ od stopnia na lewym brzegu zlokalizowane jest osiedle Plac Grunwaldzki, na nabrzeżu przebiega ulica Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego, tu położony jest m.in. kompleks budynków Politechniki Wrocławskiej, a na prawym brzegu osiedle Dąbie. Tu za Groblą Szczytnicko-Bartoszowicką znajduje się Ogród Zoologiczny^[1][4].

Wrocław położony jest nad skanalizowanym odcinkiem rzeki Odra^[6][7], co oznacza, że Stopień Wodny Szczytniki jest jednym z całego ciągu stopi utrzymujących wymagany poziom wody na rzece^[1]:

• poprzednim stopniem wodnym jest Stopień Wodny Opatowice
• równorzędnie na Odrze Śródmiejskie położony jest Piaskowy Stopień Wodny, a za nim Mieszczański Stopień Wodny^[e]
• następnym stopniem wodny jest Stopień Wodny Psie Pole

Szlak wodny prowadzący przez Stopień Wodny Szczytniki jest drogą wodną, w rozumieniu odpowiednich przepisów prawa, tj. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie śródlądowych dróg wodnych – wykaz śródlądowych dróg wodnych; został on ujęty w wykazie śródlądowych dróg wodnych stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia^[8], tzw. Odrzańską Drogą Wodną, będąca elementem międzynarodowej drogi wodnej E–30^[9]. Jest to jednak szlak boczny dla tej drogi wodnej, spełniającej wymagania jedynie II klasy drogi wodnej o znaczeniu regionalnym^[1].

Obiekty podstawowe stopnia to obiekty utrzymujące odpowiedni, założony poziom piętrzenia na stopniu oraz realizujące inne, konkretne funkcje, do których dana budowla jest przeznaczona. Spad na stopniu dla normalnego poziomu piętrzenia wynosi: 2,05 m^[1].

Wśród obiektów uzupełniających i towarzyszących zrealizowanych w obrębie stopnia wymienić należy:

• Przekop Szczytnicki i Wyspa Szczytnicka
• przystanie w awanporcie górnym i dolnym^[10]
• budynki administracyjne i techniczne
• języki rozdzielcze Starej Odry i Przekopu Szczytnickiego, wraz z umocnieniami brzegów.

Za stopniem (za stanowiskiem dolnym stopnia), na prawym brzegu rzeki, przy Grobli Szczytnicko–Bartoszowickiej, położona jest Przystań Zwierzyniecka^[4].

• Wrocławski Węzeł Wodny
• Stopnie wodne we Wrocławiu