Merchant aircraft carrier

Merchant aircraft carrier, skrótowo MAC, alternatywnie MAC-ship – statki handlowe przystosowywane do pełnienia roli pomocniczych lotniskowców eskortowych podczas II wojny światowej, pływające pod banderą brytyjską i holenderską.

Podczas walk w osłonie alianckich konwojów morskich, zwłaszcza w trakcie bitwy o Atlantyk, uwidoczniła się konieczność posiadania osłony lotniczej wspomagającej walkę z okrętami podwodnymi i lotnictwem morskim przeciwnika Lotniskowce były jednak zbyt nielicznymi i cennymi okrętami, żeby mogły być angażowane do osłony konwojów, zwłaszcza że ich głównym przeznaczeniem był udział w akcjach bojowych marynarki wojennej. Rozwiązaniem okazało się wprowadzenie lotniskowców eskortowych - mniejszych, prostszych i tańszych w budowie, przebudowywanych ze statków handlowych lub budowanych seryjnie według technologii cywilnych. Jednakże przemysł brytyjski był podczas wojny zbyt obciążony, by je produkować, i w kolejnych latach do służby weszły tylko pojedyncze jednostki. Półśrodkiem, który miał złagodzić te problemy, było wprowadzenie na początku 1942 roku statków catapult aircraft merchant (CAM-ship). Były to jednostki handlowe wyposażone w katapultę wystrzeliwującą w razie zagrożenia myśliwiec Hawker Hurricane (starszej wersji). Po wykonaniu zadania, gdy nie było możliwości powrotu na ląd, samolot wodował i był tracony, a pilot po skoku ze spadochronem był podejmowany z wody.

Rozwiązanie to miało oczywiste wady, dlatego kolejnym pomysłem były wprowadzenie zmodyfikowanych statków handlowych z nadbudowanym pokładem lotniczym, z którego samoloty mogły startować i lądować. Statki nazwano MAC-ship (merchant aircraft carrier - dosłownie „lotniskowiec towarowy”).

Pierwszym statkiem MAC był masowiec (zbożowiec – jednostka do przewozu ziarna) „Empire MacAlpine”, zwodowany w 1942 roku, w służbie od kwietnia 1943, a kolejnymi dalsze 5 statków typu Empire MacAlpine. Miały one nośność 13 000 t, długość 132 m, szerokość pokładu lotniczego 19 m, prędkość 13 węzłów, napęd: silnik wysokoprężny o mocy 3300 KM (pierwszy statek typu osiągał prędkość 11 w. i moc napędu 2500 KM). Statki te zabierały 4 samoloty w hangarze i były uzbrojone w 7 działek przeciwlotniczychh 40 mm. Statki tego typu przewoziły w ładowniach 6450 ton ziarna^[1].

Następnie przebudowano na statki MAC trzynaście zbiornikowców typu Rapana. Miały one nośność 17 000 t, długość 148 m, szerokość pokładu lotniczego 19 m, prędkość 11 węzłów, napęd: silnik wysokoprężny o mocy 3300 KM. Statki te zabierały 3 samoloty na pokładzie (nie posiadały hangaru) i były oprócz tego uzbrojone w 9 działek 40 mm.

Na statkach MAC typowe nadbudówki zastąpiono umieszczonym na większości długości statku pokładem lotniczym i niewielką nadbudówką wyspową, przez co przybrały wygląd zbliżony do małych lotniskowców. W odróżnieniu od lotniskowców eskortowych, również przebudowywanych z jednostek handlowych, konwersja statków MAC była jednak znacznie mniej daleko idąca. Przede wszystkim zachowywały one swoje funkcje transportowe, przez to zabierały one mniej samolotów od lotniskowców eskortowych, i w dalszym ciągu formalnie zaliczane były do statków, nie okrętów.

Statki MAC przenosiły samoloty typu Fairey Swordfish Mk. II i Mk. III, uzbrojone w bomby głębinowe i niekierowane pociski rakietowe, których podstawowym zadaniem stało się wykrywanie i zwalczanie okrętów podwodnych zagrażających konwojom. Przy niesprzyjających warunkach startowych możliwe było użycie pomocniczych silników rakietowych.

Statki te posiadały załogę cywilną oraz nieliczną wojskową; personel lotniczy pochodził z dywizjonów Fleet Air Arm.

Statki MAC było również często wykorzystywane w roli transportowców samolotów przerzucanych do Europy z Ameryki Północnej, od września 1944 roku część z nich wyposażono w instalacje umożliwiające uzupełnianie paliwa jednostkom eskorty.

Samoloty z jednostek MAC nie odniosły bezpośrednich sukcesów w postaci zatopienia U-Boota, niemniej jednak nie do przecenienia była ich odstraszająca przeciwnika obecność w konwoju; ostatni atak na okręt podwodny samolotu z „Empire MacAndrew” miał miejsce 20 kwietnia 1945 roku. Jedyną ofiarą Swordfishy ze statków MAC padł sojuszniczy podwodny stawiacz min marynarki Wolnej Francji „La Perle” („Perle”) typu Saphir zatopiony 8 lipca 1944 roku na północnym Atlantyku przez samoloty z „Empire MacCallum” i „Empire MacColl”.

Planowano budowę 32 statków MAC, lecz dalszą budowę zarzucono po wejściu do służby 19 jednostek. Przyczyną było głównie wprowadzanie od 1942 roku do ochrony konwojów masowo budowanych w USA lotniskowców eskortowych, które posiadały większe możliwości bojowe i były lepiej przystosowane do operacji lotniczych. Od września 1944 roku rozpoczęto przywracanie kolejnym statkom MAC ich pierwotnej funkcji, nasilone po kapitulacji III Rzeszy w maju 1945 roku.

Statki MAC:

• typu Empire MacAlpine
  • „Empire MacAlpine”
  • „Empire MacAndrew”
  • „Empire MacCallum”
  • „Empire MacDermott”
  • „Empire MacKendrick”
  • „Empire MacRae”
• typu Rapana
  • „Acavus”
  • „Adula”
  • „Alexia”
  • „Amastra”
  • „Ancylus”
  • „Gadila” (pod banderą holenderską)
  • „Macoma” (pod banderą holenderską)
  • „Miralda”
  • „Rapana”
  • „Empire MacKay”
  • „Empire MacMahon”
  • „Empire MacCabe”
  • „Empire MacColl”

W 1944 roku także w Japonii podjęto budowę czterech zbiornikowców z pokładem lotniczym, projektowanych według zbliżonej koncepcji do statków MAC: „Yamashiro Maru”, „Chigusa Maru” (wyporność 15 864 t, długość 157,5 m, prędkość 15 w., 8 samolotów) oraz „Shimane Maru” i „Otakisan Maru” (wyporność 11 800 t, długość 153 m na linii wodnej, prędkość 18,5 w., 12 samolotów). Jedynie „Yamashiro Maru” i „Shimane Maru” zostały ukończone w 1945, przed zakończeniem wojny.