Jeleniewo
54°12′21″N 22°54′45″E/54,205833 22,912500| wieś | |
 Zabytkowy drewniany kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
649[2] |
| Strefa numeracyjna |
87 |
| Kod pocztowy |
16-404[3] |
| Tablice rejestracyjne |
BSU |
| SIMC |
0759280 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu suwalskiego  | |
Położenie na mapie gminy Jeleniewo  | |
| 54°12′21″N 22°54′45″E/54,205833 22,912500[1]
| |
Jeleniewo – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, w gminie Jeleniewo przy drodze wojewódzkiej nr 655.
Jeleniewo uzyskało lokację miejską przed 1782 rokiem, zdegradowane w 1800 roku[4]. Miasto królewskie w ekonomii grodzieńskiej położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego[5]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jeleniewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Jeleniewo.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Najstarsze ślady istnienia ludzkiego na terenie Jeleniewa pochodzą z VI–VII w.n.e., co wskazuje na to, że ziemie te zamieszkane były przez Jaćwingów. Do dziś przetrwały po nich tylko cmentarzyska kurhanowe i grodziska[6].
Dzięki reformom Antoniego Tyzenhausa przeprowadzanym dla ożywienia gospodarki w ekonomii grodzieńskiej w latach 1773–1782 powstało miasteczko Jeleniewo. W latach 1780–1800 miejscowość posiadała prawa miejskie[7].
W 1786 roku w Jeleniewie mieszkało zaledwie 25 rodzin, w 1800 odnotowano już 471 mieszkańców i 64 domy[8], a w 1880 – 659 mieszkańców[9]. Miejscowość rozrastała się do końca XIX wieku, kiedy została zdominowana przez rozwijające się Suwałki[7].
W roku 1795 Jeleniewo trafiło pod administrację zaboru pruskiego.
Z historią osady wiąże się również istnienie Puszczy Przełomskiej, o czym świadczy herb – jeleń[10].
Żydzi w Jeleniewie
[edytuj | edytuj kod]Od początku istnienia Jeleniewa obok ludności chrześcijańskiej żyli także i Żydzi, jednak zachowane księgi metrykalne Żydów z Jeleniewa i okolic pochodzą dopiero z lat 1808–1825. W roku 1880 Żydzi stanowili około połowy mieszkańców miejscowości. Liczba mieszkańców miejscowości z czasem malała – spis powszechny z 1921 roku odnotował 175 Żydów (przy całej populacji liczącej 471 osób)[9].
W przededniu II wojny światowej Jeleniewo zamieszkiwało około 250 Żydów[11]. Społeczność żydowska posiadała we wsi synagogę[12].
W grudniu 1939 roku około 200 zamieszkujących Jeleniewo Żydów zostało zgromadzonych przez niemieckich żandarmów na placu przy posterunku żandarmerii, gdzie byli oni przetrzymywani, szykanowani, bici i okaleczani. Po kilku dniach żandarmi i volksdeutsche popędzili Żydów do Suwałk, gdzie przetrzymywani byli oni na podwórku szpitalnym do momentu wywiezienia do Białej Podlaskiej, skąd trafili do obozu zagłady w Treblince. Część Żydów poniosła śmierć również w innych miejscach[13].
Pozostałością po społeczności żydowskiej w Jeleniewie jest cmentarz założony w XVIII wieku (najstarsze odnalezione macewy pochodzą z 1765 roku)[9].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Drewniany kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, parafialny, z 1878, nr rej.:426 z 30.08.1985. W jego wieży znajduje się największa w Polsce kolonia rozrodcza nietoperza nocka łydkowłosego (Myotis dasycneme).
- Drewniana dzwonnica, 2 poł. XIX
- Cmentarz rzymskokatolicki, nr rej.: 638 z 11.01.1989
- Cmentarz żydowski z macewami z XVIII wieku, nr rej.:A-917 z 12.10.1992[9][14].
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]- Szkoła Podstawowa im. Danuty Siedzikówny „Inki” w Jeleniewie[15]
Ludzie związani z Jeleniewem
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Cmentarz żydowski w Jeleniewie
- Jeleniowo (powiat szczycieński, czasami błędnie zapisywane jako Jeleniewo)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 46128
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 404 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-37.
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 86.
- ↑ „Jaćwingowie. Zapomniani wojownicy” – wystawa w Jeleniewie. naukawpolsce.pap.pl, 12 września 2015. [dostęp 2018-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-19)].
- ↑ a b Suwalszczyzna : mapa turystyczna 1:100 000. Warszawa: Agencja TD, 2008. ISBN 978-83-88859-31-1.
- ↑ Jeleniewo. [w:] Suwalszczyzna.com.pl [on-line]. [dostęp 2012-09-11]. (pol.).
- ↑ a b c d Krzysztof Bielawski: Cmentarz żydowski w Jeleniewie. [w:] Cmentarze żydowskie w Polsce (kirkuty.xip.pl) [on-line]. [dostęp 2012-09-11]. (pol. • ang.).
- ↑ Gmina Jeleniewo. [w:] e-podlasie.pl [on-line]. [dostęp 2012-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-09)].
- ↑ Jeleniewo (woj. podlaskie) : Społeczność żydowska przed 1989 – Polska / podlaskie. [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. [dostęp 2012-09-11]. (pol.).
- ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 126.
- ↑ Waldemar Monkiewicz, Adam Dobroński: Ofiary terroru hitlerowskiego na Suwalszczyźnie w latach 1939–1945. Białystok: Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 1993, s. 18–19. ISBN 978-83-901545-0-3.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Szkoła Podstawowa im. Danuty Siedzikówny „Inki” w Jeleniewie. oficjalna strona [dostęp 2018-12-19]
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jeleniewo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 556.