Język akadyjski

lišānum akkadītum

Obszar	Asyria i Babilonia
Klasyfikacja genetyczna
Języki afroazjatyckie Języki semickie Języki wschodniosemickie Język akadyjski
Kody języka
ISO 639-2	akk
ISO 639-3	akk
IETF	akk
Glottolog	akka1240
GOST 7.75–97	акк 028
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Słownik języka akadyjskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język akadyjski (akad. lišānum akkadītum), dawniej też zwany „chaldejskim” – język z grupy semickiej, używany w Mezopotamii od połowy III tysiąclecia p.n.e. do początków I tysiąclecia n.e. Nazwa języka pochodzi od miasta Akad w środkowej Mezopotamii, stolicy imperium akadyjskiego, założonego około 2350 roku p.n.e. przez Sargona.

W literaturze naukowej określenia „język akadyjski” używa się w dwóch znaczeniach. W węższym termin ten oznacza najstarszy etap rozwoju języka ludów semickich, zamieszkałych na terenach, na których później powstały Babilonia, Asyria i Subartu. W szerszym znaczeniu (choć tu stosowanie terminu nie jest zalecane) jest to język mezopotamski, którym posługiwano się w Międzyrzeczu od III tysiąclecia p.n.e. do początków naszej ery^[1].

W drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. był używany w kontaktach dyplomatycznych między państwami Egiptu, Mezopotamii, Anatolii, Izraela i Syrii.

Głównymi dialektami języka akadyjskiego były: dialekt staroakadyjski, dialekt asyryjski i dialekt babiloński.

Język akadyjski zapisywany był sumeryjskim pismem klinowym, zawierającym znaki logograficzne i sylabiczne. Pismo to nie pozwalało oddać wielu typowo semickich dźwięków mowy, takich jak spółgłoski emfatyczne. Z drugiej strony zapis ten uwzględniał samogłoski, czego nie czyni współczesne pismo arabskie i hebrajskie.

W języku akadyjskim istniały cztery samogłoski: a,e,i,u. Samogłoska e pojawiła się po zaniku spółgłosek gardłowych jako rekompensata – np. „cztery” to po akadyjsku erbe, a po arabsku 'arba’ah. Iloczas był fonemiczny, podobnie jak w arabskim i hebrajskim. Nie było tonów.

W języku akadyjskim w porównaniu z prasemickim obserwuje się zanik spółgłosek artykułowanych w tylnej części aparatu mowy ([ɣ], [ħ], [ʕ] i [h]). Możliwe jest także że przynajmniej niektóre z tych dźwięków istniały w akadyjskim, choć nie były uwzględniane w zapisie klinowym.

W dialekcie asyryjskim fonem š był zastępowany przez s (zjawisko analogiczne do polskiego mazurzenia).

W języku akadyjskim istniały trzy przypadki (mianownik, dopełniacz i biernik), dwa rodzaje (męski i żeński) i trzy liczby (pojedyncza, podwójna i mnoga).

Poniżej zamieszczona jest pełna odmiana rzeczownika „król” (rdzeń šarr):

Liczba pojedyncza

• M. šarrum
• D. šarrim
• B. šarram

Liczba podwójna

• M. šarrān
• D. šarrīn
• B. šarrīn

Liczba mnoga

• M. šarrū
• D. šarrī
• B. šarrī

Formy żeńskie tworzono przez dodanie morfemu -at- po rdzeniu wyrazu: królowa (w mianowniku liczby pojedynczej) to šarratum. Liczbę mnogą rzeczowników żeńskich tworzono wydłużając samogłoskę: królowe to šarrātum.

Jeśli dany rzeczownik występował tylko w rodzaju żeńskim, to nie przyjmował żeńskiej końcówki w liczbie pojedynczej. Matka to po akadyjsku ummum, ale matki to ummātum.

Rzeczownik określany przez inny rzeczownik lub przymiotnik występuje w stanie konstrukcji, fonetycznie często tożsamym z rdzeniem. Dom króla, pałac to po akadyjsku bīt šarrim. Liczba mnoga rzeczownika w stanie konstrukcji ma końcówkę -ū (bītu šarrim – pałace).

Przymiotniki, podobnie jak w języku polskim, odmieniały się przez liczby, rodzaje i przypadki.

Wyraz określający następował zawsze po wyrazie określanym, tak jak w innych językach semickich, np. ezzūtu šārū „porywiste wiatry”, dosłownie „wiatry porywiste”

Akadyjskie czasowniki odmieniały się przez osoby, czasy i strony. Istniały cztery czasy: statywny, teraźniejszy, przeszły dokonany i przeszły niedokonany. W drugiej i trzeciej osobie liczby pojedynczej i w trzeciej osobie liczby mnogiej formy czasownika wykazują zróżnicowanie w zależności od rodzaju podmiotu: tarappud i tarappudī znaczą „ty biegniesz”, ale pierwszej formy używano zwracając się do mężczyzny, drugiej – do kobiety. Ze względu na postpozycję zaimków odnoszących się do dopełnienia istnieje bardzo duża liczba form czasownika, np. ikašadani ‘on zwycięża mnie’, ikašadši ‘on zwycięża ją’, ikašadannaši ‘on zwycięża nas’.

W języku akadyjskim istnieje jako forma fleksyjna kauzatywność czasownika – np. dummuqum „czynić dobrym” wobec damāqum „być dobrym”. Istnieje też forma intensywna – np. šitappurum „ciągle pisać” wobec šaparum „pisać”.

Język akadyjski charakteryzuje się zmianą szyku zdania z VSO na SOV, prawdopodobnie pod wpływem sumeryjskiego substratu. Pod koniec I tysiąclecia p.n.e., pod wpływem języka aramejskiego szyk zdania wrócił do VSO.

• 1 ištēn
• 2 šena
• 3 šalaš
• 4 erbe
• 5 hamiš
• 6 šiššu
• 7 sebe
• 8 samāne
• 9 tiše
• 10 ešer

Zobacz hasło akadyjski w Wikisłowniku

• Strona poświęcona historii i literaturze okresu neoasyryjskiego, zawiera szczegółowe wprowadzenie do języka i pisma wraz z ćwiczeniami. [dostęp 2011-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-26)]. (ang.).
• Gramatyka języka akadyjskiego po angielsku. [dostęp 2006-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-07)].