Konstytucja Chorwacji

Konstytucja Chorwacji (chorw. Ustav Republike Hrvatske) – ustawa zasadnicza Chorwacji uchwalona 22 grudnia 1990^[1][2], której projekt opublikowano, w celu poddania publicznej debacie, 23 listopada tego samego roku^[2], zaś tekst jednolity ukazał się 7 maja 2001 w dzienniku urzędowym „Narodne novine” (nr 41)^[3]. Jest to pierwsza nowa ustawa zasadnicza w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i nawiązuje do rozwiązań zachodnioeuropejskich^[4]. Cechuje się sztywnością oraz podziałem na część nieartykułowaną (preambułę) i artykułowaną^[5], na którą składa się 150 artykułów^[6] (pierwotnie 142^[7]) pogrupowanych w dziesięciu tytułach^[8] (pierwotnie dziewięciu^[9]). Nowelizowana była kilkukrotnie: w 1997, 2000, 2001^[3][10] oraz 2010^[11], a wiele poprawek polegało na zmianach w terminologii^[12].

Chorwacka ustawa zasadnicza rozpoczyna się tytułem pt. Podstawy historyczne wymieniającym m.in. „rozmaite formy państwowe” narodu chorwackiego, począwszy od księstw chorwackich z VII wieku, aż do niepodległej i suwerennej Chorwacji powstałej po rozpadzie Jugosławii^[3]. Tytuł II (Zasady podstawowe) zawiera w sobie art. 1 wymieniający cztery idee przewodnie ustroju politycznego Republiki Chorwacji jakimi są republikańska forma rządów, unitaryzm, demokracja i państwo opiekuńcze^[13]. Kolejne tytuły noszą tytuły: Ochrona praw człowieka i podstawowych wolności (dzieli się on na cztery podtytuły: Postanowienia ogólne, Wolności i prawa osobiste i polityczne oraz Prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne), Ustrój władzy państwowej (dzieli się on na pięć podtytułów: Chorwacki Sabor, Prezydent Republiki Chorwacji, Rząd Republiki Chorwacji, Władza sądownicza i Prokuratura), Trybunał Konstytucyjny Republiki Chorwackiej, Samorząd dzielnicowy, lokalny i okręgowy (regionalny), Stosunki międzynarodowe (dzieli się on na dwa podtytuły: Umowy międzynarodowe i Łączenie się i oddzielanie), Unia Europejska^↓, Zmiana konstytucji oraz Postanowienia końcowe^[8].

Pierwsza nowelizacja nastąpiła w 1997 poprzez Ustawę konstytucyjną o zmianie i uzupełnieniu Konstytucji Republiki Chorwacji z 12 grudnia 1997 (Ustavni zakon o izmjenama i dopunama Ustava Republike Hrvatske 12 prosinca 1997) ogłoszoną w „Narodne novine” następnego dnia (nr 135)^[14]. Termin „Republika” zastąpiono terminem „państwo”, a tam gdzie termin „Republika” odnosił się do oficjalnie nazwy kraju zamieniono go na termin „Republika Chorwacji”^[3]. Przyznano pracodawcom wolność zrzeszania się (art. 59 ust. 4)^[15]. Zmieniono nazwę parlamentu na „Chorwacki Państwowy Sabor” (Hrvatski državni sabor)^[3][16] oraz uchylono rozdział IX, o ówczesnym tytule Postanowienia przejściowe i końcowe^[6] zawierający art. 140-142^[9].

Druga nowelizacja miała miejsce w 9 listopada 2000 co ogłoszono w „Narodne novine” 16 listopada tego samego roku (nr 113)^[14]. Była ona konieczna w związku z ustabilizowaniem sytuacji politycznej po zakończeniu wojny domowej w Chorwacji a także z demokratyzacją kraju po śmierci autorytarnego prezydenta Franjo Tuđmana^{[potrzebny przypis]}. Zmiany nastąpiły w ok. połowie artykułów co w efekcie wprowadziło więcej praw obywatelskich^[10] oraz osłabiło pozycję prezydenta kosztem parlamentu^[17]. Dodatkowo zmieniono po raz kolejny zmieniono nazwę parlamentu, tym razem na „Chorwacki Sabor” (Hrvatski sabor)^[3]. W art. 92 ust.4 uszczegółowiono kompetencje „Obrońcy Praw Narodu” (Pučki pravobranitelj). Określono, iż przewodniczący komisji śledczej wybierany jest przez „większość deputowanych z grona deputowanych opozycyjnych” (art. 91 ust. 3)^[16]. Do kompetencji prezydenta dodano „wykonywanie innych funkcji określonych Konstytucją” (art. 97. ust. 1 ppkt. 3) oraz przyznano mu immunitet (art. 105). Wprowadzono trzydziestodniowy termin na wydanie przez Trybunał Konstytucyjny „orzeczenia o odpowiedzialności Prezydenta Republiki za naruszenie Konstytucji”(art. 104 ust. 4)^[18]. Dodano art. 110 (terminy na utworzenie rządu), 111 (powołanie pozapartyjnego rządu tymczasowego i zarządzenie przedterminowych wyborów) i 112 (kompetencje rządu)^[19]oraz dodano nowy podtytuł Prokuratura w tytule Ustrój władzy państwowej (składa się on z art. 124)^[20]. Zwiększono uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego (dodano art. 129 ust. 3 i zmieniono brzmienie art. 128 ust. 1 ppkt 3, 4 i 5)^[21]. Zmieniono nazwę tytułu VI z Ustrój samorządu terytorialnego (lokalnego) i administracji terytorialnej^[9] na Samorząd dzielnicowy, lokalny i okręgowy (regionalny) wprowadzając jednocześnie art. 134 (zadania samorządu terytorialnego) i 135 (statuty samorządu terytorialnego)^[22], a także dodano art. 139 ust. 2 i 3, mówiące m.in. o uchwalaniu umów międzynarodowych przy większości kwalifikowanej 2/3 głosów wszystkich deputowanych^[23].

Trzecią nowelizację przeprowadzono 28 marca 2001 co zostało ogłoszone 2 kwietnia tego samego roku w „Narodne novine” (nr 28)^[14]. Zastąpiono termin „obywatel” na kwalifikator „każdy” lub „osoba” a wyrażenie „podstawowe wolności i prawa człowieka i obywatela” zamieniono na „prawa człowieka i podstawowe wolności”^[3] w efekcie czego zmieniono także nazwę tytułu III)^[24]. Uchylono art. 70 ust. 2 i art. 81 w związku z czym nastąpiła zmiana numeracji artykułów^[16], a także wprowadzono art. 144, 145 (uzależniający uchwalenie zmiany konstytucji od większości 2/3 głosów wszystkich deputowanych)^[25], 146 (likwidujący jedną z izb parlamentu) i 147 przy czym dwa ostatnie stworzyły razem nowy tytuł Postanowienia końcowe^[26].

W październiku 2009 rząd Jadranki Kosor wraz z 52 parlamentarzystami wyniósł kolejny projekt zmiany konstytucji. Dodawał on nowy tytuł Unia Europejska (o numeracji VIIa)^[27] oraz usuwał zapisy uzależniające ważność referendum (art. 86), w tym referendum o zrzeszaniu się z innymi państwami (art. 141 ust. 4), od 50% frekwencji wszystkich osób uprawnionych do głosowania. Było to związane z istnieniem dużej diaspory chorwackiej oraz posiadaniem przez część obywateli tego kraju drugiego obywatelstwa, szczególnie Bośni i Hercegowiny, co wiązało się z obawą władz o ważność referendum dotyczącego członkostwa w Unii Europejskiej^[28]. Nowelizacja nastąpiła 16 czerwca 2010 i ogłoszona została w „Narodne novine” (nr 76)^[11].

• Anna Garlicka, Leszek Garlicki: Konstytucja Republiki Chorwacji. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2007. ISBN 978-83-7059-807-5.
• Janusz Karp, Marian Grzybowski: System konstytucyjny Chorwacji. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2007, seria: Systemy Konstytucyjne Państw Świata. ISBN 978-83-7059-806-8.
• Konstytucja Republiki Chorwacji. W: Konrad Składowski: System rządów w Republice Chorwacji. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2013, s. 65-104. ISBN 978-83-7525-951-3.

Zobacz w chorwackich Wikiźródłach tekst oryginalny Konstytucji Republiki Chorwacji z 22 grudnia 1990 r.

• Konstytucja Republiki Chorwacji z 22 grudnia 1990 r. według stanu prawnego na dzień 1 stycznia 2007 r. (pol.)