Fatalizm

Fatalizm – wiara w przeznaczenie, tzn. w nieuchronność przyszłości^[1][2]. Pogląd ten mówi, że przyszłość i wydarzenia, które dopiero się mają wydarzyć, są już ustalone (lub można uważać za ustalone) przez siły wyższe i nie mogą być zmienione przez żadne działania pojedynczego człowieka lub całej ludzkości (które w najlepszym razie się w "przyszłe" przeznaczenie wpisują jako jego przyczyna)^[3]. Ludzkie decyzje i zamierzenia są w tym poglądzie także częścią przeznaczenia i są nieuniknione^[3].

Fatalizm w różnych odmianach stanowi część wielu religii (m.in. pewnych szkół islamu i protestantyzmu, a także licznych religii politeistycznych: występował m.in. u starożytnych Greków i Rzymian)^[2]; stosowano materialne wyobrażenia losu (np. zapisana księga, snucie nici, naradzanie się bogów)^[3]. Fatalizm podzielała część stoików; teorie chrześcijańskie skłaniające się ku predestynacji zostały w filozofii scholastycznej określone jako "argument lenia".

Radykalną postacią wiary w przeznaczenie jest wiara w nieuchronność losu, jaki ma spotkać człowieka i który, jako siła wyższa i niezależna (brak wpływu ludzkiego)^[3], determinuje życie człowieka i jego ostateczny wynik choćby wbrew woli. Tzw. fatum (zły los) jest, w ogólności, osnową konfliktu tragicznego i tragedii.

Przeciwieństwem tak pojętego fatalizmu jest wiara w wolną wolę.

Fatalizm nie jest tożsamy z wiarą w determinizm^[3] (w jego powszechnym rozumieniu, symbolizowanym przez demona Laplace’a i efekt domina, tzn. jako determinizm nomologiczny). W najogólniejszej swej formie nie wypowiada się bowiem o istnieniu zależności przyczynowo-skutkowych lub ich braku. Można go ewentualnie uznać za determinizm logiczny lub teologiczny.

• dylemat determinizmu
• przeznaczenie
• Ananke
• fatum
• Tyche
• okazjonalizm
• Kubuś Fatalista i jego pan
• Fatalista

• HughH. Rice HughH., Fatalism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 7 listopada 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-02]  (ang.). (Fatalizm)
• Fatalism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].