Prognozowanie

Prognozowanie (późnołac. prognosis, od starogr. πρόγνωσις, nowogr. πρόγνωση prōgnosis, od πρoγιγνώσκειν progignōskein, „wiedzieć wcześniej”, od pro- „wcześniej, przed” i gignōskein, „dowiedzieć się”) lub predykcja (łac. prædictus, im. od prædicere, „przepowiadać”, od præ-, „przed, wcześniej, pra-” i dicere, „mówić”) – naukowy sposób wnioskowania służący przewidzeniu tego, w jaki sposób będą kształtowały się w przyszłości procesy lub zdarzenia. W trakcie procesu prognozowania formułuje się sąd na temat przyszłych stanów zjawisk i zdarzeń nazywany prognozą.

Na kształtowanie się procesów lub zjawisk mają wpływ różne czynniki, które można podzielić na:

• czynniki zewnętrzne (egzogeniczne), na które nie ma się wpływu, a które należy uwzględnić w trakcie prognozowania jako pewne zewnętrzne ograniczenia przebiegu zjawisk i procesów gospodarczych,
• czynniki wewnętrzne (endogeniczne), które mogą być kształtowane przez decydentów.

Prognozowanie wykorzystuje informację dotyczącą tych czynników i ich wpływu na badane zjawisko. W prognozowaniu bada się relacje między tymi czynnikami a badanym zjawiskiem oraz kształtowanie się ich w przeszłości do wnioskowania o przyszłości. Do prognozowania stosuje się nauki statystyczne i matematyczne.

Proces prognozowania jest postępowaniem wieloetapowym, dzielącym się na:

• etap definiowania problemu prognostycznego (określenie zjawiska, celu i okresu prognozy)
• etap zebrania danych i ich analiza (znalezienie czynników mających wpływ na prognozę)
• etap wyboru metody i budowy modelu prognostycznego
• etap postawienia prognozy
• etap oceny jakości prognozy

Z uwagi na okres, który obejmuje, prognozowanie dzieli się na:

• krótkoterminowe, obejmujące okres do 12 miesięcy,
• średnioterminowe, obejmujące okres od 1 do 5 lat,
• długoterminowe, obejmujące okres powyżej 5 lat.

Z uwagi na charakter prognozowanych zjawisk, można je podzielić na:

• ilościowe (wynik prognozy wyrażony liczbowo)
  • punktowe (liczba)
  • przedziałowe (przedział liczbowy)
  • wariantowe (warianty)
• jakościowe (wynik prognozy wyrażony słownie).

Z uwagi na cel prognozowania, wyróżnia się:

• prognozy badawcze, identyfikujące przyszłe zdarzenia i ich warianty,
• prognozy ostrzegawcze, mające na celu ostrzeganie o możliwości wystąpienia niepożądanych wydarzeń,
• prognozy normatywne, służące do dokonywania wyboru (programowania przyszłości).

Metoda prognozowania – sposób przetwarzania informacji opisujących sytuację prognostyczną w prognozę, dostosowany do przyjętej zasady prognozowania.

Metody te są stosowane, gdy w szeregu czasowym występuje składowa systematyczna w postaci stałego poziomu i wahania przypadkowe. Wykorzystuje się tu zasadę ekstrapolacji i status quo.

W przypadku badania prognostycznego na podstawie szeregów czasowych wykorzystuje się następujące metody:

• metoda naiwna
• metoda średniej ruchomej prostej
• metoda średniej ruchomej ważonej
• prosty model wyrównywania wykładniczego

Wykorzystuje formalne metody matematyczne i statystyczne do budowy modeli prognostycznych.

W zależności od prognozowanej zmiennej, w prognozowaniu stosowane są:

• zmienna ciągła
  • modele trendu
  • analizę harmoniczną
  • analizę regresji
  • metodę najmniejszych kwadratów

• zmienna dyskretna
  • modele probitowe
  • modele logitowe
  • analiza dyskryminacyjna

Wykorzystujące wiedzę ekspertów na temat prognozowanych zjawisk i procesów.

W metodach myślowych wyróżnia się:

• metody bezpośrednie

wykorzystujące dane nt. dotychczasowego przebiegu procesu,

• metody pośrednie

wykorzystujące dane nt. przebiegu badanego procesu oraz innych (np. analogicznych) procesów.

• metody analogowe (Prognozowanie analogowe)

Dokładność prognozy można ocenić:

• ex post – badając odchylenie prognozy od rzeczywistej wartości,
• ex ante – wyznaczając możliwy błąd prognozy na etapie prognozowania.

Prognozowanie znajduje szczególne zastosowanie w ekonomii i zarządzaniu.

Przykładowo w mikroekonomii prognozowanie popytu jest niezmiernie ważnym elementem działalności marketingowej, którego prawidłowość wpływa w przedsiębiorstwie produkcyjnym na procesy zaopatrzenia w surowce i materiały, a także planowanie procesów produkcji, sprzedaży i działań logistycznych. W przedsiębiorstwie handlowym prognozowanie popytu wyznacza wielkość sprzedaży, a tym samym umożliwia planowanie zakupów od dostawców i gromadzenie zapasów, kształtowanie sieci sprzedaży. Prognoza sprzedaży, to oczekiwany poziom sprzedaży oferowanych przez przedsiębiorstwo produktów i usług zależny od wybranego planu marketingowego i uwzględnienia warunków otoczenia marketingowego, a głównie możliwego wpływu i siły konkurentów. Prognozowanie jest sztuką przewidywania zachowania się nabywców, przyszłego stanu rynku, relacji podaży i popytu oraz spodziewanej koniunktury gospodarczej na obszarach działania przedsiębiorstwa.

Do prognozowania w zarządzaniu strategicznym i marketingu wykorzystywane są:

• ekstrapolacja trendów,
• analiza czynników kształtujących wielkość popytu i jego kształtowanie,
• analiza statystyczna i ekonometryczna,
• ankietowanie nabywców dla poznania ich zamiarów zakupu (badania rynkowe),
• metody foresightowe,
• metoda delficka i inne.

• efekt spekulacyjny
• horyzont prognozy
• szacowanie
• futurologia