Białowieża (gmina)

Białowieża
	gmina wiejska
	; Budynek urzędu gminy w Białowieży
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	hajnowski
TERC	2005022
Wójt	Albert Litwinowicz; (od 2018)
Powierzchnia	203,2 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności	; 2248
• gęstość	11,1 os./km²
Nr kierunkowy	85
Kod pocztowy	17-230
Tablice rejestracyjne	BHA
	Adres urzędu:ul. Sportowa 1; 17-230 Białowieża
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	8
Liczba miejscowości	9
	Położenie na mapie Polski Białowieża
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Białowieża
	52°42′N 23°52′E/52,701111 23,869444
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Białowieża to gmina wiejska w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie białostockim.

Siedziba gminy to Białowieża (dawniej Krzyże).

Według danych z 30 czerwca 2004^[4] gminę zamieszkiwało 2671 osób, a w 2014^[5] – 2281 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2019 roku^[6] gminę zamieszkiwało 2191 osób.

Historia

Początkowo gmina należała do powiatu prużańskiego. 12 grudnia 1920 r. została przyłączona do nowo utworzonego powiatu białowieskiego pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych^[7]. Gmina Białowieża została wraz z całym powiatem przyłączona 19 lutego 1921 roku do (utworzonego 14 sierpnia 1919 roku) województwa białostockiego. Od 19 lutego 1921 była jedną z zaledwie trzech gmin powiatu białowieskiego, a po jego zniesieniu z dniem 1 sierpnia 1922 roku została przyłączona do powiatu bielskiego w tymże województwie^[8].

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę Białowieża zamieszkiwało 6674 osób, wśród których 1492 było wyznania rzymskokatolickiego, 4865 prawosławnego, 97 ewangelickiego, 2 mahometan a 217 mojżeszowego. Jedna osoba była niewiadomego wyznania. Jednocześnie 5194 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1339 białoruską, 5 niemiecką, 8 żydowską,128 rosyjską. W gminie było 1007 budynków mieszkalnych^[9].

13 kwietnia 1929 z gminy Białowieża wyłączono miejscowości: Długi Bród, osada Hajnówka, Jakubowo, Krugłe, Łozice, Nikiforowszczyzna, Orzeszkowo, Piaski, Postołowo, Starzyna, Sawiny-Gród, Skryplewo, Wiluki, Wygon, Wierzchowskie i Zabagonie, włączając je do nowo utworzonej gminy Hajnówka w tymże powiecie^[10]. 1 kwietnia 1930 gmina Hajnówka otrzymała status gminy wiejskiej o miejskich uprawnieniach finansowych^[11]. Gmina Hajnówka przetrwała tylko ponad rok, bo już 30 czerwca 1930 zniesiono ją, a byłe miejscowości białowieskie (łącznie z Hajnówką) powróciły do gminy Białowieża^[12].

16 października 1933 roku gminę Białowieża podzielono na 17 gromad: Biała, Budy, Ćwirki, Hajnówka, Kamieniuki, Kiwaczyna, Ławy, Okólnik, Orzeszkowo, Panasiuki, Podbielskie Ogrodniki, Podolany, Pogorzelce, Starzyna, Stoczek, Teremiski i Zastawa^[13].

1 października 1934 po raz drugi utworzono gminę Hajnówka, w związku z czym od gminy Białowieża odłączono osadę Hajnówka oraz wsie Gorlańskie Stojło, Kozi Przeskok, Leśna, Nowiny, Orzeszkowo, Postołowo, Sacharewo, Sawiny Gród, Skryplewo, Wierzchowskie, Wydmuchowo i Znojka^[14] (gminę Hajnówka zniesiono po raz drugi 1 października 1954, lecz gmina Białowieża nie uległa wówczas zmianom^[15]).

Gmina obejmowała część Puszczy Białowieskiej. Po wojnie obszar gminy Białowieża został przedzielony granicą państwową. Zachodnia część pozostała w Polsce (łącznie z siedzibą Białowieżą), natomiast wschodnia (ok. 50 tys. ha) weszła w skład Związku Radzieckiego (gromady Biała, Ćwirki, Kamieniuki, Kiwaczyna, Ławy, Okólnik, Panasiuki i Podbielskie Ogrodniki)^[16].

Gminę Białowieża zniesiono jesienią 1954 w związku z likwidacją gmin i wprowadzeniu w ich miejsce gromad^[17]. Jej obszar przekształcono w gromadę Białowieża^[18].

Gminę Białowieża reaktywowano ponownie 1 stycznia 1973 w związku z kolejną reformą administracyjną^[19].

Religia

Dominującą religią w gminie jest prawosławie. Białowieża jest siedzibą parafii św. Mikołaja. Prawosławni zamieszkują Białowieżę, Teremiski, Pogorzelce i inne miejscowości^[20]. W gminie mieszkają także katolicy, którzy posiadają kościół i parafię św. Teresy od Dzieciątka Jezus^[21]. Na terenie gminy działają również dwa zbory protestanckie: baptystyczny^[22] i zielonoświątkowy^[23] (obydwa w Białowieży).

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[24] gmina Białowieża ma obszar 203,2 km², w tym:

użytki rolne: 8%
użytki leśne: 88%

Gmina stanowi 12,52% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[4]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	2671	100	1272	47,6	1399	52,4
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	13,1		6,3		6,9

Gmina leży pomiędzy Białorusią a gminami z mniejszością białoruską.

Piramida wieku mieszkańców gminy Białowieża w 2014 roku^[1].

Sołectwa

Budy, Czerlonka, Grudki, Podolany, Pogorzelce, Stoczek, Teremiski, Zastawa^[2].

Pozostałe miejscowości: Białowieża, Podcerkwy, Przewłoka, Zwierzyniec.

Sąsiednie gminy

Hajnówka, Narewka; gmina sąsiaduje z Białorusią

Przypisy

↑ ^a ^b Gmina Białowieża w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b BIP gminy, solectwa
↑ ^a ^b Urząd Statystyczny w Białymstoku
↑ ^a ^b Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Urząd Statystyczny wU.S. Białymstoku Urząd Statystyczny wU.S., Statystyczne Vademecum Samorządowca, 10 września 2016 .
↑ Gmina Białowieża (podlaskie) » mapy, GUS, nieruchomości, noclegi, szkoły, regon, kody pocztowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia, przedszkola, statystyki [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-09] (pol.).
↑ Dz. Urz. ZTPiE z 1920 r. Nr 5, poz. 43
↑ Dz.U. z 1922 r. nr 56, poz. 504
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 7 .
↑ Dz.U. z 1929 r. nr 23, poz. 244
↑ Dz.U. z 1929 r. nr 65, poz. 503
↑ Dz.U. z 1930 r. nr 48, poz. 406
↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 51
↑ Dz.U. z 1934 r. nr 70, poz. 675
↑ Dz.U. z 1953 r. nr 46, poz. 223
↑ Pismo Starosty Powiatowego (R. Woźniaka) w Bielsku Podlaskim do Urzędu Wojewódzkiego (Wydział Ogólny) w Białymstoku (Nr O.Org.I-3&5&45 z 14.3.1945 r.) z dnia 29 marca 195
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
↑ Uchwała Nr 16/V Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu hajnowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 30 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49)
↑ Uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej Nr XXI/72/72 z dnia 9 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973 r., Nr. 1, Poz. 1)
↑ Białowieża - Parafia Prawosławna św. Mikołaja w Białowieży [online], www.bialowieza.cerkiew.pl [dostęp 2016-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-02] .
↑ Witamy na stronie parafii rzymskokatolickiej w Białowieży [online], www.sw.teresa.bialowieza.pl [dostęp 2016-03-22] .
↑ Strona Kościoła Chrześcijan Baptystów w RP – Zbór w Białowieży
↑ Strona Kościoła Zielonoświątkowego w RP – Baza adresowa zborów. [dostęp 2016-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-04)].
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[populacja2016-1] Gmina Białowieża w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[sol-2] BIP gminy, solectwa

[us-3] Urząd Statystyczny w Białymstoku

[autonazwa2-4] Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[5] Urząd Statystyczny wU.S. Białymstoku Urząd Statystyczny wU.S., Statystyczne Vademecum Samorządowca, 10 września 2016 .

[6] Gmina Białowieża (podlaskie) » mapy, GUS, nieruchomości, noclegi, szkoły, regon, kody pocztowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia, przedszkola, statystyki [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-09] (pol.).

[7] Dz. Urz. ZTPiE z 1920 r. Nr 5, poz. 43

[8] Dz.U. z 1922 r. nr 56, poz. 504

[:0-9] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 7 .

[10] Dz.U. z 1929 r. nr 23, poz. 244

[11] Dz.U. z 1929 r. nr 65, poz. 503

[12] Dz.U. z 1930 r. nr 48, poz. 406

[13] Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 51

[14] Dz.U. z 1934 r. nr 70, poz. 675

[15] Dz.U. z 1953 r. nr 46, poz. 223

[16] Pismo Starosty Powiatowego (R. Woźniaka) w Bielsku Podlaskim do Urzędu Wojewódzkiego (Wydział Ogólny) w Białymstoku (Nr O.Org.I-3&5&45 z 14.3.1945 r.) z dnia 29 marca 195

[17] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[18] Uchwała Nr 16/V Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu hajnowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 30 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49)

[19] Uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej Nr XXI/72/72 z dnia 9 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973 r., Nr. 1, Poz. 1)

[20] Białowieża - Parafia Prawosławna św. Mikołaja w Białowieży [online], www.bialowieza.cerkiew.pl [dostęp 2016-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-02] .

[21] Witamy na stronie parafii rzymskokatolickiej w Białowieży [online], www.sw.teresa.bialowieza.pl [dostęp 2016-03-22] .

[22] Strona Kościoła Chrześcijan Baptystów w RP – Zbór w Białowieży

[23] Strona Kościoła Zielonoświątkowego w RP – Baza adresowa zborów. [dostęp 2016-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-04)].

[autonazwa1-24] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

Miasta	Hajnówka Kleszczele
Gminy miejskie	Hajnówka
Gminy miejsko-wiejskie	Kleszczele
Gminy wiejskie	Białowieża Czeremcha Czyże Dubicze Cerkiewne Hajnówka Narew Narewka

Przynależność wojewódzka	gubernia słonimska (1795–96) gubernia litewska (1797–1801) gubernia grodzieńska (1801–1915) okręg brzeski pod ZCZW (1919–20) i TZTPiE (1920) okręg poleski (1920–21) woj. poleskie (1921–39)
Miasta (1919–39)	Bereza Kartuska Prużana Szereszów (do 1934)
Gminy wiejskie (1919–39)	Bajki (do 1926) Bereza Kartuska (do 1932) Białowieża (do 1920 →) Czerniaków (do 1926) Dobuczyn (do 1926) Horodeczno Kotra (do 1932) Linowo (do 1932) Maciejewicze (do 1926) Malecz Masiewo (do 1920 →) Matiasy (do 1925 →) Międzylesie (1926–32) Mikitycze (do 1926) Noski (do 1926) Prużana (od 1926) Rewiatycze (do 1932) Rudniki Siechniewicze (od 1932) Sielec Suchopol (do 1920 → i ← od 1926) Szenie (do 1926) Szereszów

Przynależność wojewódzka	okręg brzeski pod TZTPiE (1920) okręg poleski (1920−21) woj. białostockie (1921−22)
Gminy miejskie	brak miast
Gminy wiejskie	Białowieża (← →) Dmitrowicze (← do 1921 →) Dworce (← do 1921 →) Masiewo (← →) Połowce (← do 1921 →) Suchopol (← →) Wierzchowice (← do 1921 →)

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) III Rzesza: okręg białostocki (1941–44) PRL: woj. białostockie (1945–75)
Miasta (1795–75)	Bielsk (Podlaski) Boćki (do 1875 i 1919–34) Brańsk (do 1892 i od 1919) Ciechanowiec (← 1843–92 i 1919–52 →) Drohiczyn (← 1843–92 i 1919–52 →) Hajnówka (1951–53 →) Kleszczele (do 1875 i 1919–50*) Mielnik (← 1843–92 i 1919–34) Narew (do 1892 i 1919–34) Niemirów (← 1843–1875) Orla (do 1875 i 1919) Rudka (1795–1800) Siemiatycze (← 1843–92 i 1919–52 →)
Miasteczka (1795–1934)	Boćki (1875–1919) Brańsk (1892–1919) Ciechanowiec (1892–1919) Drohiczyn (1892–1919) Kleszczele (1892–1919) Mielnik (1892–1919) Milejczyce (← 1919-1934) Narew (1892–1919) Niemirów (1875-1934) Orla (1875-1919 i 1919-34) Siemiatycze (1892–1919)
Gminy wiejskie (1861–1954 i 1973–75)	Augustowo (1952–54) Białowieża (← 1922–53 →) Bielsk (Podlaski) (1934–52 i 1973–75) Boćki (1934–52 i 1973–75) Brańsk (1934–52 i 1973–75) Chraboły (1952–54 i 1973–75) Ciechanowiec (1934–52) Czeremcha (1952–53 →) Czyże (1952–53 →) Dobromil (1952–54) Domanowo (1915–34 i 1952–54) Drohiczyn (1934–52 i 1973–75) Dubiażyn (1861–1934) Dubicze Cerkiewne (1952–53 →) Grodzisk (1861–1952 →) Hajnówka (1929–30 i 1934–53) Holonki (1952–54) Kąty (1915–34) Klejniki (1861–1915 i 1952–53 →) Kleszczele (1915–53 →) Klukowicze (1945–52 →) Łosinka (1861–1934 i 1952–53 →) Łubin (Kościelny) (1915–34 i 1952–54) Malesze (1861–1915) Masiewo (← 1922–44) Mielnik (1934–52 →) Milejczyce (1915–52 →) Narew (1915–53 →) Narewka (1944–53 →) Narojki (1861–1934) Nowoberezowo (1861–1915) Oleksin (1861–1915) Orla (1861–1954 i 1973–75) Pasynki (1861–1934 i 1952–54) Pawły (1861–1915) Policzna (1952–53 →) Radziwiłłówka (Aleksandrówka) (1861–1934) Rajsk (1861–1915) Rudka (1915–34, 1952–54 i 1973–75) Ryboły (1952–54) Siemiatycze (1861–1952) Skórzec (1861–1934) Suchopol (← 1922–26 →) Śnieżki (1952–54) Topczewo (1915–34 i 1952–54) Widowo (1952–54) Widźgowo (1915–34) Wyszki (1915–54 i 1973–75)
Gromady (1954–72)	Andryjanki (1954–72) Augustowo (1954–68) Bielsk Podlaski (1969–72) Boćki (1954–72) Brańsk (1969–72) Chraboły (1959–72) Domanowo (1954–72) Falki (1954–59) Gregorowce (1959–72) Haćki (1954–59) Hodyszewo (1954–68) Holonki (1954–72) Hołody (1959–68) Kalnica (1959–68) Kiersnowo (1954–59) Klichy (1954–59) Kotły (1954–59) Lubieszcze (1954–59) Łubin Kościelny (1954–72) Malesze (1954–59) Malinowo (1954–59) Mokre (1954–59) Moskiewce (1954–59) Mulawicze (1954–61) Nurzec (1954–68) Oleksin (1954–59) Olszewo (1954–59) Orla (1954–72) Parcewo (1954–59) Pasynki (1954–72) Paszkowszczyzna (1954–59) Pawły (1954–59) Pietrzykowo-Gołąbki (1954–59) Piliki (1959–72) Ploski (1954–59) Popławy (1959–68) Rudka (1954–72) Ryboły (1954–72) Strabla (1954–72) Szczyty-Dzięciołowo (1954–57) Śnieżki (1954–72) Świrydy (1954–59) Topczewo (1954–72) Wyszki (1954–72) Zubowo (1954–59)
Legenda	de facto skasowane w 1941, de jure w 1950

Przynależność wojewódzka	woj. białostockie
Miasta	Hajnówka (←)
Gminy wiejskie (1954 i 1973–75)	Białowieża (←) Czeremcha (←) Czyże (←) Dubicze Cerkiewne (←) Hajnówka (od 1973) Klejniki (← do 1954) Kleszczele (←) Lewkowo Stare (1954) Łosinka (← do 1954) Narew (←) Narewka (←) Nowoberezowo (1954) Policzna (← do 1954)
Gromady (1954–72)	Białowieża (1954–72) Czeremcha (1954–72) Czyże (1954–72) Dasze (1954–59) Dubicze Cerkiewne (1954–72) Dubiny (1954–71) Janowo (1954–59) Klejniki (1954–72) Kleszczele (1954–72) Kuraszewo (1954–59) Lewkowo Stare / Stare Lewkowo (1954–72) Łosinka (1954–72) Łuka (1954–59) Narew (1954–72) Narewka (1954–72) Nowoberezowo (1954–72) Olchówka (1954–59) Orzeszkowo (1954–72) Policzna (1954–72) Saki (1954–59) Siemianówka (1954–71) Stary Kornin (1954–71) Trześcianka (1954–72) Tyniewicze Duże (1954–59) Waniewo (1954–59) Waśki (1954–59)