Sęp kasztanowaty

Sęp kasztanowaty
	Aegypius monachus
	(Linnaeus, 1766)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Gypini
Rodzaj	Aegypius
Gatunek	sęp kasztanowaty
Synonimy
	Vultur Monachus Linnaeus, 1766; Vultur niger Daudin, 1800; Vultur Chincou Daudin, 1800; Aegypius monachus danieli Meinertzhagen, 1938;
	Vultur Monachus Linnaeus, 1766; Vultur niger Daudin, 1800; Vultur Chincou Daudin, 1800; Aegypius monachus danieli Meinertzhagen, 1938;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	; obecne lęgowiska zimowiska, obszar kreskowany – rzadko dawne lęgowiska przed zapaścią populacji od ok. 1800 r. ? oznacza niepewne lęgowiska (dawne i obecne), R - trwającą reintrodukcję.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sęp kasztanowaty^[5] (Aegypius monachus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).

Systematyka

Sęp kasztanowaty jest jedynym żyjącym przedstawicielem rodzaju Aegypius^[5]^[6]. Jest to gatunek monotypowy^[2]^[6]. Proponowane podgatunki chincou (niekiedy zapisywany chinou) z Chin i danieli z Mongolii nie są obecnie uznawane^[2].

Morfologia

Wygląd: Brak dymorfizmu płciowego – obie płci ubarwione jednakowo. Głowa i szyja pokryta rzadkim puchem, na szyi kryza z lancetokształtnych piór. Grzbiet, spód i skrzydła ciemnobrunatne, jedynie lotki czarne. Dziób ciemny, nogi szare. W locie widoczne bardzo długie i szerokie skrzydła, na końcach palczasto rozwidlone. Szybuje ze skrzydłami ustawionymi poziomo i ogonem lekko rozłożonym. Jedną z cech charakterystycznych gatunku jest posiadanie przez młode osobniki ciemniejszego, bardziej matowego upierzenia ciała niż osobniki dorosłe. Głowa młodych osobników pokryta jest czarnym upierzeniem^[7].
Wymiary średnie: Długość ciała: 100–120 cm^[2]
Rozpiętość skrzydeł: 250–295 cm^[2]
Masa ciała: samce 7–11,5 kg, samice 7,5–12,5 kg^[2]

Zasięg występowania

Zamieszkuje Półwysep Iberyjski (dawniej również Apeniński), Baleary oraz Bałkany, a także pasma górskie Azji od Turcji i Kaukazu po Mongolię, północno-wschodnie Chiny i Pakistan. Skrajnie nielicznie gnieździ się na Krymie^[8]; niewielka reintrodukowana populacja na południu Francji^[4]. Część populacji jest osiadła, część nomadyczna, a część zimuje na południe od zasięgu letniego^[9].

Jeszcze w XIX wieku mógł się gnieździć w Tatrach, być może również na terenie dzisiejszej Polski (nie są to jednak potwierdzone informacje, a tylko przypuszczenia). Obecnie sporadycznie zalatuje w południowe rejony kraju^[10]. W 2011 roku zaobserwowano jednego osobnika w powiecie nowosądeckim, było to pierwsze potwierdzone stwierdzenie na terenie Polski od 1982 roku^[11]. W 2021 roku pojawił się na Wyspach Świderskich pod Warszawą^[12] oraz w Nowym Lublińcu na pograniczu województw lubelskiego i podkarpackiego^[13]. Łącznie do końca 2021 roku odnotowano 25 potwierdzonych stwierdzeń, w trakcie których obserwowano 27 osobników^[13].

Ekologia i zachowanie

Biotop: Góry i obszary pagórkowate, choć sporadycznie pojawia się w różnorodnych miejscach.
Rozród: Wyprowadza jeden lęg w roku. Gniazduje zwykle w bardzo luźnych koloniach^[2]. Gniazdo jest umieszczone na drzewie lub na klifie^[9]. To wielka platforma z patyków, wyłożona korą, sierścią i kośćmi^[9]. Samica składa jedno jajo, zwykle w marcu. Wysiadywane jest ono przez okres 50–55 dni przez obydwoje rodziców^[9]. Pisklę opuszcza gniazdo po 3 do 3,5 miesiącach.
Pożywienie: Padlinożerny, trawi również kości dużych ssaków. Rzadko poluje, m.in. na jaszczurki, węże, żółwie, niektóre owady^[2] czy ptaki^[9].

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje sępa kasztanowatego za gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened) nieprzerwanie od 1994 roku. Liczebność światowej populacji szacuje się na 16 800 – 22 800 dorosłych osobników; jej globalny trend uznaje się za spadkowy, choć liczebność populacji europejskiej rośnie. Główne zagrożenia dla gatunku to śmiertelność spowodowana przez ludzi (przypadkowo lub celowo – zatrucia, odstrzał, niszczenie gniazd czy chwytanie w pułapki) oraz zmniejszająca się dostępność pożywienia^[4]^[14].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[15].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Aegypius monachus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Meyburg, B.U., Christie, D.A., Kirwan, G.M. & Marks, J.S.: Cinereous Vulture (Aegypius monachus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2020. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c D. Lepage: Cinereous Vulture Aegypius monachus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-22]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c BirdLife International, Aegypius monachus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-2 [dostęp 2023-01-22] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (Wersja: 2020-09-23). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-24].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-15]. (ang.).
↑ Organismo Autonomo Espacios Naturales de Castilla-La Mancha: Black vulture Aegypius monachus. [dostęp 2011-04-28]. (ang.).
↑ Гриф чорний Aegypius monachus (Linnaeus, 1766). [w:] Червона книга України [on-line]. [dostęp 2021-05-24]. (ukr.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Species account: Cinereous Vulture Aegypius monachus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-11-15]. (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 212. ISBN 83-919626-1-X.
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 28. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2011. „Ornis Polonica”. 53, s. 105–140, 2012.
↑ Niezwykle rzadki sęp nad Wisłą. "Takiego okazu jeszcze nigdy nie spotkałem" [online], wiadomosci.onet.pl [dostęp 2021-06-26] .
↑ ^a ^b Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.
↑ Species factsheet: Aegypius monachus. BirdLife International, 2020. [dostęp 2023-01-22]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagranie głosu i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Aegypius monachus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Meyburg, B.U., Christie, D.A., Kirwan, G.M. & Marks, J.S.: Cinereous Vulture (Aegypius monachus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2020. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).

[avibase-3] D. Lepage: Cinereous Vulture Aegypius monachus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-22]. (ang.).

[iucn-4] BirdLife International, Aegypius monachus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-2 [dostęp 2023-01-22] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (Wersja: 2020-09-23). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-24].

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-15]. (ang.).

[7] Organismo Autonomo Espacios Naturales de Castilla-La Mancha: Black vulture Aegypius monachus. [dostęp 2011-04-28]. (ang.).

[ukr-8] Гриф чорний Aegypius monachus (Linnaeus, 1766). [w:] Червона книга України [on-line]. [dostęp 2021-05-24]. (ukr.).

[gr-9] Species account: Cinereous Vulture Aegypius monachus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-11-15]. (ang.).

[10] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 212. ISBN 83-919626-1-X.

[kf2011-11] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 28. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2011. „Ornis Polonica”. 53, s. 105–140, 2012.

[12] Niezwykle rzadki sęp nad Wisłą. "Takiego okazu jeszcze nigdy nie spotkałem" [online], wiadomosci.onet.pl [dostęp 2021-06-26] .

[kf2021-13] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.

[birdlife-14] Species factsheet: Aegypius monachus. BirdLife International, 2020. [dostęp 2023-01-22]. (ang.).

[15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]