Garwolin

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Garwolin (ujednoznacznienie).

Garwolin

miasto i gmina
Urząd Miasta w Garwolinie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	garwoliński
Prawa miejskie	przed 1423
Burmistrz	Marzena Bogusława Świeczak
Powierzchnia	22,08 km²
Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość	17 310[1] 797,2 os./km²
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	08-400
Tablice rejestracyjne	WG
Położenie na mapie powiatu garwolińskiego Garwolin
Położenie na mapie Polski Garwolin
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Garwolin
51°53′49″N 21°36′54″E/51,896944 21,615000
TERC (TERYT)	1403011
SIMC	0975285
Urząd miejski ul. Staszica 15 08-400 Garwolin
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Garwolin – miasto w województwie mazowieckim, siedziba władz gminy miejskiej Garwolin, gminy wiejskiej Garwolin i powiatu garwolińskiego^[2].

Miasto położone jest nad rzeką Wilgą, przy skrzyżowaniu dróg S17 z 76.

Garwolin uzyskał lokację miejską przed 1423 rokiem^[3]. Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego^[4], położone w drugiej połowie XVI wieku w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[5].

Miasto we wschodniej Polsce, usytuowane w południowo-wschodniej części Równiny Garwolińskiej, położone 60 km od Warszawy. W latach 1975–1998 należało do województwa siedleckiego.

Nazwa Garwolino pojawia się w średniowiecznych notatkach z 1386 i 1404. Pochodzi od nazwy osobowej Garwoł^[6]. Wśród mieszkańców popularna jest legenda łącząca nazwę miasta z gawronami.

Ślady osadnictwa na terenie dzisiejszych granic Garwolina pochodzą sprzed około 2000 lat czyli z epoki żelaza.

Prawa miejskie miasto uzyskało 27 lipca 1423^[7]. Od 1539 stolica powiatu w ziemi czerskiej, znaczny ośrodek rzemiosła i handlu. W 1565 liczył 260 domów, 69 ogrodów i 230 rzemieślników, w tym: 24 szewców, 12 krawców, 9 kuśnierzy, 22 kowali, 7 czapników, 3 tesarzów, 3 bednarzy, 6 krawców, 3 barwierzy, 6 cieśli, 3 kołodziejów i 63 piwowarów. Garwolin w owym czasie słynął z warzenia przedniego piwa^[8]. W czasie potopu szwedzkiego straty w ludności przekroczyły 90%, w mieście pozostało 50 domów^[7]. W 1795 po trzecim rozbiorze miasto znalazło się w zaborze austriackim, w czasie wojen napoleońskich w Księstwie Warszawskim, po Kongresie Wiedeńskim w 1815 w zaborze rosyjskim na terenie Królestwa Kongresowego. Do rozwoju miasta przyczyniły się budowy: traktu lubelskiego w 1835 i kolei nadwiślańskiej Warszawa – Lublin – 1877.

22 marca 1863 powstańcy styczniowi usiłowali bez skutku zdobyć Garwolin broniony przez wojska rosyjskie^[7]. W latach 1892–1914 w Garwolinie stacjonował 37 (13)^[9] pułk dragonów^[10] carskiej armii.

 Osobny artykuł: 13 Pułk Dragonów im. Generała Marszałka Polnego Hrabiego Münnicha odznaczony Wojskowym Orderem.

W 1905 odbywały się strajki rolne i demonstracje^[11]. W czasie I wojny światowej działała placówka Polskiej Organizacji Wojskowej w listopadzie 1918 rozbrajająca stacjonujących tu żołnierzy niemieckich, działała rada delegatów robotniczych.

Podczas bitwy o Garwolin, w dniu 16 sierpnia 1920 roku wyróżnił się Stanisław Szaliński (późniejszy major i szef kontrwywiadu wojskowego w latach 1930–1939). Dowodząc plutonem karabinów maszynowych 3 batalionu 58 pp, zmusił nieprzyjaciela do pozostawienia dwóch dział. W pościgu za oddziałem bolszewickim zaatakował koszary w Garwolinie. Dzięki śmiałemu szturmowi doprowadził do kapitulacji załogi i zdobycia taboru brygady oraz 300 jeńców. Następnie skutecznie bronił koszar przed nacierającą kawalerią nieprzyjaciela^[12]. 17-18 sierpnia 1920 podczas Bitwy Warszawskiej w Garwolinie stacjonował sztab Józefa Piłsudskiego dowodząc kontruderzeniem znad Wieprza^[7].

W okresie międzywojennym w powiecie garwolińskim dominowała lewica spod znaku PSL "Wyzwolenie"^[13].

15 kwietnia 1934 obszar miasto zwiększono kosztem gminy wiejskiej Górzno, z której przyłączono: wieś Czyszków, kolonię Czyszków Trzeciaki, kolonię Czyszków-Pustka, część kolonii Lucin, część wsi Natalja, gromadę Zawady-Stare, a także kosztem gminy wiejskiej Wola Rębkowska, z której przyłączono gromadę Leszczyny^[14].

W latach 1921 – 1939 w tutejszych koszarach kawaleryjskich stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I^[15]. W latach 1925–1926 w Garwolinie i okolicach duży wpływ na społeczeństwo miała radykalna Niezależna Partia Chłopska^[11].

 Osobny artykuł: 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I.

We wrześniu 1939 Niemcy zniszczyli centralną część zabudowy, miały miejsce liczne aresztowania i deportacje do obozów zagłady i koncentracyjnych. Podczas II wojny światowej Garwolin znalazł się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Od stycznia 1941 funkcję Kreishauptmanna (starosty) powiatu Garwolin objął Karl Freudenthal. Jedną z pierwszych jego decyzji było usunięcie z miasta obywateli narodowości żydowskiej i przesiedlenie ich do gett w Żelechowie, Sobolewie, Łaskarzewie i Parysowie. Do końca 1942 na rozkaz Karla Freudenthala Gestapo oraz żandarmeria zamordowały na terenie miasta i powiatu 890 osób, a do obozów koncentracyjnych lub do pracy przymusowej wywieziono kolejnych 2100^[16]. Za popełnione zbrodnie Sąd Delegatury Rządu na Kraj wydał na przełomie lat 1942-1943 wyrok skazujący go na karę śmierci. Zastrzelony 5 lipca 1944 podczas zamachu dokonanego przez połączone dwie grupy dywersyjne AK z Garwolina i Woli Rębkowskiej.

W końcu lipca 1944 r. Garwolin był najsilniejszym punktem oporu Niemców na rzece Wildze. W dniu 27 lipca 1944 r. miasto zostało wyzwolone spod niemieckiej okupacji przez jednostki 8 korpusu 2 Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. K. Rokossowskiego^[17]. 28 lipca 1944 do miasta dotarły jednostki 8 Armii Gwardii 1 Frontu Białoruskiego, które dotychczas nacierały w ślad za 2 A.Panc. Armie te w okolicach miasta przygotowywały się do operacji forsowania Wisły^[18]. W dniu 11 września 1944, oddziały 1 Armii WP zostały zluzowane na przyczółku magnuszewskim przez 8 Armię Gwardii i ześrodkowane w okolicach Garwolina, w celu przygotowania do działania na odcinku warszawskim^[19].

Podczas II wojny światowej Garwolin uległ zniszczeniu niemal w 70%.

10 marca 1946 na szosie Warszawa – Lublin w rejonie Gończyc w pobliżu Garwolina Oddział AK Mariana Bernaciaka stoczył potyczkę z oddziałem Armii Czerwonej, w której zginęło kilku żołnierzy radzieckich, a pluton polski stracił 1 zabitego i 1 rannego.

W czasach Polski Ludowej miasto zostało odbudowane, powstały nowe osiedla mieszkaniowe, uregulowano i zagospodarowano brzegi Wilgi. Powstała rzeźnia, duże zakłady mleczarskie, w 1969 rozpoczął pracę Zakład Doświadczalny Instytutu Maszyn Matematycznych, w 1973 baza Przedsiębiorstwa Kolejowych Robót Elektryfikacyjnych, w 1975 uruchomiono produkcję w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Cora”. Dawne koszary w Gracjanowie przebudowano na zespół sanatoryjny neuropsychiatrii dziecięcej^[11].

Panorama Garwolina

Według rejestru zabytków NID^[20] na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kolegiata pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, neobarokowy kościół wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. Znajdują się w nim obrazy: Przemienienia Pańskiego z 1894, Św. Stanisława Kostki, Św. Józefa (XIX w.), Św. Jana Chrzciciela (XVIII w.), Świętych Barbary, Rocha i Rozalii (I połowa XIX w.), a także kielichy z 1762, 1760 i z pierwszej połowy XIX w.1890-1909, nr rej.: 741 z 7.05.1962
• park „Sulbiny”, ul. Lubelska 50, XIX-XX, nr rej.: A-379 z 16.07.1985 i z 9.04.2009
• zespół dworski, Studzińskiego 28, pocz. XX, nr rej.: A-275 z 29.08.1980:
  • dwór
  • rządcówka
  • spichlerz
  • park
• stajnie koszarowe, ob. magazyn, al. Legionów, 1905, nr rej.: A-449 z 16.04.1996
• dom, ob. Urząd Miasta, Staszica 15, 1910, nr rej.: 1048 z 10.05.1974

• parterowa organistówka o konstrukcji zrębowej, oszalowana, pięcioosiowa, zbudowana na planie prostokąta o dwutraktowym układzie wnętrz, z początku XIX w.
• klasycystyczna kaplica cmentarna z 1839.
• drewniane domy pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku, o konstrukcji zrębowej, dwutraktowym układzie wnętrz i dwuspadowych dachach.
• XIX/XX w. zespół dawnych koszar kawaleryjskich rosyjskiego 13 pułku dragonów^[10] 1892-1914; gdzie w latach 1921–1939 stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I, stajnie, budynki koszarowe, dawna cerkiew garnizonowa przy Al. Legionów.

• Marian Jaworski (1905-2001), nauczyciel, działacz TON, żołnierz AK^[21]
• biskup Jan Mazur^[22]
• ks. prałat Bogdan Jacek Krawczyk^[23]
• Józef Zając^[24]

• Jan Piesiewicz^[25]
• Ksiądz Prałat Stanisław Józef Maksymowicz^[26]
• Stanisław Buszta^[27]
• 14 harcerzy – członków konspiracyjnego ZHP-Roju „Orłów” Szarych Szeregów^[28]
• Józef Siarkiewicz^[29]
• Wanda Bekierska^[30]
• Bogumiła Szeląg^[31]
• Zbigniew Gnat-Wieteska^[32]
• Eugenia Michalik^[33]
• Magdalena Płatek^[34]
• Piotr Ekiert^[35]
• Ksiądz prałat Ryszard Andruszczak^[36]
• Marek Szamryk^[37]
• Marek Janiec^[38]

Garwolińska Strefa Aktywności Gospodarczej; Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł maszynowy, środków transportu, poligraficzny, spożywczy (mleczarski i mięsny), odzieżowy, skórzany, materiałów budowlanych, meblowy i kosmetyczny.

Historyczny rozwój Garwolina od 1965 do 2020 roku.

Na terenie miasta krzyżują się dwie drogi krajowe:

• droga krajowa nr 17 Warszawa – Garwolin – Hrebenne
• droga krajowa nr 76 Łuków – Garwolin – Wilga

W odległości 5 km od miasta przebiega linia kolejowa nr 7 Warszawa – Lublin – Dorohusk; stacja Garwolin znajduje się we wsi Wola Rębkowska. W momencie uruchomienia kolei nadwiślańskiej (1877) Garwolin nie miał stacji kolejowej. W 1894 miasto obsługiwała stacja kolejowa Wilga usytuowana w miejscu dzisiejszej stacji Ruda Talubska. W 1914 Garwolin obsługiwały dwie stacje kolejowe – Mirwan (położona w miejscu obecnej stacji Garwolin) i Garwolin (wcześniej zwana Wilgą a dziś Ruda Talubska). W 1922 ustalono nazwy stacji obowiązujące do dnia dzisiejszego. Do czasów II wojny światowej stacja i miasto Garwolin przez Żydów były nazywana Mirwan.

Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Garwolinie zapewnia połączenia do Warszawy, Otwocka, Łaskarzewa, Ryk, Siedlec, Żelechowa, Łukowa, Maciejowic i innych miejscowości. Istnieją też przewoźnicy prywatni, którzy zapewniają połączenia do Warszawy, Lublina, Siedlec i Stoczka Łukowskiego.

12 czerwca 2010 otworzono oficjalnie sanitarne lądowisko.

• Piramida wieku mieszkańców Garwolina w 2014 roku^[39].

Przedszkola

• Publiczne Przedszkole nr 1 „Bajka”
• Publiczne Przedszkole nr 2 „Akademia pana Kleksa”
• Publiczne Przedszkole nr 6 „Mały Europejczyk”
• Publiczne Przedszkole nr 8 „Plastuś”
• Niepubliczne Przedszkole „Zielona Łączka”
• Niepubliczne Przedszkole „Juniorek”
• Niepubliczne Przedszkole „Akademia Sztuki Dziecięcej”
• Niepubliczny Żłobek „Tęczowa Kraina”
• Niepubliczny Żłobek „Wesołe Słoneczko”
• Klub Dziecięcy „Zegar Słoneczny”

Szkoły podstawowe

• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Konopnickiej
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. 1 Pułku Strzelców Konnych
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 im. Janusza Korczaka,
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa z Oddziałami Przysposabiającymi Do Pracy

Szkoły artystyczne

• Szkoła Muzyczna I stopnia w Garwolinie
• Niepubliczna Szkoła Muzyczna II stopnia w Garwolinie

Szkoły średnie

• I Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
• Zespół Szkół nr 1 im. Bohaterów Westerplatte
• Zespół Szkół nr 2 im. Tadeusza Kościuszki
• Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida

Uczelnie wyższe

• Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Wydział zamiejscowy w Garwolinie

Szkoły specjalne

• Zespół Szkół Specjalnych nr 1
• Zespół Szkół Specjalnych nr 2 i Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

• Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna w Garwolinie – Wypożyczalnia dla Dorosłych, Oddział dla Dzieci i Młodzieży, Czytelnia, Mediateka.
• Kino „Wilga”, sala kinowa na 250 miejsc, dźwięk Dolby Digital, fotele lotnicze, projektor cyfrowy FULL-HD, 3D,
• Centrum Sportu i Kultury ( Dom kultury, hala sportowa, stadion),
• Galeria ,,Kotara" Fotografii - Galeria fotografii mieszcząca się w holu głównym domu kultury CSiK. Kuratorem wystaw jest Dariusz Szubiński.
• Galeria ,,Kotłownia" - Galeria poświęcona wystawie malunków, rysunków, rzeźb oraz grafiki. Galeria znajduje się w piwnicy domu kultury CSiK.
• Pływalnia Miejska „Garwolanka”,
• Chór Miasta Garwolin,
• Garwoliński Teatr Muzyczny „Od Czapy” – amatorski teatr młodzieżowy prowadzony przez Fundację 'Sztafeta',
• Teatr Rękawiczka – amatorski teatr młodzieżowy działający przy CSiK,
• GTS Wilga Garwolin – siatkówka mężczyzn,
• GKS Wilga Garwolin – piłka nożna mężczyzn,
• 4CV Garwolin – siatkówka mężczyzn,
• No Name – Międzyszkolny gimnastyczno-taneczny uczniowski klub sportowy (działający przy ZS nr 5).
• Conectum Garwolin - amatorski klub piłkarski należący do piłkarskich Ludowych Zespołów Sportowych
• Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych - Oddział 02 Garwolin

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Matki Boskiej Częstochowskiej
  • parafia Przemienienia Pańskiego
  • parafia św. Jana Pawła II
• Kościół Katolicki Mariawitów
  • diaspora pozostająca pod opieką parafii w Goździe. Wierni z Garwolina odprawiają adorację ubłagania 16. dnia każdego miesiąca^[40]
• Kościół Starokatolicki Mariawitów
  • wierni należą do parafii świętych Apostołów Piotra i Pawła w Goździe.
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Garwolin (Sala Królestwa ul. Polna 47d)^[41]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko w Garwolinie.

Zobacz multimedia związane z tematem: dawne budynki koszarowe w Garwolinie

Jednostki wojskowe stacjonujące na terenie Garwolina:

• 13 Pułk Dragonów im. Generała Marszałka Polnego Hrabiego Münnicha odznaczony Wojskowym Orderem^[9] Armii Imperium Rosyjskiego – 1892-1914
• 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I – 1921-1939
• 1 Pułk Ułanów (LWP) – 1945-1946

barwy mundurów jednostek wojskowych stacjonujących w Garwolinie:

• 
  mundur 13 Pułku Dragonów Armii Imperium Rosyjskiego – 1892-1914
• 
  barwy 1 Pułku Strzelców Konnych II RP – 1921-1939

• Fürstenau, Niemcy (2004)^[42]
• Brody, Ukraina (2023)^[43]

• Miron Białoszewski – cykl Garwolin i z powrotem
• Joanna Chmielewska – Lądowanie w Garwolinie
• Évelyne Dress(inne języki) – Les Chemins de Garwolin
• Dorota Kotas - Cukry
• Henryk Sienkiewicz - Potop

• Synagoga w Garwolinie
• Cmentarz żydowski w Garwolinie

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Garwolinie.

• garwolin.pl - oficjalny serwis miasta Garwolina
• garwolin.org – Dawny Powiat Garwolin i okolice. Strona historii Garwolina i okolic.
• Garwolin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 496 .
• Historia Żydów w Garwolinie na portalu Wirtualny Sztetl