Aristòtel

Aristòtel nasquèt en Macedònia dins la vila d'Estagira en 384 avC dins una familha educada que son paire èra mètge e sa maire levairitz. A partir de 367, foguèt admés a l'Acadèmia de Platon. I foguèt rapidament remarcat e i obtenguèt lo drech d'ensenhar. Pasmens, aquò l'empachèt pas de desvolopar d'idèas diferentas e de s'opausar au mèstre sus certanei ponchs.

Après sa mòrt, viatjèt quauqueis ans en Grècia e en Asia Menora avans de venir, en 343, preceptor d'Alexandre lo Grand a la demanda de Felip II de Macedònia (359-336 avC). Aqueu trabalh durèt dos ò tres ans e Aristòtel ensenhèt lei letras e benlèu la politica a son escolan. Après l'assassinat de Felip II, Aristòtel demorèt a la cort d'Alexandre e i estudièt probable la zoologia gràcias ai ressorsas de son protector. En 341, i esposèt Pitias d'Assos que participèt a sei trabalhs de classificacion dau vivent fins a sa mòrt vèrs 326.

En 335, Aristòtel aprofichèt la presa d'Atenas per lei Macedonians per i fondar una novèla escòla de filosofia dicha lo Licèu. I demorèt fins a 323 e i escriguèt una partida majora de son òbra (La Metafisica, L'Etica a Nicòmac, leis Economicas, la Constitucion d'Atenas...). Pasmens, a la mòrt d'Alexandre, deguèt quitar la vila en causa de menaças vengudas dau partit anti-macedonian^[1]. Moriguèt durant aqueu viatge a Calcis l'an seguent.

L'òbra d'Aristòtel regarda subretot la « filosofia naturala » qu'èra la disciplina precursora de la fisica actuala. Pasmens, disciple major de Socrates, desvolopèt rapidament una pensada originala que fòrma un còrpus coerent – lo sistèma aristotelician – que cuerb lei domenis de la fisica, de la logica e dau lengatge, de l'unificacion de l'unic e dau multiple, de l'arma, de la morala, de la politica e de la literatura. Aquel ensems constituís un ensems fòrça important de la filosofia antica qu'es totjorn fòrça estudiat a l'ora d'ara.

Per estudiar la fisica, Aristòtel adoptèt un encaminament rigorós que consistiá a reculhir lei posicions dei filosòfs qu'avián ja enquistat sus la natura, a observar totei lei fenomèns naturaus e, fin finala, a assaiar de trobar lei principis a son origina. De mai, la filosofia aristoteliciana se concentrèt particularament sus l'estudi dei cambiaments coma lo desplaçament (phora), lo creissement e lo descreissement (auxèsis e phtisis), l'alteracion (alloiôsis), la generacion de l'èsser (genesis) e la destruccion (phtora).

Per explicar la nocion de cambiament, Aristòtel definiguèt tres principis fondamentaus pertocant la forma, son abséncia e lo procès de passatge de l'una a l'autra.

Per exemple, una construccion quina que siegue pòu pas èsser dicha « ostau » se ne'n tèn pas la forma, es a dire se tèn pas l'estructura d'un ostau. Au contrari, en causa de son abséncia de forma, un molon de pèira es solament un molon de matèria mai ò mens dispersada. Per redurre aquela oposicion, Aristòtel pausèt sei dos premiers principis que son la forma (eidos) que marca la determinacion d'un objècte (l'ostau) e la privacion de forma (steresis) que marca l'abséncia de determinacion (lei materiaus dispersats). Dins aqueu sistèma, un objècte donat vèn donc vertadierament aquel objècte quand a reçauput tota sa determinacion.

Pasmens, aquò èra pas sufisent per descriure corrèctament lo devenir, valent a dire lo passatge de l'indeterminacion a la determinacion. Foguèt donc necessari de definir un tresen principi explicant çò que demòra dins lo cambiament. D'efiech, durant la construccion de l'ostau, l'idèa de l'ostau es inicialament imprimida dins l'esperit de l'arquitècte. Aquela informacion es transmesa ai materiaus de construccion durant la bastida. Segon Aristòtel, es aqueu principi d'informacion de la matèria (hulê) que permet de realizar la transicion entre l'indeterminat e lo determinat.

Après aver definit aquelei tres principis dau cambiament, Aristòtel prepausèt un modèl generau de quatre causas per explicar lei fenomèns naturaus, compres lei transformacions tocant leis èssers vivents.

Son ponch de partença foguèt de considerar la natura coma lo supòrt dau cambiament deis individús e deis objèctes, es a dire coma la causa materiala dau cambiament. Pasmens, la matèria bruta presenta dins la natura es indeterminada. Per realizar un cambiament, la natura es donc obligada d'agir dessüs per la definir e, donc, per li donar una estructura. Aristòtel depintèt aquò coma la causa formala dau cambiament que permetiá d'obtenir la forma de l'objècte.

Un còp la forma acabada, aquela darriera contèn dos principis. Lo premier es la causa motritz que permet a l'objècte de se mòure e de passar de l'indeterminacion a la determinacion. Lo segond es la causa finala que constituís la rason d'existir de l'objècte.

 

Per descriure la natura, Aristòtel adoptèt lo modèl de quatre elements d'Empèdocles e i apondiguèt un cinquen que foguèt l'etèr. Aquela concepcion foguèt fòrça desvolopada per l'alquimia e foguèt dominanta au sen de l'elèit scientific fins a l'aparicion de la quimia modèrna. La Tèrra èra ansin liada au freg e a l'eissuch, l'Aiga au freg e a l'umid, l'Èr au caud e a l'umid e lo Fuòc au caud e a l'eissuch.

L'Etèr èra un element divin que formavan leis objèctes de l'esfèra celestiau. L'usatge d'aqueu tèrme demorèt fins au començament dau sègle XX per designar l'element ipotetic qu'ocupava l'Univèrs dins lei modèls gravitacionaus desvolopats entre lei trabalhs de Newton e d'Einstein.

 

A partir de seis observacions, Aristòtel desvolopèt un modèl cosmologic que concep lo mond coma un ensems finit e ben ordonat onte l'estructura espaciala incarna una ierarquia de valor e de perfeccion. La Tèrra, immobil, i ocupava lo centre de l'Univèrs. Èra enviroutada per d'esfèras animadas d'un movement continú e unifòrme. La region situada entre la Tèrra e la Luna èra dicha mond sublunar. Èra compausada de matèria, es a dire de fuòc, de tèrra, d'aiga e d'èr, e èra lo mond deis èssers umans. En delà de l'esfèra lunara, s'estendiá lo mond divin format d'astres d'etèr.

Regardant la Tèrra, Aristòtel foguèt capable de demostrar sa natura esferica car aquò permetiá d'explicar lo fenomèn de variacion de l'aspèct de la linha d'orizont en foncion de la latitud. Assaièt de'n calcular la circonferéncia mai son resultat foguèt dos còps superior a la valor reala. Prepausèt tanben un sistèma climatic que devesiá la superficia terrèstra en doas zònas polaras, doas zònas temperadas e una zòna equätoriala cauda e inabitabla.

La cosmologia aristoteliciana inspirèt donc largament lo modèl de Ptolemèu que dominèt l'astronomia occidentala e araba fins a la fin de l'Edat Mejana.

L'estudi, la descripcion e la classificacion dau vivent ocupa un quart de l'òbra coneguda d'Aristòtel. Per aquò, establiguèt de metòdes per desgatjar de trachs comuns e definir una classificacion. I definiguèt per lo premier còp de nocions vengudas fondamentalas coma lo genre e l'espècia.

Sa classificacion observava una premiera division entre leis animaus de sang (vertebrats) e leis animaus non sanguins. Puei, devesiguèt lo premier grop entre peis, aucèus, qüadrupèdes ovipars e qüadrupèdes vivipars e lo segond entre crustacèus, molluscs, insèctes e testacèus. Ambé lei cetacèus, lei fòcas, lei moninas, l'òme èra restacat au grop dei vivipars que formava l'ensems dei mamifèrs.

Aristòtel pensava qu'i aviá una escala de perfeccion dau vivent qu'anava dei plantas a l'òme. Son sistèma identificava ansin onze gras de perfeccion classats segon sa potencialitat a la naissença. Lei pus bas èran ocupats per lei creaturas utilizant per se reprodurre d'uòus eissuchs e fregs e lei pus auts per aquelei donant dirèctament naissença a de creaturas caudas e umidas.

Lo trabalh d'Aristòtel en biologia, especialament sa descripcion de 508 animaus demorèt inegalat fins au sègle XVI. Son idèa de cercar d'elements similars entre espècias diferentas per efectuar de gropaments es a l'origina dei classificacions actualas dau vivent.

Leis escrichs logics d'Aristòtel son gropats au sen d'un ensems intitulat Organon (« l'instrument » en occitan). Segon aquela concepcion, la logica èra l'otís de la filosofia. Dins aquò, aquel instrument deviá pas èsser unicaalent considerat coma una tecnica de produccion de rasonaments valids. Au contrari, dins la pensada aristoteliciana, es important d'adaptar la logica au contengut d'un encaminament e de definir sei condicions de validitat e d'invaliditat.

Lei divèrsei sens dau vèrbe « èsser » e lei categorias que podián èsser definidas a partir d'aquel estudi fòrma la premiera partida de la pensada logica d'Aristòtel. D'efiech, èra premier necessari d'establir coma lo lengatge designa leis objèctes. Per aquò, la filosofia aristoteliciana fa la distincion entre lo subjècte e lo predicat e definís la copula, es a dire l'usatge dau vèrbe « èsser », coma element permetent de lei liar entre elei.

Segon Aristòtel, « èsser » podiá prendre unicament un nombre limitat de sens. Lei gropèt au sen de dètz categorias : la substància/causa (ousia), la quantitat/grandor (poson), la qualitat/natura (poion), la relacion (pros ti), lo luòc (pou), lo temps/quand (pote), la posicion ò l'estat (keisthai), la possession (echein), l'agir (poiein) e lo patir (paschein).

Après lei categorias, la question dau jutjament, que s'exprimís coma un enonciat susceptible d'èsser verai ò faus, es l'element de basa de la logica aristoteliciana. Segon son autor, la veritat èra unicament portada per lei proposicions complèxas, valent a dire formadas de plusors tèrmes articulats entre elei. En revènge, lei mots e lei tèrmes simples, que pòdon pas èsser afiermats ò negats, podián pas assegurar aqueu ròtle.

Un cas particular regarda lei proposicions tractant d'eveniments qu'an pas encara agut luòc. D'efiech, segon Aristòtel, dire « deman, plourà » es pas pus verai que dire « deman, plourà pas » car la veritat ò la faussetat s'aplica pas ai futurs contingents.

 

Per construrre sei rasonaments, Aristòtel utilizèt e estudièt fòrça lo sillogisme. Segon eu, lo sillogisme èra compausat d'una premissa majora (« tot A es B »), d'una premissa menora (« aquel C es A ») e d'una conclusion (« C es B »). Per exemple, totei leis èssers umans son mortaus (premissa majora) e totei lei fremas son d'èssers umans (premissa menora) donc lei fremas son mortalas (conclusion).

Aristòtel definiguèt dos tipes principaus de sillogismes que foguèron dichs sillogismes demonstratius e sillogismes dialectics. Lo premier èra pas destinat a elaborar una veritat novèla. En plaça, permetiá de metre en valor una relacion entre una proposicion veraia (la premissa majora) e una proposicion d'estudiar (la premissa menora). Aquò permetiá d'establir una veritat segura. Pasmens, sei possibilitats èran limitadas car lei premissas exactas èran pauc frequentas.

Lo sillogisme dialectic èra pas tant constrenhent mai gardava la meteissa forma. La diferéncia principala pertocava la premissa majora que podiá èsser una proposicion admesa e mai probabla. La conclusion dau sillogisme èra donc pas necessariament verai mai èra probabla. Son interès èra d'autorizar lo desvolopament de premissas coma « l'òme es un animau dotat de paraula » ò de verificar la coeréncia d'un rasonament.

 

La filosofia « premiera » d'Aristòtel es a l'origina de la metafisica. Son enjòc prefond èra de trobar la significacion « d'èsser » e son objectiu èra de descubrir lo principi universau permetent d'unificar tota la diversitat de la natura gràcias a de metòdes logics de rasonament. Donèt naissença a plusors tèxtes que son gropats au sen d'un ensems dich Metafisica.

Segon Aristòtel, aquel objècte èra una mena de sciéncia suprèma, dicha « saviesa », que se situava en fòra de la natura. Èra donc pas somesa au principi dau cambiament associat a aquela darriera. De mai, coma principi unificator de tota la natura, èra la causa de totei lei cambiaments observats. Doas ipotèsis foguèron especialament estudiadas :

• la premiera èra Dieu coma principi universau. Lo Ben deviá alora èsser la causa finala de totei leis èssers reaus. La teologia veniá alora la sciéncia premiera que permetiá d'estudiar lei consequéncias deis accions divinas.
• la segonda èra la substància (ousia) coma principi universau, es a dire « l'èsser » originau au quau se rapòrtan totei lei categorias d'èsser.

Aquela segonda posicion èra en oposicion ambé la teoria de Platon de l'Idèa ò de la Forma (eidos). D'efiech, per Platon, la causa dei manifestacions sensiblas èra destacada dau sensible eu meteis. Ansin, dins aqueu cas, lo roge constituís un modèl que permet d'afiermar que totei lei causas rojas son ben rojas. D'un biais similar, un objècte es bèu car correspond a l'Idèa de la beutat. Ansin, per cada multiplicitat de causas parieras, existiá una Idèa.

Per Aristòtel, au contrari, l'esséncia d'una causa (son Idèa ò sa Forma) èra dins la causa ela meteissa. Per exemple, l'idèa dau roge se tròba tant dins una poma roja que dins totei leis autrei fruchs roges. Ansin, l'estudi de « qu'es l'èsser ? » vèn « qu'es sa substància ? ». Per perseguir aquel estudi, la pensada aristoteliciana donèt una gròssa importància a l'ontologia qu'èra vista coma la sciéncia permetent de destriar entre lo « per se », qu'èra l'esséncia e la partida fondamentala de l'èsser, e lei qualitats que s'i raportavan.

Per Aristòtel, un èsser vivent èra format d'una matèria, qu'èra lo còrs (sôma), e d'una arma qu'èra sa Forma (ò son Idèa). Segon aquela concepcion, l'arma èra donc lo principi de l'activitat vitala a l'origina de l'animacion dau còrs. Aqueu ròtle podiá se devesir entre diferentei foncions :

• la foncion nutritiva permetiá a l'organisme de se norrir. S'aplicava a totei leis èssers vivents de la planta a l'òme.
• la foncion sensitiva que permetiá de recebre de sensacions. Èra limitada ais animaus, compres l'èsser uman.
• la facultat de pensar qu'èra unicament present en l'òme.

Après aver destriat lei tres foncions estacadas a l'arma, Aristòtel s'interessèt subretot a la facultat intellectuala. Aquel estudi es l'objècte principau dau tractat De l'Arma qu'es considerat coma lo premier tèxte pertocant la teoria de la coneissença e lo domeni de la psicologia. S'interessa ai doas foncions principalas de la conoissença qu'èran, segon son autor, la sensacion e la pensada.

La premiera i foguèt descricha coma la capacitat d'extraire la forma d'un objècte. Per exemple, la vision permetiá d'afiermar la color blanca de la nèu. Ansin, per Aristòtel, la sensacion èra pas liada a l'impression d'un còrs sensible sus una facultat organica. La segonda conteniá totei leis actes de la coneissença que fasián pas partida de la sensacion, es a dire lei remembranças e lei jutjaments eissits de la sciéncia.

Per Aristòtel, la facultat intellectuala èra compausada de plusors facultats diferentas. Per exemple, l'imaginacion èra compausada de l'ensems dei causas vistas per l'arma, visions generalament faussas. La reminiscéncia èra la facultat d'associar d'idèas per trobar una remembrança donada. La pus importanta èra l'intelligéncia.

L'òbra filosofica de Platon unificava vida intellectuala, la morala e la politica per permetre a la filosofia, gràcias a la sciéncias, d'agantar la vertut e la capacitat de dirigir la Ciutat. Aristòtel s'opausèt a aquela concepcion. Per eu, lo ben morau correspondiá pas a l'Idèa dau Ben car la conoissença de la vertut soleta èra insufisenta : èra tanben necessari de la practicar.

D'efiech, per Aristòtel, la cèrca d'un bonur duradís e accessible^[2] (plaser, richessas, sciéncia...), motivacion segon eu de totei eis accions umanas, necessitava que l'èsser compliguèsse la sieuna foncion. Lo gras de compliment d'aquela foncion definissiá la vertut de l'èsser^[3]. La vertut umana consistís donc en l'excelléncia de l'activitat rasonabla. Es pas un comportament innat car totei leis òmes dèvon faciar de passions (paur, colèra...). Agantar la vertut necessita donc un esfòrç de volontat per defugir leis excès e lei defauts e transformar lo comportament vertuós en costuma. Pasmens, en causa de la diferéncia dei temperaments, i a pas de regla generala per i arribar.

L'etica es una descripcion concrèta dau biais de dirigir tota activitat umana a partir de la rason. Pasmens, i aguèt ges de regla generala dins l'etica aristoteliciana. Èra subretot basat sus lo bòn usatge de la rason per s'adaptar ai circonstàncias particularas de la vida vidanta. Ansin, èra principalament una cèrca de « quand agir ? », « coma ? », « a regard de cu/que ? » ò « perqué ? »... etc. Dins la morala aristoteliciana, la justícia èra egalament una vertut majora que permetiá de comandar la temperància, lo coratje e la doçor. Permetiá tanben de reglar lei rapòrts amb autrü, de respectar la reparticion dei bens entre lei ciutadans e de plaçar lo drech sota l'egida de l'egalitat : èra donc lo principi premier de la perfeccion d'una societat.

Enfin, segon Aristòtel, l'amistat èra una condicion essenciala de la vertut que permetiá ais òmes de se corregir e de se faiçonar mutualament. Per aquò, èra necessari qu'aguèsse luòc entre ciutadans liures e egaus, animats de l'amor dau ben. Ansin, Aristòtel establiguèt una diferéncia entre l'amistat vertuosa e leis amistats de plaser ò d'interès. Pasmens, lo plaser èra pas condamnat per la morala aristoteliciana. Au contrari, èra egalament considerat coma una condicion indispensabla de l'excelléncia morala e deviá acompanhar tota accion acabada. Èra donc una partida de l'acte e la vertut deviá èsser una fònt de bonur per leis individús realizant una accion vertuosa, çò que permetiá a l'òme d'agantar sa fin.

Per Aristòtel, l'òme èra « per natura un animau politic » que podiá pas trobar son bonur en fòra de la sociabilitat. Considerèt donc la Ciutat e la politica coma de condicions necessàrias dau bonur uman e la societat deviá permetre de viure ben. Per aquò, deviá permetre d'assegurar l'autonomia dei ciutadans e favorizar la « vida bòna » gràcias a son organizacion intèrna. Ansin, Aristòtel s'opausèt un còp de mai a Platon qu'aviá una vista pus restrencha de la societat (« un recampament d'individús permetent de defugir lei tòrts mutuaus e de cambiar de servicis »).

En la Ciutat aristoteliciana, la familha èra l'unitat economica de basa. S'inspirava de l'organizacion familhala de l'Antiquitat Grèga. Deviá èsser dirigida per un mèstre (despotês) dotat d'un poder absolut sus d'esclaus cargats dei pretzfachs productius. Aquò permetiá au mèstre, qu'èra un ciutadan liure, d'aver lo temps de practicar d'activitats vertuosas e de participar a l'estudi, a la vida morala e a la vida civica. Lei sobras de la produccion podián èsser cambiadas amb aquelei d'autrei familhas.

Segon Aristòtel, lei familhas formavan de comunautats « naturalas », dichas vilatges, dirigidas per lo ciutadan pus ancian. Aqueleis ensems èran diferenciats mai èran pas autonòms car tenián pas totei lei mestiers exitents. Per venir autonòms e permetre ai ciutadans de se consacrar a la vertut, èra necessari que plusors vilatges formèsson una entitat pus larga dicha « Ciutat ». La Ciutat èra dirigida per un grop de ciutadans liures e egaus qu'avián lo temps, gràcias a l'esclavatge, de practicar la vertut aristoteliciana e de condurre leis afaires politics, militars e religiós. La Ciutat èra donc pas solament una associacion economica mai un recampament politic permetent d'assegurar lo « ben viure » dei ciutadans.

Per assegurar lo « ben viure » au sen de la Ciutat, Aristòtel estudièt l'organizacion de la Ciutat per assaiar de descubrir la melhora constitucion possibla. A respèct d'autrei filosòfs dau periòde, prepausèt finalament una respònsa pragmatica. D'efiech, segon eu, la constitucion melhora èra pas un absolut mai un compromés instable que despendiá dei condicions naturalas (geografia, ressorcas naturalas, clima...) e dei temperaments umans (desirança de reprimir ò d'egalar son prochan, desirança de s'enrichir, ambicion...).

L'èsser uman aviá donc pas lo mestritge de totei leis elements permetent d'establir e de mantenir la melhora constitucion. Pasmens, segon Aristòtel, èra possible de maximizar sei possibilitats se lo còrs civic èra compausat de ciutadans vertuós. Per aquò, èra donc necessari de donar un ròtle privilegiat a l'educacion deis enfants per lei preparar a aqueu comportament. Lo ròtle dau legislator èra tanben important car permetiá de destriar entre lei constitucions idealas e possiblas e d'identificar lei tèxtes adaptats ai ciutadans e ai condicions presents.

La Poëtica es probable una deis òbras pus famosas d'Aristòtel. Es un estudi de la tragèdia e de la comèdia que dòna una teoria generala de la literatura de son periòde. Per la seguida, aguèt una gròssa influéncia sus leis escribans europèus durant la Renaissença. En particular, i presentèt la tragèdia coma una purificacion dei passions (catharsis) gràcias ai sentiments viscuts a travèrs lo protagonista. Ansin, per arribar a aqueu resultat, Aristòtel presentèt plusors reglas per la tragèdia :

• la necessitat de presentar un racònte acabat amb un començament, un mitan e una fin.
• lo personatge principau dèu passar dau bonur au malastre e lei peripecias de l'accion dèvon suscitar la terror e la pietat dins l'espectator.
• per interessar lo public e donc capitar la catharsis, lo personatge principau dèu èsser un eròi ambigü, pas totalament marrit ni copable, que vèn malurós après una error de sa part.

Durant l'Antiquitat, l'òbra d'Aristòtel demorèt pauc conegut que sei successors se preocupèron gaire de la difusar e mai de la melhorar. La partida filosofica interessèt subretot lei neoplatonicians qu'assaièron una sintèsi entre Platon, Aristòtel e divèrsei corrents espirituaus orientaus. La partida fisica aguèt una certana influéncia sus leis alquimistas grècs qu'assaièron de trobar un biais de transmutar lei metaus a partir de certanei concèptes aristotelicians.

En despiech de sa manca de popularitat, lei tèxtes d'Aristòtel foguèron regularament recopiats, çò que permetèt de lei protegir. Aquò ne permetèt tanben l'estudi e lo Grèc Joan Filipon publiquèt un important commentari de l'òbra d'Aristiòtel au sègle VI apC. Aquò favorizèt per la seguida d'autrei trabalhs sus lo subjècte amb Estève d'Alexàndria (sègle VII), Eustratius (sègle XII) e Miquèu d'Efèsa (sègle XII).

D'autra part, a partir dei sègles VII e VIII, leis invasions arabas permetèron ai sabents musulmans de reünir d'importantei bibliotècas. Comencèron rapidament de lei tradurre e la pensada d'Aristòtel aquistèt rapidament una influéncia de remarca sus la teologia musulmana abbassida. En particular, foguèt comentada e desvolopada per Al Farabi, Avicena e Averroès que seis òbras influencièron a son torn la lectura d'Aristòtel per lei pensaires occidentaus.

 

A partir dau sègle XIII, leis òbras d'Aristòtel traduchas en arabi e lei comentaris dei sabents arabes la regardant comencèron de passar en Occident onte foguèron traduchs en latin, principalament en Espanha e en Itàlia. De mai, en França e en Sicília, aquel interès novèu favorizèt de movements de cèrca dirècta dei tèxtes originaus en grèc. La figura principala d'aqueu periòde es Tomàs d'Aquin (1225-1274) qu'adaptèt la filosofia aristoteliciana a la teologia crestiana. Ansin, fins au sègle XVII, la logica d'Aristòtel venguèt la basa dau rasonament en Occident. Lo modèl cosmologic aristotelician de Ptolemèu i foguèt tanben adoptat. D'efiech, aviá per avantatge de permetre a la Glèisa de trobar una plaça, après l'esfèra deis estèlas fixas, per posicionar son paradís dins l'Univèrs.

Aquela importància favorizèt la difusion dei publicacions d'Aristòtel. En particular, durant la Renaissença, èran estudiadas, espacialament De l'Arma e La Fisica, dins leis universitats e lei commentaris lei regardant se multipliquèron. De mai, après una temptativa de contestacion de la teologia aristoteliciana per Luther, lei protestants l'adoptèron a son torn.

Lei concèptes scientifics d'Aristòtel comencèron de presentar de problemas importants dins lo corrent dau periòde medievau. Divèrseis astúcias avián permés de la « sauvar » sensa modificiar d'un biais tròp important l'òbra dau mèstre. Pasmens, a partir de la fin dau sègle XVI, lo desvolopament de la teoria eliocentrica dau Sistèma Solar entraïnèt pauc a pauc l'emergéncia d'una refutacion solida de la fisica aristoteliciana. Iniciat per Nicolau Copernic (1473-1543), aqueu procès s'acabèt ambé lo trionf deis idèas d'Isaac Newton (1642-1717) e la descubèrta de la gravitat.

Dins lo domeni de la filosofia, l'òbra d'Aristòtel demòra una basa fondamentala de l'ensenhament. En revènge, regardant lo desvolopament de la disciplina, conoguèt de periòdes de popularitat e d'autrei de declin relatiu.

Ansin, au sègle XVIII, l'òbra d'Aristòtel interessèt lei trabalhs regardant la teleologia, es a dire l'estudi dei causas finalas. Lei doas figuras principalas d'aqueu movement foguèron Leibniz (1646-1716) e Kant (1724-1804). En particular, lo segond prepausèt l'idèa d'un « Dieu sauvador de la vertut e garant dau ben complèt » e modifiquèt lo sens de la rason practica. D'efiech, per Aristòtel, lo practic èra liat ai circonstàncias e èra una adaptacion d'una idèa generala mentre que, per Kant, èra una causa universala independenta dei circonstàncias. De mai, la nocion de concèpte èra, per Kant, una causa presenta unicament dins l'esperit deis individús e, per Aristòtel, una fòrma universala presenta dins de substàncias diferentas e podent èsser compresa per la pensada umana.

Au sègle seguent, Hegel (1770-1831) estendiguèt mai lo camp de la teleologia. Pasmens, s'interessèt pas unicament ais èssers umans e generalizèt lo concèpte ai sistèmas. Aquò permetèt de passar d'un Univèrs atemporau a un mond fach d'un ensems complèx de procès materiaus e istorics, çò que donèt naissença au marxisme. Enfin, au sègle XX, una tiera de filosòfs (Heidegger, Strauss, Arendt...) s'interessèron a la filosofia practica d'Aristòtel, especialament sa separacion de l'etica de la metafisica e dau saber tecnica.

• Filosofia.
• Platon.

1. ↑ D'efiech, a la mòrt d'Alexandre, lei ciutats grègas, somesas a l'egemonia macedoniana dempuei la batalha de Queronèa assaièron de se revòutar (guèrra lamiaca). Atenas faguèt partida de la rebellion.
2. ↑ Es a dire un bonur uman.
3. ↑ Aristòtel generalizèt aqueu concèpte ais animaus e ais objèctes. Per exemple, una espasa capabla de rompre una armadura aviá una vertut superiora a una espasa permetent pas de complir aqueu pretzfach.