Bogotà

Bogotá

País	Colómbia
Superfícia	1732 km²
Populacion Densitat	6 778 691 (2005) 22 300/km²
Latitud	4° 39' N
Longitud	74° 3′ O
Altitud	2640 m

Bogotà^[1] es la capitala de Colómbia. Situada au centre dau país, es una metropòli que cuèrbe una susfàcia de 1 732 km² e qu'es en plena creissença demografica emb 6,8 milions d'abitants en lo 2005 e 12,7 milions d'abitants en lo 2022. Foguèt fondada lo 6 d'aost dau 1538 per lo conquistador espanhòu Gonzalo Jiménez de Quesada. Centre administratiu de l'Empèri Espanhòu, aguèt un ròtle politic mai e mai important. Venguèt ensinda la capitala de la Granda Colómbia e, après la fragmentacion d'aqueu país, de Colómbia. La vila es un centre politic, economic, cultural e intellectual major en America dau Sud.

Bogotà si situa a 2 640 m d'altituda dins la savana de Bogotà, un plan de 4 250 km² au pen dau pendís oèst de la Cordilhiera Orientala de Colómbia, una cadena de montanhas que fa partida de la Cordilhiera dei Andes. Aqueu releu marca lo limit oriental de la vila. Dins li autri direccions, lu limits son mens clars, mas l'aglomeracion ocupa pauc a pauc la savana. En lo 2020, ocupava ensinda una susfàcia de 1 580 km². Aquela cresença modifiquèt prefondament l'ecosistèma local en causant la disparicion de la màger part dei zònas umidi (150 000 ectaras en lo 1940, solament 727 en lo 2019). Au niveu idrologic, la region es dominada per lo Río Bogotá, una ribiera que si geta dins lo Río Magdalena au sud-oèst de Bogotà.

Segon la classificacion de Köppen, lo clima de Bogotà es de tipe oceanic (Cfb). Aqueu clima temperat es la consequença de l'altituda que modèra li influenças eqüatorialas de la region. Li temperaturas mejani varian ensida entre 5 °C e 20 °C emb de valors extremi situadi entre -7 °C e 24,5 °C. De precipitacions an luec tota l'annada, mas doi sasons pus umidi son presenti, de març a mai e d'octòbre a novembre. De granholadas son possibli, mas son excepcionali emb 237 eveniments recensats dau 1939 au 2008.

Bogotà es organizada segon un plan en damier, cen qu'es frequent per una vila coloniala sud-americana. D'efècte, aquela estructura èra supausada favorizar la circulacion de l'aire e redurre lo risc epidemic. Facilitava finda li cargas de cavalaria e lu tirs d'armas de fuec. Totun, la capitala colombiana a la particularitat d'aver gardat aqueu plan en despièch de la sieua creissença importanta dau sègle XX e de l'absorpcion dei comunas vesini. Aqueu plan foguèt simplament adaptat emb la creacion de carrieras diagonali.

Lo centre istoric de la vila es la plaça Bolívar e l'arrondiment de La Candelaria. L'aglomeracion es devesida en 20 districtes dichs localidades^[2]. Aqueli entitats an d'autoritats locali, elegidi per lu abitants, que participan a la mesa en plaça de la politica decidida per lo districte generau encargat de dirigir la vila. Li localidades son fòrça diferenti, anant de 2 478 abitants per lo districte rural de Sumapaz a 973 332 per lo districte urban de la Ciudad Kennedy. Aquela organizacion es lo resultat de la transformacion dei vilatges absorbits en localidades.

Bogotà es una capitala modèrna dotada d'infrastructuras e de rets de transpòrt en cors de modernizacion. D'efècte, son sotamessi a una pression demografica fòrta, cen que necessita d'adaptacions importanti. Bogotà es un centre major per lu rets d'autobús de Colómbia e lo bús es lo transpòrt collectiu pus utilizat. Li a finda una ret de bús d'aut niveu de servici que compensan l'absença de mètro. La vila es ligada a la ret ferroviària dau país, mas lo camin de fèrre colombian es pauc desvolopat. Enfin, la ciutat a un aeropòrt internacional, El Dorado, qu'es lo tresen pus important d'America dau Sud (27,4 milions de passatgiers en lo 2014).

La presença de caçaires culhèires es atestada dins la region de Bogotà despí mai de 12 000 ans. Vèrs 3 500 avC, d'elements semblan d'indicar l'aparicion de practicas agricòli (activitats orticòli, terralha, domesticacion dau porcon d'Índia, etc.). En 500 avC, la cultura dau gran turc e de la patata li èran vengudi frequenti. La populacion locala èra compausada de Muiscas, un pòble d'origina chibcha, que s'èran mesclats emb de populacions anteriori. Formèt probablament un reaiume ben estructurat emb un rèi, un clergat, una classa de guerriers e d'ensembles d'artesans, de marchands, de paisans, etc. L'existença d'un còdi juridic (lo còdi de Nemequene) e d'un calendier complèxe son demostradi e de sacrificis umans son possibli en causa de ligams culturals emb l'espaci andin. Totun, li conoissenças sus aquela cultura son limitadi car son eissidi de testimoniatges reculhits per lu Europèus.

• 
  Extension maximala dau territòri muisca
• 
  Momia muisca
• 
  Estàtua muisca
• 
  Vestigis dau temple muisca de Villa de Leyva
• 
  Pèça d’orfebraria muisca

Segon la tradicion istoriografica, Bogotà foguèt fondada sota lo nom de Santa Fé de Bacatá per lo conquistador Gonzalo Jiménez de Quesada (1509-1579) lo 6 d'aost dau 1538 après la sieua victòria còntra lu Muiscas, mas ges de document permet de confirmar aqueu racònte. Totun, la fondacion de la ciutat aguèt ben luec a aquela epòca car un document juridic la situa au 22 de julhet dau 1539^[3]. De mai, lo rèi Carles Quint li decernissèt un brevet reial de vila en lo 1540. Pi, foguèt restacada a la Vicereiautat de Peró en lo 1542 e venguèt lo sèti d'una audiença reiala en lo 1550. Aquò li permetèt de venir un centre administratiu e politica de l'Empèri Espanhòu.

En lo 1717, Bogotà venguèt lo sèti de la Vicereiautat de Nòva Granada au detriment de Cartagena dei Índias, l'autra vila importanta de la region durant lo periòde colonial. Aquò menèt a un renforçament progressiu de l'influença regionala de Bogotà, en particular emb la creacion d'una comission scientifica dins la vila en lo 1783^[4]. Pi, en lo 1803, li foguèt inaugurat lo promier observatòri astronomic d'America dau Sud^[5].

En lo 1810, Bogotà foguèt un dei centres dau movement independentista sud-american, mas la vila foguèt reconquistada en lo 1816 per lu Espanhòus après la batalha de Cachirí. Totun, lo succès de l'armada reiala foguèt efemère. En lo 1819, una campanha de Simón Bolívar entraïnèt l'afondrament de l'armada de la Vicereiautat de Nòva Granada. Bogotà venguèt ensinda la capitala de la Granda Colómbia, un Estat reünissent la Colómbia, l'Eqüator e lo Veneçuèla actuals fins a la sieua fragmentacion en lo 1830. Mas aquela disparicion non cambièt lo ròtle politic de Bogotà que venguèt alora la capitala de la Republica de Colómbia.

• 
  Gonzalo Jiménez de Quesada
• 
  Bogotà en lo 1615 per un pintre inca
• 
  Collègi d'ensenhament superior construch entre lo 1604 e lo 1622
• 
  Glèisa de Santa Clara construcha entre lo 1629 e lo 1647
• 
  Bogotà en lo 1772
• 
  Carta de Bogotà en lo 1810

Pendent lo sègle XIX, Bogotà conoissèt una creissença demografica moderada passat de 21 394 abitants en lo 1801 a 100 000 en lo 1905. En despièch dei guèrras civili esquasi permanenti d'aqueu periòde, posquèt donc si dotar d'infrastructuras relativament modèrni per una vila sud-americana. Per exemple, una ret de tramvai intrèt en servici en lo 1884. Lo camin de fèrre arribèt en lo 1889 e permetèt rapidament d'anar fins a la mar. Pi, a partir dau 1910, aqueli rets foguèron electrificadi e desvolopadi dins li regions vesini. Enfin, dins li annadas 1920, foguèron construchs lo premier aeropòrt internacional d'America dau Sud e una centrala electrica.

Aqueli infrastructuras de qualitat foguèron a l'origina de la creissença de la vila durant lo sègle XX que s'accelerèt : 121 257 en lo 1912, 330 312 en lo 1938, 1 697 311 en lo 1964, 5 484 224 en lo 1993 e 11 508 000 en lo 2023. La vila venguèt ensinda lo centre economic dau país. Per exemple, en lo 2005, representava 25 % dau PIB comercial dau país. Totun, conoissèt finda de problemas socials e d'inegalitats mai e mai importanti. Aquò entraïnèt un fenomène de ghettoïzacion dei classas pauri e dei elitas que s'agravèt en causa de la guèrra civila. D'efècte, la capitala colombiana foguèt victima d'una inseguretat constanta, en particular durant lo periòde de luchas entre lo cartèl de Medellín, lo cartèl de Cali e lo govèrn. En lo 2005, lo taus d'omicidis èra de 37,9 per 100 000 abitants, mas èra encara de 89,4 per 100 000 abitants en lo 1996^[6].

• 
  Carta de Bogotà en lo 1857
• 
  Bogotà en lo 1868
• 
  La gara centrala en lo 1930
• 
  Plan de Bogotà en lo 1944
• 
  Plan de Bogota en lo 2011
• 
  Lo centre istoric en lo 2014
• 
  Quartier popular en lo 2018 emb un tramvai aerian
• 
  Autre quartier popular en lo 2023

Capitala dau país despí la sieua independença, Bogotà es lo sèti dei organes politics pus importants de Colómbia, valent a dire lo palais Nariño qu'es la residença dau president de la Republica, lo Congrès qu'es lo parlament e lo Palais de Justícia que compòrta la Cort Suprèma, la Cort Constitucionala, lo Conseu d'Estat e lo Conseu Superior de la Magistratura. Es finda un centre economic e industrial de promiera importança.

Au niveu cultural, Bogotà a gardat un important patrimòni arquitectural (150 monuments istorics) e aculhisse 58 musèus e 45 teatres. En particular, d'institucions importanti de Colómbia se tròban dins la vila coma lo Musèu Nacional de Colómbia qu'es un dei musèus pus importants dau continent sud-american emb una colleccion de 20 000 objèctes, l'Orquèstra Filarmonic de Bogotà, lo Festival de Teatre Iberoamerican que reçaupe 2 milions de visitaires cada an ò lo Rock al parque qu'es lo pus important festival de rock d'America dau Sud. Bogotà es ensinda una plaça culturala majora dau continent sud-american despí la segonda mitat dau sègle XX. Reçaupèt lo títol de Capitala Culturala d'America Latina en lo 1991 e en lo 2007 e lo títol de Ciutat de la Musica de l'UNESCO en lo 2012. Au niveu intellectual, Bogotà aculhisse li universitats principali de Colómbia coma l'Universitat Pontificala Javeriana e l'Universitat Nacionala de Colómbia.

• Río Bogotá
• Savana de Bogotà

• Fabiola Bohórquez de Briceño, Bibliografía sobre historia de Bogotá, Cámara de Comercio de Bogotá, 1988.
• Alberto Corradine Angulo, Apuntes sobre Bogotá: historia y arquitectura, Academia Colombia de Historia, 2002.
• Alberto Escovar, Margarita Mariño e César Peña, Atlas histórico de Bogotá 1538-1910, Editorial Planeta, 2004.
• Alfredo Iriarte, Breve historia de Bogotá, Editorial Oveja Negra, 1988.
• Tomás Rueda Vargas, La sabana de Bogotá, 1946.

1. ↑ « Bogotá » en espanhòu.
2. ↑ Localidad au singular.
3. ↑ Sus aqueu document, Quesada es associat ai explorators Nikolaus Federmann (1505-1542) e Sebastián de Belalcázar (1480-1551) (Senado de la República de Colombia, Municipios colombianos, Pama Editores Ltda, 1989, pp. 172-175).
4. ↑ Pierre-Jacques Charliat, Le temps des grands voiliers, tome III de Histoire Universelle des Explorations publiée sous la direction de L.-H. Parias, Nouvelle Librairie de France, 1957, p. 139.
5. ↑ David Miguel González Bernal, « El Observatorio Astronómico de Santafé de Bogotá : Modernidad y ciencia en los últimos años del Virreinato », Revista Credential Historia, n° 86,‎ febrier de 1997.
6. ↑ En comparason, en Occitània, si situa entre 1 e 2 per 100 000 abitants.

• (es) Pagina de la prefectura de Bogotà