Дираџа

Областа Ат-Тураиф на Дираџа

светско наследство на УНЕСКО
Палата Сад ибн Сауд
Критериум	Cultural: iv, v, vi
Навод	1329
Запис	2010 (34 сесија заседание)
Координати	24°44′00″N 46°34′32″E / 24.73333° СГШ; 46.57556° ИГД / 24.73333; 46.57556

Дираџа^[1] (арап. الدِرْعِيّة), порано романизиран како Дереџе и Дариџа — град во Саудиска Арабија кој се наоѓа на северозападното предградие на саудискиот главен град Ријад. Дираџа бил оригиналниот дом на саудиското кралско семејство и служела како главен град на Емиратот Дириџа под првата саудиска династија од 1727 до 1818 година. Денес, градот е седиште на гувернерот Дириџа, кој ги вклучува и селата Ујајна, Џубајла и ел-Амарија, меѓу другите, и е дел од провинцијата Ријад.

Областа Тураиф, првиот главен град на Саудијците во Дириџа, бил прогласен за светско наследство на УНЕСКО во 2010 година ^[2][3] Распоредот на самиот град може лесно да се проучи во Националниот музеј на Саудиска Арабија со помош на детален модел на градот изложен таму од големи размери. Дираџа е домаќин и на трката Diriyah ePrix за шампионатот во Формула Е.

Урнатините на стариот град Дираџа се наоѓаат од двете страни на тесната долина позната како Вади Ханифа, која продолжува кон југ низ Ријад и пошироко. Составени речиси целосно од структури од кал, урнатините се поделени на три области, Гусаиба, ел-Мулајбид и Тураиф поставени на врвот на ридовите со поглед на долината. Од трите, Тураиф е највисок, а неговото дно е лесно достапно за туристите пеш. Дел од градскиот ѕид, кој се протега по рабовите на вадиот, а исто така е направен од тули од кал, сè уште постојат заедно со некои кратки кули за набљудување.

Современиот град е изграден на помала надморска височина во подножјето на ридот на кој се наоѓа Тураиф. Северно од градот, внатре во долината, има голем број градини, палми и мали фарми и имоти. Браната позната како ел-Илб се наоѓа на север.

За време на периодот на исламскиот пророк Мухамед, експедицијата на Мухамед ибн Маслама се одржала во Мухарам, јули 627 н.е./6 според муслиманскиот календар.^[5][6]

Сила од триесет муслимани под водство на Мухамед бин Маслама бил испратен во воена мисија. Се упатиле кон живеалиштето на Курата, септ од кланот Бакр од Бану Килаб. Муслиманите го нападнале тој септември и ги растерале на сите страни. Муслиманите заробиле воен плен и се вратиле со поглаварот на племето Бану Ханифа, наречен Тумамах Бин Утал ел-Ханафи.^[7]

Настанот го споменува и муслиманскиот научник Ибн Сад во својата книга за воените походи на Мухамед.^[4] тој напишал за експедицијата:

Иако местоположбата понекогаш се идентификува со античка населба спомната од Јакут и ел-Хамадани позната како „Габра“, историјата на Дириџа датира од 15 век. Според хроничарите на Неџд, градот бил основан во 1446–47 година од Мани ел-Мурајди ( مانع المريدي), предок на саудиското кралско семејство. Мани и неговиот клан дошле од областа ел-Катиф во источна Арабија, на покана на Ибн Дир' ( ابن درع), кој тогаш бил владетел на група населби кои сега го сочинуваат Ријад. Се вели дека Ибн Дир бил роднина на Мани ел-Мрејди, а се верува дека кланот на Мани ја напуштил областа Вади Ханифа на некој непознат датум и само се враќал во својата земја на потекло.^[8][9]

Првично, Мани и неговиот клан, познат како Мруда, се населиле во Гусајба ( الغصيبة) и ел-Мулејбид ( المليبيد). Целата населба го добила името ел-Дираџа, по добротворот на Мани, Ибн Дир'. Подоцна, областа Тураиф ( طُريف) се раширила. Многу семејства од други градови или од бедуинските племиња од блиската пустина на крајот се населиле во областа и до 18 век Дираџа станал добро познат град во Неџд.

Во тоа време, Мухамед ибн Сауд произлегол од борбата во владејачкото семејство на ел-Дираџа, ел-Микрин ( مقرن, синови на Микрин, потомок на Мани'), и станал емир, или владетел, на ел-Дираџа. Во 1744 година, Ибн Сауд примил верски научник по име Мухамед ибн Абд ел-Вахаб, кој потекнувал од градот ел-Ујајна, лежејќи на истиот вади околу 30 милји возводно. Ибн Сауд се согласил да ги имплементира религиозните ставови на ел- Вахаби, и се родила она што подоцна станало познато како Првата саудиска држава, со главен град Дираџа. Во следните неколку децении, Ибн Сауд и неговите непосредни потомци успеале да го потчинат целиот Неџд, како и источните и западните региони на Арабија, и извршиле напади во Ирак. Дираџа брзо се зголемила во големина и во богатство, станувајќи најголемиот град во Неџд и главен град во Арабија според тогашните стандарди. Меѓутоа, освојувањето на светите градови Мека и Медина од страна на Саудијците го навлекло гневот на Отоманското Царство, најголемата исламска сила во тоа време, што довело до Османлиско-саудиска војна од 1811-1818 година и инвазија на Арабија од страна на Отоманците и египетските сили. Тие ѝ донеле крај на саудиската држава во 1818 година, при што Дираџа капитулирала по речиси една година долга опсада. Водачот на напаѓачките сили, Ибрахим-паша, наредил уништување на Дираџа. Меѓутоа, кога член на локалното благородништво се обидел да ја оживее вахабистичката држава во Дираџа, Ибрахим им наредил на своите трупи уште повеќе да го уништат градот и да запалат сè што останало од него. Кога Саудијците го оживеале своето богатство во 1824 година и повторно во 1902 година, тие го направиле својот главен град појужно во Ријад, кој оттогаш останува нивен главен град.^[10]

Отоманското Царство со тревога гледало на арапскиот предизвик, особено по загубата на Мека и Медина и отстранувањето на името на отоманскиот цар од петочните молитви. Египетската војска под водство на Ибрахим-паша била испратена да ја врати изгубената територија. Во 1818 година војската влегла во Дираџа и по шестмесечна опсада навлегла во одбраната на Тураиф, целосно ги уништила куќите и го исечела секое дрво во палмите. Се проценува дека Египќаните изгубиле 10.000 луѓе во опсадата, а саудиските сили околу 1.800.^[11]

Оригиналните жители на градот ја напуштиле Дираџа по 1818 година, а најголемиот дел од нив се преселиле во Ријад. Во Кралството (првпат објавено во 1981 година), британскиот автор Роберт Лејси забележал дека ел-Сауд „ја оставиле лушпата на својот стар главен град зад себе, траен потсетник за границите на можното“ и ја споредил старата Дираџа со „песок - разнесената Помпеја “.^[10] Сепак, областа била преселена кон крајот на 20 век, главно од поранешни номади (бедуини), а нов град бил основан од саудиската влада кон крајот на 1970-тите.^[12] Овој нов град Дираџа денеска е мал, но современ град и седиште на сопствената управа. Урнатините остануваат туристичка атракција и се предмет на бавен проект за реставрација од страна на саудиската влада. ^]

Саудиска Арабија ја формирала Управата за развој на Дираџа (ДГДА) за да го надгледува зачувувањето и развојот на историското место. И покрај вахабиското уништување на многу исламски, културни и историски локалитети ^[13] поврзани со раната историја на исламот и првата генерација муслимани ( семејството на Мухамед и неговите придружници),^[13] саудиската влада презела големо реновирање на Мухамед ибн Доменот на Абд ел-Вахаб, претворајќи го во голема туристичка атракција.^[14][15] Во 2018 година, Џери Инзерило, претходно извршен директор на Forbes Travel Guide, бил ангажиран да го води новиот орган. Во 2019 година, Инзерило изјавил дека Дираџа наскоро ќе биде познат како „Беверли Хилс во Ријад“.^[16]

Меѓу обновените структури се бањата и гостинската куќа, Каср Наср, палатата Сад бин Сауд (завршена во раните 90-ти), Бурџ Фајсал (ѕидна кула реновирана во 80-тите), главните делови од ѕидот што го опкружува Тураиф и делови од надворешните ѕидови и некои караули кои го опкружуваат вадиот. Надвор од областа Тураиф, на спротивната страна на Ханифа, регионот на џамијата на Мухамед ибн Абд ел-Вахаб е целосно реконструиран, оставајќи само некои од поновите оригинални структури кои стојат северно од комплексот, изградени на местото на историската џамија.

„Планот за развој на областа Тураиф“ има за цел да ја претвори областа во голем национален, културен и туристички центар.^[17] Пред да се претвори целокупниот локалитет во современа музејска документација на отворено и потребните истражувања, вклучително и ископувања особено на места кои можеби ќе треба да се реновираат, се планирани во три главни фази. Тие ќе вклучуваат локации како што се:^[17]

• Џамијата ел-Имам Мохамад бин Сауд и палатата Салва.
• Палатата Ибрахим Ибн Сауд и Палатата Фахад Ибн Сауд.
• Палатата Фархан Ибн Сауд, палатата Торки Ибн Сауд и Куоа Ал-Шеријаа (источниот двор на палатата Салва)

Откако ќе се заврши, ќе има нов центар за посетители, како и центар за документација. Четири нови музеи се планирани за областа.

• Музеј на војна и одбрана (бидејќи ова било место на голема опсада во Саудиска Арабија).
• Музеј на коњи.
• Музеј на општествениот живот.
• Музеј за трговија и финансии.

Дополнително, традиционалниот пазар Тураиф ќе го додаде искуството на музејот на отворено.

Саудиската влада презела големо реновирање на доменот на Мухамед ибн Абд ел-Вахаб, претворајќи го во голема туристичка атракција.^[15][18]

Историските градби на стариот град вклучуваат:^[12]

• Палата Салва (قصر سلوى). Тоа било резиденција и прв дом на емирите и имамите на Саудитите за време на Првата саудиска држава. Се смета за најголемата палата на локацијата, која се издига на четири ката.^[12] Составена е од пет главни делови изградени во различни последователни временски периоди. Веројатно го завршил Сауд ибн Абдул Азиз ибн Мухамед ибн Сауд, кој бил имам од 1803 до 1814 година. Денес е музеј.
• Палата Сад бин Сауд популарно позната како Палатата на Саад (قصر سعد بن سعود). Една од најголемите палати на локацијата, позната е по својот двор, кој се користел како штала. Палатата е обновена кон крајот на 1980-тите и е висока неколку ката. Сад ибн Сауд бил син на Имам Абд Алах бин Сауд ел Сауд (р. 1819) и одиграл значајна улога во битката за градот во 1818 година.

• Куќата за гости и бањата Ат-Тураиф ^[19] традиционална зграда која се состои од голем број мали дворови опкружени со соби. Куќата за капење е позната по своите различни архитектонски стилови и покажува како зградата била водоотпорна со употреба на различни малтери. И гостинската и бањата се снабдувале со вода од бунар во вади.
• Џамија Имам Мухамед бин Сауд, џамија изградена прво за време на владеењето на Имам Мохамед бин Сауд (1687–1765), можеби заменувајќи ја претходната структура. Имамот Абд ел Азиз бин Мухамед Ал Сауд бил убиен овде додека го водел Аср Салат во ноември 1803 година. Зградата паднала во урнатини по инвазијата во 1818 година и исчезнувањето на првата саудиска држава; единствено дел од структурата на источната страна преживеала до 1970-тите и сè уште е зачувана. Една мала џамија била изградена на југозападниот агол на местото некаде во првата половина на 20 век. Последователно, локацијата била ископана за да се открие големата хипостилска џамија од 18 век. Современата џамија била заменета со традиционална зграда како дел од развојот во рамките на програмата за наследство на УНЕСКО.
• ел-Буџаири (البجيري), една од областите на градот, директно во непосредна близина на Каср Салва на спротивната страна на вади. Тој бил верски центар на историската населба, опкружен со палми. Главната зграда била џамијата на шејхот Мухамед бин Абд ел-Вахаб (محمد بن عبد الوهاب), денес повторно изградена и поставена во паркот на наследството ел-Буџаири.^[20] Шејх Мохамад ибн Абдулвахаб во оваа џамија давал лекции за неговото реформирано движење на исламот.^[21] Станало центар за веронаука. Порано во него патувале студенти од сите делови на Арапскиот Полуостров.
• Гасиба (غصيبة), заградена историска локација и на работ на Вади Ханифа, се наоѓа северно од стара Дираџа и се смета дека датира од 17 век н.е.

• Каср ел-Уџа (قصر العوجا) е голема саудиска кралска палата подигната во непосредна близина на стариот град на јужниот брег на Вади Ханифа.
• Џамијата на ел-Завихара (مسجد الظويهرة) се наоѓа во паркот за наследство ел-Буџаири и е стара традиционална зграда, обновена и повторно отворена во 2014 година ^[22] Забележително е по подземната комора или калва, карактеристика што се среќава во постарите џамии во регионот Наџ.^[23]
• Џамијата ел-Сариха (مسجد السريحة) е современа градба направена во традиционалниот централен арапски стил. Се наоѓа на западната страна на паркот за наследство ел-Буџаири.
• Џамијата Нахил ел-Диба (مسجد نخيل العذيبة) се наоѓа на кратко растојание западно од стариот град, во фармата на султанот Бин Салман. Изграден е во традиционалниот централен арапски стил.

Голем број палати во стариот град се обновени и се користат како музеи.

• Музејот на минатите денови (متحف السنين الماضية) се наоѓа северно од ел-Буџаири и содржи колекција што го одразува секојдневниот живот во централна Арабија во почетокот и средината на дваесеттиот век.

• Универзитет ел-Марефа (جامعة المعرفة), е образовна институција северно од стариот град во предградието ел Калидија во Ријад.

• Парк Мосим, фудбалско игралиште во областа Нахел. Тој е дом на фудбалскиот тим ФК Мосим, кој се нарекува Гордоста на Дираџа. Паркот Мосим бил подигнат во 2007 година, откако ФК Мосим се преселил таму од нивниот стар терен во центарот на Ријад.
• Арена Дираџа отворена во 2019 година е спортско место со капацитет од 15.000 седишта.^[24]

Во Дираџа летата се долги, преплавени и суви, а зимите се свежи и суви. Дираџа има топла пустинска клима (Кепенова климатска класификација BWh).

• Фото галерија на Archive.org (на арапски)