Toriggia

Torìggia comùn
Panoràmma de Torìggia
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Ligùria
Çitæ metropolitann-a	Zêna
Aministraçión
Scìndico	Maurizio Beltrami (lìsta cìvica "Insieme per il futuro") da-o 30-3-2010 (2º mandòu da-o 1-6-2015)
Dæta de instituçión	1861
Teritöio
Coordinæ:	44°31′07.44″N 9°09′28.72″E44°31′07.44″N, 9°09′28.72″E (Torìggia)
Altitùdine	769 m s.l.m.
Superfìcce	60,02 km²
Abitanti	2 229[1] (31-10-2023)
Denscitæ	37,14 ab./km²
Fraçioìn	Badächi, Bavàstri, Bónni de Péntema, Câzaléggio, Òbbi, Còusci, Costafontann-a, Costalónga, Costacianéggia, Costàssa, Dondéri, Ægoabónna inferiôre, Ægoabónna superiôre, Pòggio, Donétta, Fallarösa, Fàscia de Càrlo, Frevàdda, Garavénta, Làccio, Marsàn, Orcézi, Pàsso da Scofæra, Péntema, Pèssa, Pónte Trébia, Pòrto, Riöla, Sære de Péntema, Siginèlla, Tecósa, Tinèllo, Vì
Comùn confinanti	Dägna, Lòrsega, Lumarso, Moconexi, Montebrun, Monteuggio, Neion, Propâ, Rondaninn-a, Valbrevenna
Âtre informaçioìn
CAP	16029
Prefìsso	010
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	010062
Cod. cadastrâ	L298
Targa	GE
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàtica	zöna F, 3 387 GG[3]
Nomme abitanti	torigìn
Sànto patrón	Nòstra Scignôa da Divìnn-a Providénsa
Giórno festîvo	ùrtima doménega d'agósto
Cartògrafîa
Torìggia
Poxiçión do comùn de Torìggia inta çitæ metropolitànn-a de Zêna
Scîto instituçionâle
Wikidata · Info

Torìggia (Torriglia in italiàn) o l'é 'n comùn lìgure de 2.229 abitànti^[1] da çitæ metropolitànn-a de Zêna.

Torìggia o l'é 'n pàize ch'o s'atrêuva a-i pê do Mónte Prelà, in sciâ crénn-a^[4] ch'a spartìsce e valàdde Scrêia e Trébia e ch'a l'arîva scinn'a-o Lâgo do Brinêio. O comùn o fa pàrte do teritöio do Pàrco Regionâle de l'Àntoa: pe sto fæto chîe, Torìggia a l'é 'na croxêa pe-i sentê de l'Erta Vîa di Mónti Lìguri e pe di âtri sentê do Pàrco. O comùn o s'esténde pe 60,02 km.

A stöia de Torìggia a coménsa da l'etæ româna, ma l'é into Medioêvo cò-u pàize o divénta bén bén inportante. Defæti, inte quello ténpo, Torìggia a divénta 'na croxêa avoxâ p'andâ da Zêna a-a zöna de Béubio, dónde inte l'883 l'êa stæto tiòu sciù e consacròu l'Abaçîa de Sàn Conbàn, céntro religiôzo e colturâle Internaçionâle.

Inte quéllo ténpo Toriggia a l'êa sott'a-o Sâcro Inpêro Româno.

Sótt'a l'Imperatô Ötón II de Sasònia Torìggia a vêgne mensonâ pi-â prìmma vòtta cómme seu propiêtæ (Curtem de Turigia) e coscì l'é scinn'a-o pasàggio sótt'a-o féodo da famìggia lunigianéize di Malaspìnn-a, avegnûo into 1227 pe mêzo de l'aprovaçión de l'Imperatô Federîgo II de Svévia.

Dòppo i Malaspìnn-a Torìggia a vêgne pigiâ da-i Fiéschi de Lavàgna a-a meitæ do XIII sécolo, i quæ megiôan a strutûa do castéllo (za dêuviòu da-i Malaspìnn-a) faxéndolo diventâ ‘n vêo castéllo pi-â diféiza da valàdda.

Quàrche ténpo dòppo, a Repùbrica de Zêna a pìggia o contròllo do castéllo, scibén cò-u féodo o l'aresta ‘na propiêtæ di Fiéschi. Inte quélli ànni Torìggia a divénta ‘n céntro de evangelizaçión pe tùtta a Val Trébia, sorviatùtto gràçie a l'antîga abaçìa de Patrànnia (in latìn medievâle: abatiam de Patrania).

Into scóntro do 1432 tra i goèlfi (ranpìn) e i ghibelìn (mascheræ), o castéllo de Torìggia di Fiéschi (ranpìn) o vêgne espugnòu da-a Zêna ghibelìnn-a (mascherâ), ma l'é sôlo dòppo o 1547 chi-â famiggia Fiéschi, falîa a famôza Conzûa, a pérde Torìggia.

Coscì o pàize o pàssa sótta a-o domìnio di D'Öia, che fàn do féodo torigìn in marchexâto ch'o dûa scinn'a-o 1760, quand'o divénta ‘n prinçipâto.

O prinçipâto di D'Öia o dûa scinn'a-a l'invaxón de Napolión do 1797.

A-a giornâ d'ancheu o ligàmme tra i D'Öia e Torìggia o l'exìste ancón e quàrche vòtta i discendénti da famìggia D'Öia-Pamphjli vêgnan a Torìggia pe di evénti ò de festivitæ religiôze.

Sott'a-a dominaçión françéize, Torìggia a l'é, da-o 1798, o capolêugo da Giurisdiçión di Mónti Lìguri Orientâli, in alternànsa con Ötón e Sàn Stê (d'Àveto), méntre, da-o 1803, a l'é capocantón do Cantón do Làccio, che da-o 1805 a-o 1814, co-o Prìmmo Inpêro Françéize o vêgne inserîo into Dipartiménto de Zêna.

Dòppo o Congrèsso de Viénna (1814/1815), Torìggia a l'é incorporâ into Régno de Sardégna, ch'o divénta, into 1861, Régno d'Itàlia.

Da-o 1859 a-o 1926 o seu teritöio o l'é pàrte de l'XI mandaménto de Torìggia do circondâio da vêgia Provìnsa de Zêna.

Inta Segónda Goæra mondiâle, Torìggia a l'é definîa a "Prìmma Repùbrica partigiann-a da Ligùria". Torìggia a l'é stæta de lóngo ligâ a-a stöia da Rexisténsa, e pròpio inte sêu valàdde tànti partigén àn conbatûo duaménte fascìsti e nazìsti. Pe de ciù Torìggia, cómme di âtri pàixi da-arénte, a l'é ligâ a-a figûa do partigiàn Àldo Gastàldi, nómme de batàggia Bezàgno, frequentatô da zöna de l'Àntoa.

Into 1908 e 1953 dôe violénte aluvioìn fàn di dànni a câze e campàgne. Da-o 1973 a-o 2008 Torìggia a l'é pàrte da Comunitæ montann-a Âta Vàl Trébia e, da-o 2008 fìn a-o 2011, da Comunitæ montann-a de Âte Vàlli Trébia e Bezàgno.

Abitanti censîi^[5]

• 
  Gêxa de Sant'Ònoròu iluminâ in òcaxón da fèsta patronâle do 2016
• 
  Ötöio de Sàn Viçénso
• 
  Gêxa de Sàn Pê Apòstolo, Péntema

• Gêxa parochiâle de Sànt'Ònoròu into capolêugo (Torìggia): fondâ probabilménte da-i móneghi Conbén do Monastê de Lerìn (inte l'Îzoa de Sant'Ònoròu a-o làrgo de Cànnes, Frànsa) che són intræ in contàtto co-e popolaçioìn da Val Trébia, gràçie a l'Àtala, sucesô de Sàn Conbàn inte l'Abaçîa de Béubio. Fòscia o l'êa ligâ iniçialménte a l'antîga abaçìa torigìnn-a de Patrànnia. Conpletâ into XVII sécolo, a gh'à a-o seu intèrno interesànti scultûe de màrmo.
• Ötöio de Sàn Viçénso into capolêugo (Torìggia): scitoòu into mæximo sagròu da Gêxa de Sant'Ònoròu, o gh'à ‘na scultûa do XVI sécolo, ch'a ne vêgne da-a capélla privâ do castéllo sótta a-a dominaçión di Fiéschi. A scultûa a raprezénta a Nòstra Scignôa da Néive. L'ötöio o l'é avèrto a-o pùblico pe-e festivitæ de Dênâ e pe l'espoxiçión do prezépio.
• Gêxa de Sàn Zòrzo. Inta fraçión de Bavàstri, a-e dipendénse da Gêxa de Bavastrèlli de Propâ.
• Gêxa parochiâle de Sàn Michê Arcàngiou, inta fraçión de Fàscia de Càrlo.
• Gêxétta inta fraçión de Garavénta.
• Gêxa parochiâle de Sàn Giàcomo, inta fraçión de Làccio.
• Gêxa parocchiâle de Sànta Màia inta fraçión do Pòrto. Pe quésto ciamâ Sànta Marîa do Pòrto ascì.
• Gêxa parocchiâle de Sàn Pê apòstolo inta fraçión de Péntema. A gh'à 'na scultûa de légno dedicâ a-a Madònna da Néive, atriboîa a-a schêua do Maragiàn, e a gh'à l'òrchèstra in strutûa de légno in sciâ quæ l'é stæto mìsso l'òrgano corâle, fæto da-i fræ Paganìn. Interesànte ascì o cöo da Capélla gentilìçia, da famìggia Goàn.
• Gêxa de Sàn Bartomê inta fraçión de Marsàn.
• Capélla da Còsta. A s'atróva in sciô sentê de l'anéllo di sentê de Torìggia. A-i 16 d'agósto de tùtti i ànni vêgne dîta 'na Méssa in önô da Vèrgine e vêgne òrganizâ 'na fèsta con mûxica e zêughi pe gréndi e picìn.
• Capelétta da Pantéca. A s'atróva in sciô sentê de l'anéllo di sentê de Torìggia, sórvia Marsàn, a l'incrôxo co-o Mónte Spîgo, dónde l'é poscìbile gödî de 'na vista spetacolâre.
• Capelétta de Sant'Antögno, da-arénte a-o castéllo, inta crêuza pe Ægoabónn-a.

• Castéllo de Torìggia. Costroîo pöco dòppo l'ànno 1000, o l'é stæto propiêtæ da famìggia Malaspìnn-a (1180), da famìggia Fiéschi (XIII sécolo) e, dòppo a conzûa di Fiéschi do 1547, da famìggia D'Öia, ch'a gh'à cangiòu a seu strutûa, scinn'a-o 1799 quand'o l'é stæto tiòu zu da-i abitànti de Torìggia. Da-o 2009 o l'é avèrto a-o pùblico.
• Rèsti do castéllo de Donétta, ch'a l'êa l'antîga câza da famìggia Fiéschi. A localitæ dónde s'atréuva a l'é dîta Ciàn da Tôre ò Torìggia Vêgia.

• Câza natâle ò Èrco da Bèlla de Torìggia, pasàggio da stràdda Provinciâle 82, dónde gh'è 'n ritræto da Rêuza Garavénta, segóndo a tradiçión l'ùrtima Bèlla de Torìggia.
• Palàçio do moniçìpio, sêde do comùn e da schêua. In fàccia a-o moniçìpio gh'è 'n Monuménto a-i cadûti da Prìmma e da Segónda Goæra Mondiâle.

L'economîa torrigìnn-a a l'é stæta pe lóngo ténpo bazâ in sciâ agricôltûa e alevaménto. A-a giornâ d'ancheu sto aspêto o l'é vegnùo mêno e l'economîa adêuvia cómme pónto de riferiménto o turìsmo, ànche quéllo escurscionìstico.

Gh'è o mîto da Bella de Toriggia, 'na lezendâia figûa de sto pàize, da quæ o se dîxe: "A Bèlla de Torìggia: tùtti a veuan, nisciùn a pìggia".

Un di doçi ciù avoxæ de Toriggia o l'è 'na torta, preparâ con amàndoe e pasta fròlla, ciamâ ascì a "Bèlla de Torìggia".

O pìtto ciù avoxòu de Torìggia o l'é o Canestrelétto: Torìggia a l'é defæti dîta a "Pàtria do Canestrelétto".

Fèsta de Nòstra Scignôa da Divinn-a Providénsa (ùrtima doménega d'Agósto). Inta stæ a Prò Lòco a l'inàndia di evénti e de fèste cómme a Néutte Giànca , a Giornâ do "Shopping" , i mercatìn de Dênâ e âtre fèste.

Torìggia a l'é célebre pe di prezónti avistaménti de UFO, perciò tùtti i ànni o Comitàto Torriggia UFO Convèntion organìzza 'na conferénsa rigoardànte e stöie di avistaménti e âtri argoménti de Ufologia. Into perîodo natalìçio a fraçión de Péntema a divénta in prezépio anbientòu inta fìn do XIX secolo. I personàggi són a altéssa naturâle.

• 
  O scìnbolo do Torìggia 1977
• 
  O menûto de scilénçio in memöia do Fùlvio Currò. Ediçión do tornêo 2019

A Polisportîva Torìggia 1977 (Polisportiva Torriglia 1977 in italiàn), a l'é 'na squàddra de balón da Prìmma Categorîa. O Torìggia o zéuga into cànpo da balón Monscignór D. Lovagnìni. Da-arénte a-o cànpo gh'è a palèstra con tànte ativitæ pe gréndi e picìn.

Tùtti i ànni vêgne òrganizòu in tornêo de balón in memöia do Fùlvio Currò, 'n zenéize de vintiçìnque ànni amasòu da 'n anourìsma cerebrâle. In st'òcaxón zeugan a balón personàggi do spòrt, giornalìsmo e televixón avoxæ a livèllo regionâle e naçionâle.

A stràdda ch'a pàssa pò-u céntro a l'é a provinciâle 62, ch'a se colêga ascì co-a stràdda statâle 45 Zêna-Piaxénsa. Âtre stràdde provinciâli son a 15 (do Brinêio), a 226 (da Vàlle Scrêia) e a 82 (Torìggia-Cavórsi).

Da Zêna l'è atîvo 'n servìçio de traspòrto pùbblico locâle de l'ATP da e pe Torìggia e âtre localitæ do teritöio comunâle. De ciù, gh'è di colegaménti da e pe-i comuìn da-arente de Bargàggi, Montebrùn, Rovegno, O Gorêio, Òtón (PC), Dâgna, Propâ, Rondanìnn-a e Montéuggio (pe mêzo da fraçión torigìn do Làccio).

E staçioìn ciù da-arénte a Torìggia son a staçión de Buzâlla e a staçión de Zêna Brìgnoe.

1. ↑ ^{1,0 1,1} Dæto Istat - Popolaçión rescidénte a-i 31 d'òtôbre do 2023.
2. ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
3. ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
4. ↑ Into zenéize de Zêna l'é mëgio dî: crésta
5. ↑ Statistiche I.Stat - ISTAT;  URL consultòu o 30-12-2023.

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Torriggia

V · D · M Comûni da Çittæ metropolitann-a de Zena
A Ceive de Söi · A Croxe · Aosci · A Særa · Avëgno · Bargaggi · Boggiasco · Borzonasca · Buzalla · Camoggi · Campo · Campomon · Carasco · Casarsa · Casella · Çiannexi · Ciävai · Cicagna · Coëgia · Cogoeuo · Cogorno · Dägna · Fascia · Favâ · Fontanegorda · Goreio · Lavagna · Leivi · L'Isoa do Canton · Lòrsega · Lumarso · Mason · Mê · Mezànego · Mignanego · Moconexi · Monegia · Montebrun · Monteuggio · Né · Neion · Obbia · O Castiggion · Oê · O Tilieto · Portofin · Propâ · Rapallo · Recco · Rensén · Roegno · Ronco · Rondaninn-a · Rosagni · Roscigion · San Comban · San Steva d'Aveto · Santa Margaita · Sant'Orçeise · Savignon · Sestri Levante · Söi · Toriggia · Trebeugna · Valbrevenna · Zena · Zoaggi
Comûni da Region Liguria