Frankriek
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Frankriek | |||
| |||
 | |||
| Basisgegaevens | |||
| Officieel taal | Frans | ||
| Huidsjtad | Paries | ||
| Sjtaotsvörm | Rippebliek | ||
| Sjtaotshoof (lies) | Emmanuel Macron | ||
| premier | Michel Barnier | ||
| [[{{{titelhoofregering1}}}]] | {{{naomhoofregering1}}} | ||
| [[{{{titelhoofregering2}}}]] | {{{naomhoofregering2}}} | ||
| [[{{{titelhoofregering3}}}]] | {{{naomhoofregering3}}} | ||
| Religie | {{{religie}}} | ||
| Opperflaakde – % water |
547.030 km² 0,26% | ||
| Inwoeners – Deechde: |
67 miljoen (mèt euverzies gebeedsdeiler, 2015) 111/km² | ||
| Biekómmende gegaeves | |||
| Munteinheid | Euro (EUR of €)
| ||
| Tiedzaone | UTC +1 | ||
| Nationale fiesdaag | 14 juli | ||
| Vouksleed | La Marseillaise | ||
| Web | Code | Tel. | .fr | FRA | +33 | ||
Frankriek ies e land in Wes-Europa en lidsjtaat van de EU. 't Ies ein van de groatste leng van Europa, mèt 'n oppervlakte van 547.030 km². De hoofsjtad van Frankriek ies Paries.
De inwoeners vaan Frankriek heite Fransoze.
Geografie
bewirkIn 't zuje grens Frankriek aan Sjpanje, de Mieddellandse Ziè, Andorra en Monaco. In 't oaste grens 't aan Italië, Zjwitserland en Duutsjland. Aan de noordgrens liegke Belsj en Luxemburg. De wesgrens weurt gevörmp door 't Kanaal, de Atlantische Oceaan en de Golf van Biskaje.
't Landsjap van Frankriek ies heuvelechtig in 't noorde en 't weste. De res van 't land ies bergechtig. Aan de oaskant liegke de Franse Alpe, de Jura en de Vogeze. De zuudgrens mèt Sjpanje weurt gevörmp door de Pyreneeë. De Franse Ardenne liegke in 't noordoaste. Centraal-Frankriek weurt gedomineerd door 't Centraal Massief, e plateaugebergte.
De groatste sjtad van Frankriek ies de hoofsjtad Paries, mèt in de sjtad en de agglomeratie dao-umheen ongevaer 12 miljoan inweunersj. Wiejer belangrieke sjtae zint ónder andere: Lyon, Marseille, Lille, Toulouse, Bordeaux, Nice, Nantes, Straatsburg en Rennes.
Economie
bewirkNao de Twiède Waereldoorlog voltrok ziech de metamorfose van landboew- nao industriemaatsjappie. Es belangriek lid van de EU haet Frankriek plaatsgenómme bie de tièn groatste industriële. 54 % Van de opervlakte van 't land weurt gebruuk veur de landboew-economie, Frankriek ies nao de VS de groatste exporteur van landboewproducte op de waereld. De deensverlenende sector haet 'n aandeil van ruum twiè-derde in 't BNP.
Besjtuur
bewirkFrankriek ies 'n democratische republiek. De president weurt veur vief jaor gekoze (véúr 2002 waor dat 7 jaor). De Franse volksvertegewoordiging besjteit oet de Assemblée Nationale, mèt 577 zetels, en de Senaat.
De president haet ouch, same mèt de biesjop van 't Catalaanse Urgell, 't opperbesjtuur euver Andorra. Daomèt dreug 'r de oet de middelièwe daterende titel 'Prins van Andorra'.
Regio's, departemente en arrondissemente
bewirkFrankriek ies saer 1 jannewarie 2016 verdeild in 18 regio's. Dees regio's zint weer onderverdeild in departemente, arrondissemente, kantons en gemeintes. Daoneve zint d'r ouch nog 4 euverzièse departemente: Guadeloupe, Martinique, Frans-Guyana (Frans: Guyane française) , Mayotte en Réunion. Dees departemente höbbe alle vief de administratieve sjtatus van regio. Frankriek haet nog ander euverzièse gebiedsdeile, 't zoagenaamp Territoire d'outre-mer.
Taal
bewirkDe officieel taal ies Frans. Dao zint ouch een aantal sjtreektale, bieveurbeeld Baskisch, Bretoens, Catalaans, Corsicaans, Nederlands, Elzassisch en Occitaans. Tot nog neet zoa lang geleje woort 't gebruuk van dees sjtreektale ontmoedig door de regering en de sjoale. Tegewoordig weurt op sommige sjoale waal lès gegeve in dees minderheidstale, meh Frans ies nog altied de enige officieel taal van de euverheid.
Historie
bewirk't Frankriek van huuj besjleit 't groatste deil van Keltisch en Romeins Gallië, meh de naam ies aafgeleid van de Franke, eine Germaanse sjtam dae ziech relatief laat haet gevörmp en ziech vestigde in 't Romeinse Riek.
't Groatste deil van de gebiede die tegewoordig Frankriek vörme zint in 486 onder Clovis vereinig. Hae vereinigde de Franke in ein riek: Frankriek. Meh me neumde 't toen nog ummer Gallië. Naodat Clovis gesjtorve waor, woort 't gebied mièrder kière gesjpliets ónder de Merovingische dynastie.
De twiède Frankische dynastie, die van Karolinge, kaom aan de mach in 't miedde van de achste ièw. Nao de doad van Sjarel de Groate woort 't riek van de Franke in drieje gedeild, in 'n oastelek, 'n westelek en 'n mieddedeil. 't Westelek deil woort later Frankriek.
De aafsjtammelinge van Sjarel de Groate, de Karolingersj, regeerde gebiede die euvereinkómme mèt 't tegewoordige Frankriek tot 987. In dat jaor woort Hugo Capet tot keuning van Frankriek gekroand. Hae sjtiechde ein nuuj dynastie, 't Hoes Capet. Wie 't Hoes Capet in 1328 gein rechsjtreekse manneleke opvolgersj miè houw, heel me ziech aan de Salische wèt. Dat beteikende dat d'r gein vrouw aan de mach koes kómme. Me koos dus eine nuje keuning, Filips VI, oet 't Hoes Valois. Dees dynastie regeerde tot aan 1589, wie ze woort opgevolg door 't Hoes Bourbon. 't Hoes Bourbon bleef aan de mach tot aan de Franse revolutie. Veuraofaond op de nui groondwet die heiop volgde, is ouch 'n abstrakte, en väöl bekindere verklaoring gesjreve: de Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen.
Zuug ouch Keuninge, keizers en presidente van Frankriek
| Lidsjtaote van de NAVO |
|---|
| Albanië · Belsj · Bulgarieë · Canada · Daenemarke · Duutsjlandj · Eslandj · Finlandj · Frankriek · Griekelandj · Hongarieë · Ieslandj · Italië · Kroatië · Letlandj · Litouwe · Luxemburg · Montenegro · Nederlandj · Noord-Macedonië · Noorwege · Pole · Portugal · Roemenië · Sjlovenië · Sjlowakieë · Sjpanje · Tsjechië · Turkieë · Vereineg Keuninkriek · Vereinegde Sjtaote van Amerika · Zjwaede |
| Lidsjtaote van de Europese Unie |
|---|
| Belsj · Bulgarieë · Cyprus · Daenemarke · Duutsjlandj · Eslandj · Finlandj · Frankriek · Griekelandj · Hongarieë · Ierlandj · Italië · Kroatië · Letlandj · Litouwe · Luxemburg · Malta · Nederlandj · Oesteriek · Pole · Portugal · Roemenië · Sjlovenië · Sjlowakieë · Sjpanje · Tsjechië · Zjwaede |
| Lenj in Europa |
|---|
| Albanië · Andorra · Armenië¹ · Azerbeidzjan¹ · Belsj · Bosnië en Herzegovina · Bulgarieë · Cyprus¹ · Daenemarke · Duutsjlandj · Eslandj · Finlandj · Frankriek · Georgië¹ · Griekelandj · Hongarieë · Ierlandj · Ieslandj · Italië · Kroatië · Letlandj · Liechtenstein · Litouwe · Luxemburg · Malta · Moldavië · Monaco · Montenegro · Nederlandj · Noord-Macedonië · Noorwege · Oekraïne · Oesteriek · Pole · Portugal · Roemenië · Ruslandj¹ · San Marino · Servië · Sjlovenië · Sjlowakieë · Sjpanje · Tsjechië · Turkieë¹ · Vaticaansjtad · Vereineg Keuninkriek · Wit-Ruslandj · Zjwaede · Zjwitserland |
| Betwis of neet-erkèndj: Abchazië¹ · Hoeg-Karabach¹ · Kosovo · Naord-Cyprus¹ · Transnistrië · Zuud-Ossetië¹ |
| Aafhenkelike gebejer: Akrotiri en Dhekelia¹ · Ålandj · Faeröer · Gibraltar · Guernsey · Jan Mayen · Jersey · Eilandj Man · Sjpitsberge |
| 1. Dit landj lik gedeiltelik of gans in Azië meh weurt óm cultureel en historische raejes bie Europa ingedeild. |