Abel-Premio

La Abel-Premio (norvegiana: Abelprisen) esas norvegiana premio grantata yarale da la Guvernerio di Norvegia ad un o plura eminenta matematikisti.

Nomizita pro norvegiana matematikisto Niels Henrik Abel (1802–1829) e fasonita segun la Nobel-Premii, la premio establisesis en 2001 da la Guvernerio di Norvegia e komplementizas la fratala premio, la Holberg-Premio.  La pekuniala premio esas 6 milion norvegiana kroner (NOK) (cirkume €650,000).

La ceremonio eventas en la Atriumo di la Lego-Fakultato dil Universitato di Oslo, ube la Nobel-Paco-Premio grantesis inter 1947 e 1989.  La premio-komitato anke establisis Abel-simpozio, administrata da la Norvegiana Matematikala Societo.

La premio unesme propozesis kom parto di la festo en 1902 dil 100ma aniversario dil nasko di Abel.  Jus ante sua morto en 1899, la norvegiana matematikisto Sophus Lie propozis establisar Abel-Premio kande il saveskis ke la Nobel-Premio ne inkluzos premio di matematiko.  Rejo Oskar II komplezis financizar matematiko-premio en 1902, e la matematikisti Ludwig Sylow e Carl Størmer skisis statuti e reguli por la propozita premio.  Tamen, la influo di Lie diminutis pos lua morto, e la dissolvo dil uniono inter Suedia e Norvegia en 1905 mortigis la unesma probo krear Abel-Premio.

Pos ke intereso pri la koncepto dil premio augmentis en 2001, laborogrupo formacesis por developar propozo, prizentita al Prima Ministro di Norvegia en mayo.  En agosto 2001, la norvegiana guvernerio anuncis ke la premio komencos en 2002, la duacentesma aniversario dil nasko di Abel.  Atle Selberg recevis honorumala Abel-premio en 2002, ma la unesma reaal Abel-premio erste grantesis en 2003.

Libroserio qua prizentas Abel-Premiiziti e lia resercho komencis en 2010.  La unesma du tomi kovras la yari 2003-2007 e 2008-2012 rispektive.

La Norvegiana Akademio di Cienco e Literaturo deklaras la gananto dil Abel-Premio singlamarte pos rekomendo da Abel-Komitato, quo konsistas ek kin eminenta matematikisti.  La nuna chefo dil komitato esas John Rognes.  La Internaciona Matematikala Uniono e la Europana Matematikala Societo nominas membri dil Abel-Komitato.  La norvegiana guvernerio donacis NOK 200 milion (€21.7 milion) a la premio en 2001.  La financizo jeresas da la Komitato, quo konsistas ek membri elektata da la Norvegiana Akademio di Cienco e Literaturo.

Irgu darfas nominar altru, ma on ne darfas su-nominar.  La nominato mustas esar vivanta; tamen, se gananto mortas pos la deklaro, la premio grantesas postume.  La gananto decidesas dal Norvegiana Akademio di Cienco e Literaturo segun la rekomendo dil Abel-Komiato.  E norvegiani e ne-norvegiani darfas servar en la Komitato; li elektesas dal Norvegiana Akademio di Cienco e Literaturo e nominesas dal Internaciona Matematikala Uniono e la Europana Matematikala Societo.