Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
Edukira joan

Ilurdotz

Koordenatuak: 42°52′29″N 1°32′28″W / 42.87472°N 1.54111°W / 42.87472; -1.54111
Wikipedia, Entziklopedia askea
Ilurdotz
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko etxe tradizional bat
  
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaIbarrak (Iruñerria)
UdalerriaEsteribar
Administrazioa
Motaleku
Izen ofizialaIlurdotz
Posta kodea31699
Herritarrailurdoztar
Geografia
Koordenatuak42°52′29″N 1°32′28″W / 42.87472°N 1.54111°W / 42.87472; -1.54111
Garaiera622 metro
Distantzia14,8 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria68 (2020)

Ilurdotz[1][a] Esteribar udalerriko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean.

2020 urtean 68 biztanle zituen.

Bertako biztanleak ilurdoztarrak dira.

Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ilurdotz toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Illurdoç (1066)
  • Illurdoizteguia (1200)
  • Ilurdoz (1268)
  • Ilurdos (1274)
  • Ylurdoz (1278)
  • Yllurdoz (1278)
  • Elurdos (1279)
  • Ylurdoz (1366)
  • Illurdoz (1427)
  • Ilurdoz (1534)
  • Ilurdotz (1969)

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ilurdotz Esteriberran dago.

Ingurune naturala eta klima

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.

Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.

Estazio meteorologikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[3] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[4] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[5] Irotzeko estazioa da Ilurdotzerako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.


    Datu klimatikoak (Irotz, 1981-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.0 22.0 26.0 30.0 38.0 41.0 42.0 42.0 38.0 33.0 24.0 20.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.3 10.1 13.8 15.6 19.9 24.4 27.6 27.8 24.0 18.6 12.3 9.0 17.6
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.4 5.4 8.4 10.2 14.0 17.9 20.5 20.5 17.2 13.2 8.2 5.2 12.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.4 0.8 3.0 4.7 8.2 11.4 13.5 13.1 10.4 7.8 4.1 1.3 6.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -5.9 -5.0 -3.0 -0.5 2.3 5.7 7.9 7.5 4.7 1.3 -2.6 -5.1 -5.9
Batez besteko prezipitazioa (mm) 90.1 76.0 74.3 92.5 73.9 51.7 35.1 32.3 59.6 84.0 107.4 98.5 875.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 57.3 42.0 59.5 40.0 42.0 38.0 50.0 84.0 69.0 59.0 64.0 50.0 84.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 12.0 10.9 10.4 12.8 11.3 7.0 4.3 5.7 7.7 10.9 12.3 12.7 117.9
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.5 1.5 1.1 0.7 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.5 1.5 6.8
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nobleziaren jaurerriaren antzinako lekua, XIV. mendearen lehen urteetan Orreagako Santa Mariak bertan errentak zituela eta garai hartan erosi zuela agertzen da (ca. 1322) Gontzalo Ruitz Olletari zegozkionak. Bertako bizilagunek Erdi Aroaren amaieran gozatzen zuten Idoquieta hondatzen.

1835-1845eko udal erreformak arte, Esteribar ibarreko diputatuak eta herriko errejidoreak gobernatzen zuten, txandaka etxeen artean izendatzen zena (14 lanabes eta bi hondatu). 1847an eskola zuen, 50 gari lapurretaz hornitua, eta bide bakarra zuen, ferratzekoa eta egoera txarrean zegoena, Zuriainera eramaten zuena. Gure mendearen hasieran, Ilurdozen, maisuaren egoera hobetzeko fundazio elizkoi bat zegoen.

2022ko azaroaren 30ean, lur-jausi batek herrira sartzeko errepide bakarraren zati bat estali zuen, NA-2339 errepidea, eta herria erabat inkomunikatuta utzi zuen. Mendiaren magalaren zati bat luizia izan zen, harkaitzez, lurrez eta zuhaitz handiez osatua. Errepidea hilabete baino gehiagoz itxita egon zen, azkenean zirkulazioa berriro ezarri ahal izan zuten arte. Bitartean, baso-pista bat egokitu zen alternatiba gisa.[7][8]

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2020 urteko erroldaren arabera 68 biztanle zituen Ilurdotzek.[9]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
51 46 46 48 47 48 52 76 76 73 69 74 75 77 77 77 76 75 71 64 68
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[10]

Koldo Zuazok, 2010ean, Esteriberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[11]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen daude Esteribarrera (iparesteribartar eta erdiesteribartar aldaerak) eta Artzibarrera (hegoesteribartar aldaera) azpieuskalkietan. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Esteribarko mintzaira zaharra oso hiztun gutxik dakite. 2007ko udazkenean, Esteribarren ez zegoen esteribarrerazko edo artzibarrerazko euskaldun gutxienik, eta, beraz, bi azpieuskalkiak hilda daude ibarran.[12]

Euskararen Foru Legea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Euskararen Foru Legea»

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.

1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.

Jaiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Errosarioko Ama Birjinako jaiak, urriaren lehen asteburuan
  • Jai ofizialak, ekainaren azken asteburuan

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ /ilúɾð̞ot͡s̻/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Ilurdotz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Eugi» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  4. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Irotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  5. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zubiri» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  6. ↑ Irotzeko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) «Harri, legar eta lur jausi batek isolatuta utzi du Nafarroako Ilurdotz herria» EFE Noticias 2022-11-30 (Noiz kontsultatua: 2023-01-20).
  8. ↑ Press, Europa. (2022-11-29). «Ilurdotzeko sarbidea moztuta, errepidean izandako luizi baten ondorioz» www.europapress.es (Noiz kontsultatua: 2023-01-20).
  9. ↑ «Ilurdotz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  10. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  11. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  12. ↑ «Esteribar - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-01).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ilurdotz&oldid=9612985"(e)tik eskuratuta