Materiismo

 

La opozicio inter la materiisma kaj la idealiska fokusoj estas unu de la filozofiaj polemikoj plej antikvaj kaj longdaŭraj. En la 17-a jarcento la termino «materiismo» estis kutime uzata ĉefe en la senco de fizikaj reprezentoj pri la materio. Tiusence la nuntempaj natursciencoj havas fokuson komplete materiisman.

Ekde komenco de la 19-a jarcento, pro influo de la historia materiismo, la termino ekuziĝis ankaŭ en kunteksto de la sociaj sciencoj. Tiusence la materiismo referencas al variaj teoriaj kadroj kiuj celas la kaŭzojn de la historiaj procezoj kaj la kulturan ŝanĝon en materiaj kaŭzoj. Por tiu materiismo de historia bazo la lastaj kaŭzoj de la sociaj fenomenoj estas determinitaj per materiaj faktoroj kaj ĝi malakceptas eksplicite la klarigojn en kiuj intervenas supernaturaj faktoroj, komprenante kiel fakto la sciencan negravecon de la konceptoj de Dio, de spiritoj kaj de supozita inteligenteco de la mondo en la historia fluo. Kongrue kun la materiismo, la lastaj kaŭzoj de la aferoj devas esti serĉataj en faktoroj ĉu mezureblaj ĉu preneblaj kaj kompreneblaj empirie.^[1]​

Kvankam historie la historia materiismo populariĝis en la interno de marksismo, kie plue estas ŝlosila temo, estas antaŭaĵoj antaŭaj al Marx mem. Aktuale ĝi gravas en antropologio, teorio de historio aŭ sociologio, kio faras, ke la historia materiismo inkludas tutan serion de teorioj kiuj ne necese estas marksistoj. Ekster la kampo de marksismo, la materiismo de historia tipo estas la hipotezo ke la difinaj trajtoj de la homaj socioj kaj ties historia evoluo estis determinita de materiaj faktoroj (disponebla teknologio, produktosistemo, geografiaj kaj klimataj trajtoj). Pro la klopodo establi la ideojn de la historia materiismo sendepende el ties marksisma versio, oni stampis novajn terminojn kaj konceptojn kiel: kultura materiismo, ekologia funkciismo, geografia determinismo, ekonomia determinismo, kaj aliaj, kiuj povas esti konsiderataj kiel materiaj konceptoj de la Historio. Diversaj fakuloj kiel Jared Diamond kaj Marvin Harris pritraktis detale la historian evoluon de etendaj geografia areoj, kaj klopodis klarigi difinajn trajtojn de la socio el materiaj faktoroj, indikante, ke tiu tipo de faktoroj estas la hegemoniaj kiam temas pri la kompreno de la evoluo de la socioj kaj de la civilizacioj.

 

 

Materiismo apartenas al la klaso de monisma ontologio. Kiel tia, ĝi estas diferenca de ontologiaj teorioj surbaze de dualismo aŭ plurismo. Por eksterordinaraj klarigoj de la fenomena realeco, materiismo estus kontraste al idealismo, neŭtrala monismo, kaj spiritismo.

Malgraŭ la granda nombro da filozofiaj skoloj kaj subtilaj nuancoj inter multaj,^[2][3][4] ĉiuj filozofioj laŭdire falas en unu el du primarajn kategoriojn, kiuj estas difinitaj kontraste unu al la alia: nome idealismo, kaj materiismo. La baza propono de tiuj du kategorioj apartenas al la naturo de realeco, kaj la primara distingo inter ili estas la maniero kiel ili respondas al du fundamentaj demandoj: "el kio konsistas realo?" kaj "kiel ĝi originas?" Al idealistoj, spirito aŭ menso aŭ la objektoj de menso (ideoj) estas primaraj, kaj materio sekundaraj. Al materiistoj, materio estas primara, kaj menso aŭ spirito aŭ ideoj estas sekundaraj, la produkto el materio aganta sur materio.

La materiista vido eble estas plej bone komprenita en sia opozicio al la doktrinoj de malgrava substanco aplikita al la menso historie, fame fare de René Descartes. Tamen, per si mem materiismo diras nenion pri kiel materia substanco devus esti karakterizita. En praktiko, ĝi estas ofte similigita al unu diverseco de fizikismo aŭ alia.

Materiismo ofte estas asociita kun reduktismo, laŭ kiu la objektoj aŭ fenomenoj individuiĝis sur unu nivelo de priskribo, se ili estas originalaj, devas esti klarigeblaj laŭ la objektoj aŭ fenomenoj sur iu alia nivelo de priskribo - tipe, sur pli reduktita nivelo. Ne-reduktiva materiismo eksplicite malaprobas tiun nocion, aliflanke, prenante la materian konstitucion de ĉiuj unuopoj por esti kongrua kun la ekzisto de realaj objektoj, trajtoj, aŭ fenomenoj ne klarigeblaj en perspektivoj kanone uzitaj por la bazaj materiaj eroj. Jerry Fodor influe kverelas pri tiu vido, laŭ kiuj empiriaj leĝoj kaj klarigoj en "specialaj sciencoj" kiel psikologio aŭ geologio estas nevideblaj de la perspektivo de baza fiziko. Multe da forta literaturo kreskiĝis ĉirkaŭ la rilato inter tiuj vidoj.

Modernaj filozofiaj materiistoj etendas la difinon de aliaj science observeblaj unuoj kiel ekzemple energio, fortoj kaj la kurbeco de spaco. Tamen filozofoj kiel ekzemple Mary Midgley sugestas ke la koncepto de "materio" estas pasema kaj nebone difinita.^[5]

Materiismo tipe kontrastas al dualismo, fenomenismo, idealismo, vitalismo, kaj du-aspekta monismo. Ĝia materieco povas, laŭ kelkaj manieroj, esti ligita al la koncepto de determinismo, kiel apogite fare de pensuloj de la klerismo. Ĝi estis kritikita kiel spirite malplena filozofio.

Dum la 19-a jarcento, Karl Marx kaj Friedrich Engels etendis la koncepton de materiismo por ellabori ke materiisma koncepto de historio centrita sur la proksimume empiria mondo de homa aktiveco (praktiko, inkluzive de laboro) kaj la institucioj kreitaj, reproduktitaj, aŭ detruitaj per tiu agado (nome materiisma koncepto de historio). Pli postaj marksistoj evoluigis la nocion de dialektika materiismo kiu karakterizis pli postan marksistajn filozofion kaj metodon.

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historia materiismo.

 

Materiismo formiĝis, eventuale sendepende, en pluraj malsamaj geografiaj regionoj de Eŭrazio dum la periodo, kiun Karl Jaspers nomis la Aksa Epoko (proksimume inter 800 a.n.e. kaj 200 a.n.e.). La unuaj komencoj troveblaj pri la materiisma doktrino datas el fino de la tria kaj komenco de la dua jarmiloj a. n. e. en la kulturoj de Antikva Egipto kaj Babilono, en kiuj formiĝis la unuaj materiismaj konceptoj spontane. Iom pli poste sed pli integre ili estas troveblaj en la filozofio de Antikvaj Hindio kaj Ĉinio.

En monumentoj de la kulturo de Antikva Egipto oni mencias la ekzemplon de «la malvarma akvo kreanto de ĉiuj estaĵoj kaj el kiu devenas ĉiuj aĵoj, same kiel la aero kiu plenigas la spacon kaj estas ĉie», kio montras, ke jam tiam oni starigis almenaŭ ĝermece la demandon de la materia deveno de la naturaj fenomenoj. Alia hipotezo estas, ke oni interpretis tiujn elementojn el vidpunkto pure simbola. En la kulturo babilona, por ekzemplo, elstaris tiusence la mezopotami-greka astronomo Seleŭko el Seleŭkia (2-a jarcento a.n.e.) kiu jam tiam formulis ideojn pri la suncentra strukturo de la mondo kaj pri la rilatoj inter la Luno kaj la tajdoj.

En filozofio de antikva Hindio, materiismo aperis jam meze de la 1-a jarmilo a.n.e. en la doktrino Lokaiata (aŭ skolo de ĉārvāka) kiu subtenis, ke la mondo estas materia, komponita el kvar bazaj elementoj: nome tero, akvo, fajro kaj aero. El tiuj elementoj formiĝas ankaŭ la vivaj estaĵoj, inklude la homan estaĵon, kiuj postmorte senkomponiĝis denove en tiuj samaj elementoj. La ĉārvāka krome, faris kritikon de la religiaj doktrinoj hegemoniaj en tiu epoko pri la ekzisto de Dio, la animo kaj la transmondo, pruvante, ke post la morto de la korpo, malaperos la konscienco, pro kio oni konsideris absurda la doktrinon de la transmigradon de la animoj. La materiismo evoluiĝis ĉirkaŭ 600 a.n.e. pro la verkoj de Ajita Kesakambali, Pajasi, Kanado, kaj la propagandantoj de la Carvaka skolo de filozofio. Kanado iĝis unu el la fruaj propagandantoj de atomismo. La skolo Njaja-Vaiŝeŝika (600 a.K. - 100 a.n.e.) evoluigis unun el la plej fruaj formoj de atomismo, kvankam iliaj pruvoj de dio kaj ilia postulado, ke la konscio ne estis materio malhelpas enklasigi ilin kiel materiistoj. Budhana atomismo kaj la Jaina skolo daŭrigis la atomtradicion.

La materiismo de la ĉarvakoj estas forte rilata kun ties ateismo. Poste en la skolo Samĥja (ĉirkaŭ la jaro 600 a.n.e.) oni subtenis, ke la materia trajtaro de la mondo disvolviĝas el baza substanco (prakriti); sed la plej grava atingo de tiu tendenco estis la postulo, ke la movo, la spaco kaj la tempo estas propraĵoj nesepareblaj el la materio. Dum disvolviĝis la antikva hinduisma filozofio, la koncepto de la materio kiel komponita de la kvar elementoj (fajro, aero, akvo kaj tero) estis anstataŭita per reprezentoj pli disvolvigitaj bazitaj sur la atomisma strukturo de la mondo. En la filozofiaj skoloj Njāĝa kaj Vaiśeṣika aperis la ideoj, ke la mondo estas komponita el malgrandaj partikloj de diversa kvalito kiu estas en la etero, en la spaco kaj en la tempo. Tiuj partikloj estus eternaj, nekreitaj kaj nedetrueblaj, dum la objektoj el tiuj komponitaj estus ŝanĝeblaj, nestabilaj kaj transiraj. Tiuj materiismaj ideoj faris fortan influon sur religiaj skoloj kaj doktrinoj de la epoko, kiel por ekzemplo en la religia skolo Mīmāṃsā, kiu agnoskis la realon de la mondo, kies esto ne dependas de kreinto, sed ekzistas eterne kaj estas komponita de partikloj regitaj de la aŭtonoma leĝo de la "karma".

Ksun Kuang (ĉ. 312-230 a.n.e.) evoluigis konfucean doktrinon centritan pri realismo kaj materiismo en Antikva Ĉinio.

 

Malnovgrekaj filozofoj kiel Taleso, Anaksagoro (ĉ. 500 a.K. - 428 a.K.), Epikuro kaj Demokrito anoncis pli postajn materiistojn. La latina poemo De Rerum Natura de Lukrecio (ĉ. 99 a.K. - ĉirkaŭ 55 a.K.) reflektas la meĥanikisman filozofion de Demokrito kaj Epikuro. Laŭ tiu vido, ĉio kio ekzistas estas materio kaj malpleno, kaj ĉiu fenomenrezulto de malsamaj moviĝoj kaj konglomeraĵoj de bazomateriaj partikloj nomiĝas "atomoj" (laŭlitere: "nedivideblaĵoj"). De Rerum Natura disponigas meĥanikismajn klarigojn por fenomenoj kiaj ekzemple erozio, vaporiĝo, vento, kaj sono. Famaj principoj kiaj "nenio povas tuŝi korpon sed nur korpo" unue aperis en la verkoj de Lukrecio. Demokrito kaj Epikuro tamen ne tenis al monista ontologio ĝis ili apartigis la konceptojn de materio kaj spaco t.e. spacestaĵo kiel "alia speco" de estaĵo, indikante ke la difino de "materiismo" estas pli larĝa ol tiu antaŭfiksita amplekse por tiu ĉi artikolo.

En la Mezepoko religio hegemonias en ĉiuj kampoj de la spirita vivo de la socio. La filozofio iĝis en tiu periodo servisto de la teologio, justigante kaj pravigante la religiajn dogmojn pruvante ties verecon kaj neŝanĝeblecon. En tiu periodo oni faras specialan atenton al la problemo de la kunrilato de la ĝeneralaj ideoj kun la aferoj de la sentebla mondo kaj la luktado inter materiismo kaj ideismo centriĝas al la solvado de la afero de la kunrilato de tio singulara kun tio ĝenerala, de la ĝeneralaj kaj partikularaj ideoj. Tiusence, materiistoj asertas, ke tio universala ne povas ekzisti en la realo kaj des malpli antaŭ tio singulara. En la realo ekzistas nur la singularaj aferoj kaj tio ĝenerala estas nur nomo kiu nenion spegulas kaj pro tio ĝi ne ekzistas en la realo. Tiu materiisma tendenco estis nomita nominalismo.

 

Samtempe en la 3-a kaj 4-a jarcentoj en Ĉinio la hegemonion perdis rapide la la konfuceisma ideologio, dum propagiĝis la religia mistikismo de la taoisma skolo kaj aliflanke pli kaj pli eniris budhismo en Hindio. Fan Ĵen (5-a al 6-a jarcentoj) propagiĝis la ideoj ke ne ekzistas la transmondo kaj ke la homa animo estas formo de ekzistado de la korpo kaj ke ĝi malaperas kiam mortas la homo. La konfuceanoj de la 7-a ĝis la 9-a jarcentoj faris kelkajn materiismajn proponojn, sed poste ili ŝanĝis, kulmine al idealisma doktrino novkonfuceisma.

La ĉefa defendanto de la materiisma orientiĝo ene de la novkonfuceismo estis Ĵang Zai (1020-1077) kiu refutis la idealismajn reprezentojn laŭ kiu la ĉielo kaj la tero estas aro de subjektivaj komprenoj; li promociis la ideon ke la reala mondo, kiu ekzistas reale, kuŝas sur la substanca materio, kiu adoptas diversajn formojn. Ĵang Zai referencas ankaŭ la ŝanĝojn kaj disvolvigon de la aferoj havigante gravajn dialektikajn komprenojn, sed el kiuj li prilaboris metafizikajn konkludojn. Li indikis, ke ĉiuj aĵoj estas kondiĉitaj reciproke kaj en interkonekto; la procezo de disvolvigo de la fenomenoj montras du formojn - kaj laŭgradajn kaj subitajn -; ke ĉiu procezo okazas en la lukto de kontraŭaj fortoj: kaj la principo aktiva kaj la principo pasiva; sed li konkludis, ke la fina rezulto de la luktado inter tiuj kontraŭaj fortoj estas ties kongruigo. Ĉirkaŭ la 17-a kaj 18-a jarcentoj la materiismaj principoj ekhavis pli grandan disvolvigon kaj fundamentadon pli profundan ĉe filozofoj kiel Ŭang Ĉŭanghan (1619-1692) kaj Dai Ĵen (1723-1777) kiuj fundamentas kaj disvolvigas la materiismajn ideojn pri la naturo kaj la leĝojn de la disvolvigo sed kiuj ĉe sociaj aferoj ne progresas trans iliaj antaŭaĵoj.

En Hindio siaflanke en tiu periodo akiris pli grandan influon la ortodoksaj sistemoj njaja, vajŝeŝiko, samĥja, jogo, mimansa kaj vedanta kaj la heterodoksaj ĉarvaka-lokaĝatamanta, ĝainismo kaj budhismo, integrita tiu de kvar skoloj: vajbasika, saŭtrantika, madhjamika kaj jogaĉara. El ili havis koheran materiisman tendencon nur la ĉarvaka, dum en la ceteraj kunekzistas kaj materiismaj kaj idealismaj elementoj aŭ ili estis kongrue idealismaj. En tiu periodo kaj elirante el la antikva greka filozofio kaj el la filozofia pensaro en Oriento, aperis kaj atingis altan nivelon la filozofioj kaj araba kaj ceteraj arabalfabetaj. El la 10-a ĝis la 13-a jarcentoj materiismo estis reprezentata de la skoloj: peripatetismo (orienta aristotelismo), la doktrino de la Frataro de la Pureco, la sufismo kaj la islama filozofio ortodoksa.^[6]

 

Italio estis la unua lando en kiu ekdisvolviĝis la kapitalismaj rilatoj. El la vidpunkto de la ekonomio, la plej disvolvigita regiono estis la nordo, ĉefe pro ties markomercaj respublikoj Venecio kaj Ĝenovo, kaj iom pli sude la historia kaj klera Florenco, rivalo de Romo mem. En la centro de la atento de la modernaj pensuloj de la epoko estis la ĵus plifortigita koncepto de la individua homo kiel kerno de la mondo kaj de la vivo. La ideologoj de la ascendanta burĝaro kiu bezonis la liberecon de movoj, la liberecon de entrepreno kaj la liberecon de komerco, revis por la liberigo de la homo for el despotismo feŭdisma.

Tiu nova direkto de la kulturo estis nomita «humanismo» (el la latina humanus, ‘humana, homa’). La malnova moto «mi estas homo kaj nenio homa estas fremda al mi» iĝis la devizo de la humanistoj. La partikulareco de la filozofia pensaro de la Renesanco estas ĝia kontraŭskolastika karaktero. Menciindas, ke la skolastiko, kaj de la flanko de la Eklezio kaj de la flanko de la ŝtato, estis dum la tuta Mezepoko la oficiala filozofio kaj ĝi estis instruita en la plej parto de la eŭropaj universitatoj. Diference de la skolastiko, la filozofio de la humanistoj ne plu estis servisto de la teologio. Opozicie al la skolastiko kaj al la teologio de la Mezepoko ekdisvolviĝis en Italio materiismaj tendencoj kun la homo kiel centro de la fizika mondo, nome de la materio.

 

Bernardino Telesio (1509-1588) faris gravan paŝon en la disvolvigo de la filozofio em Italio. Li fondis filozofian akademion en kiu opozicie al la mezepoka aristotelismo oni propagis la empirian studon de la naturo. Lia ĉefa verko estis Pri la naturo de la aferoj kongrue kun siaj propraj principoj. Fundamente li estis materiisma kaj subtenis, ke ekzistas objektive la materio eterna neŝanĝebla, homogena, nekreita kaj nedetruebla. Sed, samtempe, li kliniĝis al la ideo ke ĉiuj fortoj de la naturo estas animitaj. Kiel fonto de la movado de la materio, Telesio indikis ekzemple la opozicion de varmo kaj malvarmo.

La granda itala pensulo Giordano Bruno (1548-1600) elfaris konkludojn profunde materiismajn kaj eĉ ateajn el la suncentra teorio de Koperniko. Li naskiĝis en Nola (proksime al Napolo). Estante dekkvin-jaraĝa li eniris en la Ordeno de la Dominikanoj. Estante unu de la plej kleraj homoj siatempeo kaj pro siaj modernaj ideoj, li estis akuzita pro herezo kaj ekskomuniigita. Li devis fuĝi el Italio kaj, dum jaroj li devis vagadi tra Svisio, Francio, Anglio kaj Germanio, disvastigante ĉien sian materiisman koncepton de la universo. En 1592 li revenis al Italio, kie li estis kaptita de la Inkvizicio kaj enkarcerigita. Spite torturojn suferitajn, li ne forĵuris el siaj konvinkoj, kaj estis kondamnita je mortopuno. «Vi sentas pli da timo dirante mian kondamnon ol mi aŭskultante ĝin», diris Bruno al siaj ekzekutistoj. Finfine, en la 17-a de februaro de 1600 li estis bruligita viva en la Placo de la Floroj (en Romo), kie nun estas statua monumento siahonore.

Liaj ĉefaj verkoj estas jenaj: La cindra vespermanĝo (1584), Pri kaŭzo, principo kaj unuo (1584), Pri la infinito, la universo kaj la mondoj (1584), Pri la triobla minimumo kaj la mezuro (1591), Pri tio nemezurebla kaj pri la nenombreblaj (1591), Pri monado, nombro kaj figuro (1591). En sia libro titolita La elpelo de la vekinta bestio (1584) li senmaskigis la papecon kaj la katolikan religion. Lia verko La mistero de Pegaso, kun la kromaĵo pri la azeno de Killen (1586), konstituas brila satiron kontraŭ la mezepokaj skolastikuloj kaj teologoj.

 

Laŭ la pensaro de Giordano Bruno:

• La naturo estas infinita;
• La Suno ne estas la centro de la universo sed nur la centro de nia planedsistemo;
• Ne nur la Suno havas planedojn sed ankaŭ la aliaj steloj;
• La tuta universo estas homogena; tio estas, ĝi havas la samajn substancojn de la Tero;
• Ankaŭ ĉiuj aliaj planedoj estas loĝataj;
• La materio estas patrino de ĉio kaj kapablas produkti infinite pli kaj pli novajn formojn;
• La homo estas neseparebla parto de la naturo, estas la mikrokosmo kiu respegulas la makrokosmon;
• Li akceptis la gradojn de la sciaro kiujn estis establinta Nikolao de Kuzo: nome la sentoj, la komprenkapablo kaj la racio. Kvankam li havigas prioritaton al la racio;
• Kompreni la universon kiel infiniteco kondukis la italan filozofon al la «dialektiko de la koincido de la maloj», kaj en tio infinite granda kaj en tio infinite malgranda.

 

Nome pri Galileo Galilei, Francis Bacon, Thomas Hobbes, Pierre Gassendi, John Locke, Baruch Spinoza kaj aliaj. Pro la apero de la kapitalismaj rilatoj de produktado, oni promocias la produktadon, oni disvastigis la industrion kaj la komercon, kio postulas la precizan sciaron de la leĝoj de la ĉirkaŭa mondo kaj aperis la neceso studi kaj esplori la naturon. Tio helpis la filozofion kiu proklamiĝis kiel scienco alvokita solvi la verojn kiuj helpas en la praktika vivo kaj orientas la kreadon de materiaj valoroj; oni deklaris falsaj la postulojn de la mezepoka filozofio kaj ĝian metodon por la indukto al eraroj kaj oni proponis novajn rimedojn de esplorado kaj metodojn por koni la veron.

Unu de la ĉefaj filozofoj de tiu tendenco estis Francis Bacon (1561-1626), kiu akre kritikis la idealismam filozofion, dekomence el la Antikveco ĝis la Mezepoko, kiel servisto de la teologio, kiu eĉ fundamentis siajn tezojn per religiaj dogmoj, pro sia spekulativema karaktero, la vakueco kaj nekonsisteco de ĝiaj postulatoj. Bacon konsideris la spertojn kiel fundamento de la procezo de konado de ĝi liberigas la homon kaj ĝian konsciencon el ĉiu tipo de antaŭjuĝoj. Li defendis la materian mondon infinitan kaj eternan, kies grava fundamento estus la movo, kion Bacon reduktis al kelkaj malmultaj formoj.

 

En la metodo de Bacon gravis same la metafiziko kaj la meĥanikismo, ĉar li komprenis, ke la objektoj estas meĥanikaj kombinoj de kelkaj konstantaj ecoj kaj ke ili povas esti komprenataj pere de la meĥanika kunigo de la informoj pri iliaj diversaj aspektoj. Spite siajn mankojn, la doktrino de Bacon estis konsiderita progreso en la disvolvigo de la filozofia pensaro kaj markis la aperon de nova formo de filozofia materiismo, nome la metafizika materiismo.

La materiisma doktrino plue disvolviĝis fare de filozofoj kiel Thomas Hobbes (1588-1679), kiu komprenis, ke la naturo montras totalecon de korpoj, kiuj posedas du ĉefajn propraĵojn (amplekson kaj formon), kaj reduktis la varion de movoj al la meĥanika movaro, en la kompreno de movo kiel simpla translokado de la korpoj en la spaco. Li stablis kiel nura scienca metodo por la sciaro la matematikan metodon, subtenita en la operacioj de adicio kaj subtraho.

Multajn jarojn poste, venos Pierre Gassendi, reprezentanto de la materiisma tradicio, kiu opoziciis al la klopodoj de René Descartes por bazi la naturajn sciencojn sur duismajn fundamentojn.

 

Pierre Gassendi (1592-1665) reprezentis la materiisman tradicion, en opozicio al la provoj de René Descartes (1596-1650) provizi la naturajn sciencojn per dualisma fono. Tie sekvis la materiiston kaj ateiston Jean Meslier (1664-1729), Julien Offray de La Mettrie, la german-franca Paul-Henri Thiry, Barono d'Holbach (1723-1789), la enciklopediisto Denis Diderot (1713-1784), kaj aliaj francaj pensuloj de la klerismo; same kiel en Anglio John "Walking" Stewart (1747-1822), kies insisto ke ĉiu afero estas dotita per morala dimensio havis gravan efikon al la filozofia poezio de William Wordsworth.

Arthur Schopenhauer skribis tion " ... materiismo estas la filozofio de la subjekto kiu forgesas pensi pri li mem".^[7] Li asertis ke atenta rigardo povas nur scii materiajn objektojn tra la mediacio de la cerbo kaj ĝia akurata organizo. Tio estas, la cerbo mem estas la "determinanto" de kiom materiaj objektoj estos travivitaj aŭ perceptitaj. "Ĉia celo, etendita, aktiva, kaj tial ĉia materio, estas rigardita per materiismo kiel solida bazo por ĝiaj klarigoj kaj redukto al tiu (aparte se ĝi devus finfine rezultigi puŝon kaj kontraŭfrapon) kiu forlasas nenion por esti dezirita. Sed ĉio de tio estas io kion ricevas nur tre nerekte kaj kondiĉe, ke ĉeestas tial nur relative, ĉar ĝi pasis tra la maŝinaro kaj fabrikado de la cerbo, kaj tial eniris la formoj de tempo, spaco, kaj kaŭzeco, de virto de kiu ĝi estas unue prezentita kiel etendanta en spaco kaj funkciigado en tempo."^[8]

La materiisto kaj ateisto Ludwig Feuerbach signalus novan turnon en materlismo tra lia libro Das Wesen des Christentums (La Esenco de Kristanismo), kiu disponigis humanisman konton de religio kiel la kontaktiĝema projekcio de la alena naturo de homo. La materiismo de Feuerbach poste peze influos super Karl Marx.

 

Epikuro - Darvino - Demokrito - Dennett - Foucault - Freŭdo - Hobbes - Hume - Lenino - Lukrecio - Markso - Mao - B.F. Skinner - E.O. Wilson

Filozofoj-nemateriistoj vidas internan kontraŭdiron de ĉia materiismo, ĉu meĥanika aŭ dialektika, pro la fakto ke, dum oni asertas, ke la realo estas nur fizika-materia kaj proponas la materiismon kiel principon taŭgan al la eksplodo de la tuta ekzisto, samtempe oni difinas formalmaniere la koncepton de materio. Alivorte, la nocio de materio estas difinita de materiistoj per io malsama ol materio, ĝuste per koncepto, nome per io nemateria, kies ekzisto estas negata en la postulatoj de materiismo. ^[9]

Kontraŭ la tezo de Feuerbach oni obĵetas, ke la problemo de la ekzisto de Dio ne estas tiu de ĝia psikologia genezo en la homa menso kaj en la kulturo, nome la analizo pri la konstituiĝo de la religio, sed estas la objekta problemo de la fundamento, nome ĉu la realo havas en si aŭ ne la kaŭzon de sia ekzisto. ^[10]

epikurismo - komunismo - marksismo - moderna scienco

 

• Spiritualismo
• Pozitivismo
• Empiriismo
• Ateismo
• Budhismo
• Ĝajnismo
• Dualismo
• Ekzisto
• Humanismo
• Ideismo
• Materio
• Naturalismo (filozofio)
• Novkantismo
• Fizikismo
• Filozofio de menso
• Teravado
• Energinivelo
• La Paralakso

• Buchner, L. (1920). [books.google.com/books?id=tw8OuwAACAAJ Force and Matter]. New York, Peter Eckler Publishing Co.
• Churchland, Paul (1981). Eliminative Materialism and the Propositional Attitudes. The Philosophy of Science. Boyd, Richard; P. Gasper; J. D. Trout. Cambridge, Massachusetts, MIT Press.
• Espinoza, Miguel. (2017) La matière éternelle et ses harmonies éphémères, L’Harmattan Parizo, ISBN 978-2-343-13798-8
• Field, Hartry H. (1981), "Mental representation", en Block, Ned Joel, Readings in Philosophy of Psychology 2, Taylor & Francis, ISBN 978-0-416-74600-6
• Owen J. Flanagan (1991). Science of the Mind 2e. MIT Press. ISBN 978-0-262-56056-6. [2] Konsultita la 19an de Decembro 2012.
• Fodor, J.A. (1974). Special Sciences, Synthese, Vol.28.
• Gunasekara, Victor A. (2001). "Buddhism and the Modern World". Basic Buddhism: A Modern Introduction to the Buddha's Teaching". 18a de Januaro 2008
• Kim, J. (1994) Multiple Realization and the Metaphysics of Reduction, Philosophy and Phenomenological Research, Vol. 52.
• La Mettrie, Julien Offray de (1748). L'Homme Machine (Man a Machine)
• Lange, Friedrich A.,(1925) The History of Materialism. New York, Harcourt, Brace, & Co.
• Moser, Paul K.; Trout, J. D. (1995). Contemporary Materialism: A Reader,^{[rompita ligilo]} Psychology Press. ISBN 978-0-415-10863-8. Alirita la 19an de Decembro 2012.
• Priest, Stephen (1991), Theories of the Mind, London: Penguin Books, ISBN 0-14-013069-1 Alternative ISBN 978-0-14-013069-0
• Schopenhauer, Arthur (1969). The World as Will and Representation. New York, Dover Publications, Inc.
• Seidner, Stanley S. (10a de Junio, 2009). "A Trojan Horse: Logotherapeutic Transcendence and its Secular Implications for Theology" Arkivigite je 2011-05-01 per la retarkivo Wayback Machine Mater Dei Institute
• Vitzthum, Richard C. (1995) Materialism: An Affirmative History and Definition. Amhert, New York, Prometheus Books.

• Smith
• Materiisma filozofio Arkivigite je 2006-06-25 per la retarkivo Wayback Machine
• Traktaĵo pri la principoj de la homa sciaro Arkivigite je 2004-02-07 per la retarkivo Wayback Machine

• En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Materialismo en la hispana Vikipedio.