Garlleg

Garlleg
	Planhigyn garlleg
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Plantae
Ddim wedi'i restru:	Angiosbermau
Ddim wedi'i restru:	Monocotau
Urdd:	Asparagales
Teulu:	Amaryllidaceae
Is-deulu:	Allioideae
Genws:	Allium
Rhywogaeth:	A. sativa
Enw deuenwol
	Allium sativa; L.

Rhywogaeth yn is-deulu Allioideae y nionyn yw Allium sativum, a elwir yn garlleg yn gyffredin. Mae ei berthnasau agos yn cynnwys y nionyn, y sialotsyn, y genhinen, a'r genhinen syfi.^[1] Defnyddiwyd garlleg ers gwawr hanes a cheir cofnodion cynnar o'i ddefnydd mewn coginio a meddygaeth. Mae ganddo nodwedd lem, blas sbeislyd sy'n aeddfedu a melysu'n gryn lawer â choginio.^[2]

Cysylltir y llysieuyn â Ffrainc yn draddodiadol, er i'r cysylltiad hwnnw bylu bellach gyda globaleiddio a rhannu traddodiadau bwyd.

Storfa arlleg wrth dŷ preifat yng ngogledd Ffrainc

Rhennir bwlb garlleg, y darn mwyaf o'r planhigyn a ddefnyddir, yn sawl darn llai a elwir yn glofau. Ceir rhywogaeth o arlleg sydd gyda un clof yn unig hefyd, sy'n frodorol i dalaith Yunnan, Tsieina. Defnyddir y clofau fel hedyn, am gymeriant (amrwd neu wedi'i goginio), ac am bwrpasau meddygol. Bwyteir y dail, coesynnau (llun), a blodau (bylbynnau) ar y pen (fflurwain) hefyd, ac fel arfer pan maent yn anaeddfed a thendr o hyd. Yr haenau papuraidd, amddiffynnol neu'r "groen" ar ddarnau amrywiol y planhigyn a'r gwreiddiau sy'n tyfu o'r bwlb yw'r unig ddarnau a ystyrir i fod heb ddefnydd mewn coginio.

Marchnad yn Dinan, Llydaw 2007 yn gwerthu garlleg a nionod

Rhinweddau meddygol

Fe'i defnyddid dros bum mil o flynyddoedd yn ôl gan yr Arabiaid, fel meddyginiaeth.^[3] Mae'n llawn o Fitamin B, Fitamin C, Fitamin D, copr, sinc, alwminiwm, manganis, sylffwr a haearn. Gellir ei ddefnyddio fel antiseptig organig hefyd, neu i ostwng pwysedd gwaed uchel, sŵn yn y glust, pendro, cramp, dolur rhydd neu wynt yn y stumog. Fe'i defnyddid ers talwm, hefyd, i ladd llyngyr ac i atal gwaedlif yn y ffroenau.^[4]

Dengys ymchwiliadau diweddar drwy'r byd fod garlleg yn dda i ymladd clefydau sy'n ymwneud â'r galon.^[3]

Cyfeiriadau

↑ Eric Block, "Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science" (Cambridge: Royal Society of Chemistry, 2010)
↑ Gernot Katzer (2005-02-23). Spice Pages: Garlic (Allium sativum, garlick). Adalwyd ar 2007-08-28.
↑ ^3.0 ^3.1 [1] Prifysgol Merryland
↑ Llysiau Rhinweddol gan Ann Jenkins, cyhoeddwyd gan Wasg Gomer, 1982.

Gweler hefyd

Atlas o mathau wahanol o garlleg
Craf y Geifr (Garlleg gwyllt)
Meddygon Myddfai
Llysiau Rhinweddol
Rhestr o afiechydon a phlanhigion gyda rhinweddau meddygol

Eginyn erthygl sydd uchod am blanhigyn. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato

[1] Eric Block, "Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science" (Cambridge: Royal Society of Chemistry, 2010)

[2] Gernot Katzer (2005-02-23). Spice Pages: Garlic (Allium sativum, garlick). Adalwyd ar 2007-08-28.

[umm.edu-3] 3.0 ^3.1 [1] Prifysgol Merryland

[4] Llysiau Rhinweddol gan Ann Jenkins, cyhoeddwyd gan Wasg Gomer, 1982.

[1]

[2]

[3]

[4]