Fitamin C
 | |
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | math o endid cemegol  |
|---|---|
| Math | tetronic acid, Asid ascorbig |
| Màs | 176.032087976 uned Dalton |
| Fformiwla gemegol | C₆h₈o₆ |
| Enw WHO | Ascorbic acid |
| Rhan o | response to L-ascorbic acid, L-ascorbic acid biosynthetic process |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Fitamin a geir mewn bwyd a ddefnyddir fel atodiad dietegol yw Fitamin C, a elwir hefyd yn asid ascorbig ac L-ascorbig. Mae clefri poeth yn cael ei atal a'i drin gyda bwydydd sy'n cynnwys fitamin C neu atchwanegiadau dietegol. Nid yw'r dystiolaeth yn cefnogi defnyddio yn y boblogaeth gyffredinol ar gyfer atal annwyd.[1][2] Fodd bynnag, mae yna rywfaint o dystiolaeth y gallai defnydd rheolaidd leihau annwyd.[3] Nid yw'n glir os yw atodiad yn effeithio ar y risg o ganser, clefyd cardiofasgwlaidd neu ddementia.[4][5] Gellir ei gymryd trwy'r geg neu drwy chwistrelliad.
Yn gyffredinol, mae fitamin C yn cael ei oddef yn dda. Gall dosau mawr achosi anghysur gastroberfeddol, cur pen, trafferth yn cysgu, a fflysio'r croen. Mae dosau arferol yn ddiogel yn ystod beichiogrwydd.[6] Mae Sefydliad Meddygaeth yr Unol Daleithiau yn argymell peidio cymryd dosau mawr.[7]
Mae fitamin C yn faetholiad hanfodol sy'n gysylltiedig â thrwsio meinwe a chynhyrchu enzymatig o rai niwro-drosglwyddyddion. Mae'n ofynnol ar gyfer gweithredu nifer o ensymau ac mae'n bwysig ar gyfer swyddogaeth system imiwnedd.[8] Mae hefyd yn gweithredu fel gwrthocsidydd. Mae bwydydd sy'n cynnwys fitamin C yn cynnwys ffrwythau sitrws, brocoli, sbrowts, pupur coch amrwd a mefus. Gall storio neu goginio'r bwydydd yma yn lleihau cynnwys fitamin C sydd ynddynt.
Darganfuwyd fitamin C yn 1912, ynyswyd yn 1928, ac yn 1933 cafodd y fitamin gyntaf i'w gynhyrchu'n gemegol. Mae Fitamin C ar restr o Feddyginiaethau Hanfodol Sefydliad Iechyd y Byd, fel y meddyginiaethau mwyaf effeithiol a diogel sydd eu hangen yn y system iechyd.[9] Mae fitamin C ar gael fel meddyginiaeth generig a chyffur dros y cownter. Yn 2015, roedd y gost gyfanwerthol yn y byd yn datblygu yn llai na US $ 0.01 y dabled.[10] Yn rhannol am ei ddarganfyddiad, enillodd Albert Szent-Györgyi a Walter Norman Haworth Gwobrau Nobel 1937 mewn Ffisioleg, Meddygaeth a Chemeg, yn y drefn honno. [11][12]
Ffynhonnell fitamin C
[golygu | golygu cod]Planhigion
[golygu | golygu cod]Cymerwch 100 gram o'r llysiau a'r ffrwythau canlynol, ac fe welwch yn y tabl faint o fitamin C sy'n bresennol ynddynt.
| Ffynhonnell | Faint / Swm (mg / 100g) |
|---|---|
| Plwm Kakadu | 3100 |
| Camu Camu | 2800 |
| Bochgoch | 2000 |
| Acerola | 1600 |
| Seabuckthorn | 695 |
| Jujube | 500 |
| Indian gooseberry | 445 |
| Baobab | 400 |
| Cwraints duon | 200 |
| Pupur Coch | 190 |
| Persli | 130 |
| Gwafa | 100 |
| Ffrwyth Ciwi | 90 |
| Brocoli | 90 |
| Loganberry | 80 |
| Cwraints cochion | 80 |
| Ysgawell | 80 |
| Wolfberry (Goji) | 73 † |
| Lychee | 70 |
| Cloudberry | 60 |
| Ysgawen | 60 |
| Persimmon | 60 |
| Papaya | 60 |
| Mefus | 60 |
| Orenau | 50 |
| Lemon | 40 |
| Melon, cantaloupe | 40 |
| Blodfresych | 40 |
| Garlleg | 31 |
Cig anifeiliaid
[golygu | golygu cod]
Gallwn gael ein fitamin C hefyd o gig, yn enwedig iau. Does na fawr ohono mewn cyhyr fodd bynnag. Cymerwch 100 gram o'r cigoedd canlynol, ac fe welwch yn y tabl faint o fitamin C sy'n bresennol ynddynt:
| Ffynhonnell | Faint / swm (mg / 100g) |
|---|---|
| Iau llo bach (amrwd) | 36 |
| Iau eidion (amrwd) | 31 |
| Wystrys (amrwd) | 30 |
| Wyau Penfras ('roe') (wedi'u ffrio) | 26 |
| Iau Porc (amrwd) | 23 |
| Ymennydd cig oen (wedi'i ferwi) | 17 |
| Iau cyw iâr (wedi'i ffrio) | 13 |
| Ffynonell | Faint / swm (mg / 100g) |
|---|---|
| Iau cig oen (wedi'i ffrio) | 12 |
| Calon oen (wedi'i rostio) | 11 |
| Tafod oen (wedi'i ferwi) | 6 |
| Llaeth dynol (ffresh) | 4 |
| Llaeth gafr (ffresh) | 2 |
| Llaeth buwch (ffresh) | 2 |
Darganfod fitamin C
[golygu | golygu cod]Roedd tîm o Hwngari rhwng 1928 ac 1933 wrthi fel lladd nadroedd yn ceisio profi bodolaeth asid ascorbic, dan arweiniad Joseph L Svirbely ac Albert Szent-Györgyi. Yn 1937 derbyniodd y ddau wobr Nobel mewn meddygaeth am eu gwaith.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Fact Sheet for Health Professionals - Vitamin C". Office of Dietary Supplements, US National Institutes of Health. February 11, 2016. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 Gorffennaf 2017.
- ↑ WHO Model Formulary 2008 (PDF). World Health Organization. 2009. t. 496. ISBN 9789241547659. Cyrchwyd 8 Rhagfyr 2016.Check date values in:
|access-date=(help) - ↑ "Vitamin C for preventing and treating the common cold". The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD000980. Ionawr 2013. doi:10.1002/14651858.CD000980.pub4. PMID 23440782.
- ↑ "Effect of antioxidant vitamin supplementation on cardiovascular outcomes: a meta-analysis of randomized controlled trials". PLOS One 8 (2): e56803. 2013. Bibcode 2013PLoSO...856803Y. doi:10.1371/journal.pone.0056803. PMC 3577664. PMID 23437244. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3577664.
- ↑ "Vitamin C: Promises Not Kept". Obstetrical & Gynecological Survey 71 (3): 187–93. March 2016. doi:10.1097/OGX.0000000000000289. PMID 26987583.
- ↑ "Ascorbic acid Use During Pregnancy | Drugs.com". www.drugs.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 Rhagfyr 2016. Cyrchwyd 30 Rhagfyr 2016.
- ↑ Institute of Medicine (2000). "Vitamin C". Dietary Reference Intakes for Vitamin C, Vitamin E, Selenium, and Carotenoids. Washington, D.C.: The National Academies Press. tt. 95–185. ISBN 0-309-06935-1. Cyrchwyd 1 Medi 2017.Check date values in:
|access-date=(help) - ↑ "Vitamin C". Micronutrient Information Center, Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis, OR. 14 Ionawr 2014. Cyrchwyd 22 Mawrth 2017.
- ↑ "WHO Model List of Essential Medicines (19th List)" (PDF). World Health Organization. April 2015. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 13 Rhagfyr 2016. Cyrchwyd December 8, 2016.
- ↑ "International Drug Price Indicator Guide. Vitamin C: Supplier Prices". Management Sciences for Health, Arlington, VA. 2016. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Mawrth 2017. Cyrchwyd 22 Mawrth 2017.
- ↑ "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1937". Nobel Media AB. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Tachwedd 2014. Cyrchwyd 20 Tachwedd 2014.
- ↑ "Nobel Prize 1937 to Albert von Szent-Györgyi: identification of vitamin C as the anti-scorbutic factor". Acta Paediatrica 98 (5): 915–9. Mai 2009. doi:10.1111/j.1651-2227.2009.01239.x. PMID 19239412. https://archive.org/details/sim_acta-paediatrica_2009-05_98_5/page/915.