Asa Ati Ise Yoruba (Adeboye) PDF
Asa Ati Ise Yoruba (Adeboye) PDF
Asa Ati Ise Yoruba (Adeboye) PDF
Awc;m Yoruba
3 tk6 ile 46
VII
yli, bi okun Aye b{1 ti ja, ¢d¢! Oro ni wQn 11 lQ, ~l1ik~ni ninu a
h(1 si. 6 gbe brl~aala, 5Q ¢ 51 lie IfoD. 6 gbe Sango, (, ju u si
aW<,)n IrlJnm91~ k6 SQ fun Obilt~d,l I11Q. Iou W,l bi bri~':l(\la, 0 si K()so. 6 gbe Oya, 0 SQ Q si lie In:\, 6 gbe E~l.Il,:J~gbara, 0 5Q Q
pc Onjmnila lati SQ fUn un. ()runrnlla si ni ki 0 rubQ: Ounjr,:, si Ketll. 6 gbe Sanp¢nmi, 0 SQ ¢ s'ade lpopo. 6 mu OrunmHa,
~ran, ati QpQIQpQ Qtl Qka. ()ri~,a,il:l rullQ, 6 si ran~~ pe Oro lati <'J SQ Q s'ode OWQ.
wa ba olin j~ ybQ. Oro fyran ounjy PUPQ, 0 j~, 0 !l1U, 0 Sl yo Nigba ti Ori~3(\l<i 11 rin IQ a fun ara r~ oi ori~iri~i orukQ. Ni
finafina. Nigba ti 6 ya, Qti byry si i paa. 6 si sun 1Q. Nigba yii ni (koyi, Antete; ni Ejigbo, Ori$<l Ogiyan; ni Ogb6mQ~6, 6ri~a
E~ll wa SQ fun Ori~Mtla kl II YQ 'lglxI (wa' l1i iha r~, 0 si YQ Q. Popa; ni lle Ifon, bri~a OIMon; ni If~-Odan, OrJ~a If¢; ni
Nigba ti l) ji, 0 wa 'lgb{1 (wa' k6 rii, 0 Sl bt;r~ si i binu. AWQn Ad,itan I'Ab~okuta, Ori~a Ad,it,ln, nl ilu J;:gb,i-Ori~a Ij~un, ati
IrunmQI~ ba pe e pe ti (') ba f¢ ri 'Igba lwa' ki 0 rQkin It,ln 'lgb,1 ni (kire, 6ri~il Ikire.B~lyli ni Ob:lt~\.Ia b~r~ si kiri aye ti t) si nj~
Iwa' mla. Oro k6 Ie ~e cyi, oju r~ si wal~. Eyi ni 0 lllU ki Oro ori~iri~i orukQ, ti <'J si di a-l1i-yi-kay~\ 6ri~~I. Nigba ti 0 cia b~lyli,
maa ke kiri pe: gbogbo aWQI1 ()ri~,I~\Va tun pcjQ I'QdQ Ori, WOI1 wei yanu koto,
Mo muti, !nutl;
wQn wa f'orin sii pe:
Mo In<;:lnU, ln y l11U;
Ori 1'6 In,1 ja jll wQI1 0
Mo ju \V~I nu.
Or! I'l) Ill,! j~1 ju wQn
AWQo QmQde Oro yoo 51 !l1,1a dahlin pe: ~ni 1'Ori d{\ ko I'Marawe
o 0
qka.
o 0 gun. A~Q fun fun ni aWQn ~l~sin Ori~a yli maa it 'to.
InU t.;mu.
Gbogbo iyl odo ti () ~¢ ni is<II¢, )!idi ni ilu miiran a fi ¢gusi··~~gba" Ni ilu miiran aWQn t;1~gun r¢
lyi wQn ko Ie 1'6 ti 05:1. kc) gbQd¢ jt; r;g~ tabi aasa. Nibi ti a ba si ti it pe Orisa yH ni
L'a d'ifa fun Qbauil{\ O~(;yr~-igbo ()ri~a eeraan, a ko gbQd¢ ~:e ase ti 6 ni agbada ninu flm un
Ti gbogbo InlnmQI¢ 11 Je'ri pc, 0ri~a yJi ni QjQ ti aWQn eniyin fi rJ bQ Q, QjQ yii si ni a gba, si
AWQn yoo gba Qkan ninu orik] r¢. ,.\j<\ isinmi r¢. AWQn babanla wa it bQ Ori5a bii a~oju Olodumare,
Qrunmllil AgbQllmiregul1 yt.;hun. \~()n 5i gba pe, Olodumare fun Ori~a yii oi a~~ ati bun agan
E~u balu F;:1¢gb{WH OgQ y~ra. I\HnQ eyi ni 6 si mu ki w~m rwia ki i ni:
Ko si Ifa tii ni iyi kQja Ejiogbe. Ori~a Adatan Apapa laHai
Ahi~t; ni a n a~t; fun. Ahigbo Qf~ a bi iwomQ were.
Ejlogbe iWQ m,l I'Qba gbogbo WQIl.
Gbogbo odo' kcckeckec ti 6 ba 5Q pe Hi ;1 ba ki Ira Ogbe-di, a 0 ri j pc Qbiltala ati Oninmila ni
t )jodumare fun ni a~r; ati maa fi QmQ da obinrin I'Ql<i.
Ti Okun ko St I'aye.
Gbogbo WQIl ni i gb<; 1{IlI-hili. OGBrA)!
Bi p{lpa b<i j(\ eruku a SQ I'bju wQn,
Mo, tQfQ Qhi I'QwQ QiQsa ibikcji odo, Bi Qj<> iku abarameji b:i dam I'aye,
L'b t6 ni i jt; d'QjQ iku <;nL L'QjQ ti wQn yoo na ado QmQbibi
Odu If{1 ti a kQ si 6ke yli fihim gbangba pc lati ode Qrun ni O!!bc-Di ni gbogbo ~ran ~ni ti r; ba. j~
I;:h;di<l ti fJ Ori~Mlhi ~e olari aWQn IrunmQI¢ rode aye. Bi 0 si ti (>t<,'lIQ eniyan ni yoo maa da.
19
18 \
QrunmiJa ni a ~e ¢yin ko mQ pe
hvin QdfJ: nii ta irinw6 l;f¢n,
Ki aWQ!1 h{mmQ]~ t6 tun jade l'alade"Qwn, Olodumare flm Iwin qdf; nil ta irin 0 yfQn.
Qrunmila ni a~~ ati kQ gbogbo aye ni Wi, 6 si fun Obatal<i ni Iwin a maa ta myta ajagbo,
a~t; ati rna-a fUn gbogbo ¢da qWQ R~ ni im¢ri'm. AWQn mejMji o mail ta l'<;:ka f,Jrlln,
yii si rubQ ki wQn rna. $e ja 1'6de aye, ati ki wf)n Ie ni alumisin Ki 6 Ie ba it dunni janjan hi abajQ.
pUPQ! ki orukQ aWQn mejeeji ma baa parun titi ayeraye. rni ti leo duro gbQ (,:j9,
Ki wQn ma ba,l. ja ni'le aye, ()l{~ ClIli$Q ~?(; wf)'diJ MQja Apa.
Iba ni ilJ. jll fun oniba. Ida fIe ogtin bi orf bo a N1.
20 21
Oninrnlla rmi si-keji,
A bu me-mo bi ani,
Ogun mu sl-s-keta,
o ke kaara ke koro,
Sango mu sl-s-kerin.
TH s'QIQrQ di jlnjinni.
Oludamoran, atieni QWQ Qtun Olorun, ni E~u naa j~ a~oju rfworo tiil-f,re; n
ti awon okunrin maa ri eta si Qd ni a 11 tete
pataki. ~ugbQn ohun pataki ti a me> nipa E~u ni pe, 6 j~ Irun ctll ~WQn aworo E~u mQ. Obinrin ni 6 PC> jia nirlu aWQn aworo
mQI~ ti a gbe i~~ alam6jut6 Ie I'QWQ. E~u nH ri e;ni ti ko sin E.~u ~Y81:lQn wQn ki I da e;re; si..
30 31
OrTkJ EJu: Oni tr wljQ wijQ,
Apatapiri elebara ko
tla ta 'kun 6 r'orun.
. Pepeye ni 'gbe.
Nj~ tla, jQw¢ ta 'kun
Ki 6 wa gba ire o!
6-f'~s¢.rnejeeji-fa-nnkan-¢na-jQ.
n 33
w r
, I
I
yli I'okan, 6 sl SQ fUn iro pe ki 6 t6 Ie tun ba oun 10 pe;, 6 ni lati Pakunde Awo As~yln,
~e oro ti baale Olin maan~e. Iro gba lati ~e oro yli. Oblnrin yii L'6 difa fUn As~yln MQkin,
sl fi aake la igi 6 SQ fUn iro pe ki 6 ki oju ara bQ ~Ia igi yii, iro OmQ Ast; tii mu'mi kikan I'agbada.
sl ~e b~¢. Bi iro ti ~e eyi ni oblnrin yii ba sare YQ aake, iro ko sl t ba pakunde Awo As~yln,
Ie YQ oju ara r~ mo. Ob\nrin yli sare IQ si ile ~ugbon- ko Ie SQ As~yln n mu baba r¢ bQ O!
fUn QkQ r~. Idi igi yii ni iro ku sf. Lati Qjo naa ni a sl ti n peigi As~yln n mu baba r¢ be;, wa'ie.
34 35
Ohun Ii wonfi n gbe oro. Egungun iro, igi ara (oro ti a ba fi N igba ti 6 p~ awon iyawo ode yooku mo asiri obinrm yli,
" mejeeji yii gbe ni a r1 pe ni baba agba) ati igi aparun. won 51 bere sil fi se ~f~ pe, 'Maa je, maa mu, aWQ re n be ninu
Nigba ti a ba gbe oro tan, ti a so bwu mo-on ni idi, a 6 tun aka'. Nigba ti o p¢ obinrin yli pinnu lati wo inu aka, ki oun sf
wa so owu gigun yii mo QpaapanJn tabi igi ti 6 ba le ti 0 si 10 mo ohun ti n be nibe, Nigba ti 6 de idi aka ti 0 ~ii wo, 6 ba
bi osunsun, k i a to le maa fi oro. aw¢ r¢ IjQ5i ti 6 be,) si inu ogan. 6 gbe awe:> naa wQ ati lwo re, 6
Nnk an irubo Oro, QpQIQpQ ohun ni a Ie fi nibo f''oro sugbon si di eranko efon pada. Eranko efon yli r1 binu IQ ba QkQ r~
ohun irubo ti o se pataki ju ni ~fQ ekuya. AWQn ohun ti a tun fi ninu oko, lati ~e e ni ijailba nitori pe 6 ti tu a~iri r¢ fun awon
orogun reo Bi ode yli ti ri efon l'ookan ti () ri ku fisanf'lsan bo,
ri rubo ni: asaro, oruko, akuko adle, iyan ati Qb~ egusi.
ara fu U, 6 sl pe awon QmQ meseesan ti obinrin yli bi fun un lati
8. (>ya. AWQn agba babalawo r1 SQ fun ni pe Oya pe meji. duro n'iwaju oun ati lati da althO bo oun, kf won si maa korin
Oya kiinni ni eyi ti 6 ba awon lrunmole w'aye, ekeji si ni Oya, pe:
iyawo Olukoso ItioJu, Sango eyi ti 6 ie Alaafin ni QYQ lie. Awa I'QmQ oniyan egun
Gege hi Wm isehlnbaye ti 5Q fun wa, Oya ak¢kQ jt; eyi ti 6 ba Awa I'QmQ QIQti ape.
awon onsa tele awon Irunmole w'aye. Ohun ti 0 si fi idi itan Bi efon ti de QdQ awon orno r¢ ti 6 gbo orin ti won 11 ko, inu
yii mul~ ni odu Ifa ti 6 5Q bayii: r¢ ro, 6 si pada s'ehin. Fifo ti efon fo s'oke, enikeni ninu won
Agbanrere a bi iwo kan soso girogiro. ko ri i mo, a fi aw¢ r¢ ati iwo ori r¢ ti 6 bo sil~. Saba ode ati
Babalawo ode 1'6 difa fun ode, awon QmQ r¢ si gbe iwo efon yii won si bere si i bo Q. Bayli ni
Ode n IQ si Igb6 Oje, Orisa Oya se bere. Idi yif 1'6 5i fa .t ti won f maa 11 pa {I I'owe
Eluju rije ni megun aaro. pe: 'Oya 1'6 t6 iwo efQn-Qn gbe ati owe keji ti wQn 11 pa pe:
Wqn ni ki Qde 6 ~ebQ ~nu M6ra, Ode ti r1 tQ ef¢n I'¢hin ti Oya ni 11 ~e.
W¢n ni ki Qde 6 ~ebQ enu Mora. A1I'911 ti II b9 O)'a: iyu Oya.
W¢n ni ki Qde 6 ~ebQ enu m'~nu
Ki Ode 6 ~e ebQ ete m'ete Ami 0)'(/: iwo ef¢n, edun ara funfun, Qr~ atori ti a fin. igb.i
W¢n ni Qde yoo ri ohun Qla 1'6ko. ademu, ati are Oya-Eleylf Ili I\VO ~f¢n ti a sin owo ~YQ rn¢.
Nigba ti w¢n ki Ifa yii fun Qde, 6 ru ebQ <'> 5i kQjii si Qna igb~ Olum il'lih9: Ewur~, illnala ati Qb¢ i lasa.
r¢. Nigba ti 6 de inu igb¢, <'> gun ori igi-nibi ti 6 gbe g¢gun, 6 ri Eew9 O)'a: Agutan tabi irun llgutall ko gbQd¢ de ibi ti a b{1 fi
ef¢n ti ri b¢.6 gbe ibQn ~ugbQn bi 6 ti f¢ yin-in, ef¢n b¢r¢ s¢¢, ~e ojubQ Oya.
6 b¢ iwo ori r¢ sile ni idi Qgan, 6 ~i ¢gan piri 6 si gbe igba ate L~hin Oya ti a rnQ ni 6ri~il ylf, a tun gbQ Him nipa obinrin
r¢ nihu ¢gan naa. 6 5i di obinrin 6 kQ'ri 5i Qja. Baba Qde yii ri alagb{ml kan ti Sang6 f~ nigba ti 0 j¢ AI{lafill I'OyQQ-lIc. Nitori
ohun ti 6 ~el¢ 6 ya a I'enu, 6 si sQka1e I'ori¢gun. Odtr naa IQ si agbara ti 0 nf yif, Sango fi ~e ilayo r¢. AWQn babanla wa b~ru
idi Qgan yii, 6 si k6 aw¢ ati iwo ti ef¢n yii b¢ sile, 6 wa t¢le Sango ati Oya tii ~e QkQ r¢. ibikibi ti Sango ba si gbe jil. ti
eranko ti 6 di obinrin yil, titi ti 6 fi mQ ibi ti 6 gbe j<'>koo I'¢ja. aWQn On[~ango b{1 Ii ri ~dun ilr{1 Il1cji ti Silngl) nib~, wQn gbil pc
Ode wa gbe aw¢ eran yii 5i 'nu aka lati fi pamQ Sl 'b¢. Ode yii aWQn yoo ri m~rin ti Oya nib~. Ti OY.I yilt¢ si ti Si1l1go nitori
wa paar¢ ¢wu, 6 k¢ 'ri si Qja. Nigba ti 6 de Qja, 6 IQ s'QdQ pc funfun ni tie. Orin tf aWQn Oni~i1l1go s{I{lbil maa 11 kQ fun un
obinrin yil, <'> si SQ fun un pp. oun fe f¢ e. Obinrin naa beere pc niy;:
~e Qdtr yii ri oun ni, Qde si da a I'ohun pe oun ti ri i. Obinrin yli Oya 1'6 roro to j'QkQ IQ,
wa bi Qde bi yoo ba Ie m'enu r¢ duro, Qdtr si ~e ileri pc oun yoo Oya 1'6 roro 16 j'Qk<,) IQ.
Ie ~e b¢¢. Obinrin yii bel Qdtr wa 'Ie 6 si di iyawo r~, 6 si bi Okara roro ju S.\ng() 0,
QrnQk.unrin mesanan fUn un. Oya 1'0 roro j'QkQ IQ.
36 , 37
AWQn oloya ncia a sl maa dahlin pe: Egungun ti Olodumare fun Laparipa ki i se eyi ti 0 da aso bo
\
Okara ko roro, ori, sugbon 6 dabi ori. Bi Lapanpa ti gba kinni ti 6 dabi or! yii,
Eni ti 0 ~¢ n l'Oya ri pa. o ri pacta bo wa s'aye. Oorun mimu si ri y¢ ori ti Laparipa rmi
Ortk! Oya: lya 0, Oya 01 l'owo. Okunrin yii ronu ohun ti 6 Ie se, nigba ti 6 si di pe ori
Egungun Onira QW¢ r¢ n y¢ tan IQ, ni 6 ba mu orr tl 6 YO ku, 6 SQ Q si enu pe
Sebi Oya ni Iya mi ki 6 rna baa YO tan. Nlgba ti 0 YQ sf ile aye, igbe 'Mo de, tf 6
Subtilade lya 0, Oya 0 f~ ke ni ohun re ba yf pada, nitori pe or! ti san si i l'ofun. Didun
Al¢ daindain g'ori odan ti y60 dun, ohun r~ kojo ti eniyan gidi mo, oju si b~r~ si til.
Layinka QmQ yeye owo o ronu ohun ti oiin tun Ie se, nigba naa 1'6 ba mu aso 6 da a
Erinfolami a win ni kun t'Qw¢ eni b'ori, bl 0 bel si f¢ sQrO, ti 0 ba dun ti ohun r~ ba yate;> si t'ara
o gba l'QwQ QIQr¢ F'otosi aye awon eniyan a rnaa sa fun un, ni won ba SQ 0 di egungun,
Ona Keii: Ni igba laelae, QmQ orno Odudua kan wa ti oruko r~
Orim ti ko ba sunwon
Nii le gbandikan si n j¢ Obonba. Okunrin yii bi QmQ meta, oruko won ni Alara,
Gbandikan l'Oya a Ie Ajero ati Elekole. Nigba ti awon orno wonyi d'agba won nika
o jo ilu 0 fa Hi! ya
IQ si ibi ti 6 wu won. Olukaluku won si j'oba ; sugbon iya won
Erinfolami 0 seun
pa awon meteeta nitori pe aj¢ ni. Nigba ti 6 ya awon QmQ ti
o see bi ni I'QmQ
awon m¢t¢~ta bi d'agba won si f¢ j'aye awon baba won, sugbon
Ka ni bi 0 ti se to
eru lya baba won ti 6 j¢ aj¢ n ba won. Ni awon QmQ rneteeta ti
B~~ ni iWQ Oya n s¢r¢
y60 j'oye yii ba IQ si oko alawo, Ifa yii wa jade si won:
Enlkan iba ti Ie ko 'ju re
PaMa t¢~r¢ nil l'eke omi
Ki ni n ba Q l'~ru
L'6 difa fUn Obanba 1'6
EdnfQlami ti 00 lee ~e
T'¢run [¢ wa aye.
Orin; 19ba yi I'a m¢ pe a tun 1'0ya
38 39
Die Ninu AW(Jn Ori$o Igi: lroko, Araba, Ose, Ayan tabi Om¢,
Bayi! ni awon QmQ wonyi j'oye baba won ti Egungun si di
Igi nla, Igi Ara, Peregun.
Ori~a ti won ri bol'cdcodun ni ile Yoruba fun Iranti awon eni
won ti 6 ti ku, Die Ninu AW(Jn Oke: Oke 'Badan, Oke Ayegun, Oke Odan
Aw(m ~ltsin 'Egungun: Alapinni, ni olori eleegun. Alagbaa, ni anbon, Oke 'Ragbiji, Oke ldanre,
olori awon Oje, oun naa ni 6 t~le Alapinni. Alaran, ni 6 t~le Die Ninu AW(Jn Ori$o Ewe: K66ri ati Ori.
Alagbaa. Eesorun, ni 6 t~le Alaran (obinrin). Akere, ni oye r~
kere ju. Oj~, ni gbogbo eleegun, AW(Jn Emi Ii a koJe ri mo ti 0 n bo: Egungun-e-Ia ti ~ alaye
l'ori ori~a yii.) Egiingun Egbe, ~y¢, Igunnuko, Eluku, Eluju,
Ami Egungun: Atori eyi ti a fin ti a si dipo.
G¢I¢gd~, Elu, A~mQ.
Ohun Jrub,,: Oruko, akuko, obi ati ¢I~I~-QI~I~ se patak] ninu
ounje ti a fi ri bo Egungun; idi yli ni 6 si mu ki a rnaa ki Ol6kun .. Ni igba laelae, ni igba ti iwa ~~, il~k¢ j~ ohun ti i maa
Egungun bayli: hu jade ni il~ bi awon koriko miiran. Enikeni ti 6 ba si ri ibi ti
A j~ ¢I~I~ rna Ie e sare, il~k~ wa yoo sare IQ SQ fun oba pe il¢k~ hu l'ori il¢ oun. Bi oba
A ie moinmoin su s'aso, ba ti gbo eyi, ko gbodo rna rube: eyi si ni awon -ohun oro
Egungun ara oko. Irubc: Eyele, lgbin, maahiu, ewure, ekuru, ¢wa, ati awon nnkan
mliran ti enu Ii k W on yoo ko awon ohun oro yli IQ si ibi ti
Orikl Egungun: Odun pe Awo Elejio,
il~k¢ gbe hu, won yoo si rube. Lehin ti won ba rubo tan, awon
O~U QmQ arinnako,
eniy~n yoo wa bere si gbe il¢ yi il¢k¢ yii ka titi ti won yoo fi
Aj¢dun wa ro de awo Arosinko,
kan amu nla nibi ti il¢k¢ ti 6 j~ jade ju yli ti bere. Nigba ti won
Odun I'a r'ata, odun I'a robi,
ba kan arnu yii, won yoo ri kinni kan ti 6 dabi idaso ti 6 ni
Odun wa di peregun,
orisirisi aWQ il¢k¢ l'enu amu yii. Bi ideri ikoke ni kinni yii ri,
Odun ni peregun yeo
oun naa ni a si Ii pe ni Olokun, Nigba ti won ba si Olokun yii,
Aj¢dun wa ro de awo, Arosinko.
won yoo wa opolopo il¢k~ jade lati inu amu yii, idaji il¢k¢ yil
Egungun Oj~ ya wa j'iYQ wa fepo.
j~ ti Qba ilu, iy6ku si j~ ti aWQn ti 6 wa il¢k~ jade. Ninu aWQn
Adudamada bi ~ni p'ori,
il¢k~ yil, ti wQn ba ri aWQn ti ko lu oju, wQn 6 k6 wQn jQ si oju
o yo fun sara re 10 yin
kan naa, wQn yoo .si ~e etutu ti 6 y,,:, wQn yoo da a~Q bo 6,
Yaagb6 yaaju bi O~un lweru.
nigba ti 6 ba si di ijQ keji gbogbo il~k¢. yii yoo luju. Ohun Qla
Agbalagba ya wa j'iYQ wa j'epo.
OGBt .ht
Ogbe wa te k'ara 0 ro
won,
L'o difa fun Yemowo,
Ti yoo se aya Obatala,
L'QjQ ti yoo ko gbogbo obinrin s'ehin
LQ si ilu okunrin.
A ni kl 0 ru owa m~waa,
Eyele mewaa,
Egbaawaa cwo,
Ki gbogbo okunrin
Le maa wa won.
Nigba ti won ba de ohun,
Yemowo gbo 0 ni ebo,
.t;:bQ r~ si da..
Wiwa l'okunrin wa obinrin.
A ti ka QpQIQpQ awon Orlsa, bii Koorl 6ri~a ewe ati Ori Eni,
o waa ye ki a fi alaye die pari QrQ nipa igbagbo awon Yoruba.
Alaye ti a ti 'se ~aaju ti fihan gbangba pe lati agbedegbede iha
Iia Oorun ti awon esln igbagbo, imole ati ti awon luu ti waye
ni ti awon babanla wa naa ti wa, a si ti ri i daju pe esin awon
babanla wa yii de ode aye sin esin igbagbo ati ti imole ati pe 0
soro lati mo eyi ti 6 koko d'aye ninu esln awon baba wa ati
¢sin awon luu. AWQn miiran tile gba pe I'ara esln mejeeji yii ni
esln Igbagbo ti jade. Bi a ba gba eyi si Modo 6 j~ ohun i~ina
lati pe Yoruba ni Kenferi nitori pe oruko Yoruba gan-an ¢sin
ni 0 n Je b~¢, ati pe awon babanla wa mo titobi, iyi ati Qla
Olodumare. WQn rno pe 'ko-gbowo-ko-gbobl' ni OJuwa ti awon
44 45
o, () ruiJ.bi yni pe qrnq ni i k¢k¢ fi iEma ¢k¢ leI~ fun
;hvyn. ; in! ~k¢ bayii ni it il ni ~k¢ a.binim¢. Di~ ninu
i:,yi ni:
r'1;
-i,
"
E K' () I - ,
,
(a) Ti (lilly M. b¢r~ 51 i sunk(m nigba. ti ebi ba n pa a; bi iya I
.J ;,
.. __
-.
~. t. _ _
. - -- -- -- -
.,,----,-, - ------- ----- ~ - -
QffiQ ba j~ ~ni ti 6 nf ifma, eyi y60 fi asiko ti y60 maa fun QmQ
I
~e ni lati k¢ QffiQ. AWQn bahanlav.la a si maa gbiyanju Iati fi run ara, iya tf 6 ba fura y60 da QmQ naa, y60 si fUn un ni aaye
1
1~l
iyat¢ ti 6 wa ninu ahHk¢ QmQ ati ftk¢Qgba QrnQ han. Itij-u ati lati to. Bi QmQ ba f¢ yagb~, 3.PvVf<;: yii kan nM! ni y60 ~e fUn
1"
¢gzm ni fun obi QmQ ti a hi tf a ,) k¢, ~\lgb¢n l'ara QmQ tf a k¢ lya r~. Eyi j~ ohurl ti aWQn agb~t ile maa n m6jut6, nitori iru
ti ko gba ni ahuku wa. 'Al1ig ymQ bi QmQ r~ tan, airn¢ ¢ll j6 ku iwa b¢¢ yoo j~ ki aWQn Qmy jasi afinjtl QffiQ.
II,
si ow¢ r~'. Nibi ti ~kQ He ~e pihiHd to Yaruba gba pe ki a ma ri (d) Ti il~ b3. ~u, tf QrnQ b~r~ sf i lee, tf 6 SI n ja ogun ara I~hin 1:
c,mw bi san ju ki a bi QmQ ti ko ni ¢k¢ 10; eyf ni 6 SI fa aWQn iya r~, oom ni 6 mu irtl QrnQ bay!i. "fi iya r~ b:i w~ ~ tabi sanra
bwe bfi 'Akukubi ~gb~ agfm' ati 'Ogun ni mo bi, QmQ koriko, fun un; eyi y60 51 j~ baraku fim un l¢j¢ iwaju. t
QgbQn ni mo bi, QrnQ eruw:i, kil.ka ki a bi l;gbaa obun, hi a hi
¢kan Qga, 6 t6.'
(e) Bi QmQ ba sun l'od it~ r~, ti Itl) 51 11 gbi>n on, y60 b~r~ si i ~I
maa naa ta.ntan nibi ti 0 s\m s1. Ohun t'6 dara ni pe ki iya r~ III'
tk¢ il6 ki i ~e i~~ cbi QH1Q nikan, i$~ gbogbo mQI~bi ni,
~ugbQn ~l¢ru ni i gbe e nibi ti 6 gbe wuwo, eyi ni 6 si fa a ti i~~
gbe e 19 to. ~!
1'11'1,
iya ati baba QrnQ fi gb¢dQ PO ju ti ani il6 y06ku IQ. tkQ Ifai'&We hiM 2wo~e I.
~\
Qagba tan, ipa leo Ie Ha', apejuwe l'agb¢dcy irQ, QmQ ajfmak-u kl
Ill'
aWQn obi r¢ b{l n ~c, iHi 1ati rmia gbiyanju ati maa fi wQn ~e ,1,,11
11
i sl i ya ira, QillQ ti l(kun ba bi vk11n ni y60 jo; owu ti iya ba. 51 iwa hiL IWQnyi ni di¢ ninu ~kQ aw()~e fUn QmQde: ~
gbon ni QrnQ y60 ran" Ap~l(rv ti iya ati baba ba fi lel¢ se pataki Ijlll
pUPQ nitori pe oun ni QffiQ y60 fi htlwa. i;:k¢ ile ko 1'6pin: titi ti (a) 8i QHlQ b:i 51 tl) nigba miran, dipo gbigba itl} Ma danu, iya III
QrnQbinrin y60 fi WQ ile-QkQ ni y60 maa k¢ ~k¢, bi 6 ba sl tun r¢ Ie gbe i$us¢ tabi p60 fUn QmQ naa. Bi iya ba ~e eyi bi oore ',,1
1
¢r¢me(ta 5i m~rin, QffiQ naa yM b¢r~ S1 gbe p60 tabi i~us~ fUn
1
<ii abiIekQ tan y60 b~r~ ¢k6 miiran nitori pc OPQIQPQ iriri ni 6
gb¢dQ fi ~e arik¢gb¢n ni asiko yii. B<ikan naa ni ti Qkimrin, ¢k(> ara r~ ki 6 to tQ. B~~ uaa si ni fun igbQllS¢ tabi igb~-yiya. Illil1
(b) Biobi QmQ ba tirnllQ~e(atikanhinkahln ti6 fi We( QrnQ l'~¢kiinni,
kik¢ leo I'6pin fun oun naa ti y60 fi di baalc, ti y60 SI fi j~ ipe
3JukiamQ. ~¢keji, nigba. tf y60 ba fi t6 ~¢mvrin QmQde naa y60 b~r¢ si i mu i~1
I'
Ifarawe tabi Awo~e, (iii) En~m9de ati Or~ffiQde, (iv) I~iro (kika
nnkan, iye ow6, Qj¢, QS¢ ati o~u Yoruba), (v) Ikini I6joojuffi¢,
ikini :'iti igba-de-igba, fUn aldn~e ati ori~iri~i asiko, l'~nu i~~
QW¢ :'iti QIQtQ enlyfm), (vi) twa OffiQluabi, alejo ~f~e, ibQwQ fUn
ni QffiQ naa y60 k¢k¢ maa ~e ki 6 t6 wa We( ara r¢ wo bi 6 til~
j~ pe 6 Ie ma Wv ara r~ m¢ darad:ha bi ti agbalagba.
n
(d) Bi QmQ ba ti ri i bi iy:i r~ $e rerin l'aarQ ni y60 ~e b~r¢ si
1
I.J
1
agba, it¢ju iIe, it(>ju ounj~), (vii) EewQ YoruM ati idi wQn, ati,
(viii) Owe Yaruba.
k¢ t;k¢ it¢jil eyiu.
(e) Nipa 3.wo~e iya ni QffiQ y60 $e k(> ¢k¢ oju bib¢ ati e(nu ~i~fm. r~'
!
~
I
(r) L~hin ti QrnQ ba ti ri i bi iya r¢ ~e ri. fQ~Q ni QmQ mia yoo
!" I fili,ln) (abi Ere BojubojZl
b¢r¢ sl i k¢ a~a yH nipa rifQ eklsa ati a~Q kckeke ninu igba
i~us¢ tabi igba ~rll kekere titi ti QITIQ r¢ yoo fi di ~ni ti 0 rnQ
I I'"in>ll; tabi ere o~upa ni ere QrnQde yH. Nigba ti a bli f~ b¢r¢
, I ( ' yii, I)kan ninu aWQn QrnQde ti 0 ba YQrun yoo di ynikan
a~Q ¢ fQ.
(I) L~hin ti QrnQ ba ti to QrnQ QQ{m mc160 kan ni iya yoo b¢r¢ I",it') ,6 Ie f'QwQ di i 1'6ju, 0 si Ie fi a~Q di i l'oju, yni ti a bli di
!'ojl') yii 1'0 di 'buuru'. Hi a ba ti di 1 !'oju gbogbo aWQn QrnQ
sii rnaa fi ina han an; yoo maa sun Q\V¢ QmQ ITtQ ina, yoo si
rnaa gbe e sa kuro nib¢ titi ti yoo fi tl Q"v¢ QrnQ kan ina yii. 1\' ku yoo sagQ si ibi kan, c;ni ti 0 YQrun, ti 0 di QrnQde naa 1'6ju
LMi Qj¢ yii ni QrnQ yoo ti rnQ pc ohun elewu ni ina ti yoo si y/,6 b¢r¢ sii kQrin IMi wadii bi 0 ba to ak6ko fUn oun lati ~i oju
b¢r¢ sf pe e nf 'joojoo'. Eyi j~ Qkan ninu 9r9 ti QmQde ri. kQk¢ ',>I1lQde yH sil¢ ki QrnQ naa Ie b¢r¢ si 1wa aWQn ti 6 fi ara parnQ,
rnQ ¢n pe. Li wQn to sa asala de ojuboore nibi tl a ti di QrnQ yH l'oju. Eyi
(g) Ounjc; jfjc; j¢ Qkan ninu ~k¢pataki ti a fi ri kQ QmQ lati Ili orin ti Qg,i ere yoo rnaa kQ:
kekere; nipa wiwo ohun ti iya 1'1 ~e ni QrnQ yoo fi rnQ aWQn (i) Buuru kQ kQ kQ
ohun pataki ti obf ni IMi k¢ (;m1Q nipa ounj~, aWQn bii ecwQ BanIa de de de
fQ awo ti 0 fi jc;un ati awo ti c;oi ti 6 ba jil u IQ I'¢j¢ ori ba 10. N 0 ~i adit: rni silC O!
obi ti QmQ wQn ba wa ni ir¢pQ p¢lu Qmll-ile ati QmQ adugbo. J;: param¢ o!
yan Qr¢ adugboJi yoo si da bi imul~, iru Qr¢mQde bayii ni i di Hi wQn ba ti fi ara pam¢, wQn yoo ke pe ki 6 ~i i, bi wQn ko bli
Qr~dygb~ ti 1 si j~ ki Qr~ dabi iyekan. Bi 0 til¢ j~ pe owe aWQn
:;i tii ~e tan; wQn 6 ke pe ki 0 rna ti i ~i. Bi 0 ba ~i oju QmQde
baba wa ni pe ogun QmQde ko Ie ~ere gba ogun Qdun, igba 11:1<1 tan, QrnQ yii yoo b¢r~ si 'wa aWQn tf 0 gQ, aWQn ti 6 ba tete
miran wa ti QpQIQpQ ninu Qr¢ ti a pil~ bayii ri di Qr¢ a~edal¢ Ii yoo rnaa sa asala sl ojugboore. J;:ni ti QrnQde naa ba ri mu ki
kodoro. Bi wQn ti ri ba ara wQn ~ere ni w¢n yob ITlaa re ile ara I' t6 de ojugboore ni yoo kan lati di buUru. Are yii Ie kQ lImQ
wQn IQ j~un, ti WlIn y60 si maa IQ ode nitori pe 'Ki a rin, ki a hi a ti ~e nwa nnkan p¢lu ifarabaI¢, bakan naa ni 6 5i Ie k¢ QrnQ
PQ, yiy~ ni i yy nj', a si maa mll omi adugbo ki 0 toro. Ori~iri~i ili Qna ati roQ bi a ~e n rninigQ. Suuru j¢ ¢k¢ pataki t1 a tun Ie ri
ni aWQn ere QmQde, di¢ ni a 0 si f~nuba ninu wQn. 1((> nlnu r¢.
43 49
(b) M 9nam~nd Kdyrfko Mo 1'6 s'owo gbalaja,
Mo 1'0 ~'~se gbalaja,
Bi a ba fe se are yii, awon ornode y60 joke, won 0 51 na ~se Bi ekako agerno,
gbooro sile, Okan ninu won yM duro niwaju bi oludari ere, MQnam¢na ka yii ko,
orisi orin bii meta ni a le ko lati se ere yii, AWQn orin naa niyi:
Bi eni ti 6 wa niwaju awon omode naa ti eyikeyi nimi awon
l. GALANTA. orin oke yli ni yoo maa fi owo t¢ won l'ese, eni ti 0 ba si fi
Ga1anta
Galanta, galanta, gaalanta oyeye.
a
e;>w¢ t¢ l'ese ti orin yii ba fi pari, y60 ka ese r¢ ko, Bayii ni 0
sl rnaa ko orin naa ti gbogbo awon omo yoo fi ka ese ko tan,
Oyeye kr i so ila,
Rornuromu ta poopo,
Rornurornu ta pcopo.
ots-: l?ere ni 'ls~bi'
GalagaIa sakuta
.so 51
OlOri Alaye 'AIQrun' llU[l, bl (; ba mQ eyi, 6 di ¢ga. ~ugb¢n ti kG hi rn¢ Qn, 6 di ~ru
Om9de miirim Ki nf n j~ 'AIQrun'? onide, onlde y60 5i na QWQ si t;ni ti ide wa I¢w¢ r¢ p¢lu ¢r¢ yil:
Ol6ri AIQrun 'ek6Io' 'jQwQ ba mi gbe ide, QmQ iyci mi'l Bayii ni y60 gba ide ti y60 s1
Om9de miirlm Ki nf nj~ 'ekolo' tun fi ide niia pamQ fUn ere keji ati b~~ b~~ IQ.
Ol6r[ Ekolo 'aMta'
(e) K66ri
Om9de mifrlm Ki ni n j~ 'ab<ita'?
016ri Abata ni 'Fin' Ha1c:rni are ni are K66rl j~ ni il~ Yaruba; bi are yii ti j~ are
Om9de miirim Ki ni n j~ 'Fin'? adayehi t6, aW9n agba gba pe K66ri yii ni 6ri5a ewe, bi aju
OI6,.i 'Fin' oi yeo QmQ ba si ri. p¢n obinrin, aWQn babalawo a maa SQ fUn un pe
Om(>de miirlm Ki ni n j~ 'Ye'? ki 6 Ie;> tQrQ QmQ lQwQ K66ri tl i 5(; 6ri5<1 ewe.
Ol6ri lye akoko ~c:ri~~ri. Nigba ti aWQn QmQde hi f~ 5erc yii, wQn yoo pa agbo t1 6 f~
. Om(Jde miirim Ki ni nj~ '~c:ri'? daradara bi wQn ba si ti b~r~ are wQn y66 maa f6 bi t;5in.
0161'1 S~ri '~hi' Ni Ib¢r~ wQn 6 k(JkQ maa kQrin pc:
Omrde miiran KI nl nj~ 'yla'? Oyi alagb~dy,
Ol6ri ~Ia ngbodo. o ni ki n wa gb'60ka.
Ere yii ni aWQn QrnQde fi rnaa n Ii nilkan parnQ ,hi hiti waa ri Ta ni K66ri 6 gun emi ni.
p~lli orin I'QwQ ara wQn. Ohun ere tt WQIl ii 16 ni a n pi: ni ide. J;:ni ti Kb6ri bi! si gun Yl'JO b¢r~ sf maa 1'1 66gun, y66 si maa
Eyi Ie jf; ekufQ, tabi eso igi bii QrnQ ay6 tabi 6kuta ti 0 ba gb¢.n 1'1r1 bi <;>1¢ti.
ndan daradara. Nibi are yii, QpQIQpQ QmQde ni yoo jokoo ti yoo
na5~ gbQrQrQ, wQn 0 5i pa QWQ wQn mejeeji PQ laarin itan wQn. (1) 911u){M yii k{JII !IIi !'OOWQ
AWQn meji nint: wQn y60 kunl~, c:ni kiinni ni yoo de ide pam¢, . Arc ¢t<'m ni are yii, nigb:\ ti gbogbo QI11Qdc b~i pc, ~nikan y66
~nlkeji ni y60 5i wa ide yH. Nigba ti f;ni kiinni ba n fi ide pamQ, dur6 1'6juboore, aW9 n YOl)kll k6 ni i g<,1. slJgbl'lll wQn 6 jinl1a si
yoo maa kQrin pe 'BQQkQ, bQQkQ'. A.wQn ti b j~k06 y66 5i mola ojuboore, ati Qna jinjin yii l1i wQn () ti S,1 as,i!,\ \\1,1 si ojuboore,
dahim pe 'A lu BQQkQ'. Eleyi ni'orin ati egbe titi ti y66 fi Ii ide e: ni til.') SI duro l'6juboore ni y()6 gbiy,\nju ,tti f'¢tan mu w9n,
pamQ tan. Nigbil ti 0 ba 51 ti rii pe 6 fi ide naa pamQ 5inu QW¢ 9 WQ r¢ k6 gbQdQ kan wQn, t;:ni ti y06 tan wQl1 mu yii y60 b¢r¢ ,
~ni.~an ~a~, y~o ~~ ~ari or,in P~,: 'BQ~kQ: BQQkQ, BQrQnkQtQ. si i k9 rin pc: ; 1.1:
PaJu oillde mQ. FI Ide parnQ; 0Ju da pITa . .. 0 d' .. k' . I' ' .
L.c:'h'In tl"b' , . .., I' ,. " . . , '),
0 a pan onn yll III 0 umQran--eYI III C:IlI tJ YOu wa
010011'0:
II '. P'I'mQ e yu
. an ml oowo. Ii ;i'
ide-yoo gbiyanju ati wo oju gbogbo aWQn QrnQ ti 0 na5~ ti g :~. Y~·. .' . 'Ii
'fi·ura 5Q f'un ~1l1'k an pe' QWQ"
• A 51• Ii 1
YOu ry .
nl 'd'
I e wa, 1'10
\," rnu"d'
I e f'UP 010011'0: B1 0 ba ~e orunkun a ya. . II '
52 53 .11,
.w,;
III ..
Orin keji ti atun Ie k¢ Qffi'Q niyi: Hi a ba rl pe 6 d'~fa, 6 d'~fa: (6)
Oju da pira
Ar~sa Ajeje k6 nl i ~oro ki 6 rna kije.
N a ~i adic: mi sil~ o!
Bi a ba rI' pe 6 d'¢jQ, a d'¢jQ: (8)
6 d'eni
N a ~i adic: mi sil~ o!
Ewu t'6 jQni l'aa wQ.
6 d'eji
Bi a ba n pe a d'~san, a d'~san (9)
N a ~f adic: mi sfl~ o!
Esan ile, ~sin ode,
6 d'~ta.
K'Oba Oluwa aj~ al~ a san wa.
Evi ni y60 mu QmQ mQ n11kan ka de c:~ta (3). <)r~ 1'0 wa ni I'M wa.
56 57
Bi a b<l ka nilkan de or! 'Okf kan, ()ilkA yii j¢ eyi ti ko nl t'jgQ
OWD V(Jba FfgiJ Ow6 YOrl!bd
aarin rara. FigQ ti 6 ba, k tabi ti 6 b{l fl din si iye Qk~ ti a n ka
ni a 6 maa pc m¢ iye Qk¢ ti 0 wa ni il¢. hm ap<;,~n~: 1k = 200 = igbiwo (Jgba o\-vo)
1k = 400 ~c lrinvvo
c)k~ m¢jQ din ~gbaaji y66 j~ J1k = 600 = I;:gb¢ta
(20,000 x 8)- 4,000 ~ 156,000 2k = 800 '" J;:gb¢rin
2}k = J,000 = I;:gb¢run
L'aye atijQ ni iJ¢ Yori-lb;i, OW')'~YQ 1',1 [1 16. 13; a ti ~;e n ka Tlk = 1,400 ,= Egbf~je
irin wQhl, aWQn QjQgbQn igbil mid. si }e eta 1ati Ie j¢ ki kika awa 41k = 1,800 = i;:gb¢san
G¢¢si Ie ba ti awo ibil~ Yoruba mu. Eyi mu wilhala ati i}ira 5k c~ 2,000 ,= f,:gbaa
Nipa tit¢le i}ira awo G¢¢si bayii, awqn Yoruba gbagbe ati mQ 8k = 3,200 ~= I;:gb¢rlndinl(lgun
bi aWQn babanla wQn ti r1 ka awO, QPQJQP9 ke) si ka eta i}iro 81k c= 3,400 = i;:gb¢tadinlclgun
awa g~g~ bi U}3 ibil¢ 5i 110kan babara rn(). Ni ib¢r¢ Qdun J973, 9k = 3,600 = !;:gbejidinI6g{1l1
ljQba aril~ Me Naijiria gbe eta awo titun jade; ari}i aw6 meji 91 k = 3,800 = I;gbQkandinlogun
I'a wa nib¢: Ndfrcl (ow6 takada tabi beba), k(Jb¢ (owa irin). 0 10k = 4,000 = I;gbaaji.
j¢ ahun iwuri ati idunnll pc eta titun ti () gb'ade yii ba ti aWQn P¢lu akiyesi finnifinni, a () ri i pc:
babanla wa aye <ltijQ rnu, a 5i tun pada si ~s¢ aarQ wa. Eyi mIl kk = Igba (200)
irQrun ba ak¢kQQ ni ile-iwe. Bi a til¢ j¢ pe a nira di¢, 0 di dandan 21k c= I;:gb¢run (lgba m{uun-un) = idaji sisi
ki a gbagbe iJana i}ira ti M¢hinwa, ki a 5i fi Qkan si eta i}iro 5k = J;:gbaa (200 ><10)
Owo titun ti a }¢}¢ gbe jade.
Bi a ba tun t¢ siwajll ninu i~ira owe) tuntun naa, p¢lll ~gb¢run Iii
I;:gbaa (2,000) ti a j¢ sisi latij¢ di k¢bQ rnarLm-un bayiL K¢bQ
g¢g~ bi ipelc anka awa, a 6 ri i pc k6 dajuru rani: I,
kan ti 6 j~ ida mar,un-un fUn kQbQ marun-un y60 j~: 10k = 4,000 = I;::gbaaji III
I"
'l
15k = 6,000 = I;:gbaata II,
II!
5
171k = 7,000 = t~d¢gb,larin
20k = 8,000 = I;:c;gbaarin i,li'l
A 0 ri i pe kQbQ di irinwa 1'6de ani dipa QQdun (tabi 300).
221k = 9,000 = t¢d~gbaarLm-lln III
Igbiwo (Igba awo) si ni i}ira eepini atij¢ jasi dipa aadQjQ. 25k = 10,000 = I;:gbaarun-lln III,'
1
62
,
63 1':
1'1
Irin owo piUaba kan soso L'6 duro fun egbaarun-un nfnu etl!> Kika nhkan bi a se to 6 tabi bi a se Ie wpn sil f
i~iro cwo tuntun ode-oni. Lehin eyi ow6 beba wa fun ¢k~ kan
ati qke mej], qk~ meji si ni a n pe ni Nair« kan. Bi enlyan ba de oja, y6a ri i wi pe eta tito nnkan yat¢ si ara
Bi a ba fi. egbaawaa se koko onka ow6, bayl] ni isiro owo y60 won. L'aarin OYQ meta-meta ni won n Ie isu, He kan ni won si i
\' ri: pe eyi. Ni il¢ awon Ekiti, rnarunun-marunun ni won ri Ie isu
25k = Egbaarun-un = 10,000 I'Qja; He kan naa si ni won n pe e. Ona kika nnkan bayii se patakl
ni il¢ Yoruba.
SOk = Egbaawaa = 20,000 == Ok~ kan
lOOk = Qk~ mejl = 40,000 = tabi Naira kan
Eyi ni apeere lila figO bayii,
Nl = 40,000 = Ok~ mej]
N2 = 80,000 = Ok¢ rnerin ookan = ikookan = okookan
N3 = 120,000 = Ok¢ m~fa eeji = mejirneji = ejeejl
N4 = 160,000 = Ok¢ mejo eeta = meta-meta = eeteeta
NS = 200,000 = Ok¢ m¢waa eerin = merin merin = eereerin
Gbogbo awon ¢k~ yii ni a se ni onibeba, fun apeere: aarun-ur , = marunun-rnarunun = aaraarun
e~fa = mefa-rnefa = e~f¢¢fa
N 1 "" Naira kan = <)k~ meji = 40,000 eeje = rneje-rneje = eejeeje
N5 = Naira rnarun-un == Ok~ mewaa = 200,000 ~~jQ = mejo-mejo = ~¢j¢¢jQ
NIO = Naira rnewaa = Ogun ¢k~ = 400,000 eesan-an = mesanan-rnesanan = eeseesan
Bayii ni a se se won 10 fun lilo, ~ewaa = mewaa-mewaa = eeweewa
Era kika nhkan nipo-nlpo (d) QjQ c)~ Yorilba
Bi omode mewaa bel to l'ehin ara won: Latetekose Qj¢ merin pere ni Yoruba ya s¢t¢ ti a le pe ni ¢s¢
Eni ti 0 wa niwaju nienikinni (ekinni) kan. Awon QjQ mereerin yii ni 0 sl ni irunmole ti a fi won n bo,
Eni ti 0 t¢le e ni enikeji (ekeji) eyi 1'0 fa a ti a fi pe ¢s¢ kan Yoruba l'aye laelae ni 'OJ¢ Orun
Eni ti 0 t¢le e ni eniketa (eketa tabi iketa) mila', Qj¢ Orunmila yii ni a si ke kukuni si ohun ti a n pe ni
Enj ti 0 t¢le e ni ekerin (ikerin) 'Orun'. Nitori naa orun ni oseawon babarila wa nigba ti awon
Eni ti 0 t¢le e ni ekarun-un (ikarun-un) ti a n pi: ni Yoruba ko ~¢. Eyi ni awon Qj¢ naa ati bi a ~e n 16
~ni ti 6 t¢le e ni ¢k~fa (ik~fa) w¢n:
~ni ti 0 t¢le e ni ekeje (ikeje)
~n i ti 0 t¢le e nj ¢kejo tabi ikejo (i) ON Os¢
~ni ti 0 t¢le e ni ¢k~san-an tabi ik~san-an
J;:ni ti 0 t¢le ni ¢k~waa tabi ik~waa. Itan adayeba SQ fUn wa pe 6ri~aala ni 0 ran Olodumare l'¢w¢
I'¢j¢ ti y60 da eniyan si ile-aye ati pe lati igba yii lQ ni a Ii gba a
Igba y6wu ti a ba n ka nnkan g¢g~ bi ipa WQn tabi ti a ba rl pe 6ri~aala ni olori gbogbo irunmol¢ ti 0 wa l'ab~run aye ti a n
~iro igba tabi akoko 'ik' tabi 'ek' ati 'ek' ni a fi n ~iwaj~ fig¢. bQ. hori idi yii ni a ~e fUn un l'¢j¢ yii. OJ¢ yii si ni aWQn el~sin
G~g¢ bi aWQn ap~~r~ oke w¢nyi ti a ~e ti fi hfm yekeyeke. r¢, ati gbogbo obinrin ti n wa QmQ fi n bQ ¢.
Bi nnkan ba wa nf ipa ogun, Qgb¢n, ogoji, Qg¢ta ati bee M¢ A ki i saaba b¢r¢ ile kik¢ tabi nnkan pataki ni si~e ni Qj¢ yii
IQ, dandan ni ki 0 so wi pe ipo ogun, ipa ogb¢n, ipo og¢rin ni nitori pe 6ri~a yii ki i kanju ~e ohunk6hun ati pe aWQn m¢leka
nnkan naa wa tabi oi asiko naa j¢. Lila ¢r¢ ipo ~aaju fig¢ iru kekeke ti 0 wa bii iran~e re ki i ~e aWQu ti 0 yara lati maa ~e
b~~ di dandan. nhkan, ati pe oj¢ isinmi r¢ ni.
64 65
(ii) O)r Awo
()jo ¢s~ meje ti a kit SI 6ke yii j¢ eyi ti a b~r¢ 5i i 16 fun nn!{t!,l'l
si$e hiti igba ti aw~m baba\N3 ti rn¢ nipa ik(l ati ijiya tla (Jesu,)
EYI ni Qj(> tl a fUn Qrlmmila AgbqnmiregllD, !ati maa fi sinrm,
66 67
hz
I
III
,III
lk~hln p~hl ilw<,m eniyim r~. QjQ yii jasi QjQ ase idagbere flin Qrun, !.i awqn '91:3 wQ SHH.n bi < (,).;/1 yli dara flli1 11\
1
iyilw6. Bi Bla ~e dup~ ti 6 si gba aWQn eniyan r~ ni iyanju, gbogbo ohun rcre IA1:i ~e.
I
b~~ ni iyaw6 y60 sunklin idagbere, ti y60 si fi ¢mi imoore han (e) AWl;m O!jiil Yon:~lia 1_"
aWQn eniyan r~ ki 6 t6 IQ si ile QkQ. L'6de oni i~~ ijQba ko j~ ki
a 10 QjQ yii bi QjQ igbeyaw6 mQ, QjQ ti a ko ba ni ~i~e ni a n 10. Aw<,m )J'on:;ba ni O$U tiw9n: O~IJ mejih!. ni I ~e Qdt"1O kan, QjQ
Qj(> yH dara lati ~e ohunk6hun ti 6 ba ~e pataki. m~¢~d9gbQn-rn¢t;~d<\gbQn ti O~l:l tuntun b<i sl Yl} ni ib¢r~ o~u. IIII
NiwQn igba if (, tl j¢ P(~ b~L!p,l ni a it bi ftm o~u k¢¢kan, nigbil.
(v) ON 1;.ti (Friday) min'm O~ll k fi Qjl~ kan 5i meji din tabi ki 6 fi Ie. A..wc,m o~u inti I'll!
Qdun wQnyi ~e p~h31d ftm aWQn baba wa nitor! pc od$iri~i ohun II
Yoruba ka Qj¢ yii sf Qj¢ We, nftorf pe Qj(> yii ni wQn mli tla tf f
adayeba iHi 1;;e ;'1.1'1 on) lrandiran ni a n fi wQn ~e tabi bQ. Fun
~e QmQl6ju Ol6dumare, ti wQn sl fi ~sun m~fa kan an. 0 jare
ap~~n;; (W/e kan 59 pc '·lyawc. ti a gbe l'Ci$ll Aga ti 11 fi iyan
aWQn ¢sun wonyf; Qran <\w<;>n QIQt~ naa sl di <;:ti. Eyi 1'0 mu kf a
mQle, y60 ba a llib~ f<,HnQ r~ y,,-'1o maa ,W. Eyi fiha.n pe i~u a
maa pe Qj¢ yii of QjQ 1;:tl. Yoruba ki i ~e ohun pataki ni Qj¢ 1111
naa nitori pe won gba pe vti yoo WQ ohun ti a ba da sil~ IQj¢ maa P9 1'6~u aga yli. IWQHyi ni o~u ti 6 wa ninu Qdun Yorllba. ~
yii. Ohun pat'aki ti a n fi Qj¢ yli ~e ni oye-jij~. (i) O$U Onpo (january)
(vi) ON Abdm¢ta (Saturday) I~u akilf/) ni a n1a3 n gbin ninu o~u yii, aWQn i~u ti a 51 maa n
A kl i fi QjQ yli ~e ohun ti 0 ba nipQn, paapaa julQ ohun ti 0 gbin oi ik6k()ro ,hi rna··fi··ab~-ldrHni. Inu O$tl yii naa ni asiIHJ
buru. A ka QjQ yii si Qj¢ agata, tf a bci si ~e ohun bliburu bii ifQ ~yin.
oku sinsin tabi ik6ta, igbagb¢ aWQn baba wa ni pe QfQ m~ta ni (ii) O,~i4 Egiin..,1!d (February)
y60 ~~ ni agbo ile naa. L~hin ti ati pa tla, ohun buburli m~ta
1'0 sc:l~ I'QjQ yii: Ekinni, Judasi Isikarioti, QmQ ~hln tla, fi okun Ninu O~ll yH ni ,ls:1r.l m,la 11 $,in pupe> hlir¢ ojO. Idi yii ni a si ~e 11
so, 6 si pa ara r~: Ekejl, a~Q iboju t~npili faya gedegbe, eyi ti a pe O$U yii ni O$tl '<lflramQlul baba $ango'. Oju ¢run a maa m¢l¢
ko ri ri: J;;k~ta, a~a aWQn Juu tabi Heberu lati maa jade ati maa rokoso bi ()~uP<\ bii 51 yy a m,la rn¢l¢ raboto. 1f9 t;yin ki i tl lie
ra ohunkohun 1'(>jQ yli baj~, QPOIQPQ 1'6 si ba Qkan j~ nitod pari titl di iml O~il yii.
ofin tf wQn ru yii. lied tf aWQn Qta Bla si ~e pe tla k6 ni i ji (iii) O~·U f,/t(>: ~:'k()'9dlln (March)
dide lati fi ara han awc;m eniyan r~ :hi ad ilu jasi otua.
O~U yii j¢ O~ll ti iri mail r\ ~~ pllP9, b{tkan Baa 5i ni 0 j~ asiko tl
Bf okll ba ku I'¢j¢ yH kf 6 rna baa baj~ a gb¢dQ mu akukQ
adic: ki a pa a I'~nu-Qna ile, ki a si ro ~j~ r~ si vnu-Qna a-ba-wQle aWQn ohlin QSl.!1 maa n gun. A~lk() yii ni a maa r'I se ay~y~ <l.ti
kf a to sin in I'¢j(> abam~ta. A ko gbQdQ k6ta oku ni Qj(> yii.
A ko si gbQdQ ~e ohun rere pataki I'¢j¢ naa p~lu.
inaw6 isinmQf¢kQ. I~~run ti de nl asiko yH, 6 51 je asiko ik6re
alum ¢gbln bii aWI:\j~ itti cree. Igbll yH ni aslko igbaha, ti kok6
III
Bi ohun bliburu kan hi s~l~ I'QjQ abam~ta yii, igbagb¢ ni pe KQ<,)Kan m;~a n so. A F? bt;rt; agb:\do gbigbin ninu OSll yii.
bi a ko bi ~e etutu gidigidi ohun buburli m~ta ni y60 ~~l~ I~hin (iv) O~'l!A!emi Agil (April) 1111,11'
eyi ti 6 ~~I~ naa. YatQ flin ohun bliburu ~i~vl~, Qj¢ yii ki i ~e
QjQ ti aWQn eniyan fi n ~e ohun rere pailpaa. Ot~ ni aWQn agba Ojo ti bi,'r~~ 51 i i<C) ni ,\sikcl yll. agb3.do SI ti br~r¢ 5i lal~ hu, bi 0 '111'
isaabiui fi Qj(> yii di I'aye atij(> ba 51 jf; peagbi:j(lo li a gbin slaklm) ni, y()O ti rn~a yo lfllk¢r¢. III
~hin J;:hi nitod pe QjQ yii 1'6 ji dide ninli oku, ti <'> S1 gokc re 3viQn nil4'< I\!itod I)pl) ol'mjf,: ti 6 II
"'III,
68 69
6 wa ni abuku' nitor! a ti ka iru eniyan b¢~ si akuri eniyan. A Ie L lba y60 ki QrnQ naa, y60 si dahlIn pe:
pin eto ikini si Qna marun-un: (a) lkini 16joojum¢, (b) ikini ero
Arno6 Okin, QrnQ alapa,
Qna, (d) ikini fUn ori~iri~i akan~e pataki, (e) ikini ni ~nu i~¢,
(e) kiki aWQn Qba alade tabi ijoye pataki.
o di ajiri o! J
Oorun re ni a 6 sun.
(a) ikini l'ojoojumQ tabi Asunji o.
Ni aarQ, 6 j¢ ohun ¢ran-an-yan fUn gbogho QmQI¢bi inu ile IMi
(b) ikini atigbadeigba
k¢k¢ IQ ki baale ile ati lyale-ile. Eyii nl fun baale ni ailfaani ati
Ie mQ ~ni ti 6 wa ni ile ati ~ni ti ko si ni ile <'tti IMi mQ ~ni ti ara 1. eni ti 6 f¢ wQle Ago onile of Ag6 ya 0
r~ ya ati ~ni ti ko gbadun. G¢g¢ bi owe, 'idQb~ll¢ I'QmQ ki babii, 2. eni ti 6 j6ko6 S ku ika/~ O! e r¢ w<i o!
ikunl~ si ni ti QmQbinrin, nitori n~a nigba ti 6 ti j¢ pe baale ati 3. eni ti 6 dur6 Sku iduro O! eku abe> o.
iyaale ni baba ati iya fUn gbogbo m01~hi p~lu idQbal~ ni wQn 4. eni ti 6 n IQ s<ijo Ok¢ d rijoo 0
gb¢d9 ki aWQn mejeeji. Bi lyaw6 ba f¢ ki QkQ, 1'6ri lkunl~ ni tabi Ok¢ r~ l'~ 0 w¢
y60 wa, bi QmQblrin ba si f¢ ki lya ati baba p~lu ikunl~ ni. tabi A/() yoo dara, A~~ o!
Bakan naa ni ti aWQn oblnrin ile 1'6ri ikunl~ ni wQn gb¢dQ ki Ab¢ yoo dim
aWQn lyaale wQn, eyi ni f;ni ti 6 ba WQ de QkQ sin w¢n. Gbogbo 5. Alejo ti 6 ba ni Aj(J ko (Ii 0 e rnaa wol¢ tabi
p~lu ikunl~ ni oblnrin~ile gb¢dQ kii. L'{tarin aWQn QmQ ile 6. eni ti 6 f¢ ya nl
IdQbal~ ni Qkunrin gb¢dQ ki yni ti 6 b{t de aye sin in Ibaa ~e sil~ J;: ku iwdju
Qkunrin, Ibaa ~e oblhrin, p~lu lkunl~ ni obinrin naa si gb¢dQ ki tabi S maa ka/() Ere wa 0
agba iwaju r~ I'¢kunrin tabi 1'6binrin. Nipa kiki ara ~ni 1'6joo 7. eni ti 6 sun IQ
Asunji
jum¢ ere meji ni 6 ~e pataki: [kini, l;nik~ni gb¢dQ ki gbogbo tabi
Asun wu of (Ko si Idahun)
ile yika 1'6wuurQ ki 6 t6 wa ounj~ ooj¢ r¢ IQ; ckeji, 6 j¢ ohun 8. eni ti 6 ~Mo Qja Aje yoo di A~~ tabi amin
a
patakl Wi ki baale, iyaale ati aWQn obi ~ni ki t6 IQ sun lal¢. 9. Eni ti n j¢un Mo m¢9n rin A~c;: 0, ~ sun
Nipa QrQ, ikini 1'6joojum¢ ko si ohun ti 6le dabialara nib~. Bi ID¢hin-in
a~a aWQn baba wa, m¢ta ni igba: ~ ku aarQ; ~ ku Qsan; ~ ku Mo baa yin re ki a jQ j~un
n
al¢. Nigba ti QmQba ki baale 1'6wuurQ tan, 1'6ri idQbal~ (tabi Arlm ire yoo gbaa
ikunl~) ni y60 wa ti baale yoo fi maa ki i p~!u orikl ati oril~. 10. Agbalagba Ajinde ara yod
Fun ap~~r~, ti 6 ba ~¢ Qkunrin y60 dahun bayii: Adi6 ar6, QrnQ maaj¢ IWQ miay60dagba
S6kul6ye' Se alaMia ni 0 ji ? Oun naa y60 si ~e ad ura fUn baale 11. eni ti n re
kQja Sre wd of O!
pe: Ajinde ara y60 rnaa j¢. 12. eni ti 6 r1 IQ si A de 'Ii bare A~~
Bi 6 ba ~e obinrin ni bacUe y60 dahun pe: 'Ajinhun AgbQn! ilu r¢ lati ebi
QmQ Onikoyi, QrnQ AgbQn iyun. Se ara Ie, ~e ko si iYQnu l' 13. eni ti a tun pade Sku idide ()j9 Ko t'¢p¢
19ba yi ni ~ni ti 6 n ki baba y60 ni aMaani ati dagbere ibi ti I¢hin ib~wo
y60 IQ tabi ohun ti 6 f¢ ~e. Bi 6 ba j¢ Qsan, ni ~ni ti ani ile ba ri 14. eni ti 6 wa ni Sku ()/d 0 QI¢run 1'6 ni Qla
ni y60 ki, ikini naa ko sl ju ki a ki oluwar~ ki a si wi pe '~e 0 ta', ipo Qla
tabi '~e alaafia ni 0 ti ibi ti 0 IQ de' tabi '~e ko si iYQnu I¢hun-un'? 15. eni ti 6 dur6 ti Sku aroti A ko ni fi iru r¢
Kiki tun ~e pataki, 6 si la adura IQ, hi QmQ tabi lyaw6 ile ba ni nigba ti 6 ~oro gbaa tabi aYQ ni a a
ki bacUe tabi iyaale tan p~lu adura ni a 6 dahun. Bi 6 ba ti ki ni fi gbaa
pe: Baba mi, 6 d'oorQ o! 16. eni ti n wa QrnQ S/Mad yoo gba aajo A~<r, tiyin naa y60
dara
72 73
i
;1,1
I,
;Iil
17. f;:ni ti 6 nhr. or i ~e t~ k11 to enbYan -) '"' . ~~ 2. Asiko ¢gb~l~ tabi (a) ~ku Qgb~/(! Ko ~~-ko ~~
J;~,leu l/r;
' ~ ':,
f
Iii
ayt;y!'; 'taDl ay~si ( Awa
. , l1uun tab! ~~rim (b) tku Qhanhe II,
19. Ni a~iko wah"Uii .r;' hl ladsigbo 1; ku QrQ eniyan 4. Ni igba otutu ~ ku otutu yii ' Ko si bi 0 ti ri!
~ ku igba t'o de Ki QIQrun fUn wa I"
20. Iyaw6 ti 6 ~¢~~ i;:hin iyllwo kiJ ni i 5. Ni igbakuugba
wole QkO mr (/ni A~~ ~ ku asiko yf ni asiko rere. J(i I
(a) fUn ani ile ()wiJ ere l'O!(mm QIQrun mu igba
OkQ y6d pc e A~t; daradara wa IiIII
(b) fun Obi lwoyf o!ju in¢s{m-dn 6. Fun idagbere Olrrun ma k(J A~~, QIQrun yoo i j
eyi ['arim(J
,
I Iii
mda jf l.ibi 'I
(e) O/(mm yoo Ii aisan (b) Btirika ~s~ tl 6 tabi rno dup~ I"
\,' IL
ofo ra i?mi A~y t~/~
23. Fun iya abiku (0) L' !UJ ak¢nu 9. J;:ni ti 0 birnQ (a) Mo YQ lun (J 1I1I
(b) OI¢rul1 k6 nf i (b) AYQ abara Ay¢ yoo kari o! Ii
:.'e e l' 6}0 l; hi 9r~J eniyan tinntin
(d) Omi 1'6 demit, (d) ~ ku ewu
Ol¢run ko 111 (e) Badka ti a gb(J II
OlUwa yoo pe eo 1 H 11
"il:li~
1. Ni asiko Qdun (0) 1;; ku (Jdun Amin 'II 1'1
(a) Nisisiyi niyoo A~~. tiyin naa yoo
1
II,.~
1"illll!,I, ,
I'll
li'l i
:J.li
I:!
'I
(d) Kiiki A~IV'\in Onll:;;{~ i.,ti (,iHijoti) ~~"lIkal!ll I,'
"1··."
1'1
1, Agb~ Arokob¢dun de; () 1 A~f( iwa OmQhlabi Ii
2.. Alagb¢d\y Arpye 01 (<)rEQ oWll ni y60 Yoruba ka ki a pe eniyan nf omQIUilbi si ohun iwuri, idimnu,
fi datt iin k1. i ~e iyi ati ohun tf 0 11 fi bibiire ati ¢k¢ fIe han. Fun idi yii ohun Iii
OhlU"l ~nu.) pataki ni fUn ~nik~ni ninu awon Yoruba ki 6 Ie gbiyanju hiti hu
3. Odl,': Arinpa ()gl:in y60 gbe Q! iwa ti won y60 fi maa pe e ni omQlllabi. Ohun ribiribi ni 0 j~
(Eyi l~() fa ijaia aWQI1 baba wa pc a kl i kl Qd'V' 1'6rewa, fun ~ni ti a bli pe bayii :iti awon eniyan r~ nitori pe EI~daa dlf a, "l"
arinpa ni ti Qd y.) 6 si 1\ln ara r¢ da; a bi ire, 0 si tun ara r~ bi. Ipinnu rihinIa 1'0
a
1
4. Gb~l1agb~na Asogun aro of l-\koko j~ fun ~ni ti 6 f~ di omQluabi, eyi 1'0 si fa ti aWQn baba wa fi ri
i.11
pa owe pe: 'Eniyan lasan'; iru awon eniyan bayii rii aWQn baba [,I
5. Onidiri Ojugboro of ()oya a yrd
6. Ahufl~Q ,4huny,j of (QkQ ni yob mi, wa si kit si '~ranko ti 6 da aWQ eniyan bora'. I
ko gbQdQ fi ~flU lyatQ wa ninu ki eniyan gbajum<) ,lti ki eniyan j¢ QmOluabi, Iii
dahl.m, bi () b:i ~e ~ugbQn <)p¢IOPQ igba ni enlyan maa nj~ mejeeji PQ, ~ni ti 6 ba Iii
obinrin y60 mi gbajumQ ti ko ya <;lInoluabi ni a ~apejuwe pe '6 gbajumQ bi 1
'1Ii.
apasa) i~ana aka~9 leri'. II'
!' ()ri; Ki hatr] P? y60 .FI lati dahun (3) J;:nikan ki i jt; ki il~ 0 f¢.
(4) Ki a ri ni 1'6keere, ki a ~e ariya, 0 yo oi, 6 ju ounj~ IQ.
'11111
II
itjfp¢ i I
13. OgbOni f ku iM 0 Ilia j~ 01 ItumQ OmQluwabi ,1'1
~"II
1111
14. AI<ir6 Ar{?p~;n 0 tabi f,:: $v hun kin so fun wa pe I'aye hlelae, ornQ ti 'Oluwa' bi ni a ri pe ni
(lrfd'4 of omolUilbi, a rohin pe Olu-iwa yii ni odu ti 6 da iwa, ninu a W Q n ' i l"
15. AmQkokb Amyy.? o! lyam~lp() ;i gbe Q ¢bun ti Olodurnare si fun un (i) ni iwa rere eyi ti 6 ~e pataki, '1.111'
I
11
76 ':1
77 "1111',
Ii
illl
··.··,·'··ll.1
t \11
• - _. \ 'I ..
------~IIIIIlIIIlI.._.I !!!!!!I!!!II~~~···,'"'·"'·~""··" .
'I'
~ I:
I I II
nftori pe QrQ Ol¢run ni i SQ pe iwa bi QI¢run ati it~l¢rim ere A 6 da ~nu dl:ir6 nfpa iwa <;>mQ!u'abi nibi, bi a ba SQ pe a 0 1
fila ni; (ii) it~l¢rim; (iiiY sMru, eYI tl a 'n pe nl babaiwa, (iv) if~, maa SQ 6, He y06 W~. Gbogbo QrQ ti a ti SQ yii fihan pe i$~ rihi ,I,'II,
',I"
ti i ~e ak6ja ofin nitor! pe Oluiwa f~ it¢siwaju ara r¢ g~gC bi ti orin keu 1'0 j¢ mil eniyan Liti je OmQluabi gidigidi I'ode oni. ,II:
QmQnikeji r~. (v) ~ni ti 6 ni <;>I<i, Qla, okiki, agbara ,Hi ipo tl ko iii
Sl fi Qkankan ninu aWQI1 aMaani yH ni QtrJQ, «bi, adugbO, i1u ati EEW¢ YORllBA
oril~ r~ I'ara. (vi) Eni tl 0 gba pe '$~ mi ki n bi ¢ I'oogim Qrf ti Ko si oril~ edekan oi ab~run aye yii ti ko ni eewQ tir~ ninu iwa,
a si tun SQ I'ode-oni pe ki i $e oogun Qr~ l1i kan, oogun rnQl~bi i~esi ,iti a~a WQO. Yoruba nf bayii Ili aa ~e nf ile wa, eewQ
"I!
ni p~ltl . .Akanda eniyan bayii oi an pe ni QtrJQ!uabi; gbogbo ~ni ibomirim' ni. hum¢ eew¢ ni ohun ti a gba pe a ko gbOd¢ ~e il
ti 0 ba si jQ ¢ ni a n pe b~¢ nitori pe 'Bi QmQ ko jQ $okoto, y60 tabi danwo, ti a 51 ni igbagbo pe bi enlyan ba dan ni'tkan naa I "
"III
jQ kijipa, baba ~ni l'a a jQ'. \'Vo, oll!war~ y06 d~in an tan. I;ni ti 0 ba dan inl ohun bayii wo
. AWQn babalawo ti 6 tun gbiyanjl} ati wa idi jtim Oduduwa oi a 0 SQ pe {1 d¢jad. I;:ni ti 6 b<i 51 $eohun ti ~nikan ko $e ri, It,I
tun ki ifa Re 'Bi a mu ragba ta ragba, iwa, iwa ni a i1 wa; bi a oluwar~ y60 rl ohun ti Ifnikan ko ri ri.
;1 I'i
mu ragba ta ragba, iwa, iwa I'a n wa. AWQn yii oaa 1'6 si da (i) A ko gbQd¢ kQja I'a.be aga tabi ilkasQ ti a ba gbe ti ile.
orin ti an kQ sil~ pi; 'B'6 l'ow6 ki 0 fi to $~k~r¢, Iwa ni nnkan'. (Ifni ba $e eyi y60 ni or! buruku.)
Bakan mia ni won ki ifa de ibi ti 6 gbe SQ pe 'Iwa I'Qba Awure', (ii) A ko gbQd¢ pe metala j6k06 j~un lori tabili., (lp¢hinda r~
':1
ati pe I'ojo ti inu bi J;:l~daa ti (, pinnu ati pa iIe aye r~, nitor! ko ni i dara.) "
lwa jahdilku, iwa aibikita, iwa 'Adi~ dil mi 1'6ogun nu rno f¢Q Bi a ba b¢r~ sf mu oril¢-ede kQQkan a <5 ri i pe 'idciluu ni
I'~yin'; Or1$aala ti 0 ran an I'ow¢ l'¢j6 ti 6 nda ile'aye ni a gb¢ I$elu, ecgun ni i gb'ow6-ode O~ogbo'. EewQ ti oril~ ede kan ko ba
pe 0 b~r~ si $ip~ fUn I;:I~dil.(i ti 0 si ran an leti pe obi a b<i ti itor! t'ekeji mu; bi ko sl ti ba ara wQn mu yH naa 1'0 kari aye, g~g~
enlyan buburu fO I'oju, ~ni rere y60 kQja Ie;> ti a ko si ni ri i'. bi owe tl /) 5Q pe 'A ki i way6 ki a ma I'arun kan I'ara-ija
Nitor! naa ki 0 ~a aWQn eoiyao rere s¢tQ. han SQ fUn wa pe igboro l'arian Ibadan, owo ode oi ti Qy¢-IIe, rna ~u-mato 1'0 ba
Nua ati aWQn QmQ r~ nikan ati mQl~bi r~ ni ~da rere ti a ri YQ Eko je, ki a f~IlU juwe l'arun OgbomQ~¢'. AWQn babanhi wa
sil~ t1 I;:I~daa fi f'omi pa aWQo ¢da yMku r~.ltan aWQo babalawo b~ru ¢ja-dida nitori pe won gba pc ap~hinda r~ ki i dara.
yii tun fihan gbangba pe ni iha i1a-oorun ni aWQn baba ola wa Eew¢ ~e pataki Wuin aWQn ani atij¢ ati pe bi wQn ko til~ mQ
t1 6 $~ wa ti wa, ati wi pe awa ti a si dasi ti a ko pa l'¢j¢ yH ni a iwe, wQn InQ inu wQn gidigidi, won 5i fi aWQn eewQ yii mu
n peni 'OmQ ti Nua bi' eyi ti a SQ di QmQluabi 16nii. alaMia ihi ofio ti 6 Ie fa if~ wa WQ oril¢ wQn. EewQ yi wa ,ninu
o y~, 6 si to hiti sQrQ $6ki 1'6ri aWQn ohun ti a kQ soke yi. ohun ti 6 jc ¢na ¢k¢ kan fUn 9mQde ati agba I'aye atij¢ nitori
AabQ QrQ ni a sii SQ fun OmQluabi nitor! pe bi 0 ba de inu r~ y60 pe, «ni ti 6 bimQ ti ko k¢ Q, ti 0 k¢le, bi 6 ba k¢le naa tan, QmQ
di odidi. ti ko k¢ ni y60 gbe ile ti 0 k¢ mia ta; y60 si padaniJ Qna meji.
OmQluabi a maa mQ oju a si maa mQra.Bi a ba sQrQ fUn L~hin ti a ti S9 itumQ eew¢, ti a &1 ti $e alaye pc 6 ni ohun ti
OmQluabi y60 tiju fUn ~ni ti 6 0 b<i a sQrQ tabi ti 0 b~ e nitod 6 fa w¢n nitor! pe 'bi ko b<i ni idi obinrin ki i j~ Kum6lu', 6 y~
pe 'Osan ti 6 ri gbajumQ ti ko b¢ QmQ ~ranko ni i mu un j~'. ki a $e alaye pc or!$i e{:wQ Incji 1'0. wa: ekini ni eewQ mQI~bi
OmQluabi ainaa I'ojuti, a si maa ni it~riba. A ki i ba QmQIuabi tabi ti agbo-iIe, ekeji si ni eewQ gbogbo gbM. L'orie eWQ gbogbo
ni idi lwa abQkameji tabi nibi ti won gbe n fi QmQrI odo kan bQ gbM yii ni a ti fe sQr¢ p¢lu alaye ti 6 kun. A 0 Sl ri j.pe 6 y~ ki a
Qkan ninu. Bi OmQluabi ti b~ru QI¢run ni 0 b~ru agba nitod pe yin aWQn babanla wa, ki a SI kan saara si wQry nitori pe p¢lu
won mQ pe e igbil ti a ba fi win Qka ni a fi i san a!'l &ti ,pc 'OmQde aimQwe ~ko ti a 0 pe ni say~ilsi wQn fi ap<;lfr~ ironu jinl~ han, ~ni
ti 0 ba arugbo I'ona ti 0 gba Qpa QW¢ r~, bi kG ba sure pe ii 0 ba si fi ada na iljanaku ni idi bu i$~ Qkanjua ~e. A Ie pin
QmQde y60 ~e iru r¢ fUn oun naa, a je pe 0 gba pe oun ko ni i awc;m eewQ aye ij¢hun si ¢na marun-un p~lu ohun ti 6 fa won,
dagba'. OmQluabi kl i ~e Qtun ki 6 tun $e osi nitod pe 0 mQ pe nitorl pe 'bi ko ba nidii; obinrin kl i j~ Kum6Iu', ati ohun ti
Ojtl kan I'ada a ni. awc,ln baba wa ka si ip~hindajija aWQn eewQ wQnyi:
n 79
_ ~ _~~=----::'-_-E==-~~-~_ .);~~~!~%g~'::"-'~_
:Ii
EewQ fun im¢t6t6; EewQ fUn itQmQsQna rere: (a) nipa iwa (li) Nipo ib¢w¢ fun ogba
hihu si QIllQnikeji, (b) nipa ibQwQ fun agba; EewQ fUn wiwa (a) lyawo He ko gbQrl¢, duro ki ~bi QkQ r¢ ti 6 ba dagba. III
l'<ilaafia: (0) fun araeni, (b) p$lli ahiduligbo eni; EewQ fun ipam¢ ju u IQ, tabi ti a ti bi ki 0 to wQle. (Bi 0 ba ~e eyi
1
11.I,
iyi awo; EewQ fun i~¢ ~i~e .'tti itQju ohun Ci6 j~¢. aa~iki r~ yoo maa kuru ni.)
(b) QmQde ko gbQdQ ~ljU s'6ke wo agba. (Ki 0 rna baa. fi
ko il~ yii y06 rnaa gbQn bi QWQ alarun ¢gba.) 3 Eewq run wlwa l'alUfia
(~) A k6 gbQdQ ji ni owur¢ kutukutu ki a t~ cepo ~gusi ti a (i) Fun ora fni
~~ rla sil¢ rnQI~. (6~i ni y06 ta ~ni fo ba ~e eyi. i;:kQ kf a
: i"!
"
(a) Aboyun k6 gbQd¢ rin l'¢san-an gangan taoi l'Ml.jin oru. ,,\'
Ie rnaa gba Qd~d¢ ti a ba 16 tan, ki 6 Ie rn¢ tonitoni niyi.) (Bi <) oli ~e eyi (, Je bi arQ Qrn<;> tabi QmQ ti 0 ni
'I i
, I
aleebil l'ara.) . I,
2 Eewq fun it~md)s()ml rere (b) Aboyun k6 gb<,>dq di)b'al¢ sun. (QmQ ti 0 bel bi Ie ya
(d) A k6 gbQd¢ jok60 I'od aar6 idana. (J;:ni ti 0 ba (~) QrnQde ko gbQd¢ fi igi re eti. (Et! QmQ naa yoo di.)
(f?) Eniyim ko gbQdQ ~i eyin p~p¢y~ ko. (Oluwar¢ yo6 ya oyun'I6 PQ. (J;:ni ti 0 ba da ~ja yii k6 ni ni aa~iki rnQ,
(f) A k6 gbQd¢ fi igbal~ na Qkunrin. (Okiwrin naa k6 ni (d) A ko gbQdQ ru igi kir! aarin ile. (I;:nlkan y66 ku ninu
(g) Om<,> iya meji k6 gb<,>d¢ ba obinrin kan naa 16 po. (e) A k6 gbQd¢ lu ni ilu ti ila-olode ba gbe pa eniyan.
(Bi wQn ba ~e eyi, ti aWQn mejeeji ba fI igbQnwQ gba (Igbona y06 p¢ sii ni lIu, ¢p¢IQp¢ ¢d¢ ni yo6 SI ku.)
ara wQn nibi ti wQn gbe ri j~un, ¢gbQn y06 ku.) (f?) Okunrin k6 gbQd¢ f~ iyilwo ti ~s~ r~ k6 ba ni k¢j¢gbin.
(gb) Obinrin ko gb<,>d¢ w<,> a~Q <,>kunrin. (Si 0 ba w¢ Q, ti (Bi obinrin ncia ba fi ~s~ gbe iy¢ adi~ tabi koriko wQle,
80 81
'1
(f) QmQ ko gbQd¢ jabf,> l'~hln iYel r~ ti 6 b<i n p¢n ¢D OWE AT J ADAPE QRQ YORlJBA
:';;1 ')
l'f,>wf,>. (Bi 6 ba ~e Qklmrin, bi () ba ti n f~ lyawo oi (a) Adape QfQ Yorubi
iyawo y60 maa ku, ti y60 fi pre m~ta.. Bi 6 b<i sl ~e A.dasQ tabi arf,>ilda ohilO j~¢kQ pataki ti obi n fun QmQ Jati igba
oblnrin bi 0 ti n oi QkQ ni Qkq naa y60 maa kti ti y60 ti 6 ba ti dagba ju maje~in IQ; asiko yii naa ni a 6 maa fi oju ba
fi pe m~ta.) Qmq sQrQ. QmQ tl 0 ba sl ri obi k¢ Q, tf 0 l'oye, ti 0 si gba ~kf,>
m¢ pe oju na eniyan ju Qr¢ I\>; nitori pc QmQ ti a b:i r'Me
4 Eew9 fun ipamq iyi awo ar¢ilda fUn ti ko gb¢, oi a gba. pc 6 gQ tabi ko gba ¢kf,>. lru
(a) lyilwo tuntun ko gbQdQ .16 b<i QkQ r~ ni ile l'f,>j¢ tf yoo
QmQ b~¢ n i a SI mila n fi pa owe pe, 'QmQ b¢ l' QWf,> nina, 0 ku
wQJe. (lyilwo mia Ie ku, tabi k[ 0 ~e agbako ohun buburu awon1f,>ju'. Bi QmQde ba sl ti f'ara m¢ agba to, oi yoo ~e rnQ
ni'Ie QkQ ti 6 f~ ~.) ¢da QfQ ni sisQ. K6 si ~ni ti () Ie SQ pe gbogbo ¢da Qr¢ ni 0 Ie ye
(b) Oblnrin ko gbQd¢ ri alag~mQ, b~¢ ni k6 gbQd¢ dlde soke
oun, nigba ti 6 ba di ibi ¢da QrQ; bi lriri ati QjQ ori enlyao ba ~e
ti altig~mQ ba n.16. (Oblnrin ti 6 ba 5e e y60 ku.) rnQ oi yoo ~e mQ ¢da QrQ mQ.
(d) Oblnrin ko gbQdQ fi 0.111 ri oro. (Si oblnrin ba f'oju kan Eyi ni ap~~r~ di~ nfnu adape Qn):
oro, on) y60 gbe e eyi ni pe y6n ku.) 1. y ¢ ,mi lori ma,N$i = lQ ree t¢
(e) A ko gbQd¢ ge irun Dada l'ai~e etutu. (Si a ba ~e eyi QmQ (Bi eniyim ba wi pe Mo 19 y¢ 'mi lorii maje$i-awQn agba a
nail y60 ku.) oi 'itQ ni k'o t¢, k'o ma tQ'mQ'. Yoruba gba peQna kan milLti
(f) A ko gbQd¢ dun bii eegun lal WQ ~k,). (~:ni ti 6 ba ~e b~~ Qkunrin 11 gbaa t¢, oi I1Klkan Qkunrin n gbaa jade).
y60 ku.) 2. Yin iJgbado s¢hin igbd ~-o:: sQrQ fun ~ni ti ko ni gbf,>ran
(f) lrlko gbQd¢ s¢ si egunguli l';ira. (Bi eyi ba st;l~ SI egtlngun, 3. K9 10m inti = (mu if6ya dani, d~ruba)
ko ni Ie pada s'f,lrun m¢.) 4. Di rti = mu i~oro dani
(g) Oni~flng6 ko gbQd¢ j~ sese, alagbed y ko gbQd¢ j~ Ire, 5. Fa b¢di = 5Q di QffiQ ¢hln ~ni
QI¢batalii k6 gbQd¢ mt;mu, b~~ ni 1<0 5i gbQd¢ ru ¢ku. 6. JOUle N-n Ncmfi = lQ ~e Igb¢ns¢
(Bi~nik~ni ninu wQn M ~e eyi y()O ri ijil bri~a, eYI ni pe 7. Ki iJr¢ de odD ikun eniyim = ¢r¢ n~a wQQ lara
~nu ati ara r~ y,6() bo, a 6 5i rmia 5Q pe orl~a ba a ja.)
8. (i) ll~ baN, (if) OP? Y? = Opa 1<u
9. Lr si iwalf o$a = Off,> ~~
S Eew9 fun i~~ ~i~e ati itqju ohviIll-ei6 i~$ 10. Lr ree ka ibo = Okan ninu Ibeji ku
(a) A ko gbf,>d¢ ta ayo tabi 6k6t6 ni idi Qja tita tabi ni ldi 11. Nil ni ¢r¢ = 5Q QrQ buruku si eniyim
at~ Qja. (Bi enly;'m ba ~e eyi, y60 k6 okuta wQ igba ~ni ti 12. K6 fran Ajald (K'¢ran a
n ta Qja.) $om'eegun) = da QHin, ko· si inu iYQnl,l
(b) Ontaja ko gbQd¢fi awln ~iYwQ l'owuur¢. (Ti il¢ Qjf,> naa y60 13. Jd ifun iyo jf = gQ pUPQ
fi ~u; aWln ni 9P91QP9 ohun ti 6 ba ta yoo j~, bi 0 ba. 5i 14. Di 'b¢ Itlll eniyim = tan eniyfm
~e Qjf,> aje ni 6 fi awln ~~ QWf,>, awifl ni y60 PO ninu Qja tf IS. Ki ¢r¢ ru ojurclfl~all = ki QfQ daju nl
y66 ta J'¢s~ yH jal¢.) Hi. Fi eri Ie oko = b~ ni IQw¢ biti gbf,> idi ¢rQ
(d) A ko gbQd¢ gbe flake 5i inu 6Orun, tabi sinu ojo. (Od 11. Bo Ode pade = ~e ori rere
fiff,> ni yoo pa f;ni ti 6 ba gbe aake si il1l1 oonlfl, itara ni 18. Ewej{ = adura gba, oogun ~i~~
y06 sl ~an pa ~ni ti 0 ba gbe ;lake SlrUA 6.10.) 19. fja nb'rikari = ira buruku ni tabi rere
fi ¢nini tabi ow6-~YQ kan an I~nu, Qkr,) ti il W,l y6b dilrll!, 21. Trr! gba$r = ku, di oloogbe
enlyan tabi oun ti n waa yoo sl ku.) 22. FE adke k¢ri = kQ jal¢
82 83
~_~ ~_ ~ - ~ k~~;L:~~:~'~~~'-~~5~ft~:;···",c'
23. Tu itv soke-li oju gbiJd = Ki enlyfm rna kQ iYQrlsi tabi 55, 6 kdn m! ku = 6 b:i mi 16jiji
19b¢hin 9fO. Ki eniyim bini:! 56, Orf; nda fdnll = Ol'Q l1a3. b:J.j$
jaJ~ 57. Pe ¢r¢ fowe kf 6 IIf oro nlnu =, Ija tabiiUlw() ti a f(') pe y66
24. Atubptdn prein = aY9risi ¢riln rQrim J<iti pari ti 6 wa PO sii
25. Fi (Jm(J'ri igbci kall ho kan = :;;e ojoro
nibi ti a ti n gbiyanju ati
26. Atltpdta dide = ti i~oro b¢r¢ QI'Q
pari r¢
27. SIIII kan ogiri = suuru pin
58, Yan i'kr /lfbi If agb¢n gM = K i eniy,1n yajl:l sf yni ti 0
28. Fori gbd ori = da lja sHe
ga. jl:lll 1.Q
29. Fi Vbf! fhin R eniyim Ilf~u =, fi eru gba ibuKun
/'filii =
K[ arifin ati lw<>si \VQ Qr2lO
36. £hd IIf gb616him = S9 Qr¢ bunlk{,. si ni
62. Kf olobo fa e n l y a l l =
Ki eniy;'m fum
37. Fi f!Sf fhin de'le = mura sil¢ de airot~l¢
Or¢ ti a kit 51 kekere t[ 0 di
63. Or¢ ti ko 1I'9n b66r6 Ii () ti =
38. Ki pr~i (Jrim filn elliJill/ = sQrQ kob~ikungbe fUn ni
P¢1l PIl() i'ni arukusu
39. S(J ojll abf! IIfko() = la orQ m¢l~ tabi SQ
64, Fi il/1I1/inlf $e lwadii QI'i,>
=
okodoro or!) 65, Pi ¢I'& S(J Lli SQ 6tit¢
,,=
40. GUll 'gi k(Jjd orl ewe
41. KI hliY{ln f¢.jll 68, W¢ III ' / 1 1 1 1 = Y{lj0 si enlyan, t;lb[ nigba
= ki eniyill1 sun
0= 69. Kf ¢1'9 klill od(1 ikim hliYCfn = Ki QrQ dun t:niy,\n de ibi ti
44 Dei Idgbo si illd
= ba ti ~nikeji j¢
() gbc f¢ binG :?Llgb911 ki 0 fi
45. Da omi sf i11'{fill ~~ ~e rere sil¢ di Qj¢ mHn\n
gbe ohun to tQ flln a!,Ut6 o ~e patakl fun 01l1k6 YOriJb<l I;iti k<) (,1Il1q 111 iY:lt() ti 6 wa
51. K(J elf ikllll sl pr¢ = fi gbigb¢ ~e ahiigbQ I'.h'trin ,\dape tabi ,ldasq Yorllb.! .Iti sis.! I\Shilll :'Hi jij~-I¢g9¢.
52. Fori ko orf,ji' ikim lu ikun = gba im¢r<lll p¢ Eyi ni 6 si fa a ti aWQI1 babn wa fi 11 pa J. l"c)\ve pe bi QI11Q t;lli ko
53. Pa./ds(im¢ = sisun QrQ sf cniyan leti ki b<i gb6n a Id i sa a I\)him, i\)m9 it a b:l il. oju b{l 59r;) tt ko ye,
ara yo6ku t(S 0 ITIQ nii a 11 s,\ !'<Shun tabi j¢ l¢g0Q, nigb.l ti a !xi 5! j~ <,)Ill<,) ~ni I'~g¢¢ ti
54. SUII IIf ebiran = bi ni wi p¢iu ikil¢ ko ye e, ni iui It) Stl u !\'lhun. .
84 85
~
,
I'" ,
'I'"
:)11
Eyi oi di~ nfo'll ap'Yvn; lru aw<;m ohun sisa bayii: we, ki a m¢ ¢n we naa 1<0 si dun bf i kf a we e kf 0 y<; ni. Owe
1·1, ,
1. Gbe e!= esi (~)[() fUn QITIQ ti a kG f¢ ki 0 gbe ohun tf 6 11 ko dlm bf a ko ba mQ IgM tf a nilati 106, kf a si 10 0 kf 0 ba <;)r9
. tQfQ bii ounj~. tf a f~ 10 6 fun mu. f~yi nf aWQn obun pataki tf a gbQd¢ ITIQ nfpa :1:1
5. Jr ¢ = nigba ti a ko ba f~ ki eniy<'m jv nnkan, ti 6 si m oku kiri adugbo ati Bu. Bf won b;i ti n POkll oi wQn 0 maa kc \'r
bere b6ya oun Ie j~ ~. pe: 'I;:I~yin ju aanu, baba mi gun idoko dudu IQ'. 0 wa di oj¢ 11[1
6. Pa 4 r¢ = esi ¢r<;'u;;j ibeere pe ~e ki oun pa I1nkari ti a k6 f~ kan, ni ysin oba Tapa ba sQnlt, wQn wa y~in naa tftf, wQn ko ri
1
par~. I, ni wQn ba b~r¢ sf i ran~¢ sf awon ilu. tf 0 Slln m(~ w()n. Df~ III
7. Bit Ii = esi ¢ri,> nigba tl a ko ba f¢ ki eniy:'m bu nokan, ti nfml onf~~ wQn de Ajeje. L'QjQ ti won WQ Ajeje ni baba Ader6gun 1
1\1 1"
6 sl 11beere pe ~e ki Olin b\1I.1. ku. Bf aWQn Tapa tf rl wa ~~in tf ri 'fi ctf !eko, tf wQn si ri kirf
esi ¢r¢ fun vni ti a k6 f¢ ki 6 wQle ti 6 si Ii b~b~ a
I
8. W(Jte = Bu, b~¢ ni Ader6gun n sunkun, tf 6 Sl n poku baba r~ ti 6 ku
tf WQ He. kiri ilu Ajeje, ti 6 sin ke pc 'I;J¢yinju aanu, baba mi gun idoko
9. F(J (J = ti a ko ba f¢ kf eniyim f¢ nnkan, ti {) 51 n ~e i~e dudu 10'. Eyf ta SI aWQn Tapa till wA <:~in letf, wQn InO pe <;~in
atife:). nnkan naa-·--bii awo tabf kete, I'awon 11 pe ni idoko I'ede (f awon, ni wQn ba WLl idf ohun 1'6
s~~I~. Bi wQn ti ri ~~ni tf 6 tUI11¢ <;kun yif fun WQI1 pc baba Adero
A ~e apvvrv oke wonyi lali fi iyat¢ ti 6 wa 1'aarin: (a) fi oju
ba sorQ, (b) sa rahun tabij~ l'¢g¢c),(d) sun l'ebiran, ati (e) d~ gun gun y~in dudu 10 sQrun, ni Wl,.'lI1 ba mu un. 0 Sl san ow6
l'~kv. Won j¢ aWQI1 ¢rQ ti 6 ~e pataki ninu ~k¢ iie.
!taman kf wQn to lu u sil~. Eyf 1'0 fa a tf a fi 11 pa a I'()we pe
'A ki i poku, kf a darilll I' Ajcje, :ifi Ader6gul1 ti 6 pe ti baba r~
(b) Owe Yoruba ti 0 da weke'. Liti QjQ ti AdenSgul1 ti daran vnik<;ni ti yoo bi
Owe;: j¢ ~kQ ijinl~ ati ohun patak! ti QmQde atiQdQ I'Qkunrin, poku ko pe e bfi ti Aderogun In¢; <;kul1 tf W(,.JI1 11 sun ni pe
l'abinrin. ti a ba fi ara ba!¢, ti 6 l'oye, tl 0 si sun mo
agba, lee 'Were I'(\:~in, gbfgbe ni i gbc ni W<;l igb~, vru ni 0 gun, rna ~e
, jogun. Bi 0 ba ~e pc a 6 maa ka owe l1i, ko sf ~nik~ni ti 0 Ie g\~in'.
f'QwQ SQ aya pe gbogbo owe ni oun m¢; bi iriri voi ati oye bi (ii) Bf i~¢ ko bd p¢ ni a ki f p¢~¢ l'odijd fun Opdhlbcl f k/l {lli)r;
si ti mQ ni an mQ owe rhQ. Ki a 5i rnQ Olhe ko ~e pataki bii ki a L'e,'>jQ kan ahunn roko nfnu oko akurQ tf 0 dA, kan tf y60 taju 6
mQ itumQ owe, Idf ti a 11 n pa owe, ati igba ti an 10 owe, ki 6 rf Qpalaba tf 6 11 b¢ IMi ile w:i sf oko, ti 6 si fi Qk¢ kO orun.
yeni. Bi 0 ba di ooikanka, owe ko !'opin. bi ojumQ, ti 11 mQ Ahun wa ki i pe Opalaba 6 ku atij¢, Opalaba si dAhun pe ile n
I'QgbQR atiatikQgbQn n PQ sil, aW<;>n nrlkan bayii ni 6 si mu bv. Ahun tun ni, 'Alafia kQ'. Opalaba tun dahun pc, 'Sile kan
owe pfpa PQ. ni?' 19bayif ni ahun wa SQ fUn Opalaba pe 'Orin Egungun ni
. AWQn nnkan patakl ti a 6 rvou bit ninu iMJe~li ni ohun ti (, oun n da ti oro ni ri gbe' nitar! pe IdabllJl r~ ko ba Ibeere oun
y~ ki aWQn QmQ vl~kQQ giga .hi Qm\> Yoruba na~i vnik¢ni ti a I11U. 19ba yif ni Opalaba wa ~e alaye fun un pe nfgba tf 6 ki
ba gbo Me yii m¢ nipa owe, ldi ti,a fi n SQ nipa owe nibi ki i oun ku atije,'> oun mQ pc y60 beere iwa, y60 becre ~hin 1'6 j~ kf
~e hiti to owe jQ r~p¢tv nitori pc tihan-tihan ko mo ehfn, bi oun tete S<;l fUn un pe gbogbo ile wa ni alaaffa; ati pe nigba ti 6
ehin ba ~e meji 6 gbQd¢ funfun; gele ko si dun bfi ki a lTIQ on tun beere IQwQ oun pc 'Alaafia k¢' ii cun si ni ~ile kan ni, oun
86 87
~
oh.un tf 11 fa ija ni w()rJ n fO l~j¢. E:yi m(l ki ba2\J6 fi ara bal~ (b) Nibi ayo tita;
l<iti fi imu finl¢ ri idi ¢rQ yii. l\Jigba. ti 6 ya, baal6 d i pe nigba ti (d) L'¢d6 OliBi! ati onilx1ta ti w9n ba 11 hl nibi imiw6.
iyaw6 ti yf) g~g~ ni gbl}nmi-sf i-omi ·/)-t60 ti b~n;. Ko 51 sf t::ni tl
c
(e) L'¢d¢ aWQu akunyungba 9ba, tab! asmmira, iMa ~e
6 ITl¢ l1igba yi! pe iyaw6 nikan kQ 1'6 Yf) g~gf.:; Qkli,) r~ nMl. 50 obimin Hlb! QiTiqge if ri ~mn vkun iyaw6; asunj.H:i ati
ab~ I:lti juwe ipa QkQ. Bi (; ba tf ~e eyi, 9kq n:j[,l fi 9'JV¢ sf (?) n'ibi ipade ilu, Mi ti adllgbo;
yob ba fi igbe ta, ni arulo.~$u yo.'') bel. ni gbogbo illS y60 !xi mlsiil. ;hi aWl,m tf 6 k6 ijQ r6:
tun pes~c Nigba· ti W(,Hi oJ 51 b~n~ \'J¢, Qt<; ni ejQ ti okQ ati (g) ni ibi is~l~ tl 0 s(;~i~, ti 6 sl mll iriri n!<i ali qgb¢n wa;
iyawo yoo ro fUn arail16. L·'<,j0 Ii wqn w:i ija ik~hln yH l~hin (gb) oi irlnajo SI oril~ midm ti a gbe rf od~iri~i ¢k¢ k¢.
90
91
tnlk¢ fllVta raa kiln fUn ¢I v, Qd~ iwaju: Aw<;m ogb6ju Qd~ nii lQ S1 aginju Iati ~'QdlY, awon
ili a ba kan eyi ti <'I gun, wonyi lei i si pa ~ranko keekeekee, bi k6 ~e ~ranko bii
A kan eyi ti 6 b¢r¢, Ajfmaku (erin), Kinlun, J;:kim, AmQt~kim, Ogidan, AfeebOjo,
A S1 kan eyi tf ko gun, tf ko SI b~r~. ObQ, Egbin, Anda ati Otolo.
Qmq ni aUf! )co ni i~~¢ ~e, Bi 6ba sl ~e pc ejo ni, oh!fa ti a n pC ni ere l1i wQn saaba pa, \1
B:::.ba nl okooun k6 gbQd¢ kun, (b) Od~ dUe. AWQO iru Qd~ bayii kii IQ 81 igb¢ illQsim, awc;m ni
Yoo ro 6, ka ~ai ro O. maa daj¢ ti WQll yoo kun papa etile tabi ti wQn yoo r(lgb~~
OIl: l'odebode f'9k¢ pam¢, etile. Iru. aw<;m Od v bayii yoo gun ¢gull ti aw<;m QmQ Qd~
(ti y l'avlio (,Ina oko saa suuu malQ. keekeekee yoo .si maa flJgb¢¢ si wQn latl pa yean ti <> ba YQ.
Akilk(> kQ Ql~ p'o~e, AWQn ni i saaha mfla d y takute ati ohun l~Qd~ ori~iri~i lati pa
cO ni ojlJmr" tlln yaa m¢ nl yan. ~ran ti WQIl yoo ttl kuro l'¢j¢ ke.li. lru aWQn ~ran ti wc;m saaba
Ki f)ly 6 t6 n3. tao"tan, pa niyi: IgaJa, Ekulu, £5(H), Oya, Ehoro, Oor~ gil), ati lkim ati \1
1.
1
1'
1
o ba wQn gbe QlTlQ odo r'oko. WQfl ki i ~e Qdi; kIln ogun jija. J;:ni ti 0 gbojugboya nii jagun
Lati igba ti Oh,mm Ii cia aw,,'ll1. ¢di sf ay~ ni wQn ti iTl¢ pc nitori pe bi wQn ba ti rI IQ si ogun 01 onHu yoo maa 11 i1u 5Q pe
oinu 06glln oj!'! aW9H ni £l.'VVQH yoo ti maa j". Eyi ni a ie pi~ oi '6ke ¢daju oi a 11 re yii, ~ni ti 6 ba nl iya k'6 pada I' yhin wa,
i~~ akQ~e rode aye. AWQt1 wqnyi ni i~~ <)dr;, i~~ agbc, i~~ iporin. l,:ni ti 6 bi ni baba oi ki 6 maa k:i IQ'.
j~¢ agb~d~,J~;cg!)n, i~¢ i1U-·Jilll ati i~~ ohlin, i~¢ ajib6gunde. (e) Od~ A~Qde. Awc;m Qd~ etile nii ~¢de, i~~ W(,lH ni lati rii pe
ole ko .lil l'aarin illi AWQn nait SI maa n gb~k¢h~ oogun, ohun
.t [§~ (pdf lja ati ohun apor6 ori~iri~i, I'aye laelae. AWQn Qd~ ilu maa pin
Eyi je; i~~ pataki ti ¢d;i kc;)k¢ b~ry I'ab~mn-aye, nitori ki ~ranko ode ~Q l'adllligbo I'aduugbo ni, kl f ~e i~~ owo bii ti ode ani.
alagbara ni agbegbe m3. b8.:l paa j~; o\ov,;; alNQI1 baba wa ti 6 SQ (~) Qd~ Ad~do. T;:ja, Qni, ati ori$iri~i t;ran omi ni aWQn Qdtt
pe 'Agba ti (; rf cjo i.i ko sa am iku Iii (') n ya a' fi idi QrQ yii b:iyif maa r'i pa. AWQil naa ni irin~~, 5ugb9n WQO ko ka ara
mlil~. Ori~irj~i i?~ Qd~ oi 6 wa: wQn klm Qd~ gidi, nitori ti wQn ki f y<'m wQn IQ ~'ogun, b~~ ni
t)ds: gidi n by---awQn yii ni i d~ igbC iwaju, etfIe, ti wQn ri wQn ki i ~Qde bi Qd~ gidi. AWQn naa ni ol6yee ti wQn tf wQn n
jagun, ti WQI1 si i ~Qde ilu ki ole ma ba a .la. Qdt; omi, tabi pe ni Aj6riiwin. (Wo oju iwexx.)
ad<;do, tabi gb(mdo-gb¢ilde ti aWQI1 miiran rI pe ni wami-wami.
Iril1$f uW(Jn (Jdt?
(a) Qd y gidi. i;ni ti 6 bi to Qkunrin to 160g11n, t6 gb6ju to sl
I'aya, 10 Ie ~e Qd v nitori pe ahiy<'J. lo Ie gbe eegun nla. Aya nini (i) Gbara. EYI j~ ohun pataki ti aWQn Qdt; maa fi n ~e Qdt; l'aye
ni 6 SI ~e pataki jl'IlQ nitori pc Yoruba ni 'Aya ninf to oogim atijQ, ~ran ti 6 ba SI tobi ni wQn dt; ¢ fUn, ~l.lgbQn k6 sf t;ranko
l¢tQ'. ti k6 Ie va, b/i gb6r6 ba gbe eniyan yoo pa oluwar~, idi r¢ si
92 93
t']!lS _ 7C~~="t$I'"=Eii
'. I
II;
\~1
.1: 1, '. ';
.1
"i'.I )..'
niyi ti won fi rnaa ri SO pe 'Gboro gbe eniyan, eyi ni pe eniyan ba 10 igi ti 6 hi! ft'mrar¢, eyi ti w<.m yon ri mQI~ gbQdQ wQI¢ I
dan nokan wo, a si dan an tan. Bi ~:ranko ba b¢ si ~nu gboro, daradara ko si gbQdQ hu nira. L'~hin eyi ni wQn yon gb~ koto I
"]
yon k¢k¢ gbe ~ranko nail. lQ s'oke fiofio, bi igi ti a ba fi d~~ bel ti 6 gba ~s¢ m~r¢¢rin ~ranko ti a f~ fi pa; koto yii si gbQdQ jin
'J'II'
~e ga to, y60 wa tun jan ~ranko naa mQJt:. Bayii ni yoo maa de ibi ti 6 gbe Ie mu ~s¢ ~ranko naa de ojugun. L~hin eyi ni .'
gbe e s'oke ti yon si maa jan ~ranko naa mQk ti t:ranko ti 0 wQn yon ri igi w~t:rtt, yipo koto ti a gb~ yii; I'ori aWQnigil yii ni
:I,,"~'III
gbe yii yon fi ku. wQn yoo tun pojobo odi keji okl~m ti a k¢kQ pO.iob6 m¢ ori igi
Bi a ti n df: gboro ni pc aWQn Qdt: yon wa igi ti 0 bci ga t6 si I~, ti a fi dt: gb6r6 yii sf. Lc;hin naa wQn yon t~ koto yii ni P~pt;; ,] i
wQn yoo si f¢n eru.p~ si ori p~p~ ti a t¢ yii. Igi gbQQrQ kan ti a
.
~. . )Yj~r
Ie lu oluwar~ rn¢l~ rara.
~~'/. ~~ (ii) Olin. Ohun i~Qd~ pataki ni eyi l'aye atijQ, ko si irin~~ PUPQ
-:0&-~ \l
fUn dider Qfin lati pa erran. I;:ranko nla ni wQn sii d~ Min fUn, bii
erin, yfQn, ira, afeebOjo ati yran nla b~~b¢~. Bi a ba f¢d~ Qfin,
--.:X· I I ' ... - :c... a 0 fi oju sily wa opo ~ran tabi ibi ti wQn nj~ ~ si, a 6 waa gb¢
tonipon, to si hu fun-ra-rt: tabi igi ti 6 I'agbara, to gun daadaa koto ti 0 jin si ibi ti a ri pe yran ti a f~ pa ii 10 si yii. Koto yii
to si Ie 10 si Qtun tabi 051; ti ko Ie hu rara bi 0 ba gbe t:ranko yon gba t:ran yii 1'0ke, ~ugbQn bi 0 ba ti n jin si, b¢~ naa ni yon
nla alagbara. WQn yon wa ok un ti a nipQI1 to si yi, wQn yon maa fun si, eyi ni ko ni j~ ki ~ran ti 6 b:i mt! Ie YQ jade. Bi a ba
pojobo okun yii ni idaji, wQn 0 si de e rn¢ ipari igi yii I'oke, gb~ koto yii tan ti 0 5i jin daradara, a 0 to igi w~r~r~ lee 1'0ri a
~ugbQn ipari ti a de e rn{> yii gb¢dQ nip<;>n daradara. B! wQn ko a si t~ p~p~ ori igi yii, a 0 f¢n erup~ si ori P~Pt: ti a t~ yii, a 6
94 95
:i
:r
I
.i
lir~:I!1
111
I
I
Ak~t:hlp6 dilbi Qfa, ~ugb(,m 0 yat¢ pup<;) nitori pe 6 ni agbara
waa da ounjl; ti c:ranko ti a f~ mu yji ha kundun jil, lee I'ori PUPQ, b 51 Ie pa ((ranko nla, ati eniyan. lyiltQ ti 6 tun wa l'aarin
gygy bi ijy. Bi ~ranko yii b:i ti ri kQja ti 6 ri ijc; yii yoo gun ori akatanpo ati Qfa oi pe, akataI;pO ~ee k~sil<; de l(ranko ti a f~ pa
P~Py Qfin yii, yoo si jin s'6fin, ko si nii Ie ja iljilb6, titi ti yoo fi ~lRgb(;m Qfa ko ~ee k~ sill( de c;:ranko. Qrun ti a ti fi irin ~e vnu
ku. Ofin j~ ohun i~Qd~ ti a fi n pa yranko ti 6 I'agbara. Bi r~ ill (, n 10 lati fi pa lYran.
~ranko ba si jin sf 6fin, Qran yranko naa di ti 'ejo ti 6 wQ inu Bi a ba ti fi Qta akatanpo ha okun Qrun, ti a 5i y~~ kuro ni
age, ti QrQ r~ di sawura, eyi ni 6 5i fa a ti a fi maa ri da~a pe '0 ibi ti a fi ha S1, lita ni Qrun naa yon ta fau, ti Qfa naa yon sl lQ
jin SI Qfin'; eyi ni pe 0 b¢ sinu iYQnu nla ti ¢pa ko Ie b.:i or6 m¢'. 0<1 t;ran ti an sun.
(iii) Akatcmpo. Ohl.ln pataki ti aWQn Yoruba maa fii ~e Qd ni
v (iv) o.ra. Irin~~ 9dIY pataki naa oi Qfa j¢, Qrun ni a 51 fi n ta
2. Oi) Akatanpo
eyi jy I'aye atijQ; (; si tun jy, ohun ija pataki fun aWQn QmQ 2. (iii) ()fa
t~¢. Eyi si ni idi ti a fi ri ki t~¢ bayii;
QUi. Jgi ti 6 ba I~ daradara bi ito, ijan, ati igi b~¢b~e ni a fi n ta
OmQ Iyan bi mi L'olu,
'~:j ra __ 0'-::C:if,ijicf,"
e ti il~. Ni ik Yoruba, aWQIl Igblnll'o mQ Qfaa $e, ti wQn sl rnQ
¢n 10 jll $ugbQn aWQI1 ara ~aki ni 6 ri idi ki a fi oro si vnu Qfa ti
a f~ ta, eyi ni 0 51 fa orin aWQI1 baba wa ti WQI1 n kQ pe:
(r) K(;gbcljd. Irin$~ Qd~ pataki ni keg bc)j <i, tabi waya. Ohun ti
aWQI1 rniiran fi 11 pe e ni Wayil l'c)(]e·oni ni pc dipo Okl!n agba
ti WQIl 1110 1'~lye atijQ, w,lya ni <l Ill,) ni ode oni; allfani ti W,'\yil
lilo 51 ni ni pc. ~~rallko kG Ie j,1 a bii agba, 6 S1 tlll1 Ie Illll ~ran bi
l) Ii \Vult; ki c) tobi 'tl:). Asiko ¢~rlil1 ni avvqn Qd~~ maa 11·1~
kegboj~1 nilor; pc ,\,lye W,l [un wqll l'asiko yii. i$~ inu 01\0
ko si PQ. c;ranko yoo 51 m~la jade daradala nitori pe Igb~ yoo ti
bc;r~ 5i fin wQn n.! imu. Igb() nla ni wl)n gbe dt; kcgb()j,\, abala
igbc) ti \VQrl yoo si 16 Ie gllll tC) igba e;s¢ tabi ju b¢¢ lQ. Ilu abala i. (iv) Ok un I
~
igbo ti WQI1 yoo 16 yii gl:i(ldQ W,'I !'aarin inu oko ali odo. I;:ranko
aWQn l)munu ew(~ko ba 5i Ii n YQ ni w<;m maa d~ okun, asiko yii ~
k6 ni k gba oju odo b¢¢ ni ko ni Ie gba inu oko, eyi ni yoo si
ni a Sill pc ni 'a~¢lul~ 6jo'. AWQIl OhUll ti a fi n de okun niyi: df
j¢ ki ';ranko ti a f¢ pa Ie Ju Kegboja ti a d~:. A 0 ge igi aparun,
tabi OPCl igi, a () ri wQn si opo ipa tf a ba ti Ja sinu igbo yii lQ, Oku QP~, okut~ rn~rin, ati 9P91QPQ igi Q$un$un tabi igi ijan. ~
aWQIl igi ti a ri yii k,) ni ju ~s~ llll:rin-mt;rin IQ sf ara wqn, ibi ti Ok(l QP~ yii ni y60 wo Iu ~ranko ti a de; okun fUn mQl~. I.
1/,.
.
kukulc igi bel si \\'l, a 0 loc) dfpo kl it tun ~~s¢ ri igi sib~. A 6 Ok un ni a (; si fi gbe Okl.1 iQPr, yii s'oke I'ori ati ni ldi, bi a ba sl
\>e f~ ki orinrin ti yoo fi lu ~ranko ffiQl v to, tabi bi ~rallko ti a
W,1<l mu imQ OPt; a (l fi y:\n tabi di ihl') aarin. L',lb¢ imQ QP~ ti a
fi yan ipa ti a 1'1 OPCl si lQ yii 111 w,ly,\ tabj Oklli1 agba ti a 6 fi d y ba dt; ¢ fun $e l'agbara to ni giga r~ sil~ yoo ~e rnQ. L'~hin eyi !~
Kcgboja yoo gbil k<;lja l'ori igi id~lbtlu ti it 11 pe 11 i j rcku. ni wQn y60 wa so okun naa lYle;) aW(,m igi idabuu Ineji ti a 6 na
sari okl1t y ml~rin. AWQn okut v yii ni a 6 ti ri. mQI(;\ a c) ri mej{ si m
~
Ircku yii yoo ni ikekcrc ti a de m(J wQn, gbogbo ibi ti ikekere
b~1 si Ii w,l ni a (> lu oju roboto roboto ti ~rallko yoo maa gba ori oktl ¢'P~' a 6 si ri mcji sf idi oku QP~ yii. igi Q$Un5un ni a 0
kQja si. Oju roboto yii ni wQn 11 pe ni ojlld~, eyi Sl Ie t6 l1l~waa fi ra'gba yi oju OPC') ok un ti a dt; yii Ll., Qna meji ni yo'o SI wa I
~
labi ju b~¢ lQ. g<;g9 bi Qgbit ti ala b<i ~e gun t6 ni. Titobi oju yii nilt;:, eyikcyi ninu mejeeji ni ~ranko SI Ie gba wQle. Bi aWQn
naa si wa I'QwQ bi igi okut y ti a rl b,1 ~e J'agbara sf, ati \'/,ly:'1 ti a ~ranko ba si WQ inu Qgba okun ti a d~ yii, bi Ikekere ko ba tii
In pt,'lu iru ",ranko ti a ba ti ka-firf pc 0 W¢P9 nibi ti a ti f~ $e re, okll QP~ ko Ie w6 pa aWQIl ~ranko ti 0 wa I',ib¢ r~; idi yi i si
Qd<;. W;.\y;l k9Qkan nia 6 so m¢ igi ktlkutc ti a 10, bi i igi ator! ni Oklill kan ~O\,O ti a ba d~ fi Ie pa 9ranko to m~fa, tabi m~rin Iii.
I,
tabi iyekiye ti 6 b,l. WQ inu Oklll1, ti a,lye ba si gba kf"o t6 di pc
tabi ijan. Igi iltor! tabi ijan yii si Ie ti d~lhu sib~. Bi ~rallko be\. ti
Oklll1 re. ~
1'<; gba ojlld~ yii, nf yoo t~ igi ircku ti a ti nit sil9 J'9nu iho. Ii'
19i ij,in meji ti a so okun rn¢ I'on ati ni idi oku QP~ yii, Ili
~
lkekcrc yoo re. igi ti a so waya In¢ nile; yoo 1l,1rc). Iku de ba
~Ianko naa niyi nilori pc waya yoo fun un pa m¢ igi ni. a 0 f'okun fa IQ s'~gb~~ Qtun tabi OSI oku QPv, l'~gb¢~ yii n'i
ikekere OkUll yoo w,l, ori igi ti a d,ibuu ni a 6 si so lkekere naa III[
(ri) Ok/III. L~hin ti ojo meji tabi rn~ta ba ti rQ l't,'hin ¢~run ti mQ. Bi ~ranko ba ti tv igi ti a dabuu yii ni lkekere yoo re I
I.I·..I·
I1,·1'
98 99 1 o
II'1'1
iill'
,III
III,
li l
ii'
I
!,'I
II)"
l
.i
III
I.
I:i
s'oke, ti oklm ti a d~ yoo ju ara sil~\ 6ku OPt; yoo si ja lu <;ranko ti l'Qni.!.. f;.hin ig; ti a yan yii ni oki:m ara okutt;; ti a fi d~ ,!sQ yoo !
ti 6 wfl I'ab¢ r¢, ibaa ~e yYQ kan tabiju b~¢ 19. OY~. ni <;ranko tii ti wa si hvaju ibi jj a 'Ian, de am ati lkekere pt;!u ljv
saaba Iu okun, aW<;>n bii mt;rin tabi myfa si Ie lUll I¢~kan ~o~o yranko ti a f~ po.. A kl j di yfU s'ori Ii okun ti a gbojo yii wa 'II
paapaa julQ bi a ba cia itQ si oju okun ti a d<; yii nitori pe oorun 'I'
III
II
(vii) thill. ~~biti j~ irin~f,' pataki Ii aWQn <,>dC; ii 10 lati igba pip~. pa, eyi ni 6 si fa a ti a fi il pa;.i J'6vve pe "Ik{)l1ko~6 tiiri pa eku,
{/
!
'\
/"",.. , III
fif // I ~I
II~!
~
' /
AWQIl
2. (v) I;biti
baba wa a SI maa pa owe P(~: Bi ¢biti ko pa eku 1119, a fi
~ i) ,L. (VI).',
~~~, ~ Ifln
<;yin f'¢l¢yin, fllll mi ni I1ilkan mi; ~bili Ii IS pa Owolaak<; ko
oju opo ~ranko bii t,;f11 r,J , aft\ ati <;d(l. 19i aparun tin-in-rin tabi
j¢bi, ki ni cgung:lll1 wa de ibi vyin; Bi ¢biti yoo ja !'QIa, cku Ii l)
igi ijan ni ;;d1 11 ~c lrin. A () gb~ idi igi yii ~l)J11U~omtl nitori pc
ba pa !'onij apag:be ni.
idi yii ni a () ki bylr;~ nibi ti a 6 IXI ely lrin Sl. A 6 so oklln 111<)
Igbil Idgbil ni a Ie dr; ~blti.L"6ju opo ti <;ranko ti a ba si f~ pa
igi yii J'od) l<eji ti a h~ pee ni ori. Nilkan bi ika (,)w<) m<;rin sf
11 to ni il a d<; ¢bitl si. Bi a l) b{\ dr; ¢biti, a 0 ri igi OhHt; r;1r;tun
m{lrlll1-Un si idi igi ti a gb¢ ~OITIlj~()l11tl Ili a () yilll rcgcrege 1'911;1
meji S'9wQ Qtun, ati osl oju OPl) <;ran ti a f¢ pa 11 tQ, a l) wa,\ fi
meji. 8i a b,l f~ d:;: irill, a (S fa okill1 ti a so In0 or! igi ti 6 IQ yii,
igi IC ori igi okutr; mcji yii. A l) tv pakata p<;lu ewe Qg¢d¢ s'ori
a a rajabl) r¢ yipo ibi ti a yim rcgcn:ge, a t) wMl tun poj6bo
'igi pc:h;br;-p<;l<;b<;, tabi qWtl QP<;, a l) wa,\ di amQ k ori pakata
OklJl1 Ii yoo wa raju ()p6 cku, lkckerc yoo W;;I ti ibi i;yin Iq si
yii. A 6 W,\;.I n ohm Ii a dt; yii gbe Gru amo yii s'oke, Okllll yii
<;lI1a keji ti a )lim regercgc. H.i cku ba (i Ii KQja 1Q l'oju Opt) r¢ Ii
yoo gba ori igi Ii a d(lblH'1 k<,1ja, .w(, si ab<; ¢biti, 19 si Qgangan
() bi\' ~c ccsi b~) si inu ok un ti a pojl)bl)si oju Opt) naa, ikck.ere ti
ibi Ii a 6 Ii ikekcre ¢bili yii sI. Bi l;ranko tl a btl 1<; pa b{l ~e tobi
6 Ii w,ini g\~11g¢n; yoo kim ta ni, b,&,; ni igi ti oklin w ..l. 1'9rlln
tl), b¢¢ ni ¢bill ti a gbc s'okc yii yoo ~e ga to, a 6 kl) ounj<; ti
r~ yoo n"l \-v0nhin, ti (lkl~m yoo si fl:m do.! yii 1\1run pa.
<;ranko ti a b{l k<; ¢biti fun b(l f<;ran rq ikckcrc yipo. Ounjt; yii
lC j¢ ,,"yin, tabi <;)g¢d¢, labi ¢g¢ ati ounj<; b¢¢-b¢¢. Ti <;ranko ba Cy) Sdfl()· OhUil l;;(,)dt; Qm';)dc ni ;ill Pi:) j¢. Eku ti it 11 pe Ili asinrin
ti Ii j<; ot.inj<; ti a Ii yf ikckcrc po yii ni yoa kQ lu ikckcrc, Ii ni WqH si saaba 11 pa. Eyi ni awqn ohun ti a fi 11 ~e ~.apl): Jgi
¢biti yoa si rc lu II mQI<;. aparull Ii 0 fl;n,' glllll<) igbliilwQ kan, Irin tinrin, okun tanninhin
tinrin, ikekers aii igongo (ti a 0 fi ~e ijy).
(riii) }k<;iil((;~·(;. Hi igbil ti a dr; ¢biti ni ikl)i1kl)';i0 ri ~ugbqn eyi Hi a bj f¢ ~e ;;;lp(), a () gl; ap:tn.Hl bi a ba. ~e f¢ I<i () gun to,
ni aWQn iyalq pataki ti l) wa laarin ¢blli ati lkMlko~i). igc kan yoo ~e ckede.:e ikll tabi orik~6 nparun, cyi too di I'oju,
J;.gb¢ I1lcjceji bpl) <;ranKo ti a f¢ I1lU ni a () Y{\I1, igi Ii a bli S1 ;: ig'~ keji yon ni ill() ti I~ranko l,~ wq ilm apanm yii bi WQil b;:\
yan opo yii yoa pade l'<;hin, iwaju nibil ni ¢gb¢ ti a yai~ yii yoo ti gb() iJC)rlln Ij<; ":Qil. t:lbj ti wqn b;i Ii ri i., A l) Iv idi aparun ti
100 ~ 01
koko WB. ti leo l'oju di~ tintin.T'aarin, a 6 sl ki irin tinrfn, ti 6 ije ati ikekere yoo wa, enu ogba si ni igi ireku yoo wa. Bi eranko
gun bi igbimwQ kan b9 Q, bi 19ba. ti a kan obe sinu eekuu r~. ba ti fe moon ie. Qg~d~ ni ikekere yoo re, ti igi ireku yoo fo
A 6 tun Iu iho tin-tin-tin meji si ~gb~ aparun naa ni ~ba enu ti s'cke, ilekun ti eranko gba wole yoo si ti bi ok un hi ti fa igi
iho ti eku le gba wole wit. Inu iho yii ni i.wo ti yoo gbe ij~ l'QwQ ireku s'oke. Bayii ni eranko yii yoo WQ gau, ti yoo si maa pooyi
ninu sapo yoo gba wole, iho keji si ni a 6 si gba so ikekere sapo rahln -rahin ti ode ti 6 de Q~Q yoo fi de.
yii rno on, Okun kan yoo wit I'QrllTI irin ti a fi bo koko idi sapo, (xii) Panpe tabi nan/a. Paripe ie ohun isode ti oyinbo ko wy
okun yii naa ni a <. si pojobo ti a 6 fi kO Ikekere Ji ije wa l'enu
re, Bi eku ba ti gbo oorun tabi ti 6 ba ti ri ij~ ti 6 si fa <1, yiy¢
ni ikekere yoo y~, okun ti a ti pojobo yoo si fun asinrin l'orun
pa ni. Nigba miiran ¢w~ a rnaa so ok un mo idi sapo ti a 6 si
tun so 6 mo igi miiran ki eku tabi asinrin ti 6 ba tobi rna ba a
WQ Q IQ bi 6 ....
ba tao
(xi) O~¢. Ey'i ni ohun isode ataye-baye, 6 si j~ ohun ode ara ati
103
102
__
..
·.,~.:".,_O=,"~ £"f.'':;'~ i;, -~_ __
~-~~
2. (x) Igere
,.
'I~~
igun kiinni de ekeji odo,alafo igi okutc; yii 5i ara w<,Jn ko nii ju
ers~ merta, me;ta I<,J, a 6 waa di alMo yii pa perlu igi werre;werr~,
imQ ati koriko ti 6 fi j~ pe e;ja k6 Ie gba ibomiran kQja ju oju 1:11
2. (ix) Takute Qna ti a ba ~e si Qgba ti a fi ge odo yii It;>, oju <,Jna yii Ie t6 m~ril1
tabi m~fa, l'¢w¢t;> gigun Qgba ti a ra yii 1'6 wa. Oju Qna yii ni a
6gbe igere Sl. lbi ti ado ti n ~an an bQ ni yoo kQju sf, ~ja ti 6 lij!i"
l'aye laelae ati 1'6de oni. Ori~iri5i takute ni 6 wa, bi ~ran ti a ba
I1
sl f~ fi pa ~e tobi t6 ni takutc ti a 6 10 yoo ~e tobi, b~~ naa ni ba si W99 ko ni Ie jade me;,.
1 :1 11
yoo Sl ~e I'agbara t6. Takutc ko ~c c fi pa eku, afi ~ran abitete, AW<,Jn irin~er iderd6 ti 6y~ kf a tun mernuba niyi:
1);111
lati ori eyi ti 6 si Ie pa ikun ni takute ti berrer titi t6 fi d'ori aWQn lw¢-fifi Ohun ti a ri 10 fun cyi ni iWQ, ij~, owu tanranin ti 6 yi ti 1
1\
takute onigbaerru ti a n der fun erran bii c;fQn, bii erin. 6 si nip<,Jn, aparun, ati oI6[06f6 iwQ. Nigba ti a ba fer fi iw<), a <'>
AW<,Jn w<,Jnyi ni irin5er Qdt; ti 6 tun yc; kj a ka oruk<,J w<,m p~lu ju iWQ ti Ij~ ti wa lernu r~ sinu odo, c;ni ti yon fi iw<) yon duro
!!:lllt
aworan w<,Jn: ib<,Jn, ganmQ, kum¢ ati Qpa, kannakitnna, rQba, I"1\\ I~iI
loke ado. Nigba ti iWQ ba si k9 yja lerl1u nibi ti 6 ti n f¢ gbe ij~, 1\1
oko (a n 10 eyi lati jaguo ju lati 5C <,Jdt; IQ). YatQ fun irin~er <,Jder, 016f06f6 yoo ri, a 6 si fi yja s'oke odo, ki a t6 tu u kuro I'~nu
1',1
<,Jna ti a tun n gba ~e <,Jde; ti 6 ye; ki {l m~nuba ni iho did~, i5a iwQ.
",'I'"
"'I
flnfin ati isa didt;. I
AlI'¢n: Hihun Iii a fi 6wu hun aWQn, dida ni a sif da aWQIl s'6do ,'1'I111
Od(!-omi labi odo-did(! lati k6 c;ja, <'> w¢PQ, ko 5i wa apejuwe rara. ;',1
6 n der odo lati pa t;ja ti wQn yoo jt; yatQ fun aWQn al<ipata. Eyi I~~ agb~ j¢ i~¢ pataki ti ~da kQ ~c, 0 5i j¢ i~¢ ti 6 fUn w<,Jn ni "
ni dit; ninu <,Jna ti wQn n gba dt; ado: ijokoo, isinmi, ati if<,Jkanbal~. Otit<,J ni owe aWQn <igba pe,
'11
104 'I
105 ,:1
1 1
:':1 1
I-IiI
1"1,1
l'I"llI,ii"
1
Ilr, ' I I I .
I",
il
Iii'I'
"!
Ii
kti bi 6 ba ti n da'gba. Nigba ti a ba. ~~s~ IQ kok6, 6 f((ran I.,i
'QIQrun ti 6 da ~nu Ib(IOLlIJ IllQ ohun ti yoo fi b(l Q, ~ugbQn ibooji, ki 6 Ie hu daradara, eyi ni 6 si fa a ti a fi saaba gbin !III
nigba ti 3wqn ~dcl k(, d'aye wqn r'i \va eso igi ati yran kifi nl Qg~d~ agbagba I'QpQIQpQ si ibi ti a 6 lQ k6k6 Sl. Owe aWQn I
!,'I'
'·"I~.
Jati ibi kan de ibi kar1. 19ba ti ViQIl b9f y oleo dida ni w9n to bQ baba wa si wi pe, 'Og~d~ 1'6 wo kok6 ye, ki 6 t.o di igi buruku.
eyi 5i oi dif;: ninn wyn: b¢ Qg~d~ I'oku, ki oortln ati at¢gun Ie f¢ si igi ow6 ti a gbin ti 6
"lgbi: aye atij~1: 3.gb¢ ohmH)gb1n nl aKa f,:gan, aka Odan, aka n
ye, ti 6 si dagba yii. Bi 6 ba ~e ilt;: ti 0 gb9 kok6 ni a gbill-in III,
Sl, Qdun kvta ni yoo WQ ile eso, ti a 6 si br:rr: sii k:i eso yii ta
etile (~(L~n ati akllr,~)
l'~hin itQju. !IIII
Agbf (Jde-!Jni: (I) agh~ olmn-¢osin hii adi y, to16t616, vl¢d~,
eWllr~, agiJtim, malllll, t;'rnQ oyiobo, choro
Obi. Eso obi naa ni a a gbin, si il¢ igb6, ~ugbQn hi a ba f¢ a ! ,;
maa ba eso obi naa ki a t6 IQ wQn bii ti kok6. lit: igb6 ti ko '/"1.
i,ll,
oyinb0;
dara t6 fUn kok6 Ie gbQ obi, aayan ti obi si f¢ ko t6 ti kok6,
(ii) agb~ odo (~ja;
inu ojo ni wQn ri gbin obi naa. !Iiil;
(iii) ;\janpQ i~~ oko ati OW() ;;1;;C t[ 6 jylli<)
Ori~i obi meji 1'6 wa: Obi gidi, eyi ni obi a.d<J.yeba, a maa
ini::··oko; 1'1"
I!!
.. I'aw¢ mr:ta si m~fa, iru obi yii ni a saaba fi bQ ori~a, Qdun keje
(Iv) oko f;gb~j(,KU.. '\,,1
,Ii'!
5i t;k~jQ oi sii saaba WQ ile eso. AWi,m Ijv~a si fyran a ti maa I'!
1. 01w ~~gall" Oko fgiln ni oka ti a da 5i i19-igb6 tabi flinu gbin obi, wQn si gba pe, igi ow6 ati igi QrQ ni 6 j¢ fUn aWQn. 'I'li
n
aginju. Ohun pataki ti wqfl gbin ni aWQn ohun (~lgbin ti a 11 Eyi oi 6 mti ki a maa ki Ij~~a bayii: !I,,'
pe ni igi ow6, aw(~n mia ni k6k6; obi; orogbo; ('pc;; kaf~,
Ijr:~a 6 sun are
pUPQ I'aye atijQ, a1 agb~d(; ni sir rq \VQD n:m ,nvqn agb~. Eyi ni
OmQ Ijy~a tl yoo ba QrQ ku,
Akoo (igi ni a fi Ii gb¢ cyi bE ~ibi, 6 S1 wll16 bti \V9 kok6 ninu
A maa so I'abo I'abo.
Koko. 1Ir: Okeefe ni aWQn alawc) funfun ti !Ilii igi o\v6 yii WQ A maa so l'akQ l'akQ.
ilr: aWQn baba \va, t'QwQ t'r:sr: ni aWQn agb¢ si fi gbaa nitori pe
Ori~i obi keji ni ob( gbaOja tabi g66ro. Odun karunun ni obi'
igi owo gidigidi oi k6k6 6 ~e. Njnu ()j6 ni wQn ri gbin kok6,
wor6 vYQ kan ~o~o oi WQI1 111::\.a n gbin, $ugbQn lati din wahala
n
yii WQ ile eso. Bi eniyan ba j~ ~, ami r¢ a maa pon, eyin ~ni ti
leil, bibii ni wqn k6 ba ,';so kt)k6 si cti ado nitori ki omi Ie maa
bii eyin-in aj~g66n)'. Aw¢ meji ni obi yii ni, aWQn ara oke Oya
rin si aWQn eso ti a bii yii ati ki a Ie ri orni fi wQn aWQI1 aJal~hu
si f~ran r~ ni jijr:. Gbanja kan wa ti 6 funfun ti ki i sii ni pupa
n
ti 6 ba YQri titi ti yoo fi t6 $1 1<) 5i i nu oko ti a 6 gbin in si.
n
rara, eyi ni aWQn agb~ pe ni gbaiJ.ja olokuku lati fi agbegbe ibi
s¢I~ru yii ni a 6 ba aWQn eso yii si. Bi 6 ba t() akoko ati maa IQ
aWQn ehil kok6 yii, ilt; ti 6 ba J<; i1r: igb6 ti 6 5i r¢ daradara ni a Orogb6. Il~ igb0 ni or6gb6 gbe hu, aWQn agb~ ki i si saaba
107
106
fa. a ti aWQ!1 barK! wa fi 1'1 d<i 0 l'a~a pe ''eni ti 0 ba gbin orogb6 (k) ,Ogu~¢ ara QP~ ni a il sa. ti 6 ba si gb~ a rI ta a fun Ho
kl i ka esC! rf. A~;l miiran ti ('(won baba wa tLm mat! n da nipa inci·,dida.
orogb6 ni pe: 'Ki ni clilfani orogb6, a pa a k6 l'aw~, a j~~ 6 (1) M¢riwo ¢Pf tabi {Igr m ¢ (JPf ni wQn Ii rI ta jaala si fie
koro. Ori$a ti 6 tun le ni wqn fi i bq', Or6gb6 kJ i ]'aw~ bii obI, bgun.
a mao koro pUPQ bi a b::i j~ ~ wo, ;;ugh(;m igi own uti ti 'llubarikil (m) lhaha QP~ ni a fi n ~e k,'mhlnkanhin ti a fi n fQ ilwo ati
oi nitori pe bi a b,), "I sure, ti a ba ti ri or-ogb6, apt:t;r<; ~mi keregbe ~niu. Bi a ba b~r~ si ka gbogbo ohun ti n b~
gfgun oi WQI1 11 fi orogho ~e. L'aye atijq bi a ba si 1'1;, ran;;c,: 5i rara QP~, a 6 rfi pc ko si eyi ti kowu)6 ati pe igi ow6
aW911 alayc lati t(,)ju iJlejo ati ab~un] eniyan, igi or6gb6 ni wQn iyebiye ni QP~ ~ ~e.
1<,'1 Sl ibi ti a is ba gbin wQn si. Qp<: a maa p¢ pUPQ ki () t6 wQle b~r~ sH so. Ge:g~ bfi ti igi QP~, 0 f~ry j~ pe gbogbo ohun ti n b~ ill!:
iii ~
e50. Bi 9Ptr ko ba til W(,) ile I':so, a kif fi 9W9 kan· ohunkohun
I'ara agbQn ni 6 l'alubarJka ti 6 si 11 fa owo wQle fun ~ni ti 0 ba I II ~
!'ara r¢ nitori pc !ati ibi 1l1()riwo QPC rake-roke titi ti (S fi kan gbin in. Eyi ni di~ ninu wQn:
egbo rc ni ab¢ ile, igi ow6 ni OPt;: ¢ ~e, k6 Sl sf ohun kan I'ara QP~
ti ko \o\iGlo. (a) Jij~ ni eso ()gb911, omi inu agbqn si rnaa n dun. WQn tun
, 11 10 eso agbqn lati ~e ad; agbqn, eyi ti aWQn eniyan fi n
(a) Oodi 'Fyi!! Ii ,I 11 ri I'ori QPy, ni a fi 11. ~e epa pupa ati pa ara, ti aWQn obinrin SI fI 11 tQju irun ori WQIl.
(h) Ekiw{! inu <;:YII1 ni 11 Ii 11 ~c t1di (¢yan ali Yr/nkd), ati ,ldi Idi, awqn obinrin a maa fi $C pQQkQ OSlin, wQn a Sl tun
(d) Ll'PO {>Aiil'{) Ii tl ho cso ~YII1 ni awon ahlgb¢do; fi 11 ~e (d) Ecpo ti a bo kuro lara oodi agbQn j~ ohun ow6 gidigidi,
eesan ti a fi 11 d{tn{t l'<lgb¢.dt; ali ninu ile. WQIl a maa fi ~e ~ni igbQn-idQti-r;s~ IlU, ki a to wQle, wQn
(e) AI'(/I/ ghiglW ()Pf ni it 11 t~1 I'Qja 1'{lye atijq Ii ,I 11 fl 11 d<i a maa fi ~e QWQ igbQn jankaawQ ara ogiri, ati QWQ QIQwQ
ina ki is Ie tete jO. kekere IgbQn a~Q ati feresc ti il 11 pe ni bur<,'1Q~i. Bakan
(l?) Oje ()Pf Ili WOIl 11 d{i ti a si 11 p(~ !'~IYJU ti ,1 r\ til fun aWQIl naa ni wQn fi n ~e btlrQQ~1 bata ati ohun 110 b~~ b~~ IQ.
ti yoo mu till. (e) Ewe (lgb91l willa fUn bibo ile ti a k<,'1 I'oko. 19i agbQn ti a
(f) imi; 9Pf, ni mVQn miiran fi 11 k<l!C, won fi 1', ra Qgb'l, wQn 11 pe ni agbQn ~y~ (6 yat,) si agbQn jijl;) ni a IlIa. Paakltn
Ii 11 dG Idg!)(ljd at i igl'I'() si odo. QPt; jt; ohUIl ti 6 wulo IQrQIQPQ fun ile kik<,'1 wQn a Sl maa
(g) OH'd ()j1f ni aw(,)n (il1l<,)de fi II ~e ere ~lbil!{j~]bo--OIJ(I k¢ .a a si Qra aja ti wQn fi 11 role, ik{m ki i'mu igi agbQn yii, idi
On~l ni. Gbigbc; <m{t ()pt; ni won si n 16 bii igi idami. yji si l1i 0 fi j~ ohun ti 0 wul6 IQpQIQPQ fUn ile kikQ.
(gb) !-.fill/ {)I'f ni \'1)11 fi 11 hun agb011 ati kllllkil ago adif, ati '
n
Eyi fihiln gbangba bi igi agb¢1l ~e wul6 t6 ati idi ti a fi i kil
kf(I'l?ltf; IN<,'1n si Ii 11 I¢ igbc\ ati yk~r\: ti a fi 11 gun (,)Pc. a kun igi ow6. AWQI1 ohun ti 0 tun je: igi owo fun :lwQn agbc
(0 Oll'() ti a Ii 11 gb,il¢, ara QPrr ni a ti 11 ri i.
ol()ko ~gilll ti a k6 gbqdQ rna mu e:nu ba ~oki niyi: 1
(II) Igi (Iflf ni wqn Ilia Ii ,Ill pe ni paakun, paakull yii ni a si I.,
11 16 gvg~ bi igi In')I':. RQba. Igi owo ti a IllU Wei fati okeere niyi, QpQIQPO ni ko si tete
(j) fhl! ()Pf ni a Ii 11 d,ln;l. m0 pe igi owe) ni g~g~ hi orin yii ti fihan. :11',I::1'·
,I,
1',1
1
Ii::·'·' .
I",
_______ ,~i[! lJljI
__ "',' ~;'·=~,",_~~c~i':"?,T,';;,",,,,,···,
,'Ii
n
I'll
i!1
;1}f~:f dee
1,:1'1
Y oru ba, bi iyan i~u ba si Wf) orjj~ cde, Qr<ln nla ni 6 de.
Eyi ni di y ninu ori~iri~i i~u ti aWQll agb¢ n gbln p~lu alaye
11,11,
M,o j'OW() l
Illi
A,~'f'>'f dee n;ha di~ lori wQn: mar06dQj¢, 9klmmQdo, sinmini, igangannin, 'I,d
lvJo{'mw5 ,>(5hi raN', apepe, dagidagf chilfll, tegilO,·n-de, ati an). 'III
A h'(JJj H'f'i'(? t1 /;'() gb{)n :'11
TVpn f'owo i"\lbd nwtl , Mdrood(!j¢ ko ~oro6 gbin, bi ojo [9 bi ojo ko fQ, i~u yii a maa
tao Oun ni wQn si kQk¢ ri j~ I'QdQQdun nitori pe ki i~u yooku to
W<;m I1 gbin IQba bii qpQIQP9 igi ow':) yooku ni, bibfi si l1i wc,m ta oi agb¢ yoo ti maa rf i da l'ebc. J~u yii a tun maa tete l'Qgun,
n hi a ki a to ~i IQ ni a,k6ko (jjo; l\hm qpQlqpq <;Hlun ni wc,m to bi wQn ba ti da a tan, idi eyi nj 0 si j~ ki aWQTl agb~ ti 6 ba
h~r~ sii k9 igi rQha. I'aayan lTIaa rii wa I'oori ~¢m~ta ki Qdun to dun, papaa julQ ti 6
2. Oko (Man, 0 y~ ki a Via oko (Hi/Ill nail. Ki i ~e oleo ygan b:i ~e pe akuQ ni a gbin in Sl. I~u mar06dQjl.) ki i dun to b~~ ni
nikan ni a11 da si Qna jinjin, Cl\'/on agb¢ ti J1 da oko ()dilO sl jijy ~ugbQn iyan r~ ko ~oro 6 gun a si maa mu daradara.
Qna jinjin naa wiL lyatQ ti (l'N"ifi 3gh,~ yii ni pe qja ti n fa owo Okilnmrdo ko ~oro6 gbin nitori pe eebu r¢ ki i jQba bi Qda ti
QdQQdun wf ni wqn /1 gbin kl i :)c av/qn igl owe, ti a ti ka s'ake. wul¢ ki 0 da to, bi oorlin si ti wul¢ ki 0 mu t6. Eyi ni 0 fa a ti a
$ugbc,m aWQi1 agb\~ o\(,)ko t;g'Ul, (,\W¢i ohun ti w<,m yoo j~ yipo fi n pe i~u yii ni kakakinjQha. Bi k6 ba jQba ti qdull fi
Qdun ni wQn mao. gbin. E~yi ni die: ninll awc;m ohun Qgbin pataki yipo, ti oj6 ko si tete r9 orukQ ti a tun SQ Q ni tanranQPi;,
ti aWQn agb¢, o\{lko·!\la oko ,)c1<'1n 1'1 gbin Ii 0 si jy Qna OWl') gidi idi ti a si fi n pee bayii oi pe, ko ni ku, \(0 si ni hil, bi iy8.11 ba si
fun wQn I'QdQQdun: i~u, ~g¢, Anam(), e5\~m], eree, aWllj~, ¢gusi, mll, bi agb¢ ~e gbin-in sinu ebe naa ni yoo hu u je;. Bi 6j6 ba r9 ti
ata, igba, ltoo woroko, i!gbado, Qkaa.. bilbil, jb, ('nvu, tomaH, i~u yii si ta ti a ko tete wa a, vta r¢ yoo maa kU, omiiran yoo si ,
isapa, elegede, otili, gb<miqgungi ati¢pA, tun maa ta, eyi ni 0 SI mu ki a tun n1aa pe i~u lean naa yii ni
i
I~u. I~u j~ pataki ohun <>gbi.n, fl~m ;lgb¢ olilko ,)dan, 0 si j~ aIetaIeku. 0 dara ni iyall ali ellib¢ bib~. ,Ill
'i'[
':I·~I
olori mmjl( aWQnYoruba gC;gl.;' bi I)'.ve itwqn baba wa ti 6 SQ pc: Sinmini dun ni jijy pUPQ ki i 5i tW~ Sl] eniyan, Bi a ba 11 jc; i~u
Iyan ni OUlljt;,
n
yii, ko wa epo, ko si wa ik¢t¢ k'<;:ni Ii 6 j\ ¢ 1.6 glxidun r¢.
, !
Eebu r¢ a maa ta daradara. I~u yii dara fun iy3n giglll1, 0 si tun
Obi ni (':)I:;glIn,
"II
Airi radi. ni d {I };; ¢kQ,
dara fun elub¢. ,II!I
Ki ~mi 6 ma b(j ni ti ~ba, 19dngdnrdn ni aWQn miiran npc ni aaff) tabi f) If) , ¢ya r¢ SI pin si ,/Iil,
Ki ~nu m{l dii¢ ni ti gllgllrll. ori~i m~rin. (i) 19dngdnrdn a/orf nla-Ori eyi maa tobi .iu ara lQ, li'li,
k6 si dara to ~ya eyi ti a fi ii gunyan. Ki i tawQ iou il~ IQ, ibu 'Ii,
Ori~i meji ni i~u, eki nni ni ak(l i~u, ekeji ni abo i)'u. GbQgbo i~u ni tita r~ ninu ebe ti a ba gbin-in sic (ii) 19angdnran olori kekere II11
ti 0 ba ~ee gunyan ni agb¢ n pi: ni akQ i$ll, eyi ti ko ba ~ee .--tya yii a maa dun-un guoyan, 6 si tun dara fun jijy. Ibu ni "1 1
gllOyan ni abo i~ll. Nitori naa a 6 rii pc eWlInl nikan ni a Ie pi: eyi naa n ta ninu ebe. Bi aWQn agb¢ ba t~ pa eebli i~u yii, a~a ,,"'I
ni abo i~u. L'Qna keji, a tun maa n pin j~u si iS9ri meji, t;kinni , III
wQn ni lati maa na ~s¢ sil9, nitori pe wQn gbagb0 pe bi aWQn ba III
ni i~u ¢gb~, ekeji ni i~u tutu. Asiko ojo ni i~u tutu P9, igba ka ~s¢ ko, i~u yji ko oi. ta daradara. Ara ¢ya, yii a maa dan ju ti I~ I.,
¢¢run tabi 9daJ¢' ni j~u ¢gb y maa n Pl.), aWQn i~u ti ko ba ku 0101 j nla IQ, nitori pe k6 5i ¢gun l'ara r¢ bii ti olori nla. (iii)
nibi ti a r6 wQn jQ si ni ¢gb y i~ll ti 6 dara. QpQIQpQ Qna ni it n 19angtinran Gwurf'-tya i~lI yii ni 0 dun ju ninu gbogbo igan I1I
11
gba 10 i~u, di~ ninu aWQI1 <,ma naa niyi: A maa fi ilD gunyan j~, ganran, muk¢-muk¢, ni maa 11 tu si ni l'~nu, ko wa epo, tabi
1
'1. 1I' !
a maa se i~ll j~, a si maa sun I~U jy. I~u ili a t1 11 ~e (~iub¢ ti a fi 11 ik¢t¢, i~u yii a si maa funfun. tya i~u yii ki i ta ni ibu bii ti
111[1
11'1,1
roka tabi amala, a maa fi i~u ~e a~aH), ikQkQr~ ati 9j9jQ. AWQn awqn ¢ya yooku, atawQI¢ nii tao Oun naa dara lati gunyan; 11,1,
'1111
[.1. ".'
"1 Illr
'IIIL
Ij'III,.,I.I..I"
I'
Ili
_ _ _- C/""O""C,i"
mu. (tv) 19dngdnrdn (lw{5aaya>-Maa Ii m wQl¢ ni, hi ¢ka QWQ oi Oju Saadu a mao. dudu, eso r~ a si Imi.a tobi puP9. Ol6ju
~ta kQQkan ri, gorodo oi si ta If,) silt(. 0 dara nf jijy ati iyan. J;:y~Je-Eyi ni eree ti 6 ni dudl') ati pupa ti aWQn agb¢ 5i n pe ni
Oun ni aw<;m agb~ si rmia fi n gunyan jr: lati igba ti ~~run ba ti en~e ti 6 Ie tir6b pupa s'oju. Eree yii a maa Ie pUPQ, ko si dara
b~r~ titi di a§~lul¢ ojo. I~u r~ a maa dun gan-an. fUn Qb~ gb~girJ nitari pe ki 1 fQ bQrQ. Eree funfun ni 6 wulo ju I' .
j!
eniyan l'eebli ti yoo fi byn; aka dida. Elllb¢ r~ dara pUPl;>, a 5i wu bi abase e tan.
I'
maa 10 t6 b~~ ti 6 fi jt; pe eniyan ie 10 egbodo r~ ti ko ni da si AWQI1 milran wa ti ri pe eree oi ~wa paapaa julQ ni agbegbe
meji. I~u yii kan naa ni aw<;m agb¢ fi 11 by idub¢ if~~f(;~ ti arnala Ab.-;akuta, ~ugb9n orukQ yii ko tQna nitari pe eree ti a ba se ni
r~ funfun nini bii lafun tgba. a npc ni ~wa.
(Jd9-I~u yii dara ni jijy ju glg{iny{J.~ 1<;) nitori bi oroju ba gun tgu§i. Ni a~~lul¢ ojo ni WQI1 ri gbin ¢gu5i, a kif sac:ba gbin-in
iyan r¢, yoo j~ kiki tymQ. EhlbQ n~ a si maa dara, ~ugbQn kl I 10 sinu ohull Qgbin miiran, nitori pe itilkun r¢ yoo pa ohun Qgbin
bli ti f~l~ a si maa'da gb<ll1hun-gb<mhUn. naa, ki I si dara pUPQ bi a ba gbin-in sinu ako i~u. Oko ti a ba
tg~. Ohun Qgbin yii naa ni awr,m Yowba I"j pe ni ldbfrikdnnd. fi gbin agbado ni a Ie gbin ¢gU5i si, bi ko ba si jy pe agbado ti
L'aye atijQ, ounjv yran ni aWQB baba nla wa ka l;;g¢ si, ~ugbQn hti daradara ti a 51 ti ya :i, ewe r¢ Ie pa (~hu agbado;"Eso ¢gusi
nigba ti 6 ya wQn bltr¢ si mQ rid ohun Qgbin yii. Aw<;m Ij¢bU ati yii oi a n pI': oi buiml. O~U k~fa oi aa ~a eso baiw\ ti a sii WQ
tgba ni 0 k¢kO ~ijll si lUi) ~g~ fl'Hl gar!, ¢ba, ati ori~iri~i ounjy, ¢gusi inu eso w<;myi. Ori~iri\>i', ni a 11 gba a 10 ~gusi fun jijy.
titi ti 0 fi di ohun ti gbogbo ily 'KMiarQ 0 jiire' mQ S1 ounj~ A.gMdo. Aghado Ili a r\ dap' ni Fallgan, ti Egba Ii pe e ni rka.
pataki, ti wQn si fi n darin pe 'Ldbirfkarma, agba ti ko le.k fgf Idi yii ni a 5i ~e n pc Qk.a keji ni (Jkci-baha. 0$11 kt;ta ni
a fi Qm9 k6 awo'. Ori~irj~i ~ya ohun i,lgbi!1 yii ni 0 wa; eyi ni agbadoo gb6, () si ft:r~ m;i ::;j i ti kt'J gbQ agbado. [so ara
di~ ninu w<;m.
kllhukuhu agbado ki I PQ, ti il y k<) b;;\ I'¢tu I'tSjlJ daradara, irll
IgbciYfkftf. tM yii naa ni WQD n da a pe ni i~'u-nik()n-kfydn, eso bayii ni a :>1 11 pe oi })I()Jllr-~fka{({ bubo rigbrldo. t¢mcji ni a
nitari pc 6 dara pUPl? lati gl'm iyan jijy. Sarfy!, a maa so, ki 15ii n gbin agbado l'odim--agb:'Jdo ojo ati ti ¢¢run.
go.. Igi r¢ a ffiaa IOPQ daradara. A mao. gbin igi ~g~ 1'601'6 ati ni Ounj\: patak! ni agbado fUn aw<;>n Y oruba; ohun ow6 gid igidi
ibul~. Bi a ba gbin in !'OC)f(), bi 6 ba ti I1 ruwe ni yao maa to., a Sl ni fun aWQn agb~. III; Qd~ll1 ni a saab;l 11 gbin In si, a ki I
si maa ri i wa r6~u k~ta Sl Im;fa ki 6 rn¢ di igi. Gbokogbaala wa gbin in SI il y igb6, aWQn agb¢ ol()ko .-;gun ti 0 b;i gbin agb<\do sl "II'
fUn ni lati ~e lafun ki i ~e fUn jij<;. Igi gbokogbaala nlPQn t6 b~¢ igb6 ki I gbin ju QWQ iWQn ti wQn yoo jt; 1<;>. Eyi ni die; ninu ih':l II
I
ti QmQde a lTlaa gun-un hi! nl da.. agbado: 116 agbaJo PQ. ,
"
"Ii
di ija I'<)fa'. Ori~i anamo meji ni 6 wa: jijy lasan ni anamo r~ ni wQn fi ri bQ Ogun. l$akr si oi agbado ti a se, ti a ko jy ki
pupa; ewe anam¢ funfun a maa gun, WQI1 a 5i maa fi gun iyan o jinna de ibi ti yoo fi fO
papaa julQ aWQn ara Ofa, bakan naa ni WQIl si n ~() 6 fun bibty £gbo ni agbado ti 6 jinmi ti 0 si fQPQ.
elubO. Agbada ti 6 b;i gb¢ ti a yan I'ori agbada ni a ri pc ni gtlgtlnl,
Eree. Ohun-Qgbin pataki ni eyi fUn agb¢ 016ko Qdim. Ori~i a maa yan ~pa ti a 6 fi j<; ¢. Ogi ni agbado ti a IQ hum;i, ti a s¢,
ffityrin ni 6 wa, eyi ni saadu, 016jll <;yylc; eree funfun ati Bungawa. ~s~ <; r~ yii ni a 11 pc ni ogi; idQt\ ti a s~ kuro nib<; ni a 11 pc oi
112 113
~~~,.
-
:rII ,~
:Ii
eeTl. A maa fi ogi fO ~kQ gbigbcma ati kl',k6 rnu, a 5i maa fi su tanu, bE tCHmiti ni 6 rl, a 51 rmia tobi. '!;~ni ti 6 ba fi ata yii seb~ I ~
~kQ tutu j~, aw<;m Egun a SI maa fi ro !agba jt;: bii QkiJ. elubQ. ko gbQd,;, sQ pe aun gha·ata..ni-gbo. Ajl'mjlJai(J nl eepo ti 0 Ie, hi II
Agbado ni a fi rl se awc;m ounjt;: ti it ri pC: l1i abodo, ti aWQI1 obinrin kc) ba si fUn Qja Ide ko Ie IQ ata yij k{mna, idi yii Ili a sl )1
a
Egun ati Aganhin f~ran, SI tun maa fi se sapo/a ti 6 jf{ QQ1~. fi n pee ni ala afUnjaa!9. GbQQrQ-gbQQri) Ili eso ata yii gun. \ ,I
,
,
Ounjt; fun ohuB Qsin pataki ni ,\gbZldo 6 ~e. OPQI<;JP9 ni oninmru ala ti a ti ttin mu wQ H¢ Yoruba lati il",
okeere ti aaye ko 51 bti k.9. w¢n .
Okil baM. Ohun Qgbin pataki ni eyi jasi, (-, Sl ni iye I'ori pUPQ. IIilili
1l¢ i;ldan ni a ri gbin-in il~ Ii 6 dara rna.a n j~ ki 6 ga f1ofio ju Owu. 0 1'6w6 1'ori 6 S1 gba iyL Fyi rml ki aw<;m baba wa maa \I
wi pe 'Owu ki i la k; lnu 6 bi 016ko, bi IV ri mi ~ Y9 s~s¢.' Ill; I
agbado lQ pupQ. Pipa l1i a it pa Qka baba, J'iya ni aa ya QrnQ
Q(hll1 oi 6 gbQ ()WU, ow6 ribiribi si ni a.\VQI1 agb¢ oloko nla n ri I
agbado. A 11 )0 qka b[lbil fUn ~kQ mimu, ati ~kQ lutu fun .iijy 6
5i jf( pataki fun ounjy awc;m ohun Qsin. nib y. A k6 mil un wa JaIi iJ~~ bki:ere, aW<;Jn baba wa gb¢oju baa oi.
Ori~i ()WU myrin ni 6 wa. OWll gidi ni aW9n agb~ fi 11 ~e QI<\.
Ata. Ohun-Qgbin pat:aki ni ata j~. Eyi mli ki aWQo 'oabii wa £So owu yii (kirelvllu) ni mVQI1 agb¢ II gbin. Igba ojo ni wQn ri
maa pa a rowe pe: 'lkuruufln, ata ni o6gun ~mi, ¢mi ti ko jt;: gbin OWll yii, nin11 ¢~riHl ni wQI1 sii ja 6W11 naa. Nigba ti a ba
ata, oku nj'. Orisiri)i qna ni ~l n gba 10 ata, yatQ fCm jij~, 'oii fifi ja owu yii ti a sl YQ kerewiu't inu r~ tan ni a 11 pe e ni abo OW11.
gun ag{mmu, fifi ka agbo, flfi pa QrnQ k6k6 ki a to su u, 'oi 6 ba Abo OWl! yii nl WQU t) gb<)H Jati n ran ('Wll ti a.fi J~ him a~Q.
j¢ pe ilf( ikan ni a (; 51:1 U 51. Eyi nl di y ninu orj~jri~i ata ti awqn
a.gb¢ n gbin. CibfWU-(:{>gUf1 ni OWl} ti 11 y,l nibi eso araba. OWl! yii a maa
[llY¢, at¢gim a sJ. rmla glx~ \ i hi 6 ba jii I'ori igi. A maa ni
Ata wffrf tabl addrdn; ,1 rna;:: ta pUpl), ~yr; ni s3aba SI] eso wQn eso ninu. Ti eso, ti CSO y,:i ni a 1110 1..1 fUn timiltimu kiki.
dasil~ lq ti yoo si 11111d inu igOf.), jing'oinnnl, ni eso r~. Obinrin
nil saabil gbin am yii, nitori pc 6 f~ a{lyan PUPQ, r;ni ti 6 ba si Ha. Orj~i ila. Hwta oi 6 v.' gidi; ils hako ati ila oniwo
ni suuru nt <', lt~ re f:SO n; nitori pc () w~ pUPQ. agbQnrin. I1a gidi oi a ma3. Ii gbm PU\JQ, a r'i j~ ~ I'Qb¢ a si n j~
ewe r~~ naa I'Qb~. lnUd nl a 1'1 pe FSO D,! ti ;'1Wc;m agb~ ri gbin. Igi
Tapanpa jQ ata Wr;c;r~1, ~llgbqn () tobi eli!',: jl:1 U lQ, 9YY ni saaba 5U i1;i in)kc) a rn'i.a tobi, igi a si m:h! p~tvn, iI:i yii ki i tete so, bi
eyi naa si inu oko igb(), yni ti () ba si ni siJuru ati aayan bii () bi'\' si wqle eso, aWi,m ljgbi: yoo !W1.;;J. rl il:.! kA 1'0ri r~ !'¢rQ<;m;m
obinrjn ni saaba gbin-in, nitori rire r~, ohun naa maa ta ynu. nj, titi ti yoo fi su VVQU ,ti WQU 6 51 D. ge igi r¢. Bi wQn ba ge igi
QnW ata yii kill(~te r~: d~l',ik bi a k<llx\ re e, a si rna.a gb y s'ori ilci yii, ak6ku r~ a t{m maa dil.gbi! ti yoo p~tun, ti yoo si b~rv sii
iya r¢ l,ii re e, al j tAi 5:1 a l' ()('m:m hi uri ~i ata yooku. Ori~i myta s·o. lla onhvo·agbQnrin, a Inaa gim bii iwo igala, eyi oi 0 si mu
nl ata ~\)hM. ki a sq lin yii ni orukQ. Gbogbo ila ni agbQnrin fyran lati mila
(0) Ldainnri (/~d ri W9~TC;, 'Jsob;jusoke nil so; (b) ;.?r?· gl.m, (;mQ ka .it;, idi ita ni QW¢ Qdt;: sii gbe tete t~wc)n ..
r9 tobi. K() 5i wahala nibi kiki r~, obinrin ni saiba g'oln· in; Woroko. Itikim ni eyi, [;SQ r~ a maa tobi pUPQ, Qmc;lde ki i si
(d) ayirodo nii p<)jll l'Qja, () 5i dim-Cm re, nitori pc eso r~ lobi. Ie da eso miiran gbe. 13i ~gl!si ni eso iflll padi woroko ri, wQAi. a
O!ogddri a maa lobi, oke ni eso r¢ kQju si bii ecb.nna a~a. si maa fi sc Qb~ o~ikl ti WQB fL 11 jiyan. AWQn baha wa a maa wi
KOlld6koiJdo ni e50 cyi ri, () si jq imi yran ti (1 bA tobi. KrJruukr pe: 'O~iki toro m¢ iyan, gb~giri ioro m<l Qka.' Idi igi ni aWQn
ni (J(')n:lfl pUPV, ti a bA fj sc Q'o~ g'oog'oo ara adug'oo k6 ni fi agb~ n gbin woroko sl, ki itaklm r~ Ie
d igi l6ffi6.
imu J(:J¢ Ii \I/qn yoo fi maa gbQ ti 60rlln r¢ ri j{l f<;lnf¢n. lyilh) ti
o willaArin ata rodo ati k6rlllJkv kCl jll Clorlln ti koruukQ ni IQ, Igba. lta.k'un nii so igba, eso igba si ni agb¢ n gbin. Itakim kan
bi k6 b~i si O<'lrLII1, a kG ]e d~t wQn mQ yatQ. QpqlqpQ ni () si ri naa ni D so igba., ati agbe, eyi 1'6 si faa
ti il.WQU baba wa fi ri pa
pc k6rLlukQ ni ata rodo. a lowe pe:
QpQlqpQ eniyan ni 6 fl;ran ata ti a 11 pc ni tc)tase nitori pc ki i 'ltakim fc) so agbe, 1'6 so elegede.'
114 115
Ie alagb~d~, obi yii yoo fi QmQkunrin meji si ibi i~~ iporin, yoo \1 ,
Akiu). Bakan naa ni i~¢ iHVQn 016ko akuQ ri, iyillQ ti 0 wit ninu si fi rneji yooku si ibi i~~ agb~dt;. MQlt;bi kan naa ni 6 n ~e i~~
ti wQn nipe, ~gb¢ odo, nj oko wQn wa, i~lJ wQn a tete maa ta,
mejeeji yii PO. III1
bi Qdun ba si dun aWQn nil kQ da egbodo i~u ti won ba si daa, II,
a tete maa rQ egun. AWQn ni 6 n gbin ori~iri~i eweb~ bii QQYQ, (a) Is¢ iporin. AWQn QmQ Iremogun ni n ~e i~~ yii, aWQn naa
ilasa, i~apa ati aW<;lll ori~iri~i ¢f¢ ti a 0 kit yii: ebOlo, ebur~, ni QmQ alagb¢d~ aWQn ni a si 11 ki bayii: '11'!i;
ogunmQ, yanrin, yangobi baba yaminn, osun, Odil, gbure, Iremogun omQ Awule-wuwo,
!j
~QkQYOkQtQ, t¢l~ girli (Qbagungun, abitQde t;1t;d~), t~t~ adayeba, I
OmQ gbinrin owu ni mo gbQ
t~t~ opop6, papantako (gbagb{t), wQQrQwQ, amupututll, ajt;fawo,
Ti rno ya I'agb~d~. 11,lii
I!i
ewuro·-odo, eWllro gidi, oori, ekuya, t¢t¢ pupa, ati owe. Mo jo ranhinrahin Inri aparun,
·II!I[I
Agb~ ode··oni
Mo ran bonhuob¢hun I'oke t;wiri, ill,: Ii I'
OmQ oporin-tlm-rin-rQ.
Bi ()k,lnjua ti n dagba, b~¢ ni QgbQI1 n re iwaju. Nigba l:ielae
1
111 '
·II!,II
agb¢ ti. ko ba I'QrnQ pUPQ ati omisin, ko Ie ni la:hi, nitori pe ldi ti a fi n pe wQn ni 'OmQ Awul~-wuwo' ni pc ilt; ni n wa. ti il'i!
ikoko ti yoo se c;yin, idi r~ yoo rina, agb~ ti yoo r'oko la gbQdQ n hlJ ohun ti a Ii. p~ ni pia tabi kusa ti wQn n sun oi inu ina 1]'11
j~ agb~ ol6ko nla. L'ode oni, tihan-tihan ko rnQ eyfn, bi eyin ~e eleru ti 0 n di irin gidi ti a fi n rQ QkQ, ada, Qbt;, tilkute, ganmQ,
oitori pe bi ojo ba pa Kusa yii yinrin-yinrin ni yoo maa dan bi Alagb¢d y k6 nii rQ.
ami ba wa ram re;. Bi a ba f~ po irin, QpQIQpq Kusa yii oi a 6 Ati orikl aWQI1 aJagb¢d v ii a fi 11 ki wQn bayii pe:
$a jQ. A 6 wa gb¢ il~, pilapaa il v pupa, yoo jln, a 0 wa n Ojll
jbi ti a 0 rnQ dagi SI QtQ, oju yii ni a 6 ti ~wiri yi fiona si c;nu Rawa, rawa, r6w6,
awa, titi ti ina ti ada lati po irin yii yoo fi rim ti 6 ba si b~r~ sji BL al<igb¢d y k6 b<i r6w6 (k'ie arQ,
j6, k6 f~ ina fin fin m¢ ti a 6 fi sun asundun-irin ti it r1 po. WQn a nl baba yin mil irin k
i;:Yln ni a fi n sun irin yii, aWQn t;Yln yii a maa tobi jll eyi ti I,: jv ki baba ¢gb~r) 6 j~ oje wo,
al<igb~dC; Ii 10 1Q, a si maa l'agbara, a tun ma.a j6 ni ina ju ti Y c1l) m¢ Pt~ nin alagb~dt;: k6 ran irin.
119
118
I
II'
,II'
lill
I,
oogun ika PUPQ, nitori pe tarnQtiye ni w¢n ka wQn si, Yoruba
I~~ i~egun si 1<6 ipo pataki ninu i~~ akq~e aw(;>n Yoruba lati si ni 'Tarnotiye ni bi oun leo Ie daa~Q fun eniyan, oun Ie gba ti 'III
igba ti a1<iye ti da aye ti aWQn QmQ ~da ri bi si i ti wQn si ri r~ si Qrun rf. Ori~i i~~ i~egun ni 6 wa, eyi SI ni di~ ninu i~~ ti wQn Ii. liII
I:'
i. I~~ ti 6 Ie pUPQ, ti 6 f~ suuru, Qgbqn, imq ati oye ati eyi ti ~ni ~e ati aWQn oni~egun ti 11 ~e w¢n:
llli
ti yon ba fi ~e Qna ounj~ 06jq n fi QpQIQpQ Qdun un kq, ni i~~ ,
III'
Alawo j
i~egun. Bi ~ni ti ri kq i~~ i~egun ba ti p~ si nii kq i~egun si ati bi III! :
6 ba ti ni irqri, ati ibaral~ si ni yon ~e gb6 QWQ t6. AWQn ti 6 (a) Onifa: Ay~wo lati wa idi QmQye, ki a to ~igun, ipQrl QrnQ ql
ba gb6wq ninu oni~egun ni a sQ pe 6 'gb6wq bii ~y~ arQni'. titun, ati ori~i iwadil; etutll ati ~rQ fUn aIaisim, fUn igbur06, ati il l
Adahun~e kan wa ti orukQ r~ ri j~ Aagberi, itan SQ fUn wa pe 6 ijanba ohun b~~ b~~; iranl¢wQ lori ikunl~ abiyarnQ. I'I
ri idi egboogi, 6 si ni 'Oogun abi-~nu-gQngQ, a ko sa a ni k60j~'. (b) (JltJsanyin: Iwadii; (d) Aldgbigba: Iwadii. "
SugbQn bi 6 til~ j~ pc aWQn babanla wa gba pe oogun wa, a si (e) eni aaja: AWQn Yoruba gba pe iwin nil gbe iru ~ni bayii lQ IJi'I'
maa j~, wQn tun gba pc Qwq OIQrun Ogaogo nikan ni agbara si igb6, I~hin ti 6 ba pada de, ti wQn <;i ri ohun ti 6 wu l'Qrlm
wa, oun si oi Alhvile~e. Bakan naa ni wQn si tun gba pe nigba Qwq r~ kan tabi rneji (ohun ti aWQn oni~egun ode oni rnQ ¢n si
ti OIQrun da ~da tan p'~lu ayanmq Qn r~, 6 fi agbara fUn ori ni ganglions) wQn gba pe 0 ti di J;:ni A.aja. Idan pipa, ati awi~~ 1111]
~da ti 6 da, aWQn owe di~ yii si fi igbagbq aWQn baba wa han
fiipa oogun: 'Ori ja ju oogun IQ'; 'Bi 6 ni ~gb~ji, oogun, bi 6 ba
ni i~~ ti wQn.
(f) el¢gun ori~a: Gbogbo orisi OriS~1 oi eyi, iwOsall ati etutu oi ~;
ni eke ko nii j~, ori f;ni j~, 6 ju ewe IQ'; 'Ar¢ni 'bi 6 ~e ni oogun i~~ WOB.
~:
M
AWQn babalawo ni a Ie ka bii ~ni ti 0 pil~ i~¢ yii. Ninu gbogbo
OPQIQPQ oogun ni a Ie ka, ~ugbQn iwe yii ki i ~e ti ~k9~~
i~~ i~egun kikq, ti aWl;lll babalawo ni 6 Ie ju, QpQIQpQ Qdun ni
oogun bi ko ~e asa ati l~eawQn Yoruba, ko si t9na lati sQ ju III
wQn fi ri kq Q, aWQn miiran ri 10 Qdun m~tadinI6gun, ~ugbQn bi
bayii IQ, nipa i~~ iSegun.
aWQn QmQ ~kQ~~ ti wul~ ni 6ye t6, k6 Ie din I'Qdun meje ti wQn 1
yon fi kQ i~~ yii. L'~hin ti wQn ba si kQQ tan, ti wQn YQI1da fun 5. I~~ iIiI (tabi ilil IiliI) 11
;
111,
wQn lati lpaa da i~~ ~e, ohun pataki tim ni 6 j~ fUn wQn lati lnu didun nii mu araaya-wa,'~ni ti inu r~ ba si dun, ti ara r~ ya, 1,'
maa kQ ~k9 ifa si i titi ti QlqjQ yon fi de ba wQn I'aye. Iwadii yon yQ, yoo si jo, bayii ni aWQn baba wa ~e b~r~ i~~ Hu, riigba ti Iii;
,/
fihan pe i~~ babalawo j~ eyi ti Odudua ati aWQn eniyan r~ ti 6 ya, 6 di wi pe QpQIQpQ nnkan si~e ni a ri. 10 Hu fUn, ilu si di ~!I
~:i
wQn jQ k6 wa si ile If~ lati ilit oOrlm k¢ ~e. Iwadii fi him pe, i~~ idile aWQn ~bi kan. Iru aWQn ~bi wQnyi ni ri j~ orukQ bii
ile-~k¢ i~egun (Medical School) ti wa l<iye AMlae. AWQn ti 6 si ni Ayandele, Onilude, Onigbinde ati b~~ b~~. Eyi ni di~ ninu aWQn
ile ~kQ yii ri ~e gudugudu meje bi abiyamQ ba de or! ikunl~ ti ohun ti a ri. lu ilU fUn tabi ti a ri fi ilu se:
ko tete bimQ tabi ti ekeji QmQ k6 tete bq, aWQn ijoye ile-~kQ Wi iI!
yii ti wQn ri pc ni Ee~iki awo ni wQn qn pI!: fun i~6ro yii, iru (i) Fun idaraya ni ibi inaw6, ibaa se igbeyaw6, inaw6 Qdun I 1'11
111
Ee~iki awo yii j~ ~ni ti a Ie pe ni (Professor a/Midwifery) KOf~sQ titun, ik6mQjade, oku egbodo ati ij6 ~gb~ ati ori~iri~i IIII
II
II I
agb~bi QmQ. Ogun, ¢t~ ati irinkerind6 aye aWQn babanla ni 6 ariya; 1
(ii) Lati ji Qba I'ori it~; II!
mu ifas~hin ba iIe ~kq yii, bakan naa si ni iwa ki a mQ oogun ti
6 j~, ki a rna k¢q QmQ ~ni, tabi QmQ i~~ ~ni ba ile ~kq yii j~ ti 6 (iii) Fun iy~si alejo atata; ~ll
II I~
~!I
si fa ki a SQ idi QpQIQpQ oogun nll. AWQn ani ij¢hun bt;ru aWQn (iv) Bi ohun elo iranlQwQ nigba ogun. Laye atijQ, bi ileto ko
alawo, adahun~e, ati gbogbo oni~egun, bii Qba ijoye, 016wo ati ba jin si ara wQn, aWQn ara ileto kilni Ie fi Hit ~Of6f6 fUn
'11,11
QIQla ti ni ipo ti wQn, ni aWQn oni~egun naa ni, wQn a si rnaa ti ekeji pe ogun de. 111
Iii
11 1'
bu Qla pUPQ fUn wQn. AWQn Yoruba til~ byru aWQn ti 6 ni
~I~
I
121
III!/:
120 'I I11
~~II
~I
'I ~
Je
---------------~.'¥'-""-: ,'-,
Aw(): Eyi Ie j~ aWQ 9mQ eWllr¢1abi ti agutan. AWQ yii ni a 6 fi
I
'II
Iii!'
Iii
Il
i'
il
Bi 6 bi fly aw<;m QITIQ ogun ti onfiu sf r~ kiwQl1 mura bi bo i1u !'oju, bi aW9 naa ba si ti f¢l~ t6 ni i!iJ naa yoo $e ni I!I:
Qkunrin QPQIQPO owe nl wQn lilaa n fi ilu pa kl ori aWyi1 QmQ ohuo t6. ;!~
ogun Ie wu ki wQn 5i pinnu, ati fi ~mi WQrl lel¢ £tm igbala illl ltu: Eleyi oi irin ti 6 dabi i$6, oun l1i a si n 10 lati fi tu 9san ati :111:,
y n
woo, di ninu ohun ti won maa fi ilu 59 fUn ol6gun ti won b<i Qgan i!u nigba ti a ba fy tun se e. !l
m¢ pe akoni eniyan ni 6 bf i niyi: Ab¢r¢: Eyi naa j¢ 'ohun elo ti an 10 latl se ilu. Idi ab¢r¢ yii oi a
6 fi Qgan b¢; nigba ti a ba f~ se i1U.
Oalee ~e bii baba r~.
Wag!: Eleyi oi a$9 dudu ti a ti ry 1'ar6, a si maa Ii 10 wagi yii
Bi ~rll ba n bit () 6 wi 0, lati fi pa ara Qsan ilu
ti a npe
oi gangan.
J;ru ka ba QmQ Balogun.
Ilu g<;g<; bi ak6jQ P9 ohun ela ij6 ati orin:
J;:ni 6 duro d'ogun
a
Aw6wb w6 Q.
Yoruba kif j6 asankan ilil, eyi ni lIu r;YQ kan $0$0 nitor! pIS
yni ti 6 n lu asankan i!u bi igba ti eniyan n da orin ti )(0 d
It:ikun t61xi ni kl erin
degbe ni. Eyi ni 6 si rou ki aWQn babanla wa maa pa rowe a 111H;f
j;
~
M0. de aid¢,
pe: n
'AkQrin-ini-elegbe, bi <;ni ti j6 asankan ilu
ni 6 ri'. Ak6jQpQ i
Oun erin ni jQ 11 lQ.
i!u ni Yoruba i j6, gbogbo ori~iri~i ak6jQpQ ill! nl 6 51 ni orukQ
Ori~iri~i orin iwuri ati ikinilayi bayii ni 8YiQn onilil ti fi ran lati agbt'gbe deagbegbe n'il~ KaaarQ 0 0 jiire, ~lJsbQn bayii ni
aWQn ol66gun Yoruba l¢wQ Jati ~~gun ¢,ta, ip6'dl,m k() si kCl'e a a $e ni ile ti wa eewQ ibomiran ni, ohun ti 6 si wu mi ko wu
Ie
ninu eta ogun. Won rn9 oriki ti wyn )'1 ki akqni ti W(,Ill fii fi Q, ni kif j¢ ki ~gbQo ati aburo pa owo pI) f~ obinrin kan ~o~o. I
i~
iake MrL Onikaluku agbegbe ni 6 ni iru ilu ti wQn f~, ok€: ni sil jQ oI6ke 1
'1\1I
(v) A 51 tun n 10 ilu fim 6r1$u bibQ ati etutll $i:iC 1'0ju eyi ti a gba pe, 6 dara 6 si dun un j6, ni agbegbe miiran, ni
aWQn agbegbe miiran ko ni if~ Sl. Ko si ibi ti a kif gbe dana
'f
Iturni,l ilit
al¢, Qb~ l1i i dun ju ara wQn 19, ko S1 ibi ti a ki i gbe lu, ti a ki i
Bi Bu g~g~ bi r;;Y9 kal1~e wa f18.a oi Bil g~g~ hi akojQpQ ohun·
si gbe j6 oi il~ Yoruba, 6 kim j~ pe ori$i ilu ni 6 b'ade mu ni
elo orin wa.
agbegbe sf agbegbe ni.
(a) llu g¢g¢ hi fY9 kan. Eyi ni ohun tf a fi ri se illl; Fun alaye kikun ati eto ti 6 fQfun a 6 SQ di~ ninu aWQo ilu ti
a 111u l1'il y Yoruba ati agbegbe ti wQn gb6 ft;ran ati maaj6 wQn.
19i ilu: Igi 901() ni a fi n gb~ igi illl, oju meji nii ni, a,hin r¢ a 51
maa lu ja ara wQn, a si maa gllO t6 <;s~ meji 3abo si rt.lyta, <W9
Osdn: Ni aWQ a.gutan ola ti a ti t<) 5i w~w~ ti a wa I¢ PQ· (.)s,\O
Dinldun j~ Qkan ninu ak6j9P9 i1u ti aWQn ¢YQ f~ran lati' maa
a
yii ni 1116 lati fi bo ara igi ill) ti a ki ; fi ri igi ilu
rode.
lu nibi ay~yr;, ibaa $e iyawo gbigbe, oku sisin, ~bQ ~i$e tabi
Ogdn: J¢ aWQ f~l¢f¢Je ti ~ti t6 tin-in-rin. Oga.n yii ni a maa n 10 aj¢dun. AWQn ak6jQP9 illi ti n j~ dundun ni iyd ilu, aguda'
lati fi se illl I'eti m¢ igi ti 6 y.i Qfun illi po.
kekere, k~rikf'i tabi aguda nla, gOdOdod6 tabi r;p(m, 9mr;le m~rin
J;:gi: EJeyi j¢ Qja dudu ti a nipQI1 t6 lka. Oun ni aWQo onili]
si mr;;fa (eyi a rmia tobi ju ara wl;m), aro ati $i;ki;ri;. Ori~iri$i Qna
maa fi. n se i!u wQn. WQn a maa fi b9 illi I'¢run, nigba ti WQI1
ti a n gba lu dundun Ili t:tfkr:, ap(mran, akika, geese, etekot6,
ba ti fi aWQ bo igi ilu l'oju tan.
gbfdu, f;bm~lld(?, tatal¢, I\'¢r¢.
]dele: Eyi ni a$Q ti a 19 tin-in-rin, ti a 6 si fi bQ ill! l'eti l'<;hin ti.
a ba fi aWQ bo 1Iu I'oju tan. Idele yii ni a 6 si ran m¢ aWQ ilu ati Gangan. yMQ si dundun; Gangan oi ilu ti a Ii fi apa fUn bi a ba
egi ti a 6 5i maa fi Q5an kQ ill opo kQQkan-kQQkan. nlu u; 6 yatQ si dundun ti an fi QW¢ fun. Bi iyaalu ni gangan
lkekere: Igi w¢w¢ ni a 6 ge ni iWQn idaji <;s~ bata kan. Igi yii ni $ee tobi $ugb90 dudu ni Qsan r~ nitori pe, wagi ni a fi maa n
a 6 fi ta Qsan ilu I'<;hin ti a ba ti se e tan ki a t6 sa a.
123
122
kun un. Agbek¢ r~ a ma.a kuru, bi a ba si gbek¢ iha, di~ nl fii Ag~r~ ni aWQn OY¢ rI pe ni· ilu Qd~; akojQPO r~ si ni b~nb¢, I
f
kQja ablya ~ni ti n lu u. Ilu yii naa nl QmQle gangan keekeekee, konkolo, lukoogi, agogo, ati aje.
ati gudugudu ori~iri~i ni gangan naa.
AdamQ. Gangan kekere ni adamo oun si ni aWQn ara hQrin fi n EKiTi
Apiiri tabi ayuu. Ilu isinku, ati ay~y~ miiran ni, ~ugbQn a kif lu
III
lu ilu ti a n pe ni pakenke eyi ti wQn maa n kQrin si bi wQn bel ilu yii nibi igbeyaw6. Eyi ni ak6jQPO i1u yii: Apl; ti 6 k~nu,
n lu u. meji, aWQ igala ni a 0 fi bo ;lpy wQnyi I'oj~, a ko si ni pa ;lWQn
ap~ yii nl idi. Okan tf 0 tobi ni iyaalu. ekeji ni QmQIe tabi
1Ft
elegbe; S~k~r~ ti a fi agbe ti 0 tobi ~e; Agogo meji, nla kan,
Di~ ninu ilu If~ ni o~irigi, adamo, ab¢b¢, aje tabi ~¢k~r~mQdu.
iwuye, oku tabi ay~y~ pataki. Bi aWQn ijoye yoo ba .16 ilil yii
ij~bU wa fUn igbeyawo ati ijade oku. Eyi ni akbjQpQ ilu yii:
~e Qbuntun ni yoo .10 i1u yii, ole j¢ QrnQde Qkunrin tabi agbalagbil talaka. Ohun ti b si fa a ti aWQn od y fi 11.10 0 pylu aWQn Qba ni
Qkunrin. J;:ni ti a ba fi ~e 'Obuntun' yoo so agbQn m¢ vS~ yoo si pe nigba ti wQn ba ii ~e Qdun ogun ni wQn n lu ilu naa. Eyi ni II
I
ra a~Q daradara Pvlu akun I'¢run. Oruko <rlli ti n bQ omi yii ni akojQPO ilu yii: 19i onfho m~ta ti 6 gun to ~s~ bata marun-un si
Ii
a n pe ni 'QI(J~im)'. Eyi oi bi a ~e ri se iIiI ab~b~: AWQ igala myfa, ti a fi aWQ igbala bo I'oju oke, agogo meji nti ~~k¢r¢ kan. ,I
ti 0 ba gbo ni a 0 16, a 0 ge aWQ yii kiribiti, a 0 g,e Opa ti 6,ba AWQn obinrin ijoye nf ii lu ilu yii wQn ki! si WQ ¢\VU bi wQn ba II
nipQn a a fi sf i ni aarin, a 0 si ran opa yii m¢ 911. l~hin ti wQn it lu u, wQn yoo di irun wQn hii we gele sf i. YatQ si iya oloye ti
ba ~e Qdun AgbQn yii tan, wQn 0 ko ab¢b~ yii pamo titi di Qdun ole lu ilu yii a si tun fi QrnQge ti ko ba tii mo Qkunrin ni 6 Ie lu Ii,I i
miiran, Qbuntun yoo 5i tu agbQI1 ~s¢ r¢ yoo ko 0 si ori e~u. ill! yii laye atijQ. L'6de oni gbogbo 11I1kan ni 6 ti yf pada.
Ab¢b¢ ti a ii lu Ie to m~ta si rnarunun.
iJtBlJ ,
Aje tabi S¢k~r~mQdu ~e pataki nl lle-Ify, Qdun 'Ode QrnQ 06ni'
()~"gbO j~ ilu ti aWQn Ologb06ni ati oloro. Eyi ni akojQPO i1u
ni wQn si ii 10 iIlI yii fun. Eyi ni aWQn ohun ti wQn fi 11 se ilu
yii: Akeregbe keekeekee tabi kondoro; ~)PQIQPO own 'f;YQ fun na;l. Igi om¢ ni a fi 11 gb¢ ilu yii wQn a si maa gb~ ere ori~iri~i si
ara igi r~. Meji ni giga nla, m~rin si ni keekeeKee ti a ii pe ni
fun, ati Akun, Ida. A 0 fi OWl! sfn owo yYQ PO m¢ akun ati
apim!. A 6 wa fi aWQ bo aWQn igi ilu wQnyi l'oju. AViQIl ti 111u
dodo, a. 0 wa so 0 m¢ aWQn kondoro wonyi l'ara. AWQn
kondoro.yii ni a 0 maa lli. ilu gig<l meji naa ni yoo maa ti ilu u ti wQn k¢ aWQn ti r\. lu
apere, bf wQn yoo ~e maa lu tiwQn.
OND()
Ak6jQP9 i1u agbO ni Apere myfa, Oriki--~YQ kan (eyi naa jQ
apere ~ugbQn 0 f~ ju apere IQ) ati QpQIQpQ p~p¢.
Ugbaji j¢ ti aWQn iwar~fa Osemawe ti Ond6, akojQp¢ wQn 5i ni
AkbjQPO W¢ro oi Orunka'(eyi ni sakara tabi Qrunsa ti a ii fi
agba, akQlu (QkQ ilu), aN ati agogo.
124 125
'Ii
,1
1 II
I,
1
tGBAOO
I!'
Die; ninu aWQn lIil J;:gbado ni bQIQjQ, kryryn:, pe;npe;lr:jike;, ati kete.
UU nla kan ati agogo m~sanan 5i m~waa. Nibi imiw6 oku I
, II'
I
a maa tobi ju ara wQn IQ, oju kQQkan ni wQn ni, aWQ igala ni a
fii bo oju wQn ~ugbQn Qkan kan ninu aWQn QmQle yii ki i tobi AKOKO
to iyaalu. J;:YQ agogo kan ~o~o ni a n Iu 5i ilu yii, irin gbQQrQ bi Eyi ni di~ ninu aWQI1 i1u ibil~ aye atijQ ni agbegbe A.k6k6:
III;'
e~6 ti 6 ba nipQn 5i ni a n fi n lu agogo yii. Bi are ba be;r~ aarin agbogbo, araba ati resQ.
agbo ni aWQn onilu yoo gbe jokoo, aWQn onijo ati aWQn ti 6 wa
woran yoo yi aWQn onilu po, aw<;m obinrin yoo 5i to 5i iwaju Agbogboj~ eyi ti aWQn ara Arigidi fi n ~e Qdun orukQ ilu yii ni 'I
agbo y1i. 6 si ml! ki a maa pe Qdun ti a n fi i1u yii ~e ni 'Odun Agbogbo'.
QdQQdun ni illl yii n jade, a ki i III U ni igba gbogbo. L'QjQ ti
K~~r~ j~ 1IU miiran, ak6jQpQ r~ 5i ni b~nb~, ~~k~r~ (eyi ni agbe wQn yoo ba si lu iJu yii ati igun m~ry~rin agbagbe A.k6k6 111 III
kekere ti a to ow6 e;YQ mQ I'ara), Awo-pebi (eyi ni awo Qb~ onile ati alejo yoo ti jade wa wo iran ilu yii. Ak6jQpQ Jlu yii ni.
1
kekere ti a 50 Qnini mQ I'eti), p~p~ (igi Qparun ti a la w~w~). Igi ti a fi n gb~ iya alu yii, <'> maa n ga to e;5~ m~ta 5i me;rin
AWQn miiran n pe aparun yii ni papepape; Qpa Jlu kQdQrQ ni a aWQ igala tabi ti ewur~ n i a fi Ii. bo 6 I'oju, ati ~~k~r~. Meji ni
fi n Iu ib~nb~ yii, eniyan me;jQ yoo to I'Qkankan I'oore kan naa
wQn 6 si maa j6 ilu yii.
JIll yii, ekeji kl i 5i I ga to iyaalu, oun ki i ju ~se; bata karl IQ.
Gbogbo yoi ti 6 wa I'agbo ibi ti a ti n lu i1il yii ni yoo jQ maa
kQrin. Ohun meji ni <'> tun Ie mu lilu ilu yii waye yatQ fun Qdun
I'
Kete-Ki i ~e J;:gbado nikan ni 6 f~ran kete, aWQn J;:gba naa II"
Agbogbo ~i~e laarin ilu. Ekinni ni fun awc,m QIQmQge ti <'> ba to I
fe;ran ilu yii wQn a 5i maa lu u nibi QpQIQpQ ariya ti wQn ba n
re ile QkQ ti ko tii IQ. ~~katl ~o~o oi wQn gbQdQ j6 i1u yii; ki <'> si
~e. Akeregbe nla ti a pa I'oju, ti a n pe ni Kpto, wQn 6 fi aWQ
e;tu bo 6 I'oju wQn afi Qsan ilu dee mQ eti Koto. Ki aWQ ti a fi to di ~~mihin ti wqn ba j6, wQn gbQdQ ti re iJe QkQ. f;.~keji, bi
eniyan ba jale ('aarin ilu, ti a ba rnQ Qn, wQn yoo k6 i1u yii IQ si
bo koto I'eti yii t6 gb~, a 6 lu iho sii, a 6 fi ikekere keekeekee
ojude iIe aWQn obi r~, WQrl 6 rriaa fi ole yii kQrin eebu, wQn 6 5i
bQ iho yii ylpO, a 6 fi Q5an ilu kQ awc,m ikekere wQnyi a 6 wa
maa de Q5an yii mQ iho keje ti a lu si i5al~ koto I'eti ibi ti a pa maa fi ~e ~~irl.
iho ti ko gba ju QWQ IQ 5i. 05an yii ni a 6 maa fun bi a ba f~ ki Anlbit ni lIu ti an III bi a ba n ~e Qdun Ere nl Ak6k6. YatQ fUn
ilu d~ tabi ki 6 Ie. A 6 tlln luu l'~gb~~ a 6 5i ti ikekere bQQ. Qdun ere yii, idi pataki meji ti 6 tun wa ti a fi 11 lu ill! yii ni bi
11
,
L~hin naa ni a 6 tun fi Q5an miiran gbaja fUn ilu yii. lkekcre ti wQn ba 1'1 wuye l1i ill! ati bi aWQn Qd¢ illl, agba ati ewe i1u ba n
~gb~ yii ni a 6 maa 10 fun mimu ohun ilu yii d~ tabi ki 6 Ie. bQ e;gb~ sil~. Odun kl¥sanan-ki;5anan ni wQn saaba bQ e;gb¢ sill;
Kete meji ni a n 10. A kii da Ketee lu, aa fil kun ilu ni ~ugbQn ni agbegbe A.k6k6; igba yii ni Qmode Ie hlro I'~gb~ ewc,ti yoo
aWQn J;:gbado a ma;! d<i a lu p~lu S~k~r~ ati agogo. bQ si ti 0dl), tabi ki QdQ bQ 5i <;:gb~ agba, eyi ti a Ie pe ni ay~y~
OWQ
ip~gb~da fUn igbega. Ak6jQpQ illl yii ni i1u meji, nla kan ati
kekere kan; kQkQrQ eyi ni Qpa ti a fi 1'1 lu aWQn ilu mejeeji yii,
Eyi ni die; ninu aWQn ilu ibil~ aye atijQ ni agbegbe OWQ: Are,
aWQ ni a fi n se i1u yii. Ojl1 ilu nla a maa f~ t6 <;s~ bata me;ta, ti
Are Eyi ni ak6jQpQ ilu yii: Aje (S~k~r~) meji si m~ta, Agogo AWQn QdQmQde ni 6 maa n lu illl resQ bi wQn ba n ~e ay~y<;:
m~rin 5i marunun. Ko 5i inaw6 ti a ko Ie lu ilu yji fun. Esa ni laarin i1u. Ki i ~c illl ti 6 wa fUn ohun pataki kan, a si ti sQrQ
11111"
,I
1:1:
i'III
A ti SQ nipa i~~ akQ~e ¢da, aWQn i~~ ti a ft: sQrQ Ie Jori nibi ni
aWQn i~~ QWQ ati QWO. Yoruba ka i~~ QWQ sf PUPQ, wQn a sl
maa fi :laye siler kQ W<;>n nitori pe wQn gba pe 'kikQ ni mirnQ'.
AWQn i~~ QWQ miiran wa ti 6 j~ i~~ ldfJe, aW<;>n kan si wit ti 6 j~
pe wQn kl i ~e i~~ iran tabi eyi ti a Ie pe ni ajerbi. I~~ idile ni aa
~e ni 'Ier Yoruba ti a r1 gbadu,ra ki a Ie fi le QmQ IQWQ, ~ugbQn
nigba miiran cniyan a maa kQ i~~ QWQ ti yoo mQ 6n de ibi ti
yoo fi ri anfaani ati alubarikil pUPQ lori i~~ ti 6 k¢ yii de ibi ti 6
gbe maa gba adura ki a fi Ie QmQ IQWQ; iru i~~ bayii naa a si di
i~~ iran.
Lati k6kere ni Yoruba ti n ~e akiyesi QmQ, ti wQn sii gblyanju
ati ronu i~~ a~e1a r¢. Bi wQn ba si ti mQ Qna ti OIQrun y<'111
m¢ Qn; wQn a tete j~ ki 6 m6jut6 ati kQ i~~ yii ye kororo nitori
pe aabQ ¢kQ ni i f'ebi i pa QmQ I~hlnwa-Qla ati pe 'I~~ l~e ni
itQju, QWQ l~e ni ibeere, 1'6 difa fun AkinbQde QmQ Ad¢biti ~e
QI:1'. Nigba miiranawQn babanla wa, a maa ~e ay¢wQ J'QdQ Ifa
ki wQn t6 fun QmQ l'aaye ati berrty si i kQ i~~ QWQ. Bi wQn b:i ~
ay¢wo tan, ti a ~e eta ikQ~~ fun <;lIltQ ki 6 to btyrty, aWQn agba
gba pe bi a ba ~e nnkan hi a ti i ~ee yoo ri bi i tii ri nitori pe
'ada~e ni i hun QmQ, lba kl i hun QmQ.
Ltyhin ti a bll ti mQ i~~ ti QmQ yoo kQ, ohun ti 6 kan ni eto
ati wa Qga ti yoo k¢ QmQ n'f~~ yii IQ; wQn 6 sl jiroro ('ori aWQn
. k6ko QrQ ati eto ati kQ i~~ yii. Dity ninu eto ~kQ~~ ni-asiko tabi
iye Qdun ti QmQ yoo 10 I'QdQ tyni ti n kQ Q n'i~~, ow6 asansil~,
ibi ti QmQ yoo maa gbt':, inawo lyege \tyhin ikQ~~ ati onigbQwQ ti
yoo wa laarin Qga i~~ ati obi QmQ ti 6 n kQs~.
J~~ on[gbQw¢ ni lati maa ~e eto ati atun~e bi ede-aiyede ba b~
silt: {''larin Qga ati QmQ ti n kQs~ tabi aWQn obi QmQ titi ti QmQ
yoo fi kQ~~ yege. J~~ onigbQwQ yii si ni lati ri i pe igun mejeeji
pa adChun ti wQn ~e ni ib~nt lillQ titi ti QmQ ti n kQs~ yoo fi yege.
Bayii ni a fi eto Sl ki Oyinbb to de, ~ugbQn I~hin ti aWQn oyinbo
de, ni <'> di pe a ri ~e iwe adehun ki QmQ ~kQ~~ to berrty i~~ kikQ
dipo onfgbQwQ tabi ~I~rifadehun.
136
137
,
QmQ ¢k9';f;: ba j<; om!,) gidi, ti aw(;m obi r~ si 51: en bi ')ga ba ki i ri idi Qsa, ~ni ti 6 mo iye QInQ inu ataare ~'¢w9n, Aleji, QmQ 'II
d ,~ pc i~¢ naa leo tii )1(; (lirH,) tiJ, won Ie s{m asiko lyege HH) iwaju ar'aye ka ni d idi r~. Nire, nire l'a 11 SQrO ataare, rere ni i$~ ti6
k¢ yii yoo jasi, a ko ni Ie ka iye ibukun ati Qr¢ ti 0 6 ri ni idi i~¢ lili
!aisi a;hv~) \'aarin ~mli;) ~k{)~,,~;, onigb(iw() ati awqn obi 9 m <;1. 'i
Hi 6 lxl. c;i .i0 pc yin!) yege ~ugbqn () wuk') PUPO iYll1 Qga, wQn Je yii. Bi 6 ba ti n wure ni aWQn agbajQ era yoo maa ~e a~~ si ire
~e adchim litun lati ftill yBV) ni ,.inf:wni lari Vifl J'QdQ Qga r~ YII.
lyhin ti () bit yege pt;lu adClII:m titun pe \WUnlQ ki i nu il[:~W" Obi: Obi ree o! Obi ni i bi ibi danu, obi yoo bi ibi danu I'Qna
Dit,: niflu ohun fJ.ato ti wQl1 nilati t<;ju lei 6 t6 di QjQ lyege ni re, obi I'a fii b~ iku, obi I'a fii b~ arun, obi I'a fii be Ma, gbogbo
irin:;.r;, ohun-e16 adura bii obi, iY9 irekc, ataare, \it! ati b¢¢ b¢~ ohun buburu yii ni obi yoo maa bi 4~mu I'Qna r~. Ni.bi lII'tkan
JQ, asanku owe) ¢kQ:;;¢, ohun jijy ati mimu_
rere ati aY9 ni a a baobi, QrQ rere nii YQ obll'apa, rere ni i~¢ ti
Qj¢ nla ni Qj9 ti Qlnt) ba f~ yege nibi i5¢ kikQ, Qkl ari-ire ni 6 6 k¢ yii yoo YQrl si o. AWQn ijokoo yoo tun ~e a~~!
s1 j¢ fun aw<,m bbi QmQ ali aWQn mQI¢bi pt;lu at; Qr~.
Epa: Epo ni yii o! Epo ni ir¢ju Qb~, ~nikan kl i ba epo ~'¢ta,
12.:11(, Jl1!il1JJI ~~hl~i§~
~nikanki i ba epo ja, Aleji 0 k6 ni ri ija QmQ ar'aye o! 0 6
Bnikan ninu awyO Qga ti 6 InQ j~¢ ti "lmQ ti yoo yege kQ oi yoo
]39
138
'·'1
II I 1
II I I
II"
}('6 si wi pc:
i~~ QWQ aW<;>n babanla ati iya"iya wa. Awon i~~ QWQ kan wa
ti
o j~ pe nitori ewu ina tab! ijanb:i ipalara a ki i ~e wQn i'agbo
Didim didun 1'1~. }.;'\ M tli. 'Ie ol6yin; He; omiran si wa
ti 6 j~ pe nitari irin~~ ati ohun elo
i$~, bi a ko
Bi QmQoe ba ri oyin a sv 3.krlra de inu igb~, oju Ode tabi ~hln odi a ko Ie $e wQn, ninu inl i$~
A ki i ba kikan l'aarin irU.:e; bayii ni aW<;)f1 i~~ \:bu wa. Diy ninu r¢ ni i~¢ amokbko, eeru
Qmf}de kl J ri iri;k0 ki 0 rml yi;,J. sisun, aro dida, Q~IY Si~ll, adi yiyan, ati \it! pipon.
Ex k() bf, 5i rQb~ 11 di iH¢. AWQn i~~ QWQ miiran ti a tun Ie m~nuba ni i~~ QnlQ, bwb
.AEl.bi, aye n;;, yoo maa di.m ni o! "i~e, i~~ Qna, ati a~Q hihun.
Arfj(~, r'niy<" l'ymq aniy(6 yoo rna rf. Q oi idi i~,; yii o!
I{bko karl 11i lEdmnarc yoo ~(; <J n'hnji~~~ yii o! I~~ AJrnl6)Koko
Hi ~ni ti. l:l 'Vl!tHe \j f'Qw,~ kan aW';Hi olmn lvnine vV'l)Byi, ni yoo
Gyg y bi a t1 mi) $iwaju, i~¢ ~bu ni i$~ yij, i~~ obinrin si ni,
rn,aa .fi t~rH! k~\nt~~~bi \v?n"~;'J.!6.,
140 141
I)!!!'F,I',,,_ "_£
'E:!~,¥§f7?;;·;~~.~",';;:~~~,~ ,
idi ti a ti r~ s'omi dan ik6ko yii l'etl. r'Jigba ti a b:i ~e eyi tan, a
I
6 mu l;YQ ewe idi kan ti a f~, a 0 fi Ie ik6k6 tuntun yii, ila ara a_gb~dy ki ekeji kQ i~~iporin, bakan naa 5i ni obi Ie ji;: ki QlnQ
ewe idi yoo si han ketepe l'ara ikok6 naa. Am0k6ko naa yoo si r~ obinrin kan kQ i~~ eeru sisun, ki ekeji si kQ i~~ aro rfr~. AWQn
kQ ila oju ara r~ Sl ibi k¢l¢fin eti ikok6 yii lati Ie da ti ~ mQ irin~~ eeru-sisun-ta ni eeru okiti aro, kot6 ipo-eenl, oolug-
nigba ti a ba sun ik6k6 yii tan nitori pe asunpQ ni gbogbo ara bOndoro ifQ-eenl, igi iya gbfgb~, oku~i1 aro, paakaa, igi gbQQrQ,
~bu daj¢ sun ik6ko ti wQn ba mQ. iy~-eeru gbfgb6na, ati aar6 iyamQpa.
L~hin eyi ni a 0 mu amQ ti a p6 rQ, a 0 fi ekisa ko 0, a 0 wa Eeru idi aro ti aWQn alaro ti \va S1 ¢hin lokiiti aro ni a a
fi ra aWQn ikoko ti a t i sa gb~ ninu 06rlll1 ti'nl1 t'~hin, l'~hjn ti f'~s~ p6 ninu k6to ipoort:1 p~lu omi. A 0 fi ~s¢ t~ eerl! 16kiiti yii
a ba ~e eyi tan, a 0 fi ekisa gba ikoko yii l'eti mu, a 0 wa fi aare ni titi ti yoo fi fill, bi 0 ba si mlJ a 6 ~u eeru yii bi ~Iu si ara
dan ikok6 yii I'eti inu yiro. 6giri tabi ori il~¢I~ ti a gba mQ. Nibi ti a ~u eeru Yli si ni yoo wa
I~~ ~I~g¢ gbaa ni iki3ko sisUII. Gbogbo aWQn amQkok6 ~bu titi ti yoo fi gb~. L'Qj¢ ti a 6 bi pil~ ina eeru dida, aaro iyam¢po
kan naa ni i si saaba sun ik6ko wQn pc) ]¢~kan naa. Ni adt:lgbo oi a 11 16 bi ibi isun eeru l'a~aal¢ ni a 0 si ti to igi iya gbigb~ si
miiran, nibi ti ~bu k6 ba gbe jinna si ara wQn, aWQn ara ~bu aar6 iyam9p6 yif, ki a to to ecru ti a 6 sun s'oke inu ilaro
meji tabi m~ta a maa d<lj¢ sun aWQn ik6ko ti wQn· ba mQ PQ, iyamQPc'l. L'M~jl!mQ QjQ keji ni a 6 da na si aaro isun eeru' yii,
eyi ki i s1 dija sil~ nigba t:i 0 ti j¢ pc onikaluku ti ~'ami si bi aWQn i~u eeru ti il 11 sun bi si ti 11 jinna ni a 6 maa fi 9pa
ikoko ti ~. AWQn ohun ct() ti a fi n sun ikok6 ni k6riko b<;~r~, gbQQrQ iwa ecru bQ ~nu MHO lati wa wQn si ita, ti a 9 si maa fi
ooti, wQnran, Igbago, lasangba, apaadi ati igi. 0lllgbc)11gb6 ifQ ecru f¢ wQn kunn<l !umulumu, ti -a 0 5i 1l1<la ro
Bi a ba ~e tcin lati sun ikoko, a 0 k¢k¢ to apaadi sil y, ki it to eeru l<ibu!{!bu yii dil si 'nu ik6k6 ()~C)QrQ ikc'l ecru pamQ si, bayii
to igi Ie wQn. L<;hin eyi ni a 0 wa to igbago ati wQnran Ie igi ni a e) sun gbogbo i~u eeru wQnyi ti a 0 si rQ wQn si 'nu ikoko
l'ori, ki a to wa to aWQn ikok6 ti a f¢ sun Ic Ort wqnran ati Q~()QrQ, nibi ti a c'l rQ gbogbo ecru yii pamQ Sl ti aWQn ti yoo da
igbago. AWQn ik6ko ti 0 b<:i l'orinrin tubi aWQn ti 0 ba tobi ni i arb yoo fi ra wQn t<ln. Bi eniyan ba ti ni oluranlQwQ sf ni eenl
tfl~. Bi a ba ti mQ ik6k6 e) to si ni yoo ~e ga to. Ni <;bu miiran bi ti yoo sun fi i PQ t(); ~Iomiran a maa fi odidi Qj9 m<;ta dana
w¢n ba to aWQn ik6k6 ti wQn f¢ sun jQ tan bi 6ke ni i ga si'I~. eeru. 0 ~e pataki lati m'¢nuba a pc ki <! to fi olugbol1gba
L'~hin ti a ba ti fi ibaral~ to aWQn ik6k6 ti a 0 sun ni a tC) fi irQ-ecru fQ eyi ti 0 b<! jinna, a 6 kQk¢ maa bu oku~u ara 5i ori
koriko b~~r~ b6 wQn, ti a () si Ilooti ro aWQn ik6ko ti a to ecru sfsun ti a wa si'l<; ti a si f¢ fQ lumulumu. Paakaa, ti a fi 11
wQnyi, ki wQn ma baa rQ bi a b<:i 11 sun wQn lali daabo bo aWQn gbQn eeru si'nu ik6k6 Q~oQrQ naa ni a fi 11 bu eeru yii ta fun
ap~ ik6k6 ati isaa5un ti <I 11 sun ki W¢11 m(1 baa fQ. A 0 sq ina aWQn alarc).
si ke)riko ti a 0 fi sun aWQn ik6k6 wQnyi, bi aWQn ik6ko wQnyi
I~~ Aro did:i
ba si ti 11 jinna ni a <.'1 m(w fl ifc,111mQ rc eeru kllfl) l'ara aWQn
ik6k6 wQnyi. Nigba ti a b(1 rii pc aWQn ike)k6 wQnyi ti jinna a e) l~~ ajogunb{\ ni i~¢ aro dida, 0 si ft;r~ j¢ i~¢ akan~e Ili illl miiran;
bu omi ju ooti yipo, ki wqn IC ~e e gbc kt'In) ki a t6 _kan aWQn bi a~£i ti aWQn babanla wa ma 11 d<! pe: 'b~ogbo ilu ar6' tabi i"'
ik6ko gidi. Ki aWQn Ike)k6 Ii <111 SUIl ICp(111 daadaa, a t) mu omi rMa ti aWQn obinrin m{\a !1 sun pc, 'Ar6 ni 11 b~ r6~ogbo,
lasangba, a e) maa bil IJ ju aWQn ik()ke) llaa ki W(,111 te) tutu. rb~ogbo 11 fi 1'1 Wll ni'. Ki I ~e ()~ogbo nikan ni i~¢ aro gbe f<;n;
L'<;hin ti aWQn ikok6 sisun wQnyi bi tutu tan, wQn di tita l'<,lj,l. j¢ ,\kan~c i~¢, bakan Ilaa ni i~¢ artS-rire; gbi'[<; ni Abt;okuta. AWQn
Yoruba a si m{w pa (I l'owe pc, 'Bi iy(1 abrc) b<l ku QIllQ ni i
I~~ EeruSisun. jogull <;bu'. AWQn ohun CIo ati irin~<; ara did,! ni ¢Iu, 16kiiti,
I~¢ <;bu Ili i~¢ yii naa j¢, ~bu ecru ni a 51 11 pc ibi ti w(m Ixi ikok6 ar() (eyi Ie to myrin 5i m<;fa tabi ju b¢~ 11,1), paafa, orc)gun
fbe 11 ~i~¢ yii. Bi QmQ ah'igb¢d<;k6 ~c gbQd9 po irin, b¢¢ Ilaa ni arc'), eeru 1(lbul{lbu ati palomi.
QmQ al{n6 k6 gbQdQ ~e i~¢ Cen! sisun. I:bvQ ni a ka eyi 51. Bi 6bi A l) to ik6k6 art) Il1cji s'ori ara wQn, ik6k6 1'6 wa l'ake ni a
ba bi QmQ meji r(lye ladac, e) Ie fun Qkan ]'{I<IYc ati k() i~¢ l) pa ni idi roboto ki omi Ie baa m(w gba oju ti a pa yii 1'0 s'inu
ik6ko ti 6 w<l ni isa1<;. A 0 tun lu oju si ~gb¢ ikok6 ti l) W~I ni
142
143
ikokb ti a ti n rb 6, dipo ki at ku ecru sH, arQ epo ni a 6 da sii,
isalv oju ti a lu yii ni a (; si rnaa gba gb¢ll ero o:mi ti Ii kan si
nigba ti af¢ epo yji b:i si jinna m(l Qn I'ara, Q~'¥ dudu oi yoo da.
'Otl r¢ lati inu ikoko ti 0 wa l'oke. Ik6k6 akfmpQ meji yii ni it Ii
pi: oi lokiiti ar6. Ninu ik6ko ti 0 wi l'oke yii oi a 0 da eeru
Af() epo ti a s1 rb m¢ on yH 11i i jv ki q~v girli h6 bi Q~~
MQlaafo.
hibuhibu sisun di~, ecru. oju aaro idana, ati omiar6 dil( Sl. A 0
pa wQo P9, a 0 wa PQO ami Ie aWQI1 eroja ml(ti(~ta yji i'ori. Yankotabi adi him ~fi~e
Li(hin wakati dii(, ami ti a it. pe ni '~wQ Aro' )'00 maa kal1 to,
t6, to, si api( isali( lokiti. Omi ~wQ aro yii ni a 6 gbQI1 si 'nu I~¢ ybu ni i~¢ adi ~I·}e, i.~¢ obinrin 51 nl hi QPQ19PQ i~~ t;bu.
ik6k6 aro kan, a 6 wa mu i~u ~ll1 a 6 <.1a Ii si'nu ikoko ar6 Ohun eroja adi ~i}e ni ekiAn,l, U;('lkb meji, a5~ tabi agb¢H.
miiran, a 6 rQ oIni ~wQ Ie aWQI1 15[1 ~hi naa 1'ori. L'~hin QjQ agbada ati ami. I,
keji si QjQ ki(ta, a\"I<;m i~u ~lu ti a ja sinu ~wQ arC> yii yoo ti tQ A 6 da e!cufQ simI agbada tabi inu ikoko a 6 si b~ri( sl i ko t
im\. m¢ Qn. Olni leo gbQd() si ninu Hu)kb yii, a 6 si leo ina m¢ ~
oro jade si 'nu ~wQ yii, apap';', oro ~hi, ati ami ~wQ yoo ti di ~
ar6, QjQ yif ni a 6 8i gba pc 'ar6 jade', a 6 wa gbQrl omi ar6 ti 6 on titi ti ekiJrQ wQnyi )'00 11 di yiyan ti yoo 5i sun gbogbo ami ~
jade yii si'nu ik6ko ar6 miirao ti a t~ paafa aro Ie 1'0ri inu omi ara r~ tan. Nigba yii ni a') da ban ekurQ ti ri sun ami yii si iou
~
ar6 yii ni a ofi palomi dii( si, ki ar6 yii Ie mll daradara. A~Q ti a as~ tabi agb¢11 ti a ti fi iki,kb gbe ni isaJcr. tSlll1 omi ekur¢ yii 'i
yoo si !mia kan 5i'nu ikok() ti a fi gbe as¢ yii. £='sun ami ara ~
b::i f~ ri( 1'6 kil ki a maa ri( IQ titi ti omi ar6 yii ko fi oi mu m¢,
ti ar6 yoo si di okt'wu ar6. Paafa ti 6 wa I'mi ikiJko ar6 yii oi a ekllr¢ yii ni a n pe oi Adi·i;yan tabi Yanko. Hi a .ko ,ba f¢ 10 ~
as~, a I.: maa n!: ad.! ti 11 sun jade yii I'ori ekur¢ ti a n yan titi ti
6 kQkQ maa na a~Q ti a ba YQ ninu ara Ie lei a t6 maa sa WQI1, ki
wQn Ie maa to ar6 ara WQll da s'inu ikoko ara pada. a b fi n0 e:sun rc
tan. Hi a b:i f~ a Ie ta adi ¢yan yii ni ogeere III'II
tabi olami g(~g~ bi adi, a .sIll; fi igb:i bo fsun )'lii ki 6 si di, ki a
I!?~ O~~ ~i~e t6 til a bii Yanko. III
I~~ c;:bu ni i~~ Q5\f ~i5e eyi si ni aw,m ohun eli) Q~y fifi;>; omi idi 'IiIII'
16kiiti, ecrU. (eyi ti a sun lati ara igi aniba., tabi eepo bMwl, Qti pipl;lll "
iii
W~Q i(yin tabi eepo kok6), adi gidl ati QPQIQpQ ina. l~~ i(bu ni i~~ Qti pipQn, Ki aWQI1 Oyinbo si tb 1<6 Qti 016jee ati 1
bia de aWQrl Yoruba oi ohun ti wQn m,la {I I11U yat';' si omi. I;:oi
111
A 6 bu omi idi 16kiitl, a 6 dM si'nu ikoko kan a 6 wa, maa
:
se e titi ti yoo fi jinna. Nigba ti a ba se ami yii ni asejo tan, yoo ti !co ba f~ mu ()ti ti 6 Ie pa Olin, Ie IfIU ilg,\diulgidi, aWQB ti 6 ~;
bi si f¢ mu Qt1 ti () lagbara Ie rnu Qtik'l, ~~k~t¢ (ot1 agbado),
II~ I
di ni isali(, k~tcyp(( isfll¢ ti 6 eli yii ni i(yin ami 16kiiti. A 6 5Q i
kt;ti(pi( yii kalt;, bi a b<i SI bu osunwc,'m meji ninu kytc;:pi( yii, a 6 tabi !\Omll. III;,
btl osimw¢n meji adi gidia 6 po 6 PI,), bi a ba rii pe, adi gidi
AgafJill~gidi j¢ Qtl 9g~d~ ~tgbagba, ko 51 sl wahala nipa pipQn r¢. II/!i
l'agbara jil, a Ie bu ju osimwQo kc;:tt;p~ omi 16kiiti meji IQ, ohun
A 6 r~ \7g¢d¢ si'nu oru tabi apv .nla tabi ko(o, a (l dOl. omi Ie e I~I
ti 6 ~e pataki ni lati ril pe bakan naa ni agbara aWQo eroja
I'ori hi iJ ba si to qjQ k~ta 5i 9j9 ky ril1, adun ara 9g~d¢ yoo ti Ilil
11: 1
mejeeji ri. A 6 da apap9 erojil. mejeeji 5i'flU ikoko, a 0 wa dana
jade si'ou orni ti a r~ ~ SI, yoo si ti di ag<\dailgidi, Qti agbagba. III"
si ikoko yii ni idi, a 6 si maa ko ina mQ wQn titi ti aWQn eroja ,Id
A CJ re ag,\c!<lngidi yii kuro l'ori Qg~d~, a Ie ft as~ s~ ty, 6 di
yii yoo fi jinna. Nigba ti ohun ti arise ba it. SQ bi i ¢kQ ori ina ,1;1
rnimu. Qti miiran ni ptU,,}. lyatQ Ii 0 wa I'aarin Qtika ati ~~k¢t¢ I1I
a 6 bi(ri( 5i i 1'0 6 p.;,. Nigba ti 6 ba p~ ti a ti n ro 6, Q~i( yoo
ni pc 9ka baba ni a fi [I ~e ekinni, 'lgbado sf oi a 11 n ~e ekeji.
bi(ri( si pi lati isalc;: b9 wa s'oke, nigba ti a ba. si fii pe Q~i( yii
AWQn ohun ido ati irin~~ Ii a 1'i rl P911 <;ltfld! ni oru, hidiro, as¢, Jill
jinna 6 si ti jade daradara tan, a Ie yfi si iru Q~i( ti a ba f¢ ki 6 j~. ','II
il<ok6 nia meji, igb;i ali Qk;\ babil.
Bi 6 ba ~e pc Q~i( MQlaafo ni a f¢, ni akako ti Q~i( kQk¢ ~u A (S da Qka b;\ba s'inu ik(.lko nla kan, a b hI!. ami Ie e 1'0ri. 1
1 '1
jade l'ori ina ni a 6 ti ku eeru funfun ti 0 ri ItibUlubu sii, a 6 si 1
:1
Nigba ti 6 b,i di QjQ keji, a 6 w;'!. a 5i'TIli lk()ko nla keji, a 6 si 1
Owo a~Q. Owo yii j¢ eyi ti Qkunrin ati obinrin n ~e. Ori~iri~i a~Q
si ni wQn ri ta. bii: (l$(J ofi·-akiwf ti Qkunrin ri hun ati aWQn a~Q
n
ti aWQn obinrin hun; geNe Ii a hun, ati ori~iri~i a~Q Oyinb6.
AWQn oni~owo a~Q a maa ta a~Q fun (;ni ti yoo da OWO sill(
150_
deiI'd, aaro ati ¢Wf han, aWQn miiran a 5i, maa 16 wQn bi igM ti
ilumQ wQn pap<). J;ni ti ibanlij~ ba, ti OfO nla ~~ nil gba aoro.
hu iranl¢w¢ ti a a ~e nibi iru i~~l~ bayii ni, ki a fi QrQ itunu,
:d.yan ijokao ti ni, biba tQju alejo ati sise oUllj~ p~lu sisun ti ~ni
6 As'" IRAN-ARA-ENI-L'OWQ
ti OfO ~~, Ili Qlla ti a a gba ~e ira.nl¢w¢ nibi aaro; adura ki aWQn
ti ri ~e aoro ki 6 rna fi iru ohun buburu ti 6 ~~l~ gba asanpada
oore ni a a ~e; nitori pe ibi ti a ba gbe sQrQ aaro ibfmuj¢ ni 6
wa nib~, ~ugbQn ohun ayo ni aaro. Eyi ni di~ ninu ohun pataki
1II
: ~
jl
a ni ohun ti a fi Ie rnura wa'. 'Olu~utan ki I si t6 ta.n'. Ori~iri~i
(vi) Bi wQn ka ba pari i~~ ti ~ni ti wQn ri ~el'QwQ, wQn ko 1',1
152 L53
ii'
i"'
.. . . _. C' Tfr'T?
....."c.,~~,.."'.•.occ•.,.._··••- ••• ·.;+····,""j ••..t F."""" .~.-' ., ~·i>~__
:·:F,\<{::,',:~;;;~''''~''''_'t:'':·rR%itti'TF"trlrM ...,'. ..... . 'r
..
Ona ti WQll sl n gba ~e iranlQwQ yii ni luti yi eniyan ti ol6wo b<i
{)Wf mu, tabi ti ara ba ni oi owo, ti yoo 16 l'asiko inira yii titi ti yoo
JEyi yata PUPI,' 51 eyi sl ni illiye di\" l'ori ohun ti YOfuba n, fi ri owo ti () ya san. A ki i ya eniyan ni in! owo bayii lai 51
pe 1'<'Wf;. Orl?! fnyta ni I)Wi;: onigbQwQ, eyi ni 0 si fa owe aWQn baba wa ti wQn rnaa n pa pe
'Ara k6 ni iWQfa bii onigb¢wQ, (lbanikow6 ni ara ni'. 8i a-ba'ya: I
(a) 9\11" fun akiiro/k Eyi ni (,n,vC( ti a .If; flm <;ni tl r'l 5(': ;'ilsan, III
ni Iowa yii tan, a ki i san ele ni igba ti a ba f¢ san-an pada, a ki
tabi yni ti idiwc) iie K6 .If; ki 6 Ie de ibi i5~ tabi oko ti 6 da, iill
i si da ak6ko sisan r¢, igba. ti ara ba d v ~ni ti 0 kowo ni yoo to :;,
idiw¢ok bayii le j¢ QfQ, tabi <;j(l. !nl QW~ bayij bi a bA j~ y, a ki
san owo mia nitori pe Yoruba gba pe, 'Agbatan ni a a gba QI~
i gba ~~san pada; nitori pe aellira ki a rna ri air::,jl] ni ollJikalllku III
bi a bi dZI a~q flln Qi~ a paa lar6'. Qna rn~ta ni a ri gba. ~e I
1J 5e bi 6 b;i ji i'6wlltm).' III
isingba ti a Ie pc l1i ere tabi el6 owo yii titi ti a 0 fi ri owo ti a
(b)OWf Jiil! ana r;:fli. () jy ohun Qrananyan I'll[] ~ni Ii 6 ba ni ko san, eyi si n i Qna m~t~~ta: ;iwQfa; oko olowo ati oko aarQ., II
{
ana Ie[ 6 .k wf)n l'()w~ nigbakugha ti wQn ba. be- Qw~.lnl QW~ l\~'¢fa. QmQbinrin ti ko tf i to de qkQ IQ ni a fi i ~Qfa fun isingba. I
bayii Ie ji~ oko riro., iJ¢ kiko" il~ 6k!J gblgb~ tabi If<lnlQwQ l'ori5i Bi a ko bi ri owo ti a ko, ib~ ni QmQbinrin yii yoo wa titi ti you
<;ltH. 'i;:kll!1 ni ana, a k(l gb(,HJo ri i fin, Q'''''~; jij~ sij¢ <;lila pataki a
fi to ile QkQ Iq. Bi ba ri QkQ f~ QkQ yii ni yoo ya<l l'oko 01ow6,
Ii a fi Ie ;i~.<; awqn babanla wa yii m(l. Fli ;) ba j~ ()w~ fun ki 0 to pada si ile baba ti () bi i lati mum ile QkQ. 8i QOlQ olowo
ana \;n1, ohun ayo ni () j¢ ati nilkan iWlid, a k" i si san QW¢ r¢ bi fun un I'oyun nigba ti 0 wa I'oko iWQfa, OW0 ti aWQn obi
bayii pada.
IiI'
iWQfa yii j~ d'egbe, wQn ko si gbQdQ rna ;;e gbogbo oro ati eta !i
(d) i;)\\"~; I'M/in ati ('ghil, In~1 Q\I/~ .vii .ii~ eyi Ii aWQIl ~bi, iyawo ti Yorubaa ~e, ki 6 to di aya WQIL Ki () si t6 di aya QmQ 1(,
6ft;, an:, n't ;'(lJjgbo. ad! i!cto ati ara l!(1 ri by am Ilion, bi wQn oh)wo r~, yoo kQk¢ pada si Qdq awqn ob[-r~ ki 0 t6 ba ~s¢ ti 1',1
oJ
b<\. f<;: 5e ohun pataki, bi de !dk¢, Qna yjy~, igb~ ori~;a did~ tab! iyawo wQle. Hi QmQbinrin ba wa l'oko Qfa bi 0 M 5e aisan, 6 III.
fun ati ran :1gb,\ ildl:lgb() ati olori Heto tabi ti ihll"lwQ. gbod<) pada lQ Sl ile aWQn obi r~ fun itQju,..o si di igba ti 6 bci II:'I'
Iii
Alayc ti a ti ~e lori <i\'/~ yii fih;ln gbangb3. pt bia ba d,\. i;ir6, gbadun ki 0 to pada si ile olowo r¢ nitori pc ki i ~e Qrananyim 111
a ma<l san-an; nitori pc hi igba tt eniyan j~ gbese s'(lI"tli1 ni, fun aWQn olowo lati tQju r~ ninu aisan. Eyi 16 fa a ti wQn fi n !'I
1 .1.:
pylu adtlllJJ1 ni a 'il n pil<; ,tarO, ~ugt?qn bib¢ ni a;j b, QW¢ \ni pa a rowe pe: II
ti 0 ba Wt:, of j i?~, bi a b{\ s.i j~~ a ki i l'¢kln ati gba ¢san pada. Bi 66tu it ~e iWQfa, ill 1
III
wQn a 1'6 gbe i~e r¢ de; Ii
19b~ "dUIllI «iid~; Bi 0 ba Ii. ~e QmQ olowo, .i
II
Eyi j¢ QrJa kan pataki ti aVJ~)n "'{oruba goD. [an awqn Qba ilu, WQI1 a ni ki 6 rQju II
ba{d~ ali onileta !'qw9 flll'! gbogbo wahala ati iM!,I<J. tl wQn n. ~e Ki 0 tQ omitoro ~ja s'~nu·. II
ki lli~l Ie ton'!. Cklj<> ni wQn da (It; igb¢ 9d{m, olor! ilt~1 ti a si f~ fi Ohun pataki ti olowo gbodQ ranti ni pe, pi iWQfa ba ;;e alsan
III
Hll1 lowQ ni yoo (hij(l. 01111 ti 6 ni qta, ati ~tu ti a 6 la, oun kan ti olowo ko j~ ki aWQn eniyan r~ () tete rn¢ titi ti iWQfa fi ku,
naa oi yoo si ounjc;:, ~llgbQn bi 6 b:i y~ ni, onpa ti a 0 fun olow6 naa ru igi oyin ,hapa, nitori pe w<,)n ka a si pe if~ owa 1'0
c;:ni ti 0 ba pa t;lan, ni igb¢ ti a d~, c;:ni ti a de;: 19b~ fun ni 0 ni ka olowo l'ara ti ko fi fun iwQfa. ni aaye Iat-i 1Q fun itQju. Nigba
gbogbo ~ran ti wqn In! pa, nitori pc lall Jail an l\lW<,J ni wQn ~e ti a j¢ pe bi a ba fi QmQ si oko i5ingba, a ko mQ QjQ ti a 0 to ri
de;: igb~, 6 Ie j¢ WQIl, 0 5i Ie t;]. won, tabi ki 6 fi won ~e alejo ati owo ti a ko san ni a fi it pc ni 'Oko KQIQjQ'.
ana,' ohun ti 0 b<i WlI \1 ni () Ie fi ~e. A~a iltayebaye ni eyi, 0 si
j¢ eyi ti a fi n bu 1)18. fun Qlr)lii ati eyi ti a fl n ft. ~k¢ de; ati imoore Oko olowo. Qkunrin ni i re oko 010w6, bi ofin ti iWQfa si ti ri :(1
him pc;:lu ~mi ly¢si. ni ti Qkunrin ti a wa I'oko olowo naa ;;e ri, lati kekere ni QmQ-
kunrin tii re oko olowo, a ki i gba agbalagba s'6ko olowa, 1
I I
Ii,·,
1
Isingba tabi oko oliJwo ~ugbQn Qmqkunrin 1i a ba gba lati kekere Ie dagba Sl ile olowa. Ii'"
il;11
Eyi j¢ Qkan ninu qna ti awqn Yoruba n gb:'t ran ara w(,m I'QwQ. Iii
III
155
154 'I I
11·".11
II
nm__ _ n ti" - -. - ~.
_t
_"e'~"" __""'''"''i!OI!_!!!!!!_!!!!!!!!!!!!!!!I!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!I!!• •!I!!l!II!!!!!I!!!!!!!!IIIII.-!!!!!!• •!!!!!!.--!!!!!I!!!I!!!!!!!II------.!!!!II!I!''''''''''''''........~..",.''''"'''''
a ti a fi 1'1 pe 9na bngba yii nj 01<0 Bi 6 b::i ti (/j <>san, yoo 6 gb6wQ ni aWQn fy yii, bi aWQu ba si k¢ Q sil y, 6 Ie ta aw<;m Iii
epo pt;lu ow6 1'1 sin aw<;m qba alaye l'aye atijQ, Isingba yii ki i 'I'll
OWQ yni tia b<i yan ni olori ni eesu yon wa, 6 Ie j~ ojoojumQ II',
~c ti owo yiya, hi ko :;;e a?a ib¢wQ, ati imoore fUn akitiyan ~ni ti 'I'I
oi a 6 maa da iye ti a ba pinnu, 6 Ie j6 QrQQrun, 6 si Ie j~ o~oo~u.
a gba bii alak66jQ. Eyi J6 5i rnu ki aWQn onfbMa ti n ba n 111 'II
Ki a t6 byry si ida eesuyii, ipinnll ni lati tun wa I'ori QjQ ti a 6
fU;l Ql¢la maa fi Mta kQrin pe:
k6, ati iye ti a 6 dil, iye ti a bil pinnu yii ni a Ii pc ni QWQ kan. \"1
"'I
:1
lwoyi amr,ldun I;:lomiran It': da QW¢ meji, ~Iomiran QW¢ myta, bi olukaluku ba ",1
\
Omt,) gbogho yin yoa dagba, ~e l1i agbara mQ ni. Ipinnu ti 6 tun ~e pataki nipa eesu nipe bi
Yoo to igbaa sin, Qj¢ ti a pinnu ko ba tii pe, a ko gbQdQ k6 ajQ, Qj¢ ik6 eesu yii
Trmp-tpmp l'r;~ singba. Ie j~ o~u kan, o~u illyta, myfa tabi Qdun kan. L'¢jQ ti a 6 ba
156 157
II
I'
;1
~I
ori, ch, ¢hin, ",:tm, ¢r~k¢, o.lu ara, ara; a$Q ati ~s~. YatQ fun 1
7
i
ItQju
AAJ() I;:W A Oi"i
;:1
--~,-----,-~~-------
QIQTun ba SI blln ni ~w<\ ~e or! ire. SugbQn 6 j~ a~a ati I~e Ori fifa agbidagba: Ori~jri~i Qna ni aWQn agbalagba okunrin
Yoruba ki cniyan gbiyanjll ati tim ara r~ ~e ki oluwart; Ie ~e e ri n gb:i tQjU irun won ~ugbQn fifa kondoro ni adayeba fUn aSa
l'awuiQ nitori pi.: C;lOa yii ni a gbe Ie fi imoore <,)lQrun him . .f,wa rc-,1"'~"""-~''''''-~",
~,
t;wa de gOllg6.0binrin alainiyimju ati aIait{mra~e ti ko Ie YQ '\
gaanl ninu f;gb~ ati <j,gba ni a 11 pc I'Qbun. AWQn baba wa a sl '\ .,.", I
maa kilo fun qmqkunrin pc Qbtm obinrin ko $C e f~ nitori pc
<;;rDQ ajimaku ko ni ya ira QmQ t'¢btlrl bi ¢bun ni yoo jQ, nitori
pc ()WU ti iya ba gb911 ni qmQ yoo ran.
. Aaj6 «wa ti Qkunrin ko dan daD an dan, Qkunrin ti 0 b<! si 11
$C a<i.lo bi obinrin, ni aWQn agba ri pc ni al<igbere. Eyi 1'6 si fa
\. H i ~ 11
.#.\~;f;'/:' I
,,
II
a;;a ti awqn agba rnaa 11 chi pc, 'Pan~aga obinrin 1'a a ri, ()g{m··
r~mi Ajagbe ni pan~ag,l qkunrin, cniyan ti 6 kunju ti 0 kun
t;S~, <;>kumin ti 6 f'ap{l sil y ti r'l san ori'. SugbQI1 bi aw,1n balm
\
3. (i) Od l'il'{l kodoro
wa ba ri Qkunrin Ii 6 !'¢W3. gjdigidi inu WI,Hl a dLHl, \VQfl a si
maa ki iru aWQn cniyan b¢¢ ni '0 ~e, QITIQkunrin dara bfi egbin', aWQfl agbalagba naa. LyhinOfl(hin ni a bl;fl( sii $e ofj~irj~i ani
tabi 'QrnQ ti 6 dara hii obinrin'. Wc;m a ma ~e apejuwe QffiQ- nipa irun dipo flfa. Eyi si han kedere ninu ori~ii"i~i 9$9 ti aWQn
kunrin tabi Qmqbinrin ti 6 bi.l. ,!ljdu pc: '()m<;> dudu bii k6r6 cniyan O(hjdU<l il ~e si irul1 W9n lati fi air,; t,':te pa 3}a ati.lQ
i$in' lati flhan pc aW9 dudu ko bu yW,l cniyan kilo ()mQbinrin ti aWyl1 ti 6 klJ ni lie-1ft( nm, a b«r~ 51 i 1<j wql1 bayii:
i
I,
!II'
QIQrun b<i 5i fi ywii .lif1ki tan patapata ni aWl,)!1 baba wa ~e
Qmq Oil:" If~ f)0ni, II:
ape.luwe pc, 'Bi 6 ti dara t6 bi eniyan b{l w~ ~ fUn ogim, (':lgLm ,'I
(,)lTH,) b;\[lt~ .login,!
naa yoo blla'.W<;>Il a fUn un ni inagi.l~ yii: 'Bororo, ar~mQ
.L'rS Inli IffO¢ni Wll Illi;
Ii
a.litt;wa'. Ori~irisi Qna ni Yoruba gbil ;;c aajo r;wa. Eyi 16 faa ti II
Ori fifa kodoro 1'6 mll ib~ Sll mi!
aWQIl babanla wa fi n pa a rowe pe, 'Bi a ~a k~k¢, ti a bu Abiljil, i
ti a si wi) gQobi) aW9dbri aa.lo ywa ni gbogbo r~. Sugbl,)n ki i ~e A~<'l ki a ge .hJng{Jri Ii kH mlJl¢ ni IIQrin ati Qy¢-I16 I'aye Ii!
~r¢k¢ oi aajo yWa pin si, a Ie tun ~c aa.lo ywil s'ori ati gbogbo i.lQhun, $ugbl;Jn ni ,hirin avvqn Yoruba yooku, <;>rnqde ni i saaba I'
ii
I~
ara. gc j(n'lg9rl. Hi ,\ ba ge Qjngl,)fl, ,larin off ni imB un wa lati ipak¢
AIe pin \1na ti a 1'1 gba ~e aajo ywa si aWQn (;>oa wl,)nyi: ).li)Ju de iwaju, l(gb~ ori mejceji yoo si wa oj [ita kodoro. I:
.J
II
Ori~i ni iii/so: i;a,is6 a{li,6, ~'\.va, <Hi ;lil~;{) oIU9d<;. Aas6 Ii.:lsan 'I
162
II
[I.
163 ,'I
i',l'
I:
:1
-~
I "
(a) OgbClIIJnfi: Humq eyi si ni pe, ad6~\1 yii lati m6juto n"lQI~bi
3. (iv) 6~u dida r~ bi 6 ba d6~ll ~ilng6 l[l.n. Kiki Ogbdrunle ni:
166 167
~. L
. I i
e$(J yiYf ni aye atijo ki i se nnkan oro, tabi nnkan ti 6 ba
Og'behun1e ki 0 to 19 ree hun ode i~edatc lo sugbon 6 ie asaa faari, ti awon odomokunrin ati awon
L'o diFa fun porogun tii se obinrin ak~kQ agbatagba miiran Ii k6. A:ajo ewa lasan ni, won a si maase eyi
Ero Ipo, era ¢fil, eyin ko me pe lati fi ewa won hanobinrin. AWQn agba ri pa owe pe: 'A faod
~ku.n.,.lln porogun ni ak6k6n sun igun, a ye e:~Q osin, a tun ge kannankanbu atioro, a wa di ori
Konk6so 1'0 p'eku ni liosoo ; eluluu, won ni abe ku, oun 1'6 faa ti ¢luluu fi ri ke pe a gbon,
$bltl. p'eku ni idQbaI~ gbooro gbon, gbon ti yoo fi mu'. L'aye atijo orisirisi ona ni o wa ti a fi
L'6 difa fun Jegbe tii se obinrin adaba ri ye: eso, awon enigbajamo ni i y~ ~, won si mo-on y~ ju ara
Ti i se alaroobo ~y~. won lo.
Bi awon babalawo ba ki ifa de ibi yii, won yoo da enu duro Kannahkdnbu ni irun tii kun wal~ lati ori wa si il~ ni ~gb~ eti.
won yoo si 5Q fun adosu naa pe ki 6 rna se sise ti 6 nipon, afi Ti elomiran a si maakun kan irun agbon, gig~ ni a maa n g~
i~¢ bii i~¢ arobo. eyi naa, aajo ewa si ni, nitori pe bi 6 ba kun ju, alailafinju
eniyan ni awon ara ijohun yoo ka ini eniyan b¢~ si,
Irun gige. Orisirisi ara irun gig~ bere lati igba ti awon iyekan
(b) OWclnrin Mej/: Kikl odu naa niyi:
ati <rm~wa Odudua ti bere sii tuka ni He Ife. Lasiko yii naa ni
Yerepe sokun, 6 ro dere won si ri ki awon ti 6 ku ni He IfC; bayii :
L'6 difa fun Ibikunle
OmQ anlkan kun'nu l'e baba re, QmQ 01u Ife Ooni,
Erni nikan ni n 6 nikan QmQ banta jogina 1'6 rrui 'f¢ OQni wu mi
Kun 'nu ile baba mi. Ori fffa kodoro 1'6 nui be ru mi!
Igba l'ewe 01<1 gele, AWQn okunrin bere si i ge irun won dipo f'ifa, QpQIQpQ irun ti it
Igbin ki i kole tire k'6 rna kun un. n g¢ l'aye atijo ni a si tun ri g~ lode oni sugbon a ti pa oruko ti
QWQn owo I'a ri nawomini ; a fun won latjio da si tuntun. Die ninu awon irun dan g~ ni
.QWQn orni ni a ri ba esun ; Berna (Burma), Kunba, Kcsikoornu (Cockscomb) tabi Togo
QWQn ounje ni a ri pe ni iyan (Togoland), QnbQ¢du (On·board), Bltuu (Beetle), ~¢bi$e:ka
L'6 difa fUn lyowon . (Chubby-checker).
Tii ~e omo Oba l'I;:yO Ajori.
I;. sure wa, ~ wa ra oja omQ-Qba
I;. PQs~s~ wa, e: wa ra ohun IYOwon. (b) Irun ori obinrin
Eleyi fi him pe ad6~u yii yoo ni ornisin pUPQ ati pe omQ ko 6 j¢ ohun ¢ran-an-yan fun aWQn obinrin lati m6jut6 irun ori
Y'QIl. Ona mc;ta pataki 5i ni wQn fi n tQju irun wQn: eyi ni irun
ni wQn ad6~u naa. biba, irun didi ati irun kika.
L'OdQQdun ni ad6~u yii yoo maa ~e oro-y66 mu agbebQ adic;
kan, igbin kan, bri, cpo, Qdundun, t~t¢, rinrin, ati or6gb6 tati Irun gig~ ki i ~e a~ati 0 WOp¢ laarin obinrin, bi a bli si ri
w~ c;dun ara ti a fi fun un bi ip¢ri r~. Yoo mu ewe ¢dundun, obinrin ti 0 g<rrun, ero aWQn babanla wa ni pe ala$eju ni in!
ewe t~t~ ati ti rimin yoo fi we: c;dun ani naa pe:lu omi igbin, yoo obinrin bayii; ati pe obinrin naa dilc, arQwQraaye enryan si ni
wei fi cpo ati or! ra e:dun ani naa l'ara, yoo si fi adic bQ e:dun tii palo Qsan. Eyi ni ah\ye'die: 1'0ri itQju irun aWQn obinrin:
ani yii. L<r hin naa ni yoo wa sQ or6gb6 ni idi ~dun ani lati bQ Irull. bfba. OhUll pataki ti i mil obinrin ba or! ko ju airallye lQ,
¢. QdQQdun ni yoo mila ~e oro yii.
169
168
I,ll
$
i
I
I
A Ie ba iwn vl~YQkan
I
A Ie ba irun si meji
\1
A Ie ba imn 51 myrin
'!
171
170
·",::c;[i~~\;""i, __-cc-" ]iLc ,
il!1
I
II
~Jr.'~"''''l, ~r;;;'~~
--::~\I' Inll"~.
""""',"ll',~:"\1 ll:~""'--
~!);-'!J '\\\\ \\.~~:
4. (iv) )'vlQremi
lrun kiko. L~hin l/pq!QPQ qdun ti a ti b~Ty a~a irun, didi ni a~a
lil l
imn kik6 too de. Waha12 irun kik6 ko t6 ti irun didi, adun un
wa, () SI tun l'¢wa ju irun biba 1l/, a si Ie fi sii y p¢ t6 igba ti a iJ. II!
fi irun didi sily ki a t6 tl111 un leo tabi ki a t6 di i. Lati ibyr y ,
aWQn Qml/de ni saaba k6 lrun. Jyat,) nla nla 1'6 si wa ninu irun 4. (vi) Liyipo
ode ani nitori l~oro aLi lwiw6 lb y ju tl irun didl lQ. Eyi ni di y
ninu awc;m irun kik6 ode ani: Ogun pari, AJake-waja tabi 'One I'
way', Afuro tabi Round Afuro, Eke) Biriiji tabi Layipo, ati
K~hinsQkl/. I!I
172 173
II
II
ItQju eti
Obinrin nikan nii lu etf nitori ati ~e ~~Q. Lat! kekere ni a si ti n
lu eli QmQ ki 0 to dagba ki 0 rna ba a dun un. Lasiko igba ti a
ba lu eti QmQde, owu lasan ni a saaba fi bQ Q ki 0 rna 'ba a dun
un titi ti ooju eti ti a lu naa yoo fi jinna. Ori~iri~i ohun Q~Q ni a
Ie fi bQ QmQde ati agba I'eti. Butu, Butu-il~k~ kQQkan ni wQn
saaba fi bQ eti paapaa ni agbegbe OYQ [Ie ati llQrin. Nigba miran
aWQn miiran a maa sin ori~iri~i itfkf w¢'r~'r¢' bii ~~~¢-~fun si eti
lati ~e Q~Q. Y~ti si j~ Q~Q pataki fun eti ni il~ Yoruba, ori~iri~i
~ya y~ti ni 0 si wa ki aWQn alawQ funfun to de.
Eyin (Ehin)
Yoruba gba pc ~da Ie da ara si eyin nitori ~wa, idi niyi ti wQn
fi n pa eyin. Eyin iwaju mejeeji ni aWQo QdQ,WQkunrin saaba a
pa, p:hip:1a julQ aWQn ti ko ba pa eji w'aye lati ode Qrun.
4. (vii) K~hin s'QkQ Obinrin ki i saaba pa eyin afi laarin aWQn Yoruba ti <'> wa ni
Igb6-Egun,Ohunbe, IdahQmi ati aW<,)ll ~ya Yoruba ti a n pe ni
Ohori ni t'Qkunrin t'obinrin n pa eyin. Ki i 5e eyin iwaju
mejeeji nikan ni aWQn ~ya Yoruba n pa bi ko 5e QpQIQpQ ninu
eyin oke ati ti isalt;.
tr~k~--na kikQ
Bi a ba SQ QrQ lIa kikQ si ~r~k~ ron ii, QpQIQpQ ni 6 gba pe aajo
~wa ni a fi n ~e g~g<; bi aWQri baba wa ti wQn n paLl lowe pe 'Ki
a sa k¢k¢, aajo ~wa naa ni'. Bi a ba si m~nu ba ila ab~ kikQ
fun QmQde I'Qkunrin ati I'obinrin, QpQIQpQ cniyan 1'6 gba pe 6
j~ a~a ti 6 jinlc; I'aarin aWQn Yoruba ati luu, nitori ¢sin ati ~wa :1
4. (viii) Onile gogoro Agbegbe Aswan ni il~ Egypt-di oni-ol6nii ni wQn 11 kQ ila ti 0
si ba ti Yoruba mu, aWQ wQn si dudu bii ti wa ni. ::,
,,'
IIi'
174 175 'I
II,
II,:
'i
IiI
~
QffiQ naa yoo fi dagba. Nigba ti QI11Qde yii M dagba" WQI1 yoo Kiki odu yii fihall pc ~I~'I\III 1"1'1111 ill " ' ' ' , , I i i " I " ,I, !"
fun un I'owo yii lati ra akara j~; eyi ni yoo sl mu ki QmQde yii aWQn obi r~ yoo sifi akukQ allit.; b l l ;lln ';1'1>,1.1 ",,1 ,,,I,,
Ie ni iye ninu daradara. WQn yoo tun h; ~YQ Qka baM mQ ewe
akoko, wQn yoo koo sinu oru, wQn yoo si ri i mQ idi aya-ile. Ohun ti a fi w~ n ila
Di~ ninu aWQD odu Ifa ti 0 Ie YQ, ati itumQ wQn:
Bi 0 ba ~e pc ila ab~ ni, a 6 da igbin ni idi, a 0 ro omi r~ si oju
bIclGBE 0 0
ablY, a 6 si fi Q$~ ati osun fO jJa ab~ naa. Bayii ni a 0 rnaa tQju
r~ titi ti yoo fi jinna. Bi 6 ba ~e ti ~r¢k~ ni, a 0 ja ewe fem tabi
(" 0 egbo r~, a 6 gunun, a 6 wa fi Q~~ ati ostin w~ iia naa. L'~hin naa
a 6 fun oje ewe tabi ti egbO feru si Ojll ab~ yii, a 6 wa pa ~~ru
o 0 awola siou epo gbigba, a 6 da cedu sii a 6 wa mu iy~ heidi adi~
o 0
a 6 fi rruia tQ eroja ti a papQ yii si oju ila titi ti yoo fi jiomi.
Ori$iri~i ni oogim ti a Ie fi Wl) iIa jinoa.
00 00 AMja. Eyi j~ ila pataki I'aye atijQ, iru ila yii si ni aWQn QrnQ :",'
"
I
Alaafin n kQ, a ko si tii j~ Alaatin kao ti ko bu abaja ri. Bi aWQn I
Emi ko y~, iWQ ko y~ onilu ba n lu gangan, Qkan ninu orin ti wQn maa n fi gangao I
i
:'1
178 179 II
I1[1
I,
00
o
";~ '"
3
-n,
:0'
o
3 "
~:
-0
00
I
I Ii
I
~
,, / I
}~ ~ Iii
-,
.0 -,~ .....~~
~~ ~
,I!
\~ ~~~"
1
~----.
5. (v) M¢rin-m¢rin
)_.... j,.r
//
5. (,,;i) M<,'lb'1nlci,m()kanhi
r
5. (viii) Meje-meje
1I
Ii
I,
'I'
I,
'II,'
i,l,
~I
.~
Iii
Ii
II'I~i
1'1'
naZI ni il 11 pc ni myfa ibul~), 2lbaja J.wQn QIl1Q Ba~()run I'<lye ,1,1
lill
atijq tlbl rnt;fa ibul¢. Abilj;l o16wu---il~l yii W<)P~) bal'in ~gb{l, "I
tgbild6 ali ()wu. Awqn iIi ti a tun 11 pc Ili clb;lj;1 ti 0 yatq si it'l
1
fake yii niyi: ;lbiljil (m¢.IQ-ITl~N tabi l11¢jQ ibld~), ~lb,\ji (mc;rin·· 11'1
mc;rin pylu baraI11l1). Nigba miiran, wqn a meta bu tqwQbqju si
d
~
abajil, cyi l1i irll ih't b;iyli: ab:\ji (I11Qbnla-mQkanLi), ab~\j;J, II
,i!,1
(mcjc-mcje ). I~:
5. (vi) M¢rin p¢lu baramu Ori~i ti,l mcjceji yii j¢ ila ti awqn IbQIQ ati Epa ft;ran Jali mia ~[
kQ, bi a b{\ si de agb(~gbe Ofa di ani-olonii, a l) ril pc iru j!u yii
I~I
I~l
WQP9 nibc;, IIII!
"Ii
K¢k¢ tabi GQnbQ. IIi} yii nii gba gbogbo ~r¢k¢ tan, ori~i m~ta 1',1
.1'1
1[11
182 :!I(
183
::':1'
I',
'ill
'[II
II
II:
pataki ni 6 SI wi. Gonbq, G¢obQ p~lu t<,>wQb<,>ju, gonbQ p~lu
bar.amu ati k¢k¢ Olawu.
o y~ ki a m¢nuba a pe- bi a b:i kQ iru ila yii, Me ti a maa n
pi: wa ninu orin aw(;m babanla wa ti wQn n kQ pe:
Mo ~a k~k¢
Mo bu abaja
Mo mu re idi Ap~.
Bibu ni a a bu <ib<ij<i,
Fifa ni a a fa baramu,
I
Didi ni a a da ila ab~. ~
Ture. Ila yii jQ g¢ilb¢, ~ugbQn iyatQ- r¢ si goobQ ni pe ti Mra a ~~,
~
1'1
I,1
~
~
~
~
11'
~
~
Ilii
!1
!Ii,
1'I[!. ,'
I~I
I'
!k
~
~
il"
\:1 1
(b) G¢ilh¢ p¢lu baramu III
\;'1
I'i,
5. (x) Ture I.'
11,1 1
!I,II
:,1
1 11
1: ;1
,II
II
I II
II, •.
184 \;1'
185 ::'1
,IIi
I
~II
li'l
\'
I," '
II"
1,1,
:1'
pele. Eyi kl i ~e: ilit ti 6 WQP<l l'aarin awc;m QYQ l'aye atijq. Ohun
ilQrin ti 6.it; il~ QYQ ti aWQn Fulani kQ kG ni ~ru ni 6 ti bt;:rt;:, I"
idi ti 6 si fi bt;:rt;: ni pe aWQn ti 6 t~wQ gba ~sin imQle k<\riira ki
aWQn se ~r~k~ QmQ aWQn ni SQbQrQ bi ti 1ft;, wQn si bt;:r~ sii kQ
pele nitori pe iii\. yii ko PQ bi iyoku.
II:,
lIeI 91179 ahigbara
II,
L'aye laelae bi Qba ba fi QlnQbinrin fun abiditQjQ, ita iy;\ ni II
wQn yoo kQ fUn QlnQ ti QmQbinrin yii ba bi fun QkQ ki i se iii!
baba ti 6 yt; ki a kQ fUn un bi aSa Yoruba. $ugbQn bi Qba b{\ fi III::
~ QmQ fun alcigbara, tabi ol6kiki, tabi ol(n\!() ti 6 jt; gbajul11Q, 1I
II
Qri\l1 ila kikQ di ohull ti aWQn baba \Va fi 11 darin pc: Jfll7l1rfkf, II'
I
III 016wo pade 91179 9/(ild. Bi wQn ba kQ iii! baba 51 ~r~k~ kan, wQn
yoo kQ ti lya si ~r~k~ keji, gt;gt;: bi orin ti aWQn agba mila 11 kQ
i,111
,III:
,---;( I, ,
'j',;
I, "
I"
' - ,.---~~~-
5. (xi) Peh~
II"
I'll
II1
1
'ill
III:
I 'I1
I'll
II,
"
01,
1
,I:j,::
111'i
,,'
I
I',,':
I':!
I:
1\1;
1,1
L, 5. (xiii) K~k~
5. (xii) Abaja ode oni (Pele J;:gba)
186
187
,
,.1'"
,", "
Jr.:."
jl~k~ fun QSQ QrnQde. Eyi ni diy ninu aWQo il~k~ ti a fi ri ~e Q~. ' aajo t;wa wQn ko Ie t6 t'ewe tabi opepe, nitori pe ohun gbogbo" "I ~ Ii
1
1,'1,1
'1',1',
" ~o • ,.
",II
~R8
189 II'II!
"
d!lli l
11'1
, 'I
1'11:1
:11
",
.rr'
"
n
ni agba gM I'QwQ eniyan ati pc 'Bi eniyan d'agba ti 6 ni oun Lilo goolii fUn QSQ n
II"
ko gb6 bi 6 p~ titi aWQ oju a maa hunjQ'. Ko si eyi ti aWQll Ohun iyebiye ni g061u, 6 si je;: ohun Q~Q pataki f1ln obinrin ati I,
agba ko Ie 10 ninu aWQll eyi ti a ti ka fun iyawo, ~ugbQn 6 Yf; ki Qkunrin ti 6 ba fe;:l'an fMil'L Ki i ~e ¢gba. QW¢ ati ti <;>rim nikan ni :1'11
"I
a da orukQ di~ ninu aWQn il~k~ ti 6 WQP9 l'QdQ aWQn agba w<;>n n 10 g601u fun, <'> t(m wa fUn oruka si ika, ati fifi di eyin; l'i 1
obinrin. Dif; ninu WQll ni 9P9t¢, Qyadokun, kagi, dangb¢ngb¢n, fin oruka g661u, tabi ti oje s'¢w¢ wa fun f;wa ~ugbQn ti oruka III,
Iii
kokoro, kuildi, k6ko-aro, lakuta, oj Il-agut<'m, mQui-mQni, ~IlU dudu wa fUn oogun. Eyi ni dif; ninu aWQn ohun ti a n 10 g601u 11
11
f;Yf;, eegun oyinb6 ati Qpa-ar6 (Eyi ni il~k¢ ti aWQn arugb6 fyran fun: i\I,,1
lati maa fi s'Qrun). 11
II
(a) i;gba (JW9: tgba yle;:l y, ¢gba arigi~~gi, ~gba onib¢Qlu, ¢gba II[
II~k~ awqn ijoye. AWQn Ij6ye ilft Yoruba ft;ran ati maa 10 il~k¢ oniware, ¢gba ko-maa-l'oolu, QmQ-lere-aye, ati alaago. '1
l'aye atijQ; dif; ninu iru il¢k¢ ti wQn t~ran ju ni iyun, s¢gi, akun (b) OnAka (lw(5: Oruka olow6, 6l'uka al;ip66ti, 6ruka onirawQ,
,1'1
(ilt;k~ ti aWQn 016ye n 10 lati agbegbe llt~~a IQ sf Qna Ekiti, oruka takut6 maparo, oruka m~~Qgbayi, ol'uka irawQ··laarin III;
Akur~ ati Onda, ~lIgbQn aWQn Ij¢~a ni 6 n 10 l.l¢k¢ yii bi amin ()~Llpa, ()fljka gasona. 0 y~ ki a m¢nu:Ja a pc I'aye atijQ aWQn '1,1
II'
aye), ankara (ti aWQn 016ye r\ fii si Qrim ati QW¢ fun 9~¢ II
agbaJagba ti QIQrun k~ a maaJi oje v:tbi goolu da oruka kan ti
aye ti a fi wQn jf;). wQn npe ni Fakaya; bi oruka yii ti vvuwo to, wQn a maa fi da
"l'
'I
igo 9ti Oyinbo l'Qrun, dipo ki wQn 10 i~iti lati ~i Qtl; wQn a si il!l:
tgba QWQ ati ti Qrim
maa fi taaka.
n
Ohun ti aw<,m babanla wa 10 fati fQ ¢gba fun QWQ, Ql'110 ati (d) i;gba (lrim: ~gba Qn~lI1 tilkute m'dparo, ~I~guusi, ~I~pa, a~ibi
1 ,11
1
t;s~ pt;lu, nigba miiran paapaa jul<,> t;S¢ <,>nwde niyi: Irin gidi, ;II:!
tabi arigi~~gi, abiina, onirl;':si, oni~aki, QIQP¢I~. Iii!
Oje ati baba, Laip~ j9jQ l't;hin igba ti aWQn Yoruba pade aWQn Bi oJ ti I~ j¢ pe aWQIl. obinrin 1'6 n 10 nnkan 9run julQ aWQn III
ara il¢ okeere, g6(1)i naa di Qkan ninu wQn. Ki i ~e 3ajo ~wa ni <,>kunrin naa k6 k~l'¢. :I!r
li Ie ka fifi irin gidi, oje, ati baba bQ ~s¢ si bi ki'> ~e fun etutu li
I
tabi amin, ori~a ti ~ni ti 6 ba 106 1''1 sin; afig601u nikan ni 6 jf; 'I'
'iii
ohun 9~9Ipataki, OLin aWQn baba wa si fi eyi him gbangba; eyi Ijoye "111.
I',
Lati aye atijq, i1~k~ wa niou ohun Q~¢ ti i fi iyi, Qla ati ipa
'1 1
'I',!
IdE; w~w~ ni 't6Q~un, ijoye han. AWQn w9nyi ni agbegbe il~ Yoruba ti aWQn ijoye gbe I!III,
OJc gbongbo ni 't66ri~a, n ki H~k~ jll: lJe~a, If¢, Ekitl, ILi, 19b()mina, aWQn ijoye Alabul'o
1'1
Ilil
I"
S¢k~~t;k¢ n i 't06gun. oi agbegbe <)y¢, Tapa, Beriberi ati G6g6biri l'oke Qya. Orun 1I
I
QW¢ ati yS¢ ni aWQn Qba wQnyi II fl il¢k~ ~e Q~9 si. ll~k¢ iyun ni I
t;: ba ni ~ip¢ fun baal¢ "ll
'Tori gbogbo wa I'Ogun jQ bi. e ni akun paapaa julQ aWQn lj¢~a. Ijoye miiran Ie tunfi i1¢k¢ si 1
11 1:
Hepa~ E;ru wa 'k. Ql'un QW¢. Qw¢ ni aWQn Ij6ye isaaba fi i1¢k¢ s¢gi 5i, ~ilgbQn 1 1,,1
11
n
aWQn miil'an fi Il bQ Ql'un. ll¢k¢ 016w6 iyebiye niawQn Qba fi 1 '1
Orin yii fi han gbangba pe QI¢~un 16 11 f1 idt; bQ QW¢ ati ~s~ lati n ~e bata ~s~ ati Qpa tit¢. Eyi ni (. si faa ti a fi maa n kQri n pe: "1
:1 1 :
agbalagba aye atijQ a maa fi 6je rQ ifunpa imurode. Oba o! Qba Ala~ty Qba. II"!
II I I
:!I
190 ]91 :1'11
~ II
, 1
1. ,1 \
:1 , 1
'I'll
I
...;Jill"",,,,,-;;",-,,,,,;;;;" '* 'it ." Of' . . .·frTY-e-· rvert-oW I tI£"~" --e" , "
,I:
Bl)fQkinni ati QIQfQ
Awr,m w(;myi oaa maa n 10 il~lc~ lati fi $e 9~¢ si QW¢ ati Qnlo bi
ijbye hi! 10 <)pa il~k~ p~lu lati m<) wQo yatQ si oloye. AWQn i
aloye ~gb~ awo ati ti imul~ naa n 10 il~k~, papaa julQ il~k~ QWQ
\
,
lati fi ipa won him ninu ygb~ won I i
I I
, I
Afa "
I
L~hin a~Q, aajo ywa ti a n ~c si a.ra ~e pataki paapaa fun Qmoge III:,
laye atijQ. Aaj6 ywa yii ni ara fifin ati sQju si SQ. Ar6w6raaye
okunrin, ati onifMlrl ninu wQn ni sii fi ak6k6 sil~ lati ~e iru
apuk.. a~eju bayii; olori ak<;J i,>l y ni iru ..ni b¢~ isaaba j~. Awon \
i1u ti aWQn obinrin ~ti 9kunrin wQn kundun ara fifin ni florin, I
I
S(Jju yatQ si ara finfin, nitori peaby ni a fi r\ fin ara, ~ugb9n I
ab~r~ QPQQrQ ti a dip9 ni a fi r\ sQ soju. Ibi ti a ri so sQju sf ni
\
I
apa, PQnpo1Q itan, gigis~, ~gb~ eti, odo ikun, ayit, ati .~hin.
AW 1110
Ninu gbogbo ~d~ ti ri by I'ab~run aye Yoruba jy ~ya kan pataki
ati olori ire ninu a$O lila. 0 si jy ohun i~ogo ati ohun laide fun
aWQn Yorub~ lati maa S9 ni igba gbogbo pe aWQn ti n wo a~9
ki aj6ji tabi Oyinb6 to de il~ aWQn. Bi ~da miiran ba si yaju si
wQn owe ti wQn saaba pa ni pe 'Ogun Qdun tj mQinm(lin ti n ro
a~Q Ihorih6 nj akarit wa'. Eyi ni pe Qjo imado P9 l'Ek06 ati pe 6. (i) A$9 i~¢ agb~-Gberi agb¢
aWQn ko ~~~~ byn; a~o lilo b¢~ ni aWQn k6 wo a~a ynikan b~r~
a$Q !ilo, tQkunrin tobinrin. Yoruba ni 6 ni ori$iri$i a$Q fun
ori$iri~i igba ati akoko, ~ugb(,)O aw aWQn obinrin k6 pi,> to ti
I,lkunrin, all aye ode oni ti Qkanjua n dagba ti Qgb¢n n re iwaju agb~ n wi,> gc:gt; bi a~Q i~~ w<;>n. Gberi agb¢ yilt¢ si ti Qdt; nitori
ti obinrin SI n W9 ori~iri~i a$Q ti a n da bii ti Qkunrin, ati bii ti pe gberi Qdt; a maa ni apo niwaju ati It;hin ti agb¢ ki i ni apo.
egungu n . IWQnyi ni di~ ninu a~o ti aw(,m babanla wa n 10 ati AWQn obinrin agb~ ti n ~i$9 ninu oko a maa wQ buba, wQn a .
igba ti wQn r\ 10 wQn: san ihibiru, wQn a Sl r6 a~Q. Gbogbo ohun ti won n {o yii ni a <> .
pa l'<iro. .
AW I~~. fun i$y agb~ ]'aye atijQ ~wu gberi ati ~6koto digo ni Bii gberi ni a n da ~Wli i$y od~ naa, $ugbon a maa l'apo ni
192 193
- - ----
iwaju ati ~hil1 ti~d(( yoo ko oogun, vran ti 6 pa, fere ekutu ati Sib v sib~ aWQn miiran a maa fi laaJe
~e fUja ti WQD yoo si IQ ya
niIkan b~~b~¢ si, togo ni a n pe e, ~okOto digo ni wQn si i bi) si a~Q ala~Q 16 kf wQn Ie YQ bi t;gbC wQn $e YQ l'awujQ.
Awc,m Qba, ijoye, QIQla, b¢f<)kini aU ¢Iaju a maa 10 a$Q ti 6 III
~wu yii, Pvlu apam, I'QwQ ati ohun i~Qd~ wQn gvgv bi ibQt1,
i)fa, tabi akatanpo. . ba ipo wQn mIl laar.in Hil, vgb¢ ati Qgba, bi 0 tilt; j¢ pe, a ki i fi
III
AWQn QmQ P:jibogunde nii ~e i~¢ gb~nagb¢na, ~wu buba Qhlj~ iy¢, ~ugbQn a maa fi Qla 10 a~Q. Wr,m Tida a~Q 016w6 nla
alap:i pcnpe oi wQn sii wi) ati ~okoto pefipe. AWQn ti 6 ba I'ori~i, wQn a ~i ma.a SQ a~Q 1'0rukQ ~ni ti 0 kQk¢ da a sil~ tabi I
ti di Qga oinu i~¢ yii Ie WQ ~okoto sQrQ. Buba ti wQn b:i wi) a ti 6 kQkQ 16 6, bii Sapara fun Qlaju oloye, onim¢ ati ogbolM
gbo b¢r¢kinni eniyan kan ti 6 kQk¢ 10 a$Q yii ni iI¢ Yoruba. III
maa oi apo I'aya ati I'¢gb~¢ mejeeji lati Ie ri ibi maa ko niIkan
i~¢ wQn keekeekee pamQ Sl. A~Q kijipa oi awc,m alagb~dv fii.da
Eyi ni di~ ninu aWQn a~Q imurode ati ah\ye lori wQn.
gberi bii ti agb~, ~okoto digo ni awc,m naa si wi), i~¢ wQn ko Bi 6 ba j~ aWQn m~kunnu ti ko ni owo l'QwQ ni; iWQnyi ni
gba eyi ti wQn Ie maa da apo si a~Q, b~~ ni a~Q WQO ko si gbQdi) a~Q ti wQn n 10: buM ati ~okoto sQrQ; dan~iki ati ~okoto sQrQ
tobi I'<itobiju nitori pe idi ina Iii wQn gbe n ~i~v oi gbogbo igba. tabi latan; Qyala p~lu ~okoto atu; sapani pc;lu ~okoto sQrQ.
AWQn babalawoo pakaja a~Q ibora re ode awo ni, wQn a si· Ti aWQn 010w6, QIQla ati ijoye si oi: I
,I'i
bQ ~okoto latan, tabi bant¢. K6 si iyat¢ laarin a~Q i~¢ aWQo (i) Diind66g6:F;.wu yii jy eyi ti 6 tobi ti 0 Sl niye lori ninu aWQn
ah'igb~dv ati Onipo6n. !I
II
A~9 iyil~ Okunrin. Bi eniyan b:i ~e I'owo to ni a~Q iyil~ oluwarv
~e e dara to, a~Q ti olowo n 10 fun a~Q iyil~ Ie dara ju a~Q imur6de Iii
talaka IQ. AWQn agb~ n 10 gberi ati ~okoto digo tabi abidan fun II:
I
a~Q iyil~, tabi nigba miiran aWQn agb~ oloko nla n 10 bu5a ati Ii
sQrQ tabi dan~ikf ati sQrQ fun a~Q iyil~. Bakan naa si ni aWQn 'f
II
agb~ ati oni~v QWQ ti 0 ri ~e miiran wa ti wQn n 10 sapara,
i)yala ptylu ~okoto sQrQ tabi latan fun a~Q iyil~. A~Q ni t;lomiran
il
I
si n da bora I'tyhin i~¢ lati gba at~gun, tabi lati ~e Haji.
A~9 iyil~ obinrin A~Q iro ati. bllba ptylu i1abiru, tobi tabi y~ri ti
owo r~ ko pi) ni aWQn obinr:in n 10 bii a~Q iyiJ~. lyMi) pUp<;} 1'0
:~
II i
wa I'aarin a~Q talaka, bi)ri)kinni, ati QIQrQ. A ko Ie pc a~Q kan Il 'i
oi a~Q iyil~ fun aWQn Qba ati ijoye nitori pe 'bi a ti ~e rin ni aa 'I'
ko oi' Qba ati ijoye ko si gbQd<) wa I'ori it¢ WQI1 lai 10 a~Q d
Mata. jl,
Iii'r
A~9 imurOde 9kunrin. Nigba ti 0 ba kan QrQ I'ori a~Q imurode,
aWQn Yoruba a maa gbiyanju lati YQ soju agbo ati si aarin Ii'
i,,'j
tygb¢ ni iYQ iyi ati ~yty, eyi ni 0 si faa ti wQn fi maa [I pa a I'owe
1"1
ori~iri~i a~Q to; nitori pe 'Dand6g6 rckQja a~Q ti a Ie bi nu d:i... 7. (i) Dal1d6gCl "
;I,
I~
"196 197 ~
~
i!,'
IIII'il
,1,
,1 '
..
~wu Yoruba. Bijgbariy~ oloJu weere ni won ri ran daridoogo, meta yoo we! ni iwaju aso, okan yoo wa I'ehin, gbogbo ibo ti a
sugbon a tun maa ni apa nla bi ~wia agbada ti a 6 ran mQ iyli· 6 di yoo j~ mejila. ~6kot6 kamu ni won bQQ sii, won yoo si se
*wil yii. W(;>n a rnaa ~e i~~ c;ma si ~wu. yii I'¢rim niwaju ati ni Qna sii I'~s~ rnejeej] pelu ibo didi.
ehin, We>n a si tun ma~ di ibo sf i ni apo bli ti gbariy~. A~Q yii
I· maa wuwo pUPQ. L'aye atijo .a~Qofi 016w6 iyebiye bii (iii) Agbdd«: OmQ merin ni a Ii YQ si agbada, bi a ba Irb~ a~Q
itlitiiri ni aa fi ran iru aso bayii. Nigba ti awon Oyinbo de won
r'i 10 awon aso alagbaa, ginnl, ati awon orisirisi aso 016w6 nla
lati da a.Kamw Teruko ~okoto ti wQn saaba bQ sii.
(ii) (jbariy~: A~Q·oI6w6 iyebiye ni a fi n da aso yii, oloju weere
0/ .,
,I'
7. (ii) Gbady¢
198
199
.1
, , J;II
IJ
.~
!\1"
It' I'III
/ I
\\\ \1,"
7. (iv) Sapara
ill
jakan 5ii I'Qrun. SQrQ ni ~okoto ti aa bQ 5i sapara. . pe el~ri ki i ni apo I'aya rara ~ugbQn onikanni a rnaa ni apo 'p
(v) Oyala (f/fri ati on/kiml1i): Bii saparci ni wQn n da Qyala, ,'1
iyatQ ti 6 wa nibe ni ibi Qrun. WQn ki i di jlikan sii I'Qrun, wQn (vi) Dan#ki: Ab~ m~rin, m¢fa tabi mIYjQ ni ~wu yii ni. Bi a ba
200 201 I~:
1,1,
:1 111
illl
,II,
"III'l"
___________--.1Ii.... 11
:1
:1
:1
:~
III
I
7. (vi) Dan~fki
7. {vii) Buba
~e f¢ ki 6 ~u si ni abc: yeo ~e PO to. A~Q yii ki i gun bii gbar1Y~,
bi buba ~e gun mQ ni gigun r¢. Ori~i meji ni wQn rl ~e QriAn r~:
<;I~ri ati onlli!:l; wQn a sl maa $e Qna sii 1'¢Tun, ~gb~ mejeeji ni
sH gbe ni apc>. iku gbariy~ kH la ~nu, bi 6 ba f¢ ni isal y yoo pa
~nu de l'oke ~ugbQn ti dan$iki ya ~nu sill; ni, eyi ni <'> mu ki ~WU gan-an a maa taYQ idi si isal~. AWQtcl~ ni aWQn olowo Ii i .
aWQn miiran maa pc e ni 'yanusilf'. $e, a maa I'apo I'¢gb~¢, Qrun r~ Ie j~ ~I¢ri tabi onl ikannl.
(i'ii) Bilbo: ~wu yii a maa I'apa til fc:ry gun de Qfun QWQ; gigun (viii) SUlit}: A~Q yii dabi diuldoogo ~ugbQn'ko tobi to dandoogo.
202 203
I,
III
!I\
1
I
I' I1 ,
\1 '
I' I
Ilill
"~' II'III
11. 1 1
1
III;
III \
i' !
II,
7. (viii) Sullil \11\
I,lilli,I
III
lili
'III!
I I,
II':
A maa ni ab y m<;rin tabim f;jQ. A maa ['upa biid,1rld6ogo, bii lil \1
I,'
Qrun d~1I1sikllabi Qyala ni <;>nJn r~ ~e ri. WQn a maa fi OWl! ~i~<; "1'
Illi!
sii I'QrLlO ati aya, ati apa mejeeji. Iwaju ni apo mejeeji Sulifl wa, 7. (ix) Kafutaani
,'II(
wQn a sl maa ~i~v si apo mcjecji.
(ix) Kajutdimi: ~wu yii dabi bub<i, ~ugbQn ° gu~ ju buba IQ 1:lli.
,1'
20S I:',1'1'1":1
204 'I"
I'
"I'
:'1 1,:
'I
Ii
nitori pc a maa gun kQja orunkun; bi wQn ba rii J'¢run tan.
WQn yoo .Ii a I'aya yoo f~r~ to 19qunw¢' kan-wQn yoo wa fi ab~ kan ~o~o ni iwaju. Apa r¢ ki i gun bii ti kafutaanL
owu kQQlu ati baidinni ~e i~¢ si ini Qfun ati aya. Api a~Q yii a AWQD $okoto Yorub!i
maa de QrllJl QWQ a si maa fi .owu ~e i~C sii. Ona m~ta ni wQn
gbe Ja KafutcHlni, iwaju ati ~gb¢mejeeji. (i) Dig(): Sokot6 Qd<; niyi. ki i SI gun ju oninkun IQ. a' ki i
(x) AlitkinbiJ: A~Q yii dabi ~wu ode onl, a maa ni I~ibori, wQn
maa rI gbe ~wu k¢ ejika ni nitori pe ki i ni apa, W~>n Sl maa n
la a kanlc; ni iwaju ni. WQn a maa ~e Qna sii ni Qrun ati eti ti
. WQn Iii kanl~ mejeeji. AWQn ti 6 ba rI gun ~~ihni maa 10 ~wu f IJ
yii ni il~ Yoruba. .
(..~;) JdkJiib~: BQrQgidi bii kafutaani ni ~wu yii Wal~, a si maa ni
7?i7/JI/
A
1 l
.I
(( \\\111 ,
II
II
il :
il
III
~~
~I
Ii
ill
, III
7. (x) Jal,i<ibu III
~
II
8. (i) Oiga
ii
~
206
it
'i
207
~
It.'
I~"I
~
III
~
Ill,.
\'
Iii
Ii'Ii
Iii
II
II
Ii
I,'/1II
ilf
'.,1
I'i
I I
,i
II
1
208
209 l
'I"","
:r·,
',1:
-------_._-_.
'i.
I
I
•• :..".,,,,,~.....,,,,,,,,,",-."""~~ MH o"j'_ ti'e lit ""2 -r'"tp? ..---- . '" 5
; CM'''M4t iitlll!lI/ifiG'''',,''!' ,,::'., ,"",::rI"""
'II
Iii
III
J;.nu ~okoto yii a rmia fun dit;, eyi ti 0 ba mQ I'oninkun ni agb¢
n 16 fun i~~ wc;m ~ugbc;m eyi ti 0 ba gun de'l~ ~eemu re ode.
(v) Atu: OrukQ ~ak6t6 yii PQ, kHbaI~ rani, ~nu ojugun ni i IIill
ffiQ, I'aye atijQ a~Q on ni wi;>n fii daa; Qkan ninu ori$i atu ni a ri Iii
A~Q kijipa ni wQn fii da ~okota yii I'aye atijQ.
(iv) S(m;: $akato yii a rnaa'gun de kokos~. J;:nu ~okoto yii ati I,II
idan r~ ki i tobi. I:
II
I
I
I
i
I'!
II
Ii :
1
1\ 1
I~':
II'
\ I' \ .'I 1
II
I'
l
I,
\' I
(Vi) Sakata kdmu a maa tobi ni idi, a 5i maa ni idan ti,l) tobi
It '
210,
21 I
'L..
diq, W(;m a m:h1 koo l'~s¢ mejeeji ki 0 Ie {(Jr. kiko l: \\,~. koo
l'~tl. a
maa fl;r~ de orunkun lat! isale.
(vii) Agbantara ji;) s¢r¢ ni gigun ati ldan, sugbon a maa l'enu ju
SQf¢ Io. .
(viii) ldan $okOtO nangudu a maa tobi pUPQ, aso ti a ~l fi ri da
• f
'\
I
l
I I
I
,
iii
It (vi) Karnu
212
213
9. (i) Adiro
etf wQn ri ~ugh<)n fiJ;1 aheti aj;i ki i ni aht; nihi etf r¢ bfl ti YQti.
Y~Jfi tabi IdhLlilhidLi ni fiEt Yoruhh li () tobi jLl. Ab y ghqd<,l wi
9. (i'i) Ikori
nibi eti r¢ mcjceji. Ai cniyan bel de filel yii ti (1 ta etf r¢ s'okc,
ab<; ti () wa I'eti Y<,lti yii yoo han si'ila. Yl,lli yli naa I'Ll 11 pe ni
libank<ida. AWQn a~Q nla bii dando()gt\ gb~lriy¢, tabi agh;l(b
ni a m{la ri de fila yii si r'ode.
214
215
~I',' '
Iii
I
Fila Onidr j~ p'ataki ni il~ Y oruba, aWQn Qba, ijo1'e, QI¢la ati maa gun de ~ba Qr'un QW¢ l'aye atijQ. Gele ni ohun ti aWQn I
obinrin n we si or! bi igba ti Qkunrin ba de fila. Gele a maa gun
ju idiku IQ, bi W<;>n ba si wee tan, wQn yoo da aweku r~ si ipak¢
ni, ki 0 si Ie to we, a maa ni a~Q alakun, telQ ni sii ran gele,
~ugbQn gige lasan ni idiku, ~nikan ki i ran an. 1diku ki i tobi, a
ki i ran an I'QdQ telQ gige lasan ni, aWQn QmQge ni sl i 10 0 ju,
aWQn agbalagba nii 10 geIe. I'
I
TQbi tabi igbilnu ni wQn n ty ]eti tinhinrin, wQn 1'00 wa fi okun 'Ii
1'1
igbanu sii lati maa fi so 0 m¢ idi. Igbanli ni apa ti wQn n ran II
n n
gbQQrQ ti wQn maa k6 own si, ti wQn si maa so 0 mQ idi.
I'
II
Yfri ni a fi OWU sin l'oke bi igba ti ahikQwe da sik~~ti, isal~ r~ a
maa f~, a si maa ni okun own, bi wQn ba si sin in tan a maa
fun l'oke ju isal~ lQ. Okun ti a ran m¢ Qn l'oke ni lati gba ow6
ki wQn Ie maa rQ owo sinu r~. 11abiru jQ bant~ ti aWQn Qkunrin
I]11
IIII
9. (iv) Fila Onid~ ~e. Bi w<;ni ba san ihibiru tan, aWQn ti 6 san an yon wa tun san i,'
IIii
Ohun pataki ti a gb¢dQ m¢nuba ni pe aWQn QI¢la ati ijoye ati 'I
bii buba, dan~iki tabi sapara. AWQn a~Q wQnyi kif ~e eyi ti 0
olowo a maa 10 a~Q on olowo i1'ebiye ti a il pe ni gpgpwu lati
dara ju a~Q iyil¢ 1Q. AWQn obinrin ile naa yoo wa ninu a~Q
pakaja ara, Eyi si duro fun ~wu, 0 si j~ ohun QSQ ati imurode ti
o ni iyi gidigidi.
a
iyil¢ titi ti QfO 1'ii yoo f1 kas~ oil~; gbogbo a~Q ti n 10 yii ni 6
si gbQd'Q j~ a~Q dud u.
A~Q imurode obinrin Bi 0 ba ~e pe okli ni 6 kli, eyi ni agbalagba, gbogbo aWQn
QmQI60ku ati od¢ ile I'Qkunrin ati I'obinrin ni yoo WQ a~Q
A~Q imurode obinrin ko PQ bi alara, ~ugb(;>n QW¢ ohun ti wQn
daradara tabi lt~l~ apoti wQn, nitori pe ori ire ni ki QmQ gb~hin
n ]0, ori~iri~i a~Q 016w6 n]a ni wQn fi n da wQn. WQn Ii 10 aWQn aWQn obi wQn. AWQI1 tl 6 ba jy agba ti oju okli lQ ati aWQn IrQ
a~Q ofi bii sanyan, ftu alaari, ati ori~iri~i a~Q Ofi ahib y. Nigba' ti
oku ni yoo da a~Q bora, aWQo agba obinrin yoo si ro a~Q ~wa
igba si di igba Oyinbo ti ori~iri~i a~Q 11 WQ oril~ ede wa yatQ sl
ti a r~ I'aro (~wa dudli). AWQn i1'awo oku yoo wi ninu a~Q
eyi ti aWQn baba n]a wa n fi ofi hun, aWQn obinrin tun n 10 a~Q
dudu, wQn ko gbQdQ fi Y~r!si eti tabi il~k~ s¢run tabi idi
bii diJmasik i, alagb(Ja, dran, erimljf ati a~Q b~~ b~¢ lati da ohun
bi ko ~e okuo dudu. Gbogbo ohun ti 0 ba jy ohun QS¢ l'ara wQn
imurode wQn.
ati ~gba QW¢ ni wQn yoo b¢ sil y fUn o~u myta.
A)p ira ni a~Q ti 0 dabi a~Q idabora i1'atQ ti 0 wa ninu a~Q iro
ati a5Q ibora ni pe palaba nl aa ~~ eti a~Q ir6 wgbQn i~~ti ti a~Q ItQju ~s~: Okimrin aU obinrin
ibora ki i f¢. i;wu bubd ki i gun ju isal~ idodo IQ, apa a r~ a si Okunrin: Ka Sl ohun babara ti a]e SQ pe aWQn Yoruba n ~e ni
216 217
/:~:1~W~11j)_,& £J~~~._.""-'"
Iii
l'li:
Ill,
I'
a
aajo r:wa fUn ~s~. Aw<;m ohun ti a Ie m~nuba. ni bat onfgi ti a 1',I,1'
213 219
I
i
a 6 l'Ok\). Eyi 1'0 sifa a ti a fi n pa a I'owe pc 'Ko wu mi, k0 I\i lJojlisUde
,II
r;1~bf tabi 'Wi:.; fun ni it~IQrun·. OrQ ti di ohun tl 6 wu /TIi kQ n
f.yj oj Qna keji ti a gba tQr9 QmQ. Bi ilwQn obi QrnQkunrin ko " I'
wu Q, ti ko j~ ki QmQ iya Ineji pa owo PQ f~ obinrin kan naa. b~ ri 9J11Qbinrin ba sily lati pinni~in fun QmQ wQn, aWQn obi I,
QfTlQkunrin naa yoo SQ fun aWQn mQI~bi ati Qr~ wQn pe ki wQn I
Eto iyliw6 . maa ba wQn fi oju s'ode fun QmQ awon 9kunrin ti aWQn wa n I
I
Ona marunun ni Qkunrin Ie fi gba ni iyawo ni il¢ Yoruba,; nY',} f0n. IbMl ~e !(mLj> ti II lQrQ ni qjQ ti a bi i, tabi eyj ti a 'f'oju
\'
Ona kiinni: igbeyawo ni Q~ingin. Ona keji--iyawo 6ri~a. Elcyj &lpg~ f9. a\YQn aleeM kl1n wa ti Yoruba gb9dQ wadi( ki WQn to
ni iyawo ifa tabi ifi I'Qk9 aw<;m ~ni ori~;i, eniyan bii Min, abuke f~ !?mq l'lti idilekidilc. Bi idle, ka'1 b<i si ni aWQn aleebu wQnyi, II
ati arara. Ona kr;ta, gbigba abilek9, Ona k~rin, sisa orin oku KQ &i eni ti i fr; f¢ QmQ wQn: Arun ~t~; Warapa; Were; Gbese;
ati Qna karunun, gba mi 0 ra mL OrukQ bUburu fun ole jijil. tabi ipaniyan, ibMl ~e pr;lu oogun Ii
bLibuflcl flti Om!;)binrin ti 6 jabQ r~hin obi f~ nigbi1 ti w<;ln n
IgbeY3w6 I'Q~ingil1 PQO Ql1l~l lma.
Eto igbey~.w6 rQ~ingin pin si Qna mef'l, aw<;m naa niyi; Itl;m;> Lvhin ti aWQI1 ti il b~ \'Qw~ ba ti ri QInQbinrin ti ko tI11'1;>k9
Qm\); Ifa dida fun IfQmQfQkQ; hnllJn; Id'lna; Igbli iyawo ti a Ie tqfQ fUll QfTlQkunrin ti 11 w,i iyawo, ti aWQn mQI~bi ati
gbigbe ati Igbeyaw6. Hlarin4 5i ti wa~fli pe ko si ohun aleebu kan ninu idile' Qm~
binrin ti a rl yji, baba QmQ yoo SQ funiy,! QmQkunrin ati
ItQrQ QrnQ. Ona meji ili Yoruba 11 gba torQ QIllQ l'<iye atijQ. gppgbo mQI~!:1i wQn yoo SI r,In cniyan lati IQ tQrQ QmQbinrin ti 11
'
1:
Ona kiinni ni ltQrQ QmQ t'o wa i'~j~ Qrun tabi ni pinni~in. Ona a ri yii. Lati igba yii IQ ni aWQn obi'QmQkunrin yoo ti bvtr; si i 'I
I \
keji si ni jf()jus6de fun QmQ ti 6 ti sQk6 «mu tabi eyi tj 6 ~~~ ana pi a~a Yoruba. Nitori pe I'QIQrnQge ni a tQfQ iyawo yli, a
II'
It,
11'11
d'QIQmQge. . \(0 nj mu flgi, Igbiwo, og6ji kokC) osun ati igi IQ d;i ~Ina, ,I,
I','
L'aye atij() kli ~c obinrin tabi Qkunrin nii mu Qk(~ t.abi aYn ti 9!.Jgb9fl i~~ ile ana yooku ko yatQ si ti QmQ ti a tQrQ ni pinni~in. ,,'\1,
Bi'l b,.i si ti tQrQ QfllQ tan ni il¢ ana, 0 di ¢rananyan lati maa ~e
,111:
yoo f~ wa han aWQn obi r~. AWQn obi ni fi Qmq wqrt 1(,1k<,} t;J.bj
'I'!'I'
1
f¢ aya fun un. Eyikeyi ti 6 ba ke;, SI wQn Icnu Ie ti ori gk1 epe oju~e ~ni; titi ti iyawo ti a tQrQ yii yoo fi to gbe si ile QkQ. !lr
II
awqn obi r~. A~a aW911 babanla wa ni ki wQn maa ti <;>ml,)binrin 1 \1
1
wQn da Qr~ fLln ara wQn. A~,t yii hr;rr; lati igba ti w<;m b,i ti wei Jfa [fQfllQfQkQ
1,\
I'
ki r;oi ti (j ~~~Q b'QmQbirin ku ewu nitori pe nib y ni aWQn miiran ilili
~ii b~b'; Jati f¢ qmQ titun naa. AWQIl obi )'00 5i ~c ndura pc Id III ~) til~ j¢ p¢ \'otitQ ni aWQn idile mcjccji ti gba pc aWQn f~
I
fl1n Ma aWQf1 rOm!), sib y L) k ~I~,I aw<;>n babanla ,va lati m[\a
"
Oluwa ki {} Vila CakQ Cabo Pl). Lati Qj() yii IQ ni aWQI1 6bi tj Q ~e 1,1'
I'I
tQfQ Qm()binrin yoo ti m{w mu ¢blill wa fun QmQ titl.l.11 yiL ~)Y~Wq; bQYii nitootQ ni aw<.)n y\¢dMI (,)mqdemejecji ti a f~ ki 0 II,
AWQn nnkan ~bun ti WQO yon k(> mll wei fun aWQn <'>hi Qn1Q qj t\)kQ f<iya ti y,tri ,Ill' bi a ~c f¢ yii I\)run tabi b¢~ k(,1. Nitori
I,i
binrin ni wqnyi: adi, igbiwo (igba 0\11('», .ogoji kL'>ko osun, iii iq; ~yi baha l,1n1<;>dchinrill yoo ran~t;' si ik baba (,lllll,lkunrin lati i,
igi ati clubQ. • 5!,1 !'IN Jdjf:1 run W(,1I1, ki W(,lll Ie yan a~ojll Wil. AWl,1n ti.a saaba
Lyhin ¢hun ti a I<·il s'okc yii ni ililfC ni il<ire aWQn obi 9mQ a yim Inti ilc l,)kQ ni: aburo baba <,lk(,) qkunrin kan; (,)I1lQ o~u IiIIi
,
kunrin ni fati tun gba ;i bi i~¢ WQIl lati m,ia ru i~u ati elllh(> fijn il~ QKQ kall; ati obinrin il.5 <,)k<,) 11lcji.
aWQIl obi QmQ I'QdQQdull. L':tyc atijQ ilC k6rfko ni aWQn baba~ J-.9hill ~yj p~lba (,)I1lQbinrin yoo ran~t;' si aW(,))1 babalawo ti yoo
nla waa ebc; aWQn ,Ina ni i si m,ia $C intnIQw(> fUn ati kQ ile, bi di'fil.
inawo bii si ~c;l¢, bii isinhl, ana ni lati wa tabi ki 0 ran ni gb~ . Bi a b.i )1. (Wf~l IfQmQfQkQ, ko 5i odu ti ko Ie YQ I'LljU QPon
il¢ oku, inawo c;b() Qdunilc ana, ki i ~C c;hin c;ni ti () billl fc;9 mQ oiml gbogbo odu m~r¢~rlndill)gun. Ko si cyi ti ko Ie
f<,) ire b~~
nitori i~¢, QW¢ kCckcckc bayii ni aWQn babanla wa si ~c maa ri n; ko SI ~i cyi ti ko Ie mil ki If,l jakojy. AWQn Odll ti i saaba maa
paa I'<'>wc pc 'J;kun ni ana, a ki i ri i fin'. f\)r<.: ni; .
220 221
11I1
',I
biOCiDE
0 0
OGUNOA MEJi
0
. 0
001 ME.vi
0 0
CrnJA TiKUN
0 o.
~ran okun kan ati ~gbaafa rubQ. Iyawo naa yoo si
adi~kan, ygbaarin ow6, ati osun rubQ.
fi agbi:bQ , I'
I I
Ii
Eyi ni di~ ninu aWQn odu Ifa ti 6 Ie jade ati kiki wQn:
I
1,'1
,11,1
0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 1 !I
EJiOC;SE Q o III
0 0 0 0 0 00 0 0 0 Ii:
o 0
0 0 00 00 0 00 0 0 0
!'[iII"
o 0 III~
AWQn wQnyi si ni di~ ninu odu ti saaba maa YQ I'oju QP9 n ti 'III:
Ifa ba sunko: 00 , 1,1
1:11
11 1
Ohun I'a f'QbarnQkin ;1 ',(
Nigba 11 t;S~ ba pi: lati d'if,l ifQmQf6kQ, babalawo yon sa Ifa L'ode iranje '1\1 1.
1
m¢rindfnlogun, yon k6 0 Ie baba QrnQbinrin lQWQ. Nigba naa K'oniranje Ie f'ohun toritori ta ni lory, I
II.\,1
ni baba QmQbinrin naa yon juba baba ati iya ti 6 hi i. Nigba ti 'i ,
6 ba juba WQFl tan yon k6 Ifa m¢r~~rindiIl16gun fo di lowo Y9 0 (b) A t~ ika ni iyi ~ni, 11
:'1
fi kan iwaju QPQn ifa, yon si wi pe 'Iwaju QP9fl'; yoo tlll1 fi kafi Salubata ni iyi Q16t6, ',II)
ehin QP6n ifa yon si wi pe 'I;:hin QpQn'; yoo 5i 5Q pe 'Olomu Bi a ba tobi I'atoobiju
I'll''I'
rQtun-un, .QIQkanran 1'6s1, Llarin QPol1 ita aurin'. Nigba naa ni Oba ni won fi ni j~. III
baba QrnQbinrin yoo maa bu ekiJ[(? ira ti 6 k6 1"<,)wQ yoo maa L't) difa fUn yinyin gc)dogba \\'
Ii Iii
da a .1i 6 ba ku meji IQwQ r¢ yoo te-fa,. kan, site; '0' ti 0 b:i si ku Ti yoo jy QIQja l'awujQ yri. 1'1 I'l
"
¢kan ~o~o yoo tffa meji '00'. A fi yinyio j'QI¢jil,
, Baylf rti wQn yoo ~e ti WQ~ yoo fi mQ adi! ti yoo jade 1'6ju Gbogbo yri t; rnaa wa, ~ wa sin io.
QPQn., iya iyawo l1i yon di 'iran~f Ifa I'QwQ, eyi ni Eegufl ati Ti odu yii ba YQ nigba ti a bit n di'fa ifQmQfQkQ, QmQdebinrih
owo, tabi eegun ati Qta. Bi babalawo ba si ti mQ odu ti 0 YQ t1 a fi n I'QkQ naa yoo ni orire, yoo si di cni apcsin ni ile QkQ t!
yoo sQ fUn iya QmQbinrir~ tLo di iran~¢ I'QwQ ki 0 ya QWO Qtun nIQ, yoP bimQ, yoo la, yoo si lu. Bakan I1UU ti odu yii ba si tun
tabi ti osi. Bi 0 ba ya QWQ ti 0 ba j¢ pe Qta tabi owo ni'fa mu, Y!;l fl gb6dQ rubQ si aWQo baba Agbu t'QkQ t'iyaw6 ti it n difa Ie
Ifa fQ 'renu unbi 6 ba si j¢ pe eegun ni'fa mu aj~ pe Ifajako. l'ori yii, aWQn QmQ rnejeeji si gbQdQ w¢ I'~~m~ta ni'jQ ti a difa Iii,
,III
Bi ifa ba fQ 're babalawo yoo SQ fun aWQIl eniyan QkQ iyawo yii ki il~ t6 ~u.
, Jati ko erup~if~ J'¢¢ml(ta eyi n,ilati f'ori kanl~ I'¢~ml(ta, wQn
yon dide; Wl;ln 0 sare slta, wQn 0 si f'od kanl¢ I'~¢myta. ~ugbQn QVCKU MtJi 00 00
222 223
"T"'''' "':i>}i::~,;1,ji:WJi%ttj[ " i, II H M" ...
iyaw6 t6 W9 ile- QkQ. Fun ap~~r~ bi Osa meji ba YQ: kii yun oko, b~~ ni wQn ki i yun odo m0 ti ay~y~ yif yoo fi pari I'
lati Qj0 ti wQn ba ti mu 'Laari' iyaw6. Lati Qj¢ yii ni aWQn
o o o o 'Ql¢nlQ QkQ' eyi ni aWQn abura QkQ tabi lyakQ ly3.w6, yoo ti II
b~r~ Sl maa wa sun QdQ iyaw6 titi ti alsun yoo fi ku Qla eyi ni
o a II
Qj0 a~ekagba. Gbogbo alaaI¢ Qj0 ti wQn ba wa sun, 6 j¢
o o ¢rananyan fun lyaw6 lati fi jij~ ati mimu t¢ wQn l'¢!run. Ni Qj¢ II
a~eldgba wQn ni lati PQ, ki wQn si wa p~lu ilu orin ati ij6. Lati
o o I,'I
Qs,in Qj0 yii ni lYaw6 yoo ti mura aWQn QI0mQQkQ sil~ p~lu rira
Babalawo yoo SQ pc ki wQn gbe epo ti 6 wa ni'le iyaw6, tabi '1WQn 11I1k'1n oro QIQmQ~)kQ bii oyin, aadllll, ireke, Qg~d~, II
QkQ wa, wQn yoo sl pa~~ pe ki wQn gbe epo naa jade lati fi sakad,l tabi bs,ida, agbayun, oronb6, agbalumQ ati ohun b¢~
II
tQrQ fun aWQn 'Iyami ()~6ronga', I~hin eyi wQn yoo pa~~ fUll b~~ ·IQ. Nigba ti wQn bi\. de ile lyaw6 ni al¢ patapata, W911 6
wQn lati fi agbcbQ adi~ ati ~gbaaje ow6 rubQ. Iyaw6 yoo si bQ bvr~ sf! kan lI~kun ki onile to ~i i run wQn. Aarin ita ni wQn Y00 II!
ooge. L~hin eyi ni iyaw6 yoo k6 aWQn QmQ keekeekee j9 yoo si gbe maa k9 orin oro ile Qk9, wQn yoo si tun maa ~e ori~iri~i
b~r~ sff j6 niwaju ooge, orin ti wQn 6 si maa kQ ni: are. Ibi ay,\ ileni wQn yoo gbe gb~ ohun oro, ti iyaw6 ti t¢!ju I
pt;lu iklll1I~ ati ~b~, eyi ni w9n yoo,pin jy I'<i<'lrin ,ira W9n. L~hin
MQlamQla de ooge, )2 II:,
ariy,i gbogbo, \V~Hl yoo gba OLlllj~ wQn, wQn 6 sl sun, ey.\ sl ni
Bi a gbe 0 0 ooge lpari oro QIQlllQQkQ; nitori pc, wQn kli wa ni 9jQ aisun lyaw6. II!
.Bi a gb'QmQ re ooge. L'(nvllur¢ Qj¢! alsun '1WQll t;gb~ lyaw6 yoo gbe 'Ifdri' IQ fun
QkQ iy,lwl) ni iIe r~ wQn yoo sl SQ fUn un pe aWQn wa gba owo
Ii
II.··'
PQQkQ k6 ni idi,
Ni ~)jQ ,lisun yli llaa ni QjQ \~kun iy,lwl)', irQI~ si ni lyawo ni Ii
6 fi iha j6kM.
lati bt;r~ t;hln sisun. Ki iyawo tl) bt;rt; t;kun sisun, yoo bu epo II
l~) si or! e~LI ~)d:lra, yoo si fi t;S~ aS! t~ ori e~u pc ki oun ma ri II
L'6 difa fun mQlamQla,
II,
Ti i ~e iya Ooge,
e~ll tabi cknini ni ile qkq ti oun 11 IQ yii. L~hin ti (, ba ju iba Ii
Ooge ko 5ai gb'QmQ r~ j~j~.
e~u [,in, ni l) w,l kan eta 't;kun ly;lwb'. Eta naa niyi. II,'
1;'kllll !Ja<il£; IN. i;:ni ti (, ba j¢ ba{lie ile ni iyaw0 yoo kQ sunk un IiII,
Ifa yii fihill1 pe odu Osa Meji ti a ~Q pe bi 6 ba hu roju QPQn ni fun, bi l) b,l si ti kuro niidi e~LI l"l)de ti 0 f~ wqle ni yoo 'ti b~r~ Ii,
II~"I '
igba idifa ifQmQf¢kQ ifa jako, oun naa ni a ri pe 6 j~ odu rere sii kc pc: . II',
ti 6 ba YQ nigba ipaI~m0 atj~c igbeyaw6 yii. Nigba ti QjQ iyaw6 I~
ba tun ku Qj0 m~fa baba QkQ ati baba iyaw6 yoo tun difa. Em! m,l ma ILl 'ri,
II'
i'
Olukaluku yoo da ifa n-t:i'l€ ara r~ lati ta ~bQ e~u d;wu, wQn Mo yi 'kit baba Ii rno ni.
i
. yoo si ~e etutu odu ti 6 ba YQ ki a maa baa r'e~u ni 'dif nnkan Baba !\'mii mo W{I gba 'ree mi
I I,
I:
alariiirin yii, eyi ni 'Ifa itabQ e~u nu'. . Ki n tl) m,la re 'Ie 9k<,),
111,1,1'1
iii
\1/,1,'1,
226 227
Ilil
II
~
\ I'
" ",.,"'"""r,,'f"OI>'i n * ; [ ,I[Iill
I'@
q'
~ ,,
~
!i'
~!
Saba ma ni bi ire mi ka pl), Baba Ii mo ni :l f'ow..:) ti ko lee too.
Baba rno hi bi iree mi ka to ;;inkinrii, f'.,10ja ewe iy:.1,
Saba sa run mi n~ ire 'ki n to maa lQ. Mo d,l' 'r~\n a~ukc;>.
Ire ~jH l\~tiu r;ja ni Ii i w:.'t, Mo j,\ ewe ototo
Ire kQnkQ, baba rna ni 1'6do 1'6 wa. Mo d~i r~ln a~ld~l~.
Ire akce I'() Ie b'6do de I~. N igb,l ti 1110 glll1 'mu g:\gaI616,
Eyi ti ~ b~1 rna m~t fQ, ~!
Baba, 1\)111, !nO d'l'ran qk.unrin
Baba rna ni cyi Ii 9 b{1 rna rna we L'or,i inu qkV fi 11 gbe mi 19·
Ire Qhun I'a Ii: b\'nii mi mu. Ev"ur~ ni 11 by ninu ik yii.
Baba 9 Stm.~ fUh rni pe, Hi l) hj b~l Illi dt'- ¢hinkiM uin,
Kin rnt't f'~'lbik It ;;~ 'IC, YO(l pada Ir;hil1 mi dandan.
Ki ilbiku m:1 /l ile mi ~c ode, Aglltln ni 11 b~ ninu ile yii,
Ki t'arun t'Mb rolla gbc 'gb~ wa mi, Bi l) h{\ sin ml de¢hii1kLlk,
Ki t'owa I'Qm~) yll Ie kc si mi. YlK) palb. It;hin tni dandan.
lie ti n bt't WQ k'lJ di 'Ie aw6, ~!
Qd¢d¢ ti n b[1 wQ ki 6 di t'QmQ,
l;ru ni 11 bl,: l1inu ile yii., ~
Bi () b:\ sin rni <.,k ¢hinkllk, ~
Baluw¢ ti wQn b{1 w~ mi si,
Bi cniyan f¢ bi cniyan ka f~
Y()0 pada 1<;111n mi. ~
(Jmq ni \) b~ ninu ik yit: ~
Ki ibi QmQ mi Stl sun ib¢. Hi (') h;:1 sin 1111 de ,;hlnklJk, ~
'I'I
I;: sure ki n mt't k'c1cnini nl'le QkQ. ~
"lH) paJa l<;hin mi dandan.
MQn~lni mQn:.ini, QmQ Qd~ 11 n:.l:.lnl apo, Ori l't;j¢j~) ori Lii:lY:ll1 m(\ ~~
OIllQ ilgb~ n,i:.\ni cepo igi, K\)ri l) S~I ba mi de ;\;\yc lemi. ~
Emi naa n{"lni QI{I I;yin baba mi. Ki t';\rlll1 fofo kl) Y:\:I I1ll 19b¢, W
~
Nilori pc Qla 'Ibalil ni m'ada ~an, Ki t'()\\(') 1\1I11l;l k() ya'!t~ kc si Illi; q'
01:.\ baba QmQ ni Ill'QmQ yan. Ki 11 J'l ewe iyj, kl) ie yj mi were,
Ojo ib{l rQ a pit 'gbin,
igbin mil mil 11 j'QI:.t lkarahun. L~hin ti iy:tW(l b:i ti bt;n; si SUnkLln niwaju awqn baba Ii wQn
Emi kl'J j¢ t'ori IQQrQ sunkun iyaw6, bii b[IYll, ki (1 Il) dick )'00 gbiy:lnjli ali ki oril~ ;\\\(,)n ()bi r~
K '¢1¢gb~nJn m{ta rn'¢gb¢run ~ IQ. b~ly1i :
l,::ni Ii a ~c I'\')()I"C Ii ko dllp¢.. Emi j'orl)gbl) bii 1\\\hlll1 mi (1 gbl),
Baba !'l1llil bi QIQ~£l: k'¢ru ~ni II) ni. Mo jt; \)g¢d¢ hil k'l)hilil m! Ie d¢,
Mo dup¢ bibi Ii r.; bi mi s'ayc, Mo j'ckllr() or! ,tKo,
Mo dur¢ pipQn Ii 'yaa pQn mi dagba. Bi ki ol1ll1) l1li () 'l~ kororo ..
Emi ko rc n'(Jj'oyin, Ohlll1 mi kl) dlill hi tii dlll1 m0,
Ki 9 rc ko si fun l11i ri, L'r:1nii n () ret: k() iYl) sii.
Emi ko SQ rc n l) j'ado, bni k() Ili lq l'¢hinkulC OILlgb¢n, ,
I'
Haha, I'onii. t; Il) r¢ m! I'¢kun, tmi icc) Ili Iq l'¢kll!e Ar¢st\, Ij"11
1"1
11'1
Iii
22~
229
It:'1'\
11,'\
'!i,·
~ ._~ . . . . . . ._ _ ~iiiiiiiiiiiiiii_------------
K 'Ar~sa rna me) pe
y~ ki 6 de ti ko Ie de ni QjQ yii won 6 SQ Qdi aarQ QjQ iyawo ki
Mo lo l'~kule oun.
6 to de ibe lati dagbere fun won ki 6 to WQ ile QkQ.
Baba, I'onii mo f~ re 'luu mi
230 23]
g~g~ bi a~a aw<;.n baba wa. Iru orin ti wQn ba 5i n kQ yoo j~ bi ly.an lbdJe
akQsil~ ti iyaw6 yii fi Ie juwe Qdun ti WQO gbe e oi iyaw6 fun QN keji ti iyaw6 ba WQ ile QkQ oi Qj¢ 19uoyan ibale, W.l.igunyan
aw<;m QrnQ r~, iru orin a5iko yii ni aW<;>n obinrin sl maa Ii 10 yii ko 5i ju lati fi QP~ han aWQn obi iyaw6 pc QmQ ti a f¢ko\ tii
Ic:hin ¢Ia lati mQ 3.gba ninu aW<;>n iyiiwo adugb<'> fUn apt;t;rt;, bi illQ Qkunrin miiran. L'aye atijQohun itiju pataki ni fun iyaw6
a ba 5Q fUn eniyan pc orin ti a kQ l'ak66ko iyawo t;nikan ni: ati aWQn t;bi r¢ ki QkQ mail hi a ni ile. Gbogbo a~a yii oi 6 ti
ti a gbc ni ile.
iyakQ ati QmQ QkQ r¢ yoo sin in 1<;1, aWQn obi iyilw6 yoo 5i fi i
I~'I
\~
Tabi (b) A wi, wi wi
jijt; ati rnimu t~ gbogbo aWQn ti 6 sin in wa'ie I'¢run. Nigba ti 6 ~
~~
J;: oi lY ko gb¢,
ba si ri. pada IQ si ile QkQ r¢, 6 nilati ra gbogbo oh11'n ti trnu ijt; I,j
A fQ, fQ fO,
l'¢ja lQwQ fUn aWQn QmQ QkQ r¢, ti ko Ie bi a wa 5i ile WQO. I,V
~
II~
J;: ni t; ko gba,
Lati G:iQ karunun yii ni iyitw6 ti ni ithfani ati maa IQsi ile aWQn II
'I"
A gbe i1u sil~
obi r¢ ni irQI¢ titl ti itse iyitw6 yoo fi kas¢ nilt;. Qj¢ karunun ti II II,
iyaw6 hi si IQ siile aI¢ yii naa ni aWQn obinrin ile baba r¢ yoo
pada si ile wQn ti wQn ko ni sun QdQ iyawo rn¢. Lati Qj¢ yii ni
, III 1,
If
~I
I '~,
oun yoo ti bt;r~ sii gba gbogbo il¢ agbo ile QkQ r¢ ati ti adugbo
AWQn agba Ie SQ Qdun ti iyitwo ti a lu iru Jlu kan ninu aWQn ti fUn Qj¢ marunun. Qj¢ k~¢dogun ni iyitwo yoo b~rt; Sl jade Qsan I~
'1,1
i
oke yii WQ ile QkQ. ti ko ni f'a~Q bo oju rnQ l'~hin eyi ni ase iyilw6 yii si pari. I~I'
'111 '
!: I~
Bi iyawo bi ti ku d¢d¢ ki 0 WQ ile QkQ r¢, ni QkQ yoo ti sa II~i
jade kuro ni ile. Nigba ti iyaw6 bi si j6 de ode QkQ r¢, aWQn ljal;sfntayi
III
"1"
I
onilu yoo pa illl, aWQn ari ile QkQ yoo 5i ti J1¢kim itbawQle Lt;hin ti iyaw6 hi wQIe ti a ~e adura fUn un pe 'J;:hin iyawo ko ::;:
~~
wQn. Lt;hin eyi ni iyaale iyawo kan ti yoo bi gba iyilw6 5i ile ni mQ ~ni', bi adura yoo bi gba, iyaw6 ko ni mu o~u ti 6 wQIe i>h ll
yoo wi si QdQ aWQn ara ife ana ti 0 sin iyawo wa lati beere a~Q naa j<; ti QIQrun yoo fi da a. Nigba ti afQn bi si gb6 ti 6 wQ, 'I'
I~I
funfun ti a 0 fi bo od iyiwo ki a to Ie gbe e WC) ilt~ QkQ r¢; eyi Qj(> keji ti a bi bimQ ni wQn yoo da ifi ti a ri. pe ni 'yst;ntaye'
II~!
ni a7Q ti aWQn QkQ ti mu IQ si ile ana r;igba ti wQn gbe igba eyi ni ifa ti yoo fi ~s~ t;ni ti QIOQ t6 waye han ni ile baba QrnQ I~I~,'
I1 II
1""
iy:'Jw6. L~hin ti a ba gba a~Q yii tan, iyaale iyaw6 yoo kan ati irli ohun ti QmQ naa yoo da l'~hin QIa ati aWQn ori~a ti a Ie /'
"I
1
1,,1 ,
J1¢kun i!eQkQ yoo 5i mu a~Q naa WQ ile. Iyaale iyiwo yoo fi maa baa bQ. Ti 0 ba j~ pe Ejiogbe ni 6 jade I'oju Qp¢n, aWQn /, ,1 1
,',
1
a~Q han iyaale ile yoo bu omi i7an ~5~ iyiw6, yoo 5i gba t;gbaa obi QmQ yoo fi agbebQ adi~, ati ~gbaarin owo rubQ. ,::::'
11/
owe i~an t;S¢ iyaw6. Iyaale iyaw6 yoo k6 a~Q, owo ati omi pada Eyi ni kiki Ifa yii: Ii ,II:
lori, yoo 5i gbe iyiw6 yii ni k¢k¢l¢run WQ ile QkQ r~, Qd¢d¢
OtQtQtQ ni jokun babalawo
Iyaale ile ni yoo k¢k¢ Iq lati kii, It;hin eyi, t;ni ti 6 gbaa ni
L'o difa fun QI(>rQ,
Awa abuku ati ~gbin patapata kf iyawo ~e pan~aga ni adugbO, bi ati ika~a ajeji mu flyipada de ba a~a igbeyawo nih;: Yaruba.
o til~ j~ pi':, ki t saaba ~~1(( !n obinrin fi ~sun agbere kan QkQ r~. Di v niou a~a igbeyaw6 t'ode oni oi wQnyi: (i) Igbeyaw6 ti
Obinril1 ii /(0 ri fni ,56 orin jt{n un l(?hin Ii (Jkl) r¢ ti ku. Ohun ti i k60tu tabi lab~ ofin; (ij) Igbeyaw6 ti ~QQ~i; (iii) Yigi 51so;
saaba maa n fa inl i~~I~ bayii ni obinrin ti iwa r~ b<i buru t~l~ (iv) Igbeyaw6 pade mi nidi! QkQ tabi sisa ba QkQ lQ; ati (v) Jiji
ni ile QkQ. Bi 6 ba. f~ ni 6 Ie san own if~ pad a t'tl!1 aw<;m mQJ~bi iyawo gbe. .1,
QkQ r~. Nigba pUPQ 16 j~ pe meji tabi. m~ta a~a igbalode wQnyi ni . !!I,
t6kQ tiyawo maa ri ~e PQ. Bi w(,m ba ~e igbeyaw6 Iab~ ofin tan, ill
Obinrin tf a mu I'dN¢. Bi obinrin ko hi tii d'arugb6 ti a fi fi wQn a fi ti ~¢Q~i tabi yigi siso kun un. Ohun to fa eyi oi pe '·1'
~sun kim an pe 6 raj¢~, aWQn mQl~bi Okq ni anfani ati Ie iru
aWQn a~a igbaJ6d~ w<;myi dabi agbawQ ~okoto, t6 j¢ pe bi ko :'r
obinrin bayii kuro ni iie QkQ. 1'i QleQ ba f y 6 Ie rnaa lQ ~e QkQ ba, ~o ni nidii aa fUn ni nitan. ,·,1:
obi orin yii ni ile baba r~ ki 6 rna kQ 6 sil~. Sugb,;m ti QkQ ba f~ 'III!
k¢ (~ sil v t'owo lf~ t'owo if¢ oi a saaba fa ift! obinrin bayii kal". 19beyawo Kootu. Bi QmQkunrin ba ti t6 QmQ Qdun m¢kanle
L'aye atijQ ile oba Hu oi a 1i f'a~y sii I:Hi kQ iyawo tabi QkQ. I6g11o, ti QrnQbinrin 5i to odun m~rindinloguo, ofin ile tyjQ gba ·1·,
wQn hiaye latl f~ ara w(ln, bi aWQn obi mejeeji ba lowQ sfi tabi .
"
Hi iyawo oil f¢ kO QkQ S11(( olin tabi aWQI1 eniyao r¢yoo bun
hi wQn ko IQwQ 51 i. Ofin igbeyawo ile-~j¢ gba pe iru aw<;m QdQ I,'
iyal6de i!ti gb¢; iyal6de ill'l naa yoo 59 fun oniluu, wqn yoo pc
obimin ti yoo k\l 'QkQ, awon obi qk9 ati Qk() p,~lu aw<;m obi bawonyi ti to oju U bQ. A~a yii j~ ti aWQo oyinbo. Panp~ ni a~a
II'
obinrin yii ati alarina 9kQ ati aya yoo ro'j9, l'yhin eyi w<;m yon yii j~ fUn tQkotaya ti a ba wC! (, IQna kan. EewQ·si ili fUn QkQ
gbQ gbogbo ohun ti a ~e 1'o1'i ob~l1rin yii, 'loa )/00 pa~t; fUn lati ni iyilw6 keji. Hi ibagbepQ tQkQtaya bi si di k6ko fun idi
iyilw6 pe ki 6 san iye OWO kan fun ok\> ki 6 16 fi ;'l~~ til wQn ka. kan tabi meji, ile-yj¢ nikan naa 16 Ie ttl wQn kci l~hin ~j¢
J;ni ti iya.w6 f~ tun lv, f~ ni yoo san o.w6 ti a b:i pin yii ti aWQfI awijare. QgQQrQ ni ini igbeyaw6 yii, 1'6 ti fori ~Qta ni il~ Yoruba.
mejeeji yoo si di t'QkQ fay?:! latl QjQ yii.
Igbeyawo SQq~i. AWQn vl~5in igbagh¢ ni 6 k6 a~a igbeyaw6
Sisti Orin Oku. Ona kt;riJ1 ti a Ie gba oi aya ni ti a ba ~a orin ~¢Q~i de. OkQ kan, aya kan ni a~a yii j¢. A.IUfaa ijQ, ninu i5in
oku. pataki ni ile OIQrun ni yoo so tQkQtaya PQ pc:lu ikilQ pc 'Ohun
Bi oku ba kll, ti 6 ba. fi iyawQ s'a.ye, aWQI1 aburo ti oku ba fi kohun ti Oluwa ba ti so PQ (ycila 0 buru ni tabi 0 dara fun WQO
sil~ l'Qkunrin tabi aWQn QmQ bktl ti iyaw6 ti a f~ ~a orin r¢ yii ni) ki t;:nik~ni mci~e ya wQo'.
ko gbQdQ pc !'omkQ tabi aWQI) Qm\) obinrin (:bi okll--··bi 6ku Ki QjQ i1Q si ile QIQrun t6 to, a~a ahinibi bi i idana, itQrQ ati
ko ba ni aburo okunrio oi He baba, ti ko S1 ni QmQ ti 6 dagba ipal¢m¢ iyaw6 ni wQn yoo ti ~e. Bi voi wQ ~okoto 5¢Qr¢ lori ·1'"
t6 orin ~,i, nf anfaani ati mu obinrin ti elkl) fi sil y. dandoog6 oi a~a igMlode a 11 k6 ara vni lQ si He QIQrun yii k '1 ,1
6 j~ dandan pe QkQ iyaw6 yoo ti oruRa bQ iyawo r~ I'QwQ
1
·,
GbiJ mi 0 ra mi.
A~a igbeyaw6 kan ni, nilt; Yoruba ni ki Q10 niwaju iilUfMl ati ijQ eniyan OIQrun. Idini yii ti a tun fi n pe e
.'I
!cunrun ti a wi) san f¢ ~ni ti 0 woo san. ni igbeyaw6 ol6ruka. L'~hin isin iyawo yii, t'QkQ t'iyaw6 pc: lu
Bi QmQgc kan b<i d~t~~ fabi $C aisan buruku kan, ti a si gbee aWQn era igbeyaw6 yii yoo IQ S1 gbQngan nla kao ti a ti pese
IQ fun It¢ju nile oni~cgun, nigba ti 0 b:i san, yahi nitori a ko ri silc:. Nib~ ni wQn yoo ti ge akara igbeyawo. T'QkQ t'aya yoo nu
owo iwosan san ni 0, tabi ti QrQ oni~cgun ati QmQge ti a wo ara wQn oi akara yii loju gbogbo aye. A~a oyinb6 ni eleyil.
san naa ba wr), oni~cgun ni yoo rnaa ~e QkQ obinrin naa. A~a
1 igbeyaw6 yii ni a.i1 pc ni gba mi 0 fa lIlt. A~a igbeyflwo atijQ 01.
Ko w¢PQ m¢ lode oni.
Igbeyawo Pade Mi Nidii'kc}. Ni igba mil, ti oju ba ri kan tQkQ
t'aya ju aWQn obi wQn IQ, QkQ iyaw6 yoo ti ~e eta fUn iyaw6 r~
I
i
Asa Igbeyawo T'ode Oni
Bi Qkanjua ~e n dagba ti Qgb¢D 51 ri re iwaju h¢~ ni Qhiju, ¢sin
236
"iti pade oun oi ibi kan. Lati ib~ ni wQn yoo ti gbe ara wQn
5alQ si i1u odi keji.
L¢na keji ~w~, bi QkQ ba ti ~e gbogbo aato lori iyaw6 r¢, ti 'I
"'·'1"
",1 ..\,
,'I"·
II( ,
f
l"
237 Iii 1
'I
~
'I'·
1," ..•. ,
(
1,l..C
,''I,I'
i ,I:II'
II!
LikQ¢k¢, wQn y60 t¢ju aWQn er6ja wQnyi: ()runla, atal~, eern¢
agbo, ataare m¢san-an, orogb6 m¢san-an, kanhun biIala, alubQsa
'" elewe, elta pupa, Qmunu asunwQn. A 6 gun gbogbo r~ PQ, I¢hin
9
... ... ~
ETO IBIMO ti 6 ba klmn3 obinrin y66 maa fi po ~kQ gbigb6n{[ mll. Oagun
yii j¢ eyi ti a ka SI bii 'gbogbon~e' ti obinrin y66 si k¢ 16, ki
wQn to fun un ni agunmu arllllkarun ti <'> ba n ;;ce. L¢hin ti a ba
ti 10 gbogbon~e fun obinrin ~.t: tan, cta ti (; k<'m ni IMi 10 06gLin
Ohun aYQ ati nnkan idunnu ni fun aWQn ara aye ij¢hun ki
fun iru arun ti a ba r6 pe 6 n bj ob;:;rin yli ja. Fun atQsi w<jn
iyaw6 ti a gbe ni o~ingin, tabi eyi ti a 11 da a pe ni QgbQgbQ
Ie ka agbo, tabi ki wqn glm ,1gunmtL flil. obinrin yii.
iyaw6 ma mu O$U ti a f~ y wQle j~ ti QI¢run y66 fi 5e iYQQda
fun un. Eyi ni idi p,ltaki ti 6 si fa a ti aWQn agba fi maa n ~e i;.y9() nj arun Ii ki i j¢ ki nnkan Qktmrin duro n; idi obinrill,
adura pe (i) '~hin iyaw6 k6 ni mQ yn). (ii) 'Iwoyi 05u rn~san-an agunmu ti obinrin yoo maa mu, ati QSy ti yoo maa fi laaba Ili a
oni, ilasa QmQ ni a 6 maa jt;::'. L'¢j¢ ti iyaw6 ba wQle. Ki adura saaba. 16 fun ,\rim yii.
yii si Ie gba I'aye atij¢, gbogbo etutu ti 6 ba y<; ni aWQn agba A.ri.Hl ki (;mlll obimin tobi I,iitii 16ylll1, ni a n pe ni ~Qmuron':J.
lagba a·~e ki a t6 sin iyaw6 fUn QkQ r¢. Nnkan pataki ninu iru A.gbo-kika ni OgllO eyi. I¢hin ti obinrin ba 5i muagbo tan, a 6
aWQn etutu wQl1yi ni Ifa iyaw6 eyi ti wQn k6 gbQd~) ma da, lati gun QS(: f<n:1 un, ti y60 maa fi. fq QIIlU si inll igba isus~. orita ni
rnQ bi ibagbe tQkQ-taya y60 ti ri; ki a t6 fi w¢n fun ara wQn, y60 maa cia omi ti 0 fi fQ QI11U yii si.
paapaa julQ bi QI¢run y60 fi oore sii tabi bi ko ni 1'60re nfnu.
ilY<€: tillM iilwon agba. Igbagb¢ aWQn babanla wa ni pe aWQn o~6
Bi obinrin b:i si WQ ile-QkQ ti 6 n t6 05U m~ta 5i m~fa tabi Qdun
ati aj¢ If1gbarcl ati mu ki idadur6 de ba obinrin n'iIe-QkQ. 8i
kan ti ko 1'6yun, ori~iri5i erokero ni y66 maa gba Qkan aWQn
idadur6 ba $r;I~ si obinrin, nigba miiran, wQn a maa IQ WO'$¢
eniyan QkQ ati ti aya p<'ulpaa. A Ie pin et6 ibirnQ si Qna wQnyi:
l¢dQ aWQn alagbigba tabi ad<ihun~e, 0 si Ie j¢ pe etutu ti wQn 6
Aaj6 I¢hin igbeyaw6, it¢ju oyun, oYllll dide, oyunsisok¢, .
5C ni ki wQn bQ ygb¢ p~lu ekuru, tabi ki wQn yanl~ f'6gunun
igb~bi, ekeji QmQ, d.ida iw¢ QmQ, QrnQ wiw¢, it¢ju iya ik6k6,
p¢lu obi ati akQ aja ati b¢~ b~~ IQ.
it¢ju arob6, iSQmQI6rukQ,igbQri.
[fa idile QkQ. Igba ti Ifa idil6 s<i<iba 5e idadur<'1 fUn obinrin ni
Aajo L~hin jgbeyawo .. igba ti obinrin ba $e agbere ki <'1 tl) wqle ti ko 5i kakQ fun bailIe
r~. Bi ko ba 5i idi miiran ti a Ie fQlolnsi ju pan~aga 19, aWQn
6 j¢ a~a ati i5e aWQn babanla wa lati ~e aajo fun obinrin ti 6 ba
mQI¢bi yoo kesi babalawo hHi wa difa. Ohun ti wQn y66 si bi i
ni idaduro paapaa julQ ogbogbo iyaw6. IWQnyi ni di¢ ninu ohun Wi ni bi obinrin ti 5<; QkQ r¢ bi ko 5¢ ¢. 8i Ifa ba SQ pe b~¢ ni, 1'1
ti aWQn babanla wa ka si ohun ti 6 Ie fa air6ju I¢hin igbeyitw6: wQn y60 pe obinrin yii wa 5i idi If<.l, wqn y60 si pa a la~t;:: fun
Arun, aye tabi aWQn agba, ifa idile QkQ, oj!. {itaD ati agbere. un pe ki 6 d'l orukq aWf.;m ale ti 6 ba nl eyi ni pe ki obinrin
Arim. Di¢ ninu aWQn arun ti 0 rnaa n fa air6ju ba iyaw6 ti a yii kakQ. Obinrin yii yoo wa darukQ <;ni ti <'> ba bil a sun ki 6 1
gbe ni 05ingin ni atQsi, iju, hQQ, ~Qrnur6r6, ati ¢da. AWQn agba t6 wale QkQ. 8i obinrin yii b<i kQ LHi kakQ, babalawo y60 wa I
QmQ inu. ile yin ta obinrin ile aWQo nipaa'. Ko si ~i~e, ko si ai~e, i'
(ij) Byin adi,~, i;;ll .¢lu, j,lnkariwQ, etlnrin, egbO 3J¢1l, egbo III
o di t1.Haasi ki aWQn ti a ['oji kao tan Qrim ti QmO w¢n da.
tannapos6. egbo j6ko6j~, ~'ia ~\r¢: a () 1\1 gbogbo r¢ P9; a 6 wa
fi pa ~yin adi~ yii lara. A (, fi ,;yi n ,\di~ yii w() aboylln ni ikun I!!
Oji titan ati agbere. LakQQk¢, owo ijtw¢ QI¢ran ni ale yoo 'il
k¢k¢ san, eyi 5i j~ <;gb~rindinlogun owo (I'owo ~YQ) eyi j~ bii Jati isi'tl¢ J<) sake, a 6 wa. fi .;yin yii sinG kJlk) kan, a 6 sl so kola
k¢bQ marul1un abQ l'owo Naira. L~hin ti 0 0a san owo ij~w9 yii fQ J'(Ske <lja. Nigha ti asikb iklJnI~ aboyllO yii ba t6 ni a a t6
Ql¢rao tan, 0 kan owo oji, eyi j~ ygbaata, k¢bQ m~~~dogun t11 u. A () sl Inll (;:1'in in11 r~ jade, a l'l tun fi w¢ aboyun yii nf
l'owo Naira. Eyi ni owo haman. Baba ti 0 bi iyawo ti 6 ~e ikim lati (')ke w,:i. si isal~: p(~11J igh,\gb¢ ~!ti idanilclju pe. afQn ti
pan~aga yoo wa ra ak~ ewur¢ kan hiti fi bQlfa. AWQI1 babalawo gb6 1'60 S1 w\)\vyn; tiL;i i;bro. "
yoo tun da Ifa or! ~ran lati mQ bi I[a ba gba ipe. Ti obi ko hi
yan 0 fih,'m pe Ifa kb ti i gba, hum¢ aiyimobil¢d¢ aWQn Oyun siso'kQ. loi pataki ti 0 n !lilt ki Yonlbi so oyun k¢ koju
babalawo si ni pc obinrin nail ko ti i j~w¢ gbogbo aWQo ale r~ bti bo obinrin ti 6 !'C)yull !'a~iri Iq. eyi si ni di¢ ninu invQn idi
ti a fi I', :;0 oy(1o k(): III:
tan. 0 di Qraniyan fUn obinrin yii IMi j¢w¢ oitori pc igbagb¢
aWQn agba ni pc bi ko ba j¢w¢ gbogbo aIe ti 0 ni tan, or! QkQ
r~ yoo fiU un, Wi k6 5i ni i dariji in.
{al Hi oblnrin ba I\'lyun sl igh~l ti qkQ r~ IQ si oju agun, tabi I. il
irin~'lj() ti a Id~) si I11Q igbh ti y()() pad~l.
H,
i,ll:[
FUn aglX:re a~ju ~hJ ~i~¢ oyun apepe. Y oruba gba pe bi wundia (b) 81 ob1nrin ba d~lgb,! 'Ii () tun 1\)y0n, ti oYUI1 yii si b¢ si I
,lk6kc) igb~l tl AWQI1 ti () sin SI ilC Qk\,) 11 1"6yun. illi.,
ba fi aarQ ~ir~ nipa i~eku~e ti 0 fi di pe 0 Ii 16yun apepe 0 si n ba Ii'
'1,.\'
in} oyun bayii j¢, eyi Ie ba ile QrnQ r~ j¢ ti yoo si ~e idiw¢ QmQ (d) Nigbil miiran a m,la r1 so oyun k6 hiti. j~ obinrin ti 6 ba Ililj
r~
bibi fUn un I'¢j¢ iwajG. Fun idi eyi 0 j¢ i~¢ pataki fUn aWQn obi y{ljU si ilWQI1 agba niy:!. Ero ~lti igtnlgb¢ '-lwQn babar\Ja \Va si ni
lat; t~ ¢ m¢ QmQ wQn kti pe ltiju ati ~t~ ni [un obi ki QkQ QmQ pe bi obinrin yii k() b{1 lllb;i, kc) nl i bi qJ1lQ inll r¢. "!i I~
I;i[:
wQn rna gba ibaIe r~. (e) AWQI1 agba tlill n de OYllll 1\.1 obinrin rna baa fi itijll ~¢ (,:, '['" 'I
nitori P(~ irll ~i~~ b¢ ¢ Ie fa ikill ajiji. irll OYllIl b~iyii ni a si 11 pe III
ItQju Qkimrin. Ki i ~e obinrin nlkan ni 0 Ie mu ki air(>mQbi ba ni oyun ~lpcte.
,.1
1
'1.
tQkQ-taya; aWQn babania wa gba pc nigba miiran ~bi yii a maa Ohun p;ltaki ti 6 j~ ohun ,l~iri nlt~i oyun dide ni pc YOfilba
"
Ili<,
j¢ ti Qkunrin nfpa agbere a~ejil. AWQn arun ti 6 w¢PQ fUn g:ba pe, ifll OYllll b,\yH ki i YQ. ad adugbb ,'tti ~H<i iIe it: ~ai[ura 1
11 1;::
~
,
ju QS~ m¢rinlel6g6ji Ir,;.. Di~ ninu aWQn Qna Ii a Ie gba so oyun k¢:
lawo tabi adahun~e 5i maa n ~e IMi da oyun yii duro ni ki wQn
Ori~lri~i ni Qna Ii a Ie gba ~e eyi, omiran wa ti a j¢ pe inu
de oyun naa. Ori~ifi~i Qna ni a Ii gba IMi de ayun; di~ ninu ,I:'1'1'
okCle ¢kQ ni a 6 ~e O()gllf1 yii si, ti a 6 51 so 6 m¢ para. Omiran
wQn ni: I'
i.'
243 iii
242
'1,,'"
1
~
1"1
,[II"
I."
f9 "
(~
"'''
lnVI kano .A~ {] S11y
51 n h~ ti 6 j¢ pc ti a ba ~e tan, idi e~u ni a a bO 6 mQ, ti a ko
b<i Sf huu obinrin naa kG oi Ie bi QmQ; ohun ti 6 ;;e pataki ni
pe 'oyun ti a ba sok¢ ki i h?m, titi ti a a fi til u sil~, ki i sl ju
QjQ meje 5i m~tadinl6gun IQ I¢hin ti a ba tu u 5n~ ti anibinrin ti
a so l'ayun kQ y60 fi bi qmQ.
Igb¢bi I'
O.iQ igb~bi nl O.JQ ikt~ml¢ ahiyamQ. OJ¢ yH j¢ Qj¢ pataki fUn
aWQn obinrin, ayaj,? inJ eyf oi won 51 maa SQ ,pe oblnrin wa oi
't.;£~ kan eye, ~s¢ kan Qrun'. L'a.ye atij¢ nigba ti ko tii si ile
igb~bi inl ti ode-oni, hi obinrin ba de iku,nl~, aWQn babalawo
ilti adahun$e ti 6 ba gb<'ma glrigiri nii gb¢bL Oye pataki ti Ekeji I}E;~) tillbi iilbt ()PQ!QP() ni ib;. QHH; Ie p~~ lei 6 t6 b(~
babalawo ti 6 b,i 11 gb¢bi si i jt; ni Eesiki Awo. 0 j~ eewQ fun l'~hin ti oblnrin b:Cl'bimq :1W(il1 oogJ:m ti a c;i Ii )0 fllil Miw:H¢
Qkunrin ti ya6 ba gb¢bi hiti WQ yani tQ obinrin ti 6 wa l'()ri QmQ ni (J (, 16 fL!!~ ti ibi \1;,10 n8.3.. Ki i ~e ioi qmQ nikan ni 6
ikunl~ IQ, nitor! pe ihoho I'a wil, aWQIl agba obinrin ni y60
gb¢df,J , tani1a t::lbi olmn Ii 8wqn agba 11. pc ni Qg\g~riV I
maa wQ'le ti y66 maa jade, aw<;m nail oi y60 5i ma3 10 ori$iri$i gb(~dQ p~'h:l, yi ni 2.wqn obi QmQ 5i 16 Ie ni ifQkan-·
oogun ti a hi n fi rin$~ SI abiyamQ yH. L'¢j¢ ikunl¢ ni aWQn
bal~., nitor! pc bi qgygt,;n;; kc) bil bQ tan aw<;m agba obinrin
agba ri mQ eeslki ti 0 ha gbana nitod pe ¢hinkule yani abiyamo
gba pc imi obinrin yii )li)O rOd;) wu nitor! ¢j~ ti yoa di 5i i flintl,
ni I;I<'>minin y60 ti dur6 Ii y66 si ma3 pe QfQ. Sf 0 til¢ j¢ pe a 0 651 Ie gba ib~ lo.'L Ll?hin Ii ibi :Hi qf,,;;g<;r~; b,1 wa I¢ tan ni iya Qn1Q
gba fun okunrin kankan I<iti WI,! ile to vni ti 6 wa 1'6ri lkunl¢ ati aWQn l~niyii.n r~ ,0 k{l[('; nim; .lnl) fu, ilya fu, it¢jli ibi o,InQ !b
IQ, ti ,iwQn agba obinrin iIe ba rii pe ¢mi abiyamQ f¢ bQ, wQn a kan.
maa gba ki eesiki awo nikan ki 0 wQle. Ori~iri$i oogun ni aWQo Ohun patfdd ,i ,) VIa nipa ihi (,)m(~ ni pe, ~;ni ti 6 ba gbe ibi
eesiki awo ta0i ad;jhun~e e 10 I'QjQ ikunl~, ti ylomin'm QfQ pipe QlTIO tiibi ill; Ii ::l b{:. ri ill; qm,-,> mQ i!~ !l3.a ni WQIl Ii ni Qn1O,.
lasan ni, 6minin a 0 fi fQ ¢kQ mll ati b¢¢-b¢~. Okan ninu aWQn Nitari ld! eyi () j~ ohun l)r3.nany;1!l 1'l1n obinrin tl 0 ba bimQ hiti
QfQ ti wQn maa n pc ,lti aajo niyi. A 6 jo gbogbo eroja wonyi gbe ibi QnW yil IQ 5i ilt': qktmrin il (i birnq 1'1111, bi () bil.s! di t;j6
PQ a 6 si rQ Q sinu atQ: olore ewur¢, olore. agutan, eso MQn, I';
I'~hinwa ¢IJ., yni tl 6 gba ibi qmQ J'Cl l'Qmq. Bi qn1Q ti a bi kl i
iWt~lC, aWQ ti ejo ti bQ, ip~p~ aaka, ip¢ oon;.
b<i ~e <ibikli, a 6 gbe ibi 01\1<,) sinG igo,l. ;ldcmu QIQmQrl Ii a 1-.0
EewQ ni, ynikan ki i gb¢bi ewur¢,
ha, a () 1'i qmo,ri r¢ de, ly,i ~',mQ )'(')0 gbe t~It' (,\kan ninu aWQil
EewQ ni t;nikan ki i gb¢bi agutan,
,lgba ilC, wQn yelo sl gb~l¢ (C)jll balll\v~ ik, wQn Yl10 ri ibi yli
W¢r¢ ni Ii iwele 1\1do,
m\). :NiL'!!~\ tf QDl\' Ix! (],:, ibi ii r.t ,'lri ibi rn(" y60 Ii o6kun
n~(~i\~(\ji kLln!t;, k(! i:r)("d<J ii (i gbe ibi yii sinll kota ti a
W~r¢ ni ki Ldghcijci ki 0 bimq,
~
'I
ibi ti iya <;>mQ yii gbe n dana ni yimi; ero 'wQn si ni pe eyi y()(') ll' ybb si t~ t; sl ¢hih agb;'dagba ki 6 Ie slJn. Awqn a.gM, miran
'>'I.. ~
!Il,
maa t¢ ami sf Qlm) bayli I'~nu I¢hln Ii WQfl btl '\V~ ~l<in.
· ~\I.,I
de QmQ yii mQI¢ ko si ni ku m¢.
(ii) WQn 6 ri ibi QmQ yii p¢lu ifa si t;nu-Qna iya tI 6 bimQ yii,
!YQj,j iya UulkO. L¢hin ti a ba ti.. sin ibi"Qm(,) tan, agbalagba
tabf
(iii) Ki wQn riibi yii p¢lu ifa mQ inu okiti Qgan ni iretl pe QmQ
dbinrin kan y60 mu. abiyamQ 10 sf il6 iw~ i:Hi w~ {Ym urI, WQI1 II
yii ko ni ku mQ rani. {) 51 fi ami gbigb6na jo odo-ab¢ ati oju-ara abiyamQ' r¢, tit! Ii a I
\'l fi gba pc, ko Ie SI iy<;mu. L~hln naa. oi y60 w6 jlflm nitod pe ~ i"1
IWQ QrnQ dida. Ori~iri~i ohun clo ni a fi n ge iWQ QmQ ni il¢ 'J;:ru. ikun ni a tii gbe Cori'. OlHlj~ gbigbona oi a saab:3, tQju flln
Yoruba I'aye atijQ, di¢ ninu wQn (i) oorun ti ala ti 6 mu (keke), wQn; nitori ati rna ba eew9 idile j<\ ~k() gbigbona oi aW()11 b.gba 1\11.1.
(ii) t;fQn, (iii) aparun Ii a la, ali (iv) Qbt;. oblnrin ilt~ y60 k¢kQ po fun abiyaow yiL L~hin GI:mjt;, !yii QrlW II~
yoo wa sun lati sinmL
Aw<;>n oril¢ meji perc ni 0 maa n 10 abt; Iali ge iWQ QmQ
wQn, aWQn naa si niOwu ali If¢. AWQn agba si gba pe idi naa
niyi ti aWQn Owu ali If¢ fi dinu pUPQ. l¢hin ti a ba d:i iWQ
QmQ tan ao fi owu di iy6ku Ii a 6 fi w¢ ¢ jinmi.
o j¢ 'ohun iyal¢nu pe bi iranlQwQ :hi i~Q QIQrun ti PQ t6 t;ran
Ounjt; iya QmQ ati eewQ idil6 ~epatakl. 'ldiiI!J(i ni i~e lIu;
eegul1 ni, i gba owo-ode O~ogbo'. Bayii 'ni a sl I ~:e 111 iie Wil,
eewQ ile ibo-miran Ili': AWQn owe mejiyii fiha,p pe orf~iri~i ni
eew9 Ii iyfl QmQ i wQ, bi 6 153. bimQ. Dhun H, 6 ~e pataki nipa
I II,
Ijl
ipa ki i saaba WQ egbo idodo aWQn QmQ ti a fi keke, oun t;fQn, awon eewQ wQnyi III pC: 1
i,
"1
att; ati aparun ti a ko fQ tabi ki a se Jati pa kokoro ara wQn ki (0) EewQ ile baha iya QmQ kQ, ti ile baba QmQ oi a aka. fll!1
a t6 10 yH. Ki i ~e pc QkQkan kowa, ~ugbQn ko PQ pUPQ. abiyamQ. ~
(b) AWQn ccwQ wQllyi j~ ti oril~ tabi ti ori~a idii6 baba QmQ. ~
·,·I.. .
'11
~
QrnQ wiw~. L':\ye ,:.tijQ :'twqn agba obinrin ile nii WlY QmQ, iru (d) I~¢ aWQnobinrin ile ni hiti ri i pc iya QmQ ko ja eewQ wQnyi. 11'1
omi ti wQn y60 si II wr;, <,)1119 titun alejo aye yii wa 1'6ri eta
YatQ fun aWQn cewQ ti 6 j~ ti orl~a idile, ori~iri~i idi ni 6 fa
idiie kQQkan. AWQn idile miiI-an n10 ami gbigb6mi, aWQn miiran
aWQn eewQ y66kll ti abiyamQ n wQ. Fun 3. pt,:t,:I"y, OWU jijt; fa
n 10 omi tUIU, aWQn miran si \Va ti wQn lati wa omiikan ti wQn eewQ miiran, i~~ tabi ip(>nju fa omiran, aibikita lati t¢jll abiyarn()
'Iii
ybo. fi la omi gbigb6na Ii wQn y60 10. 0 j¢ a~a aWQn onilu wi \11 [
~Ii
)'6 si n fa omiran. Ohuh ti a Ie SQ ni k6k6 1'6riiru aWQIl eewQ
pe ki wQn tQrQ kanhinkanhin, Q~t;, osun, ali ami ti wQn y60 10 ba wQnyi ni pc aWQn baballl<iaye ijQhun ti gl~gl!l1 pe, a ko
ni ile adugbo. WQn gba pe bi aWQn ba IQrQ ohun akQlo fun gbQdQ rna maa pa aWQn eew¢ wQnyi m¢. 'f
QmQ aWQn, bayii ni QmQ naa Ie ni Qkanjua ti ko si ni ni itiju Oi~ ninu ~l.wQn idile ti 6 n pa eewQ m¢ niyi: II!'I':
I:ili ~e i~¢ agbe ti a gba pe onilu n ~e I':iye atijQ~ l,
i'l
o ~e pataki ki t;ni ti yon Wt; QmQ litun yii w¢ ¢ mQ t6nit6ni, (i) ldite Glu-Oje. Owu jijlY 1'0 da eewQ wiwQ sili~ niidi!6 Olu ;i~
nitor! pe bi ko oa mQ daradara ni wiw~ a.k(,lkQ yii, aWQn agba oje. Haba 1'0 ~~ wQn f¢ t,:rll r¢ kan, 9yi ko Sl t¢ aWQn iyaw6 iI,l· 1
,Iii
ni igbagbQ pe titi ti Qmi;> naa y60 fi d'arugb6 ni y60 maa run y06ku I'Qrun, nigba ti () ya QkQ ja ogun IQ, ki () to de ~ru.tf 6 tl Ii,:
ayan. Nigba ti 6 ba ya hiti Wt; QmQ QW¢ yii, iyaale ile ti 6 f¢ W~ saya yii I't'lyun, () si bimQ. Liti igb<l ti (J ti bimQ ko SI orogun Iii'
'II'
¢ y60 fi isus~, igba t;ru iitun si ab¢ Cs¢, wQn y60 si t¢ QmQ naa kankan ti 6 tQju obinrin yii nipa s;~e aajo y6() j~ ni t:lbi ybo mll, ~
Bakan naa ni. ~nik~ni nfnll wqn ko SI ba a t{)jli a~9 ati yimi r¢. ~
I'¢s¢, wQn y60 h6 Q~t; malaafo si i 1'6ri, wQn 6 si w~ ¢ Jati od i:
de t;S¢. titi ti y6q fi m¢ t6nit6ni. l¢hin ti 6 ba ti m¢, wQn y60 SQ Nibi ti oblnrin y66 gb{:~e oriire QkQ n; de I'on.! Qj() keje tl ,I:
Ij!
. QmQ mia s'6ke I'¢¢mt;ta ni aSQh{lI1; I¢hin naa wQn. y60 k60 ni ik6m()jadc leu 01a, 6 ba oiJinrin yH hi a ti s,!. a ti, tl a j{ta
,I'i
gigis¢ mejccji PQ, wQn y60 si da od r¢ kodo ti 6 fi j¢ pe t;ni ti 6 kuma; 6 fi ibinu pc aWQfl obinrin ile jQ, 6 fi ¢S,IJn ohun gbogbo
ba I'()oyi I'bju y60 b¢ru pe b6ya it¢ Ie pa QmQ tuntun yii 1'6rf. tl 6 yt; kl a ~e fun obinrin ti a !co ~e kan W911, (I 81 fi WQH gegun . ,I,
i,l
.L¢hin wiw¢, wQn Ie fi epo, tabi adi agbQn ra QmQ riaa I'ara, I'al~ Qj¢ naa pc ~~nikyni t1 6 ba bimQ ninu aw,~n obimin ti a ba "!
I'
aWQn miinin Sl Ie kun osun fun un, wQn y60 wa WQ a~Q fUn un, f~ 5i, idile oun ti ko ba j~ iya yii ko oi i ~.i ,'"tbiy~, ,Iii
Ii,
--.:: .
'III
"III
"'\'1
iii
Lilti ~)Jq bi iy,IWC) Qmy 01u-Ojc bil. bimQ Iya QmQ naa ,Iii
l1i WQn ya6 l1la<l fi gLlIlyan flln iy,! ql11q tltf eli qj() ikomQj:ide,
(0) k6 gb'Qc\() jiy{m [;lbi oka tith)j() ikomQj~lde ti i ~c Qjo k~san-an
iy,l QIllQ kG ni fi qb¢j~ iyan yiL/dl eyi ni a [1 ~e 11 ki \1,911 bayii: I'I:
fun ykUnrin (,'lbf qj() keje f11n obinrin; (b) kG SI gbQdQ j~ Qb~ \1,
1<,1 ru cepn i;;u ftti ewe ekuru yii danu--cyi I'Qj(J ti IkornQjade ba' Ojll 11 tiyiln, ojL! 11 ti ,\lejG r¢.
bi ti 1'6yun, kt) gbQd<,) fi \)w() kan osun I11Q titi )\)0 fi bilDQ.
idile yii 11;1;1, (\yi ni OWll ,Hi ibm; ccwQ ti wQn SI nlyi: Qb~ at~ y(lc) ya were. Bi iya Qrnq n,I,1 b;l si ya \\ t~rc ,1\\(,)11 ;\g:ba ile y60
p~JLl c;ran ¢gb(; nl iYil Qll1Q y(l!') jy titi di Qjo ikomQj:ldc. IllU lin 1<,) si Qd() Qbaluf¢n bti tL1Llb'i. Ori~;]ri~i ohun ti ~nu 1~1l1
(iii) OllifiJIl-//(/{;. U;wQ ori;;a idile ni eyi, ki i ~c ecwQ owu-jij~ jy ni \V<,)I1 ytll) U eLlIl obinrin lilti rld.l<,).
p¢ILI ilara. (0) AWQn ni iy,l QI1'I<,) YOG maa ro Iq si baluw~ [ati (l'i) ,4W(JIl Omp Okfll-OWI/, Allirei Uli Ollire). (0) L'a,,!? iltij¢ inti
w¢ !'6jooju-m(). Bi kt) b,l si ilWQIl (' Ie nlita r() akis,i.l~q. (h) Ori i\k:'! Ili ,lwqll aya Q!0Ll billl~) ~i, l)\\lliij~ ;'Iti l\\,lilara Ii W<,)[1 btl
. \~(:kall n i Y(lC) Iml;; SLIrI tii (iiI;' ikornqjade, Ulbi I\ldc ()IlI, I'(lrl Sl yru ti baba W\)\1 fi ~c aya ll) fa c0\\(, ) Ii. (h) L;hin pc iIllI aka
{ljaki:J yilt. (d) ()b¢ iit¢ illi (Jf'un yii ni yoe) si m{la jy·titi ti y()t) fi ni y6e) W,l di Qj(l IkL)1ll qj:ldc, qL\ ighak<,1 k,\l1 w~()ni Yl)O 111;\a
bin'l\,). (e) 'Ni idiIC yii, ;'tsiln ni obinrin yii y()() mila jt; Ilitori pc j~. (d) Oh¢ ()fllll ~lti ,\t¢ ni Yl)t) 1ll:1a 1\ it; ¢. (c) t\scln ni yoe) 5i j~~
c;ran li.il () miia II ~:,f inLI (,lh¢ r¢ ~rall aLlllgbi\, W<,H1 yOt) pa titi di qj<) ik()l11qjcidc. [yi j~; e0\\\\ p,'lL~\\j fllll ,1\\\)n oril¢ l11~t¢¢ta
abngbil, W<,1I1 ),')() jii () kunn;\, wQn YI')c) W,l maa la ;i di~di~ si ti a k;\ yil; OI(IL\, A!,lp,l, atiOkll(), ~llgb()11 ,1wql1 <,,11\(,) ()I()fa l1i
illl! <,lb¢ obinrin yii. L'iiyc iiti.i<) wQn kl i til~ j6 t,\bi gun al;iJlgbi () Ii wq CC\\.(,\ yii JLL
yii, iy:"l C,Hn<,1 ghqd<) jc;(' bi c;ran ni,
(rli) Iilfh; 11(ik(1 (_·jll'()// (1/1/(1 _-Irelll), L;\\ l,) idik ) 1i ni: (0) ki ii pa
Lkyii 1\) ml! ki a mii:! k] wQn b;{yii: ollm)l)gb(\ ki :1 si fL111 Iy,i <,)I11l,) j\; (f,) t)llli ar(l ni \\911 Iii 5e (,)b~ 'ii"
ti IV{1 \)111<,1 YC)L) _k titl di <,)j() ikt I11<,)jcidc, C) i ni <"b~ ortl!cl('>gbo il '
)1'" 1'
Mo I'cpo nOlle, '
11~I,i. L'l)dc ()ni, ohun ti \\<,In ~c Ili pc, \\(,IIlYt)t) p,i o!l)ri.)c)gbll, II'
III
Mo j~' il:i funf'un.
wqn yoo j()O kunn':1 t~loi ki Wl,)Jl gLlI1 un kl'llll1ci, \',(,111 )()C) SI m:la li\,i'
'II',
Mo l\ran n'lle,
ta;] 5i il1Ll <,)o¢ iY:I ql11<,) yii titt tii l,)j~) ikt)I11l,)j:ldc" FllI1 ;lp~;(;n;: lie 1/:
III iir,ll1 W,l n i il¢ YorLIO:l ti ,1 Ii pc n i ilL' 11<,) k~) t:l bi I k J(>e<)nhan
1
IVlo jl; lJl1 k<,lk0"
II'
'I"
Omq t'Jri~,'t ti i rin ,11(\ho W<,) baluw¢,
j<,'ll\lnhiln di onio!t.)nli. II',:
,",
Mo I'a~q n'ihS,
:1 1
(riil) Okc) II'£'s(;. Bi oblnnn b:l bin1\) ni IdilC yii, bi I,)j() 15yl1)(,1 ;1
I'
Mo di\ ~\kfsij a~Q bora.
\(')rLlkq ba ku i\:lrQ,;.iw<,)n ,igb~l ()[JllIrin ile yC)() sun i~;u gb<')QrQ "
lyckal1 oniyckan,
,'1,1 ,I
kan fLJI1 iy,i ql11<,). A II gbc omi 5i ii:\rin ita tilbi nl idi aya-i!t§, II(
Iyekan al;ulgoa,
~\w<,m qmq w¢w¢ ile Yll() I11LI p:ls,ln I'(m() t:lbi qr¢ 9S¢potu, wQn ::1
Om<,) at;lgi ri fa fa l11tl gLltl.
y()O s,i dtln') si kif ol11i yli. L¢hlll cyi ni Iy,t ql11Q Yt)O gbe <,)l11q il'l"
L,<')dc lIlli, kJil6 kan Wi). ti ;'1 n p¢ nj idileFatl)dLJ, Ili ilulf~ tuntli"n yii k<,)rLIl1, ih()h() ni <,)Jll~) l1i'''l y()O W:l; iyci qI11<,) n,la }l)l) ",
'il\ ':
II;.;
iWi\r,'t i'tWQIl ni r\ pa ccwQ yii Ill(~. sl W:l dur6 ni idi,iy,i-ilC I'(Ki<,\ ;1\\<,)n <,)111<,1 Ii () ml! p,\s,in" tiibi
il
Qs~p6tu 10w<,). Obinrin ile kan yt)() il ¢sun i~u'lc kan iY:1 ~11l1q ,1,1'1
(II') ldl/(5 Oi()kllfl-r;.ylil {(fhi /di/C Onf/\(!(!. Eyi ni idi ilwqll QI11Q
tihlll yii, t;nikan y()O sl da ol11i ti a gbc SI Idi ilya-·i!6 si or[ ort:!Ie.
OkLIil-()lil, ;;;,Iiuj() (~mq ab()baku ode OyQ-lIc. Iru illi cpo pupa 1'"'1",'1,,,1
I; I,I
Bi a ba ti da omi s'()ri de ni iy,i ikclk t) y()t) bu i~u QW(' r~ j~, 1,:1,
"'I':
241\ "I,
"',',I
["
249
~- " '
, '_
'" ._
".
;,ii)I,~I
,':~I f:
;,;i
'I','
~1
I"/!w
yoos! sare gbe QmQ wole l'abe orni ti a da soke, Hi 0 ti sare n owe ati obe ata ko Q titi ti yob fi di QmQ ti 0 ri rin, ti 0 si Ie ie
wole ni yeo rnaa sare jade l'abe omi tf ada s'ori orule yii, bee ounje agbalagba. $ ,
ni awcn QmQ w~w~ il6 yoosi maa ja a I'Qr~ l'~se titi tl yoo fi Yoruba gba pe, elege gbaa ni awon arobo ati pet'Ta ni mo
on wo' ni won ie: ko sl. si enikan ti 0 lagbara 1'6ri ermwQn ju
pe eremeje, Lehin eyi, )'60 gbe QmQ WQ Qd~de, a 6 si pin esun
Olorun IQ. Nitori idi eyi, obi QmQ ko gbodo fi aisan QmQ-Qw¢
isu ti 0 ba je ku fun gbogbo ile.
jafira, Die ninu awon aisan QmQ QW¢ ni iba, giri, jew¢jew¢,
Itoju ara i'ojoojumo 51 tun se pataki, 0 ie i~~ patakl fun ¢kil,aisan ki QmQ ko orrui, igbona ehin, il~ tutu, jedijed], owo
aWQI1 agba obinrin ile lati ri i pe, lehlh plpa eewo m.<,\,iirajij6 enu, oke ile, '
ati iwe owur¢ ati ti ale j¢ ohun orananyan fun iya ikoko, Yat¢ fun awon itoju wonyi, awon obi QmQ a rnaa se aye wo //
/
lgbagbo awon agba ni pe bi a ko bel se eyi, eje tutu Ie di si lya ni ilare, Hare l'¢d¢ awon bri~a ldile bi Ogun, Adatan, ira ati
QmQ nimi, ki 6 SI gba ibe ku.A gbodo maa se eyi fun iya QmQ Sango. Bi okan ninu awon aisan ti a kit soke wonyi ba si ri se
titi di Qj¢ lkornojade. Lehin ikomojade ewe, iya ikoko gbodo arobo kant' awon agba ti 6 gbowo ni i saaba ~e oogun fun iya "
maa se eyi fun ara re titi fun nnkan bl ogbon ojo. ornoti 0 rigbo nail ki 0 Ie ni alaaria.
AWQn baba wa I'nQ iyi lsinrnivey! 1'6 sl mu k i won maa pa itQjud 0 le rnQ ti idile. I;: j¢ ki a fi ldile meloo kan sakawe,
owe pe 'Ese ya ju motb IQ, ara ni y6b fi abo sf'. Fun idf yii
won a maa se akitiyan ati ri i pe obinrin ti 6 $e~e bimo ni aaye (i) idili ota-o«. Ni idile y!i eew¢ pupo ni eew¢ QmQ won: (a)
ati sinmi daradara. Lehin ikomQjade 6 di i$e iya QkQ lati ri i pe WQn ko gbQd¢'da QmQ ni ibule mu omi. Eyi ni 0 si fa a ti wQn
iya ik6ko jeun asiko, 0 we lasikb, 6 sun oorun asiko, ati pe ko fi 11 ki Wn bliyii pe 'lya ko da mi ni 'gbale mu £i'. (b) AWQn
$e i$eki$e kankan fun O$U meta, eyi ni asikb if a gba pe eegun QmQOjC ,KO gbQd¢ je ~ga ati ororo. Eyf ni 6 si mu ki a maa ki
iya QmQ y60 ti m6kun daradara. Ki i $e pe,-a 0 da eto isinmi orilewQri pe:
yii da iya QkQ iya ik6ko nikan, aWQn orogun eni ti a bimQ ati Oje ki i je ega,
QmQ O$U pelu QmQge ile gbQd¢ maa $e iranl¢w¢ ti wQn. K'eni rna mu orore $ere,
251
250
1,lil
(x) AW9n Om9 Oko 1rh;e. EewQ a~Qn idile yli ni pea ko gbQdQ
()nli 1'1
WQn n fei ()lY)Q W()Jj, gbe wQn jade titi di QjQ ikamQjade.
S;jgb¢fl ti 6 ba Corf ()pQIQpQ eewQ I'a wfi fun aWQn idile nipa itQju QrnQ titun ni I :i
VVqn a bu 'po kil '1(;:, wqn a fi il~ Yoruba, eyi ti 6 da bii.ohun ti 6 j~ a~a gbogbo-gbM fUn
I".
:'1"
Mo ~e "ni cpo buta rAil)
II'
I
l<'>rukQ. . !ll'"
A ki i bj IpQnna 5e onibunbll
III·:
Akan~e itQjii fUn abami QmQ. QpQIQpQ ni iru aWQn QrnQ bayii,
(IV) Jade OlUko)'l. (a) Nl Jete Yll, VVI)n ,<0 .JF,: okew. Idl ~e
(~yi
fUn wQn
ni e1. SI 5e Ii pc WQ!1 1'9m,,) [w1i (b) (tnm iii 1'''-'QI1 f1 5Q
Qrn\) WQn 1'6nlkQ. (d) Ak:Jtanpa oi wQn 51 fj del iWQ aWQll QIlle) (i) Tdfwo (Iti K¢hinde. Ni ak6ko gbara ti baba ibeji ba fojukan
\I/Qll. E)if /'6 fa a Ii a fi 11 ki WI)1l aWQn ~dun t[ 0 bi, gbogbo a~Q ti a ba WQ s'ara di it¢ aWQn
QmQ naa. L~hin ey( bi 6 ba di QjQ ikOmQjiide aWQn Ejir~, wQn
Ni ilC Ikayi aki:.tanp6
nilati gba ~bQ nitori pe ori~a ni a ka wQn SI. Nnkan ~bQ ti a si
l\jf Wqn I1 da lWQ ;J'NQn QITIQ W(;m;
nilati tQju ni gbogbo ohun ti ~nu 11 j~ bii ireke, aadun, akara,
()rUll tl;r~r¢ ni WQfl fi 5Q WOll 1'6nik().
ekuru, ~wa lamuluk~, Qg~d~ w~w~, oyin ado, tabi oyin mahin
!dflc Ikay" ki i ji: ()keic; ll1ahin, oyin igan, pewuru ati aWQn nnkan miiran ti ~nu i j~.
r;::ni if 6 bei j\, eWl! haba n~ 1"6 jf;. A apese aWQn ~bQ wQnyi fun gbogbo aWQn QrnQde ile ati ti
adllgbo, yatQ fun ounj~ ikamQjade. Nigba ti a ba si n ~e eto yii
(v) ldiM OIII[:;b()II. !\WQIi QfYlQ Agbc ki 1 jt:; Eyi 1'0 fa ;i ti fun aWQn mQjesin, aWQo agba ti 0 rnQ oriki ibeji y60 b~r~ sf
WQIl /1 ri SQ pc:
maa ki wQn ni m~s'arnin-m~waa, bi wQn si ti n ki wQn ni aWQn
()mQ Olllgb\~n tf I] .if,: aj,), ewe ti a n pin ohun ti ~nl}.i je fUn yoo b~r~ si rnaa gbe orin ti
Igb~ln~g'J.n ili I] gbt~, wQn ba n da, L'QjQ kaFi-naa:)lii aWQn awo yoo gba adi~ agb~bQ I
(f)
()lllQ Alap,i ti il jcio Ii j(lhuiJ m~ta, eku rn~ta, ati igo epo iseb¢ m~ta fun etutu. Qhun ti mu a
ki a gba igo m~ta-m~ta dipo meji ni nitori ati ~e etutu yii mQ ti
(I'i) ldl/if: A lripd. ;\ ""<)11 '1m;) W(,H) /(0 gb9d\,) j\~ cjO. Idowu ti a ka Sl 'E~ul'~htnjbcj]', niwQn igQa ti oj~ pe tia ba
(Vii) D!tf-Jrhn(}r;lfll. (a) Ni idiJcyii 8V'/QIl Qf1lQwc,)f1 ko gbqd() jt; rubQ ti a f~ ki6da, a gb9dQ mu ti E~u kuro ni. L~hin ~bQ-riru
¢fQ eg':'InrrH); (b) I\W(,1I1 1,)1Yl1) W(,Hl S1 gb,ldl), jl,' ir¢ nitori pc a
QjQ ikamQjade> a tun mAti rubQ ni i1are-ilare, ohun ti si ~e a
j(,~ alagb¢d\~
k/)
,1wQnyii.
babaIll;j ""(,)1] gbel pc ir¢ \1!Ull, Yf1lQ ogun si ni
pataki ninu ~bQ Hare yii ni pe a ni lati maa yan ~wa si i.
idile
(ii) 1dol1'[l. Bf i ti ibeji ni eta
akan~e fun Idowu, ~ugbQn Idowu
(Vjji) 011//<)/1 (Ade). (0) fcwQ ti Jdiie )iii ni pc, 06 ¢¢kan !'QrnQ ki i ~Qdun tabi ase nf igba gbogbo bi i ti aWQn Ejir¢. Bi aWQn
wQn yoo rna" sun titi di QjQ ik6rnQjad~~ I'aye <hijl). (h) WQn k6 I;:dun ba n ~Qdun, jdowu ni yoo j~ alad alabaa~e Qdun naa.
gbQd~) gbe Qll1Q nel,l j,ide Uti di Ilk) l,k6mQj;ide.
si
(ix) AW(}Jl (JllI(J Ol(}fu «)kill). (0) L';jy~ ;hijQ inu ,1ka nj IImQ (iii) A/elba ati idogue. Ko si akan~e kan IQt~ fun aWQn QmQ
tUlltun yii yoo wa Uti di (,lX) Jkc)Il1Qjad~. (Ii) Akisa a~Q ni WQn wQnyi, a gba pe alatQI~hin ni, wQn j~ fun aWQn Qr~ mejeeji ti a
ta
yc)a fi ~e it~
Qll1Q si jill! 'lbi. (d) Ni alr;jt'lln(J Qj<J Jk{mIQj"idc ni a
k()k() bi, etutu ti aM.si ti ~e fUn aWQn Qr~
QmQ ti a.ba bf I~hin Wl;ln.'
fun gbogbo aWQn
I) gbe I)mQ yii wi) de Uti inu (i.k;j, JYitqmQ 1<0 51 gbQdQ j¢ 1<i
<:nik¢ni ri ()lln ti yoo fi PQn 1)lllq n;ia IVQle. p
(iv) eta-Oko. Bi obinnn bi! bi QrnQ rn~ta PQ I'aye atij¢, Qba,
252 tabi ba'al~ilu ni a uilati kQk(,) SQ fun. Gbogbo a~Q ti Qba tab'
253
I"
1!111
""; ':~'
bail~ bi si wQ 'nigba ti l'rohln aYQ yii ba ba a, di ti aW<;>n ~ta 1ge Adubi adetayanya, 1\1
':1
Oko. Okan ninu aWQn ibt;la nMl sl di ~ni ti <;>ba tabl baal~ ilu Adep6p6 yan baba oni baba.
Bi baba Ie b~ k6 b~,
254' 255
(x) Oni, 010, Qtunla, ati b(;f;:b¢¢ 19. Hi yni ti QmQ ba da Jaamu (i) Eto orn ma. Okan ninu aWQn agba obinrin de of i fa ori fun
ba IQ 5i ¢d¢ babalawo, ti Odll ti a ri pc ni Ejiogbe ba jade, aW(,ln 9mQ ile. L~hin ti a b<i fa or! fun QmQ tan a Ie fi adi ayao
babalawo y66 5Q fun yni ti n wa QmQ pc ki a mu obi lQ si idi alhi adi agbQo paa.
O~un nitori pe O$un ni y66 ~iju aanu wo a, ati pe bi a ba bi (ii) Eto wiwQ aSQ fun ik6k6. Okan ninu 'lwQI1 3gba obinrin ile
QmQ naa tan, .Oni ni y06 sQ¢, Itan Ifa SQ fun ni pe Ogun nj ni y66 ~e eyi naa, aWQn mliran a si tun maa ~e ()~¢ fun ik6ko
baba Oni, Ola, Qtunla ati Erin ti a npe nf Ireni, Iyawo k¢¢kao yat¢ fun a)Q wiwQ. Bi a ba j¢ QmQbinrin ni, w<m Ie ti lu eti
1'0 5i bi aWQn QmQ yH fuo Ogun Mi pc O~un ni iya Oni. A gb¢ fUn un ki a si fi yyti si i l'eti.
pe Ogun f~ran ari maa jan ale kiri, ki i si i gbe ibi kan. Ko si
eyf ti Ogun. t¢ju ninu aWQo QrnQ r~ yii ati cyi abik~hin r¢ ti i ~e (iii) Eto sisQ QrnQ 1'6rukQ ati Iilo ohun eroja ati kik6i~l1ujQ.
I;.rJn tabi Ireni. Nigba ti 0 y{\, olukaluku luka JQ si ibi ti a wu lyaale-iIe ni y66 k¢k¢ dup¢ \¢w¢ QI¢run fUn alejo aye ti a WQ
u. J;:rJn IQ si apa ¢na Ekiti nibi ti a n pe ni Ire titi di oni. Ni agbo ile r¢, I¢hin naa yao juba aWQn bahanla QmQ ti a bi yii
¢d¢ J;:rJn ti a 11 pc ni Ireni yii ni Ogun jok06 si, ti 0 si gbe nitor! pc 'ada~e ni i hun QIl1(,), iha ki i hun QmQ'. L¢hin ti () ba I:
jQba. Eyi si ni idi ti a fi n ki Oglln 'lrcmogun ara lias¢'. OrukQ )e cyi tan ni yoo wa kl) aWQn ohun cr6ja ti a 6 fi 5Q QmQ II
abik¢hin r¢,ni a fi 11 ki i. i'orukQ si agbo. Eyi ni aWQn er6ja naa, obi, ataare, epa, orogb6,
oyin, iy¢, ireke, ami tutu, QtL ati di¢ ninu ohun ti ynu n jy.
Oro Oni. Hi obinrin ba bi Oni tim l) gb<>d¢ maa bQ Q)un titi ti (Sllgb0n aWQn wQl1yi ki i ~e ohun Qranany~tn.)
QmQ oaa y66 fi rin. U¢ yamin Ii a ro ni ~w¢r¢ ni yoo fi mila L~hln tl a ba ti k() (lw~m croj,\ si gbangba, iyaak-ik y06 gbe
bQ Q ni il<'uc-ililrc r¢lu obi, ,tti adi y. L'¢j¢ ikomQj{lde Oni, l) j¢
III,
aroba yii 1'¢wQ, yoo b¢r¢ SI i 1l1l'J 'lwQn ohun eroja, yoo maa SQ
ohun ¢r<'wany<'w l{tti 1'0 ¢f() y;Inrin ti a a fl y;inl¢ fun O)un ati ohun ti wQn dun) fun, y66 si maa fi ohun ti wqn ba duro I i '
¢kQ tutu, AWQn (,l111(,) ti a h{l hi t¢lt~ Oni ni, 01'1, QtLinla, Ireni fllll )c ,ldllra fun lkl)k{) nM;.
ati b¢~b¢¢. (i) Ohi. Awqn Yoruha gb;l ,obi ni a fl i by iku, ohun naa oi II:
adura r¢. !i
A ko ni mu <;nu ba pur¢ ohun ti a ti s(,) ninu iwe Orukq Yorub{l
!'brf a)~l iSQI11Qklruk<,1. A ti ~e ,llayc rc, 'Bayii ni a 11 ~e ni ilc (ii) On5gh6. A),\ aWQn baba wa ni pe orl)gbl) ni i gho 'nJ si ile
wa, ccw¢ ihomir;lnni', eyi iii pc qjQ ikc)I11Qj{lde yatQ ni il¢ aye. Nitori na,\ QI11l,l n{la Yl)O gb6 k¢g~k¢g¢. 1(0 si ni i gbl) ii
Yorubil g¢g¢ bi C!t') oril¢ olt"Jldluku. Uti (,)jQ karunun ti a b{l ti igb6 iY~I; nitori pc orc)gba ki i gOt) igbo-iy;l.
bimQ ni ikl)mqjade ti h¢r¢ fllll ,twqn oril¢ rniiran titi di Qj¢ (iii) Ataarc. Ataare ni i )cgun ¢t;l ati (,1t¢, nitori n;la eyi yoo ~e II
ni aWQn eroja ikc)JnQj;ide <'tti ltul110 ti a fun wqn. AWQn opit;tn ·,!!]
n sq fun wa pc l'i1ra ile't o('nun ni awa YorLlb{1 ti W:l ,tti pc, ti a ba Ie, pMlpMl julQ ¢r0 igh()n(l. Nitori naa bi a ba fi eyi ~e Ii
1:1
i
Abraham ap<;r<; igbagb¢<;ni ti ~lwQn Musulumi 11 del a pc ni adura ti QmQ yii ba gbllOa l'awuur¢, Yl)O tutu ki () to di al~
nitori pe 'aaro ki i gbona di al~'.
I'il: I'
~_
ohun eroja, ,lli kik()-I'¢nu-jQ, (vi) lrike. Adura aWQn baba wa ni pe a ki i b<i kikan I'aarin
\1
/ (I
!I'i:
,I
__ 'II"'I'
I,I!
IlL",
- .. ¥;L _. ,,5: ,::,oc'".,:;._ ~:""';"::c."::~"'.' '""c:',"" . .
. ~.
ireke, nitori naa ohun bliburu kan kG ni v.q aye Qmq ti a b<i fi
in~~ke ~e adllra fun.
iRPt MEJi
(vii) Iy¢. Gbogbo eniyan ni 0 gba pc iYQ a rrl{ILl mt! qb~ dun 0 0
ati pc tf a ko be\. f~ ki ~ran ~gb<; t,\bi ohun 5ist':: miran k6 baj~.
0 0
iy0 ni a maa n fi sf i. Bi a b:i ti iy¢ ~e adura rlm QmQ, iYQ WQ
.inu ay~'QmQ niyf; aye Qml) nMl k6 SI ni i dib;\jc. 0 0 0 0
(l'iii) Off. Ohl:ln ti 0 rnu ki aWQn (lgb;l nUIa 11 Qti ~e adlll'a Ql1lQ Iii
0
ni pc Qtt kl i ti, nitori nail a Ili igbagbQ pe Q!1lQ ti a fi ~e ac!unl
0
,~
l'lJn ko ni i ti, ko si nf i t~. II,
Bf iru odu yii ba YQ l'oju QPQn ituffiQ r¢ ni pe lati Qeun ni ~
(Ix) Omi Illtit. tr0 p~s(,~ ni Ii igbin-Yoruba gba pc ami tuttI QmQ yif ti mu Qla wa aye. 0 fihilll pc yoo .ity eniyan patakl !i
. dara Jati fi sure fUn QmQ ki aye ,hi ile QI11<,) naa lee tutu. ki () SI I'aye. Nigba Ii a ba difa tan, wQn yoo gbe QmQ naa IQ sf idf
Ie ton) bii omi ti a fi OWlln) p<,m. MQQfty, wQn yoo gb¢l¢ Ili b¢, WQIl yoo bQ o6kan owo ati ookan
'II
Awon olful1 ti a k,\ s6ke yii j¢ ohun ti i) ni itUIn¢ ati ieli ti {l. ti a so ffiQ idi QmQ, w<;l11 yoo ko wQn sinu koto ti a gb¢ yii.
fi 1"\ 10 wQn. Hi a SI ti r\ rnu WQll, ti a fi r\ slire, ni a 0 maa fi kan WQn 0 mu omi akokotf a gbo SI igba ademu, wQn 6 fi fQ orf
QmQ I'~nll. L~hin nMl a 6 tun mu aWQn ohlin ti <;1111 n jc; Ii a ti QffiQ mia sinu kola ti a gb~ yii ki a t6 wa crup¢ bo koto yii.
tQju kan .QIl1Q l'¢nu tabi ki lya r~ bet a j¢ hiti fi han <,llllq PI? E1eyii nl orin ti wQn yoo kQ ti wQn ba n Wty or! QmQ. naa
aWQn ohun wQnyi ni y60 maa jl; I'aye. A (l si 5e ;\dun\ fun QmQ p¢lu omi ewe akako:
mhi kl (l Ie j~ wQn !',ijc;¢gb() ,hi aj(,~tQ. Y;ltQ ft"m omi ll1ll:1 ti a ti
Arinako oi t'akOKo,
• 5C ad(lra, ,(1 nilati tUIl bu omi tutll si inu igba ademu l ..\ bi kata
Arinako n.i t'ako~o,
kan; ib[ ni ,iWQIl ~bi, ad, Qr¢ ilti iyekall p~lu al{\b:'\(i~e ti WQI1
Ki lagMj~i ko rere I'aye,
gb()oQ ~ccyi, nilori pc bi ija ;Igb;i bLI clC III v.i¢ iwc\jLl, ohun Ii a
saaba rn{l<\ bere ni pc 'Nj¢9 SQ ov\'6 simi omi I'QjQ ti wQn h') L¢hin eyi ni aWQIl babahiwo yoo wa difa I;iti Ie mQ Qkan
QmQ ylij<lde?' L'¢hin eyi. <iwqn agba y60 tun ~e :.idul"a; I'¢hln ti nfnu aWQn baban1<i QmQ 'mia ti 6 tQ tys¢ r¢ w'aye <hi mQ ieu
w'.m ba si ~c adura t;in, jijy ali mimu I'{) kan. Si ollikMLlku ()bi eniyan ti QmQ yii yoo j¢ p¢lu ipa aWQn obi r¢ ti 6 tQ wa ile aye.
ba ~c I:.igbara to ni yO() 5i ~e ·pCSI: ji.it;-rnimu. .J;:ni ti 0 si tQ tys¢ r¢ wa'le aye yii ni a 11 pe ni ip¢rf (11119-,
i~bQri. L~h)n gbogbo ohun Ii a Ii k:'l, igb;)ri (,1m(,) 1\) kll, 0 51 j¢
do p,\t;lkl l\iyc atijQ. BI Yorub,i b{l f¢ ~c igbQrl (,)I11QM, wQn
y{)o ran yl1ikan I{lti Iq j:i ewe; akoko W{l 16ko. W(,'11 y(')O flll1
oluwar¢ !'owo il;igb¢, iye ti WQIl s,i;\b,i 11 san fUll OWl) ilagb¢ ni
~i1c kan ati kQbQ rneji l'ciyc atij<) cyi ti i ~c k¢b<l Il1cjil,i 1't'Jde-6ni.
Nigb~1 ti ('J b;i j:.i C'we na,\ dc, WQIl yon gbo ewe akoko 5in(1 igb;i
(idemu, WQIl y('}6 gbe Qmqdc ti a f¢ gborl fllll, WQl1 y(JO da ori
r¢ kod(), wQn () si Ii ori Qm() nMI kan QPQn Ifa. l.¢hineyi WQI1
y(')(' bu iycfun si orl (,lp(J1l Ira, wQn () w,la ti OWU so OW(l-t;y(,)
kan mQ (,)mQ naa IQwQ ati ni idi.
Ti wQn ba ~e eyi tan, wQn (l d[r~1 I,iti nw Odll ti () htl YQ
Mcji:
25X
259
ETO MQLBB[ Qkunrin-ile (Qbakan, iyekan tabi Qnwore, QrnQ obinrin, QmQ
III
si j~ ti 6 fi tu, orukQ r~ ki f parun'. Ki f ~e oklJn QrnQ-iya nikan pe 6 yal<) 51 ti Oyinb<), ~ni ti 0 j~ ahik050 ile ni a ri pe nf 8aale
ni 6 yi nigba ti 6 ba kan QrQ rnQI¢bf, ti iyekan naa yi, ko si ile. Gun ni baale, bW'll¢, QkQ JIll. Ohul1 1:i 0 ba SQ ni ablY ge,
gbQdQ ja nf aye atijQ; eyi ni a si fa owe pe 'Or¢ kitikiti, iyekan nibi ti ipo r~ 133rll1 ile 51 ~e patak, de '(,)b¢ If baa]e ki i ba j~,
katakata, I'QjQ ti Qr¢ kitikiti ba ku, iyekan katakata ni y66 gbe iyaaJe ile k1 i se e'. ltumQ eyi ni pe ofin ti a ba pa l'agbo-ile
e sin'. gbQd<) ~~. G bogbo ani de 51 wa lab¢ il.<lbo ati ofiil r~. J;:ni ti a
L'aye atiY), 6 rmia n ~~I~ kf a ri alagidi ti y60 taku pe oun III bi dagba ju l'¢jQ ori, ninu agbo-iJe ni wo;m n fi jt;: aye bacHe, ki
y60 j~ mQgaji Qd~d~ baba oun, ~ugbQn i,wQn agbaagba adugbo i ?C oye li ynik¢l1i Ie dll nitori pe oye :idayeb::i ni, I1lQkanm¢kim
ki i j¢ ki iru eyi ~~I~, .eyi nr 6 si fa aWQn ()we w<;>nyi: 'Bi Baale nioye yii si i kim. i;ni ti () ba jy ba,lIe di yni ti ko Ie gbe
bi di rneji, itan adi<;: aa di pipin'. 'Elfli I'agba, iWQ I'agba, ki i . ibomirAn ju ile ti t) 1"0 lQ; bi igba ti a 1"i eniyan .iQba ti leo Ie fi I
j¢ ki iIe ti baale ba gbe PQ a gun geere, nitori pc .olukaluku ni iltl ti <1 joyl.': si sfJ¢ ni. Bi CJ IXl ~e pc ile Qla ni, a Id i pe inl ~ni
yo¢ j¢ mQgaji I'Qd~d~ baba tir~'. 'Aifagba fun l;i1ikan ki i j¢ kl bayii Ili ba{lie, m0gAji ni <1 n fX~ e.
ile a gun geen':'. I~~ t;ni tf \.) b,i j<;: baale ~e pataki pUPQ, baale lie gbQd¢ bu
Eto agbo-ile ti a n SQ yii ni ipil~ eto ijQba ni il~ 'KaarQ-o-o omi suuru mu, 6 III Jatij~ onilaakaye ¢da ati onitara ~da. Wahala
.,. jiire' ki aWQn OYlnbo to de, QjQ ori eniyan si ~e pataki ninu agbo·-ile ti 6 PQ yii ni 6 mu ki a maa pa a I'owe pc 'J;:ru agba ti
, gbogboiJe. Bi baale ile hi si ni ika ninu iru ile b¢~ a maa tu h) ni 6~uk3. ni baalC ile maa ri nY. lrli ~ru bayii a maa ta oi
nitori kb si ~ni tl i f¢ ni ;'1Oa ni ile buburu. Alaye ti a ~e yii fi 1'6ri, ki i sl i mu oriyin "va 10p01QP(l igbA; ~ugb9n baa.le il6ko
iturnQ baa!& han gbangba ni il~ Yoruba I'aye atij¢ pe gbogbo gbQd¢ bQhun 'Agba aja ki i ba awo() ,if. BaaIe tf 6 ba sl j~.ti
alajQbi nj i j<;: mQI¢bi, ile kan nail si ni QrnQ ~gbQn ati QrnQ ile fi kun orukQ r¢ ki i parun, b~¢ si ni eyi ti 6 ba jy ti ile fi fQ,
itburo 6 gbe, k6 si si lyatQ laarin ara, ati iyekan; bi wQn ba ti 0rllkQ tir¢ n,lit ko Ie panm.
n PQ si ni wQn y60 rnaa kQile PQ ni kaa, kaa. Sare ile miiran Eyi ni di~ nin u i5~ baale: lja agbo-ile pipari, alejo gbigba si
Sl Ie tobi ju apap!) ogun ile IQ; nitori pe ohun pataki ti a wa agbo-ile iti We jade, lile QmQ-ih~ kuro l'agbo-ile (ti 6 hi hUwa
ninu QrQ rnQI¢bi ni pe 'Ajeje QW¢ kan ko gbe igba dori', ati pe 'k6-t0' si obinrin-ile), fifi QmQ l'¢kQ ati obinrin gbigba (eyi ni
I('a rin k'a PQ, yiy~ ni i y~ ni'. Yoruba gba pe bi 'Ogiri () bi abilekQ ti a f¢ fi 5aya), eta ikl')IDQjade, ila-kfkQ f'0mQ, imiwo
janu, alangba ko ni i WQ b~, bi ole ile ko ba ~i il~k un fUn ti ita, 5i~e, lilQ ipadc adugbo t:Abi yiyar: eniyan IQ, titQju ara He (nlpa
260 261
i~~-~i~e, iwakuwa, ati b~~ b~~ IQ), <hi i5in oku··hihun' ile ana.
Baa!iS y6,:;' yan Awqll1 ,hod iiti
Alaye di~ lori i~~ baMe niwQnyi.
na t;;ni ii Oflli b{, ta si \;ha.
.1111
(a) Ija pipari i'agbo-ih~. Bi lja ba b~ 5il~, ni gbagede Qd~d~ baale lL) ,,·,u, 11.. '11 " , , ',' '! ' ." .m'
( !.9 I!.• &n~~,.,a all::.l(J) §~ ,A!!;Ki/[H"6:,, .'~
I
atiJQ
ni Inti pari r~ I'cil~ 'ti a b3. ti jt;:un ljn ki 6 mci baa dl ynik¢ni wa ibi ti y{)o 5iH1, Qp<,IQp¢, nf ij Ii~ fi gba a sl
lQw¢ ninu i~¢ wQn. Eto ipari ija I'Qd~d~ bacilC 5i niyi, baale ni i Hi k,) b:l mQ ~nik~ni laarin llll, Jjbye ;~d
" \ " fi . . . ',.
ni y6() to 1Q.
5i 1 dari r~: 'I" , ,
:Joye yn c. I Sl lie a.m n;, "I)!.,. aaye, Oil vva, Q 51 l'
I' • • •
",e ,'" . .
,a ale.l6 ... .
y1l Ie
baalc Ad\lgbo yii kan !()w(l. Ij6y(; kb gbqdl;" rn2J r3n~(~ SI ba<lle
ro, b~~ 5i ni iyawo yoo k¢k0 roj¢ ki qkQ tabi iy[lkQ r~ ki clOi1~ rna ml,)'.
II!
t66 ro.
f'--ligba mlHm hi. () b,l ~,e pc nipas~ qm() ile ni :i!lej6 Ii w0 51 III
(ii) I;:ni ba rojQ tir~ tan ko gbQdQ sQrQ tahi ba ~ni tl y60 rojQ
ile, ki a tf> Ie gba in:! ;'dei!) bayll, qnlQ i16 gbqdQ SQ fllll ba:i!e,
k~hin jiya11.. . I';
baale 51 gbqd0 pc: gbogbo i!<: iq, ki (; si fi ()r¢ yli Sl ctigb() w(,ll1;
(Iii) L¢hin ~j¢ riro, onlkaluku 1';iMa,'rni ati pc ~I¢rli nitor! pc
~1~lgbQn g~g¢ hi 1$<: ;'tti <\~~l a lei i ~:<i.aha k(' illejb L:rli gba sileo
Yoruba gbil pc 'K6 j~ ki ri r6 11i i klm il,~'.
Ofin li b wA nipa illcjc) gbigb~l sik; ni pc 9rnqkumin ile ni 6 Ie I
(I\') L¢hin ~ri-jij¢ aWQn ti yoo dajQ maa- bccre ~)rQ tabi alilye
11
nihili j0,. k1 i,;e obinrin, ati bi ,c) h6. ;iC cbinrin t\ 6 w\)ll, tQkQ
(v) fd:ij¢. 'Mogbamogba J'oye c kiln'. l,:ni bfl kere .ill ni y60
t9 k q; a \d ; ;.;ashA gb:1 :'dei,' I'(HU, :Afi. 16i\JnlQllH). II
baalC de ni yOt) si 5rjrQ k¢hin -ohun t'6 b<:\ si wi ni ab~ ge. ,'l\ej6 .it; ohun :lbirn6 fCm wqn. f( i i.k 10 ~e i::yf, y66 pe II
ilC mt:jcejl r6, ki wQn fi kun 3$1) I:gunglJl1, bi (.) bil $1: de Ie ba on:lkq m61<~bi. .iv ;Hi Ii Udll!!bL" iigba·ile yl'J6 gbi 'fl'
elt:egun; bi kG b,l sl j¢ ik L:!cegun, w(m Ic j(J :J;>Q n{l{l ni incl. y,lnju ali maa s,un lin kbir,inni, bi <'> ba S(lWr,>n, WQI1 y60 pc II
(iv) Bi () b{l $C obinrin ti () I'a;>cju ni, baal0 Ie p:i;><; fun un, kf 6 gbogbo iie jo, WI)n 6 51!TIU in; Qlnq t)(;~; IQ 51 idi aya-ile lati It;> fi IIi:
k() IQ si de baba r~ ti qkan r~ y(')6 fi rQ, tabi tf rn(~I¢bi yoo alajQbf bura, nitori pI!: "(orLlba pC' eglJrl patapat~i oi &yl, ~ti :~I
fi gba ip~ r~. pe ajQbi jil 6 ju ep"~ \Q. Hi in.! i.ya QmQ bayli ba wi:!, 1'01]'6 ibanuj~
(v) Bi () ba j¢ owu-jijt; ni (') fa ija, baale y()O P<'l~(; fl~1Il :\wQn ni f(1n un, y66 si m<:\a fj qrn<;l )Iii blJra; ybo ~e ireglm fliD hHa
qmqde ile lati ku ecru Je aWQn 6jowublnrin nlcjeeji yii hilo ti b ~e ki QInt:;> yH to kllfO ni t;:ni H 6ghml.tin Ie pa. Eyi
],()ri, ki wQn 5i rYl<ia k()rin k<:\ic bu wQn. fihim pi: a ki i f~ Ie Qmq-ik kIJ(() oi ile. p::HaJ:i karl ti Qffiq
(vi) fya ti () gaju ti ba,jIe ati iy<:\ale Ie f1 jr; obinrin ile ni kf wQn Ie :??, "ti ko 111 kh'irijl ju 1\.1 a irS e hl!~o ni k6 jn ki QffiQ
,bu omi s'()d() fGn :lwqn obinrin Ii ri ja pc ki ~(,Jn maa gun klmrin.oilc b,i lyirw6 ~ni ti b b:i jti. i:l 19 sun t8.bi ;;e ,ere geie, Bi {;
un, p~lu a$;; pc omi inu od() m\.a ko ghQd0 ta ~,I wqn lara. ba ~e eyi ](6 51 frl~b¢ fun ~~¢ a gbQd¢ Ii; e 01 ile ni.
262 263
U.&,,+,g;'i\~1~' ,f"'}"'!:""'''' ~_
;7jjf -
~e) Nipa fiifI (,lm(,l 1'(lkQ, balite 1'6 ni a~y igb~hin (lro yii; ~ugbQn Ky:5lale
a SQ nipa igbeyaw6 ati j~~ o!ukaluku niml mol~bi oi oju-iwe lyaale ni igbal<eji baaIe, oun 5i ni a~6ju ati alarn66jut6 baale
xxx. B~~ sl ni a tun SQ n.ipa obinrin-gbigba 1'6ju iwe kan mia IMuin aWQn obinrin-ile ati QrnQbinrin-ile 1'0 fi de 'po QffiQ-O:;;U.
yli, k6k6 oro ib~ ni pc baale ko gbQd0 gba f(1I1 (,lIllQ-iIe IMi gba I$¢ yii Ie pupe) hitori pe i:;;¢ atot6nu ni; a ki i 5i i f¢ oni kete \
obinrin 'ko t¢'. lru obinrin 'ko t6' bayilsi ni obinrin adugbo jinfin, e)la kete jinf:ln ku laarin aWQn obinrin iIe, Iyaale naa ni I,
(nitori pc tih)ro ni omi adugbo 6 tor6, )(0 gbQd0 TIl), obinrin yoo maa sin baalC ni gb~r~ ipaKQ bi ohunk6hun ba f~ yingi
Qr~, t;bi ati ani t;ni, ati iyaw6 gbajllmO.
laarin aWQn QInO-ik. J;:ni ti 6 ba dagba ju ninu aWQn obinrin II"
iii ni i jt( IyaaJe; agba obinrin-ile ki i si i ~e agba QjQ ori bi ko ~e
(~) L'6ju-iwe xxx ni a ti ~e aLlye n[pa i~~ baa\{; nipa cta ibiIllQ agba ijQ t1 a WQ ile QkQ. Bf QmQ-o$u ile tf wult,: ki 6 dagba t6,
ati ikQmQjaue; b~~ si Ili a SQ n[pa i~¢ r¢ lori iJa-kikQ fun QIllQ ko Ie jy iyaale nitori pe ile QkQ t;ni ni a gbe Ie joye yii; ki i ~e
j d
l~
,I,
!'6ju-iwe xxx. Hi 6ku hil si ku, ti 6 j~ iIC ana, i~¢ baalC ni IMi ri oye ti a 11 jy ni iIe baba yni. Bi wahala ati imL)jut6 fie ki i ~ee j9
1;1
i pe ()lIn yan eniyiw ti Yl)O gb~l~ ni ilC ana t'6 ku, itti ti yoo ki baal!:' r'aye he) SI ibi bn, bakan nail ni ki i j¢ ki iyaale r'aye
jllk6() ti ana obi, ylll) SI ni\;iti tUIl ran~~ beere ohun ti a 6 ba fi $e OPQIQp¢ nnkan. ~ugbQn g¢g¢ bi owe'Ti apc,)o san. di~ ju ti
husin bii ()\~6, ounj(,: :'tti yran. Hi ipade adllgbc) kan ba wa ti ok6b6, ti Adeoti san di~ ju ti ~ogo'; b¢~ nl ¢rQ ba;lIe ati ti
1'1
b¢~.
egungun r~ ba rn6kun. Eyi ni d[~ ninu aWQn i$~ iyaale ile:
I
I
. (f) tto inaw6-$[$e W,l nlnt\ i~¢ gbogbu gbM, QW¢ ohun tl a Ie (a) Eto agba QjQ ori fUll l,'lmQ-ile. L'aye laelae, aWQI1 baba wa ki I'
SQ nib! ni pc ba,lle IIi ahiga. 0 si ni ;iwqn ohun anfaitHi ti 6 te) i kQ QjQ ibi QmQ sil0, i$~ iy:ialC ni h\ti mQ igba ati ak6ko ti a bi
I!"
si i Iligb,i inaw(), ninll iru anfiwni bayii IIi t:ll) ki <i fun baile ni Olllk66wa QmQ-ile ati !ati yanju agba ftlD aWQn ti 6 ba n jlja !I'
jtan t;rall ti a ba pa ~e In{lwo, ibaa $e QITlQh~ m¢jQ ni 6 ~e inaw6 agba, ibaa $e IMuin QmQ-ik 5i Qffio-ile tabi laarin QmO-ile si II~I
. ill
I'(lj(l kan hail, itan yran lll¢jQ ni baale Y(J() gba, Awc;m obinrin QrnQ adlJgbo. Olum ti wQn fi n ranti eta agba yii ni (0) a5iko ii'I
ile ni C') ni ¢hin ~"all Ii a b;i pa ~e inaw6 ki bj ~c adi<;, c)pc)IQP9 9b Q ti a bimq sl, bi t;b~) Sahg6, C;bQ Lafa, t;bQ Ori~arowll tabi
igba ni a sl mila Ii fun lyaale ni ap:l C;rcln ti a £la. tYI it; ~blm igba Egungun Odlln; (b) igba ti a gbe lyawo wQle, nitori pe
bli fih:'ln ni aghll-ilc pc a lTIQ rid I~<~ ~11i Mar;ld,l \VQIl, iyaw() tuntun ko gbQd¢ pc gbogbo Qmo ti a bi bi ki II t6 wole
I'lHllkc,). OIl1Qk(lI11() YC)L)\VU ti iy;lWc'l kan bel Ie pe 1'6ruko, ko
(g) I$~ im()jlit6 dl) l/lIl(,l-ile ni () Ie Jll ninu i~~ ba:ile. j~\; r¢ ni gbc,)dQ ba eyi ti a 11 pe l'onlk~) inagij~ jija agba.
lati 1TIC,) igb~l tl awc,)n QIllQ ;\li oblnrin-ile Ii jade hlrc'l ni iIe, olin
si ni 1{lti mQ igb;\ Ii W()n n wl/IC !{lti Sllll, ki 6 ma ba;l 5i igbere, (h) l$¢ iyaal0 uCla ni lati mQ eto agb;j fun obinrin-iJe; agh;l
a~¢w(\ ole ati t;ni ti c) Ie yc) gbc igbckugbec wQk~ sun \{lij~ pe obinrin-ilC ko si $on) bti to nilari pc iy,lwc) ti II bi wQle k~hin
baalC mo. Ninu it0ju ih~ yii, i~¢ r¢ IIi IMi mila lin ka ~hin ile ati ni Yllo fo 9S~ f(l11 iy;lwo tuntun ki 0 tll W(,1Ie. lyaak na;l ni i
inu ile lati Illl/ yni ti ka gbadtlO nile; nigb;l miidn ti l) ba si ri t(ljll aboyun bti igbil ti nhkan ba si ti l~j6 si obinrin lara ni
rin kaakiri ~hinkidC ilC, bailie Ie ba itUfu ti a di Sl ~hin y{ml 9mQ yc')() ti m;ia :;;e at(')tonu ohun gbogbo ti L) b,i Y9 ki l) $e ;iti eC\\'Q
iIe. Bi 6 ba kan eyi, 0 gb9dc) pc ip;lde ;lgbo ilc; ki () SI wadi! ti () bCI yt; ki 6 wc,'J ki II tlltll ;lkl)ko. A-h-C,)k,'l11-r,in ni eta aboyul1
IQWQ (;ni ti ('1 ba itufu !¢hin y~ml r~ nitori pc Jtum¢ Hufu didi ni 1!ltOr! owe aWQn agba ti l) SQ pc 'Aboyun lTIQ o:;;u, m{l I11Q Qj,)'.
pe 'a f¢ sun ile fIlQ bmlll; ilC yii I()n nitori ti ylli ti a gbe itMu Oun n{la ni Yl)ll 5i $s;iju ,\w(,1n ,lgb,1 obinrin-iJe I,iti - gb~bi bi
s'~hin yara n bi obinrin ar{l ;idl'Jgbo kan Still'. HI in'J <;ni b;\.yii abiyanw b{l de or! ikunk, Bi a ba si ft; kQ ila fun Qm9 kekere
ba ti j¢w(l fun baale, aWQn agbaadugbO yo() ~c ipade l¢hln ti naa, It;hin ti ba:l!c ba ti dCtfi t,\n, ti II si I11Q 9JQ ila kikQ, gbogbo
wQn bi si ti forikori, ti wQn fJkunluktm, ki t;ni ti 0 f'ak tan it(lju aWOn Qm9 ti yoo kQla fUn ati ohun ti a 6 fi tc,)ju WC,in kti
or~ln flIn QkQ obinrin nj 6 kin; 6 si gbQd¢ ~e cyi werewert~. 5i qw¢ iyaal6,
264 265
~-,-~-~-~
~.
--- ......._""""""'
.."'.!!.!!'"!"'.,..
.
,.,""'U~"~'~'·T~.~---··~---
III
1
"11 '1.
II
III1
'I I~ II
(id) ] tabi qbuntun) 51 j~ patakJ i~¢ i pipa koriko byyn; flIn ile kik¢ ti won n gbe ati fun ol<'>ri ilu,
I'd
iy,iale. III 'ly,i31e ni i 5c ~;rll Jyawb', I'u.\c ij¢hun; gbigb~ J1~ ni baluw~ Ieiti sin ibi QmQ Sl ti obinrin I,'
I
~ugbQn kl i~e de gan··a" ni, aWt;ln orogl'm r¢ ii () b'l ni 'Ie ile bit bimv, sisin oku abiku Sl ~hin-odi i1u ati ti agb,lIagba si II
I1
1
111 yb6 mall ke y, ti wQn t) si rnaa gt; ~. !~;¢ tf Jyi:lale ik k() ju ki agbo i1e, pipa yran nibi imiw<'> ile, ,hi pipejQ si Qd~d~ hiti pari
b ri I pc aWQn ;)gb,i orogun t¢jt:i iyaw6 tunl.un daradara lQ; yni ija nitori pe ibl ni wqll y60 ti maa k¢ ~k¢ fun ij¢ tf baaIe ba yi
Ii a ba 5i gbe k¢hin ki Jyaw6 titun lo,{) wQJe ni i$~ yii YI)O 'Nt? kan w¢n. AWQn si rli i fi bamubamu r~ gbogbo Qd~d~ yara ati I:I,
!'(~rlm jll; ati P(~ hi iY3W6 I'nl. ni !;d qkim karl, labi 6 f~ Ie palo ile ti a ba ~~s~ k¢. AMaanf tiwQn fun gbogbo wahala yii ni II
ohunkohun, orogun gbQQ\) 5 1,> fun iyaajl~ dc; .;ni ti y60 pe ~l1i ti
1 pe apa e;;ran ti a ba pa ni ti awqn QmQkunrin-ile!
ki 6 ~c
il I:,
6 Ix\ j¢ ""iti Q(6 if a SQ yii ali
etl) Ii () bj W3, ni idi . Obinrin-ile I
i;;¢ miin:l1i 51 ni did,1m<1 do pf;lu ba,ile ki WQrI Awoll yJi"ni aWQn obinrin ti a f~ sinu agb'o-ile. Pataki i~~ WQIl
k ru eru ;idl:! ti kl', rtf Rir() it;'m ididc j¢ i~¢ ni IMi rogba yi iyaale ka ninu akitiyan eta ile ti b ba n ~e ati
obinrin··ili: rnaa /1 $e, L'iltij¢ 3.l,v<;m Co ~¢ lati pa ofin ati a~y r~ m¢. Od~iri~i oye ni wQo maa n j~ laarin
Jt;in sill,~; ~i:lgb(ifl agbA obinrin ni iran wQn, bii iya e;;gb~, may~loye, amareya, aw~nj6, ati b¢~ b¢~. I~¢
Wt;JIl leti; nibi ti w(J/t)' flln iyaal6 ti wQn ni IMi mu ariya aarin ile dun, IMi ~e ounj~ fun onile ati
i'6 Ym:! ni .1 SQ 'Nigbir .li k6 bil rnl) Itail ITj(~, a alejo, ,~lti latl sun rara nigba ti idiIe tf 6 f~ WQO ba n ~e inaw<'>,
}'() . l'Jilm'. lli it3.n ,lwon ti "I ~;lIn ij;ilj qd<;: ibMi ~e inaw() iyawo tabi ti 6ku ati b~~ b~~ IQ. 8i Qkan ninu
m<) obinrin ile J'6rieth b,\bJ!f! n,l,\ si oj ilwQn aktwi w¢n b<i Sl bimQ aWQn naa ni iyaale ile y60 10 IMi ~et6 ,hi t¢ju
III,
;I.ti aSlHHiJr;l t,jc1WI,U! bi;~~ fiil'! lJi<l. J(~ ile q!;l._.bii iy,i ik(:)k6 yii nipa ounjy, iw~ ati gbogbo ohun ti 6 Ie mu ki iya I,
de . ki. i kin 1;11)[ fifi omQ titun yii ni isinmi, titi ti Qj¢ tf a 6 ko QmQ jade y66 fi pe. ".
r~\r<i t<lbi hi 5(,1, Rikml melJ. l1i i) SK j~ Anfaanf aWQn obinrin ile yii ninu inaw6 ~i~e ni agbo ile yatQ
Liti mila fun
Qm(,)-O~ll, obimin···i!e ;lti \mi\)kimrin.,il{~ !:.hJ.YI~ !<iti sun rinl tUlbi fun ow6 tl a blIn wQn tabf ti a fi m¢ wQn I'od, tabi ow6 ikunl~ ! i'l
I!
hili r(Jkm him baba-rllawQn, ki 3.WQfl ti ko Yl~ Ie IlH..) inl itim ti wQn inaa n pin ni pe aWQn ni w¢n ni ~hin <:ran gbogbo ti a
a.tiran··diran b;iyH. ba pa nibi inaw6. Ohun pataki ti 0 fa ki wQn maa fun obinrin :I
l 1
QmlQlk.lllfld.ll'll•• nlcf Qkunrin' nitori naa wQn a maa fi ~hin e;;ran yii fan wQn leti pe
Awqfil w(,)nyi ni ilwqn r;lkimrin Ii b ba Ii ly£i\;v{) ni agbo-.ile '~yin iyawo wa, bi y ba ~e oju wa tan, <: ma gbagbe ati ~e ~hin ~
,hi ;lwQn U () d k(l 51 :iwqn Qmqkimrin ke:kek(~ ninl:1 wa 1¢la, bi a ko ba si nfb~ tabi SI nf aye'. ~
wQn nitod
kumin ill~
ti ,\ r,\ b(\ ni ii.wQri \w)nYf;:rl. i~¢ aWQn (,llnQ
ipb W(;Jrl S! ~e p.,l.ii'dd, oi olbye ti a ri pc ni OmQ-Q<;iU He ~.
obJnrin de, b~~ ni alNQn wQnyi j¢ OmQ-o~u Ori~i
~
sarepr;:gb¢ ti d !i1:kin ni QmQbinrin-ile ti 6 ba ti IQ si ile QkQ. QmQ
ftin baalc~ ;lii ili6; bi p3J.,lki Ix\. si de '!~; aW(,>n ni a U: o~u meji 1'6 wa. Ekinni ni e;;ni ti <'> ti ba QkQ f~ ja tf ija naa ko I
pe ni at~)de-bf·aj;i baale. Hi 6 bfi. bm Hie bii !d Ii gb¢l~ ni ile: ~ee parf, ti 6 ko wa si ile baba f~ IMi dalemo~u, 6 Ie ti jawee
t
ol()kull, ki ,i mica ~hJn He, ld 3. da, eniyiJ.!l H yob y~na ilu ati f'¢kQ, ki 0 si sanw<'> if~, <'> si Ie ma san owb if~ ki <'> j~ pe bi ko II
j.w<,m ti y60 lq 5' 6jl:i ogun I'aye atij¢, aW<)11 ni girlpa ati QgQ_ til~ Ie KO pada IQ si ile QkQ m¢, baale r~ wa n ~e eto tf QkQ III:1I1
sQmqkum<n ile ti a a ran IQ; 'Nibi ti b Wll ~fLLUfu l$!~ nil dad . t'aya fUh un. Ori~i QmQ-o~u keji ni aWQn tf <'> wa l'¢dQ QkQ, ti
igb~ sf, nibi tf 6 VliU 016wo ~ni nil nin ni..in 1<;)'. Baal6 ni <'> ni 6 j~ pc bf nIlkan ba ~<:I~ nf ile baba wQn ni wQn n k<'> wa si ib~ IIII .
w(>rI, QWQ r$ ni a$y s1. wa, \-ImQ ni w¢n j~ r{m un; Qrnq k6 51 IMi sun; ak<'>k6 tf wQn si n 10 ki i ju Qj¢ meje sf m~sanan IQ'ti :1
I.
gbQd¢ ~iju wa baba; nitori naa wQn ko gb9d¢ k¢fQ 51 baale wQn y60 fi pada si ile QkQ wQn. A Ie kit w¢n sf t;ni ti <'> wa WQ II
l'~nl.l. AWQI1 i~~ ti a jlln iJ yan aWQrJ Qm(;Jk,:mrin He hlti ~e ni aWQsun nf ile baba r~ nitori ina.v<'> tabi akan~e tf <'> ~<:l~. !'
III
;'66 267 ~
1\
!II
·1·
II
Ipa QrnQ-o~u j¢ ipo <,':!~g¢ ni Jarin rnQlvbi wqn, bi wqn k6 Ixi wQn yoo si kan i1~kun I¢~m<;ta pc iyawo aWQn ni aWQn wa wa.
si j¢ agbaiagbfj ti wqn r'i bQwQ fun, t;nu WQI1 k6 ranl¢ ni agbo AWQn obinrio ile ni y60 ~i iI¢kun, wqn y60 bccre gbogbo ohun
iIe baba wQn, nltori pc de QkQ wqn ni ¢tQ wQn wa g~g¢ bi awe oro ti 0 yy ki wQn mu w,i, bi l\ bi pc wqn y66 fUn wQn raVe
awqn agba tl 6 sq pe 'Aja ki iron) ki a ~Q ojule meji'. Bi wQn ati wQle. WQn y~ k0kQ IQ si idi aya-iie IMi fi awqn ohun ti
bi j¢ agbaJagbfl wQn ni ,lilfaani ati d:i SI ipari ljft tf tqk(;>-taya, ((nu n jy yii ~e adura ~ti etlltu, l¢hin naa ni wQn y60 ki gbogbo
. wQn Ie \\it; Qmq tiluil ti a ~¢~¢ bl, wQn sl Ie lQ si ode mQl¢bi. ile yipo, kf a t6 mu wQn lQ si ,l~IYC ti a ti LQju sil~ ftln wQn lati
WQn k6 nl ¢tQ ati di iyaaJe !t((~l{te nitorf pc bi wQn b:i ti sin sun. Gbanl ti wQn ba de ibi ti a t'¢ni flIn wQn 5i tan, aWQn
Qrnqbinrin·ile f'0kQ, 6 di alcj(':> ni ih~ bob;) r¢, bi a bj si ri i, obinrin-ile iY:lw6 y60 m0 ly,lwo w,i ki "Qn, l¢h 1n eyi, wQn yo6
'$e k6 si nilkan '?' ni a kQk0 beere. ttQ kan mla tl i ~e ti QI1lQ jyun, wQn y()O si b~r~ si i ILl ],iarin it;] de, p~lu ij6 titi ti wQn
o~u, ibMI j¢ eyi tl 6 d<:ilemo?u tab I ty! tl () wa fun inawo ni ile
yaG fl ~e gbogbo oro ti 6 Yy t{ll1, ki wQn t6 lQ sun. L~hin al¢
baba ti a gbc bi i ni pe nigb<'t kUllgba ti a ba 5C inaw() aWQn ni Qj(? 11 aisun ku Qla yii, awqn QIQI11Q QkQ ti pari i~¢ wQn, wQn ko
6 ni iya ~ran ti ~. ba pa! si !'¢tQQ ilti wa si aisun 1'0jQ keji m0; gbogbo ~tQ ti 6 ba t¢ si
wQn ku si ile mQI¢bi wQn.
Bi oku b:i kU ni agbo-ile, :lwqn qlnQbinrin-ile rnaa n ~c oro
QmiQbimin-ile tl QmQo~u nipa ~i~an igb,!I'l 6ku, tyi ni eta pipe (Jkli kiri 1'0jQ'
I~~ ;;h.vQIl wQnyi he) f)(> nint! ile baba wQn, ipo Jlej6 l'a ka won karunun ti 6kll b<i ti k u ' "
Ii
51 nib~. lie QkQ Wl,Jn ni WOIl if Ie fQwQlal¢; Adura ki ori wo P:lt<J.ki oro ilC ti aWQn Qmqbinrin n ~e ni eyi ti a rl ~e bi bku II"
ibiirc gbc W!.Jn si ni a 51 mja IJ gb,1 fYln wqn. ba ku, a 51 ti rn¢nub,t yii nigba ti a 11 sQrQ l'l)r! etC) isinku, di~ ti 1,,1
i~~ ;hvQn QlTh,lbinrin-ile ni l,iti gb{, lda.1i Ii) si ile QkQ iyilw(S
a Ie tun rjn" ni JeLi ni on':>ilC (i aWQn-omq-O~tl gb(HJ() ~e nigb,! ti I!
I
I'QjQ 6lslln lyilw6, ki wQn si gba OWO 1;1,ili ~lti ittly<;ri iyaw6. Hi QrrIQ tSQ, QmQ Ajib(\gunck, onilu b:t ku, tuhi hi ol(\gbul'() b,i
iy,lw6 ba si WC) ile QkQ tan, i;,¢ wQn ilti ti obinrin··ile iyaWl) ni ku ,'tti h¢~ b~~. Fun ,tpt;<;n;, bi ql11Q tSQ h,l ku, I'QjQ ikota ok0,
l,lti sun oorun QjQ m{mlnun n'ile QkQ iyaw6 tf :'llejo wQn yii, aWQn QrnQbinrin ile yOl) WQ gberi Que;, wqn 6 dl ipur'1p{t, wQn ()
II
y()6fi di ~ni ti a m'oju ilC~ di¢. SI k6 Qrun ~tti Qf'l IQw(, hlti Ii Iwa ogun ~lti ohun ti ~IWQI1 baba
wqn ~e hiln. Gbogho :'tdtlgb(':> ni wqn y()O jl) k<l p¢lu ilu, ti wQn II
r;:ni ti () b3 ka a~a Yorubil yii, t! () ~;i dll1ti it:'m ilwQn 'vvlirldia 11
j()O SI m{w fQ kokl) '1wqn obinrin ik, bi eniy,ln b{t ri wQn y6b 'I
m¢wilii (ti rn{tnlntJll ~e QIQgbQn, ti rnarUnlJn ko 51 gbQIl) ti a sQ ,I
ninu Bibc;l] pc wi)n rl IQ sun i!(~ QkQ iyawo yao tun ri ohlin ti it 1"0 pc wQn ti mil Qtl yc\ ni, ¢1111. ija Mi iw,! ogun ti haba wqn
r1 gbiyanil 1,I(i fih,ln ninu it;;;) ati i?c Yorub<i pe nf iha i1a oorun Qn j,'t ni () glll1 w<,1n. iru i1u ti w<,Jn m{ta 11 ILl ni (i) l~'f Ogllll IId{} 'I
ni a ti wa sf Ik·lf¢. IIi. Ch\'(} oglil/ IIdr/lli. 1l1o le/,ogllll ,W}\I'(} ye juglilijaglll1 I'(} hi mi; II
Si () ba ~,c pc wQn n gh(~ iYilw6 b<> W:l sf de TnQI¢bi ni, i~¢ (ii) OIl1(i Oglill rid Ii \1'(1
rh; f,; if,; j £,,\(}.
0
r;:ni ti 6 bj j0 QI11Q-o~u ti eegun r¢ Ie ni y(')O ~e a~a{lju oro ~
aWQn Ql1lqbinrin·ile yati). Lili Igb,l ti qj() ti lyilw6 y6iJ b,t wQle
b<:i (j ku Qj¢ marunun Ili ~twQn qrnQhinrin iIC y()O ti maa IQ sun ~f~c Vii, oun nl a si InQ hii a~iw{l.itl ogun. AWQn obinrin ile ,~
ile iyaw6 iilun Lilaal¢ ti a (\ fi gbc e. Oorun qlQmq-QkQ 51 ni a n y(:)O si t~l¢ wQn !{lti l11aa gberin llLi \;1ti 1n{1a nu a6gun 1'6ju
pc eyf. OjQ ti alsl:m iyawa b{l ku Qla ni oorun asunk¢hin aWQn wqn. f,'
iyakQ iyaw6 vii, bi C') ba Sl di ir()I¢ QjQ vii, yni ti 6 ba j¢ ,lgba o j¢ ohun alghQd<,) 11l{1 ~e I'tll1 QIllQblnrin-ilc I{lti ki iy,i ql11Q l
I',
II~,
,
1
:11
1
kaJ~ lati j¢ ipe ijoye ad'ligbb fUn ogun-jija bi ijoye adugbo naa
ni iIe baba wQn bii ile Qkq, ibi ti ynu wqn si ,;b(~ gidigidi ko
~e ri. j¢ ipe oJ6ri ilu. .
ju ibi ¢n) oku,·~i~e kl l'agbo·ile m¢l~bi.
6kti sisin ati ~i~a orin oku j~ i5¢ ajQ~e rnQI¢bi, l1)aa ~e oku il6 I
ana, ta.bi oku ile ara yni; a 5i ti SQ pataki i~¢ baale' niou r~ oi
. AWQIl ti 0 wI) nimi He tabi al:fbaagbele oju-iwe xxx. .
Dluranl¢wQ ni aWQn eleyi j~ fUn lTl¢J¢bi, '1bi a gbe l1i a a ~e' si Ogun pipin j¢ Qkan ninu i~¢ mQI~bi Ii 6 ~c pataki ju l'aye
ni ¢r¢ wQn. Sugb{,ll1 6 ~e pat;lki ki a rn~nuba a won gb¢d¢ atij¢. Oglm QmQ iy,i ko ~oro6 pin, oglln Qbakan tabi ogun baba
fi if~ ati aajo h,ln l1inll ohunk6hun ti 6 ba kan m()l~bi oitori pe ni 6 ~oro lati pin, eyi 1'6 si fa owe ti wQn ri pa pc: 'Gb~d~ bii
bi wQn 0 ba ~e eyi, ba3Je Ie Ie wqn Idlr!J ni agbo·ilC. ogun iya, a ni ~ni l'ara bii ogun baba'. Od~d~ baale ni a gbee
AWQn eto id ile tabi OhUD ti a Ie 1«1 bi i is& gougbo gbOo laiuin pin ogun. Bi 6 b<i ~c ogun baha ni, iw<;m a~a pataki kan wa ti
m¢l~bi ni oro idile ibaa sc vb\) QrQdl:m lun idile tabi fllll a gb¢d¢ ranti; di~ ninu wQn niyi:
awon babarila wa ti l) ti kl1. ati ire wiw:[. ba:ii,~ ni a ri (i) Bi a ba ~a orin oku ki a t6 pin ogun, 1;ni ti 6 ni iyaw6 1'6
pese si fun ire WiWl'l (a) flln iyinVl) ti ,:: J1 sin fun qleq; (b) fl'm nl gbogbo aWQn ohun ti a pin fUn un. . •
iyaw6 ti a gbe wqle l~hin ti a ba san vs0 r¢ ni aarin ¢(,1c!¢ tan, ti a (ii) Jdi 19i ni aa pin ogllD, I~yi ni pe a kil ka iye QrnQ ti oku fi
(1" aSQ bo 6 r6ri (Od~d¢ baale ni Y(·~I\.) 1(,) gba Ire, l¢hin naa si!~, iyaw') oku ni a aka, iye 1yaw6 ti 6 ba S1 ni nj a 6 pin ogun
ill y60 gba 'ire ti ¢d() iyaale ki a to lq \\.¢ ~ ni ball~lw¢ agbo··ilc. fUn. Iii'
".1
i',1
, i
BaaIe atj iyaale a si Imia fl a,lyc sile; nigb,} miit;ll1 fun a.gba (iii) Eni ti k6 ba gb¢nju ki 6 si dagM ti baba r¢ ba fi hi> di 'I
QmQ-osu tabi QmQldmril1 ile lati sure); (d) (~ni ti Ii rc cbj; (e) yoi ajyrn6gun.
en
1
11,
ti 6 f~ pil¢ ile kil,(,); (f) 9ni ti ri re ojll··ngUrl; (,'oi ti (J ~¢$¢
;
baalc ile lati k¢ ri gbog~o r~ na, kl 6 t() ~a aWQn ohun ti WQD nitori pe g~g~ bi a~a Y oruba, ¢gb(Jn ki i gbadura ki ablHo kli
y60 k6 fun yni ti a d~gb¢ fUn g¢g~ bi ohun ysin Qdun. Laarin sin (lim.
m¢l~bi milran, () Ie j~ pe baale iJe ni wQn d~gb~ flln hili fi iyi (vi) Baba ko gbQd¢ jogun QmQ g~g~ bi owe ti 6 S.Q wi pc;
i~~, at6t6nu ati imojut6 ile ti ri sc han. 0 yy ki a 5C alaye I'ori 'Ire di odi nigba ti baba ba n SQ pe 6 di QWQ QmQ oun l'¢run'. 111'i.1
11'"
, ,',,'
ibo did y ati igb¢ rini', bi a 6 ba d y ih6, ,1 a da Qi0 sii ni, gbogbo i!
ni a gbe pin in. agba maa ri ~c eto kikQ r¢ ni. Bakan naa si ni or6gb6, a~a 1
II!
ilu si maa ri pin-in fun mQl~bi-mQJ~bi; i5¢ baalC si ni Jati 5e eto iye
Qd¢mQkunrin ti yoo ba IQ ~i5¢ ati igba ti y60 ba kan olukaluku Of!) ~i~e
I
Qd¢, bii igba ti olori iill ri 5e eto igba ti yrJO kan adugbo ti Bi ¢fQ ba ~yl¢ ninu m¢l~bi, ibaa 5e pc wQo f~ gba il¢ m¢l~bi ni
ijoye adugbo si ri. 5C 6to igba ti yr)o kan ojulc tabi mQl¢bi tabi oko tabi bi l;nikan bi fi iWQsi 19 m¢l¢bi, baalC gb¢d¢ pe
kQQkan. I~¢ baale ni lati fa akQni ninlJ aWQn <,lmQ ile r~ kan gbogbo QmQ ile. Bi ita ati ir6 ba si pe tan, ki i gbe a~Q fUn
270 271
II) ,1
1'11 11 .
1,1,
I " U ".
~:'
!,'1".' .
binrin ti 0 bi yii ri j~. Iturno arota ni pe awon olowo ~rubile Ie
0109)'3 1'6 ku. Ti ~se ba pe tan awon rnolebi yob fi ori kori tl fi ornoblnrin yli fun eni ti 0 wu won, ki won si gba owo if~
won 6 sl fi i kun lu ikun lori ki oju rna ti rnolebi, ki iya rna si j~ tabi owo ori r¢ ki won simi-an 0 se wu won. lalfun baba ti 6 bl
mQI~bi. Bi c}rc} ba de ibi ti 0 de yii, 0 di i~~ owo, ona kona tl i ni kQbQ ninu owo mia.
ko ba. sl le ba mc}l~bi j~ ni a gbe le wa owo: a Ie. fi omo ~Qfa, a Orno-owo ni orno erubile ti 0 j~ okunrin, nitori pe olowo
le ko owe tIe, a Je fi omo si oko i~~ aarQ. 'Aaya be sile, 0 b~ si enibile ni awon orne ncia yob maa sin bf baba ti 0 bi WQn.
are', n i QrQ da nttorl pe itiju alejo ni itiju onile. Olowo erubile si Ie ~e won bi 0 ti wu U, g~g~ bi owe aWQn baba
lyatQ di~ ni 0 wa nirui ebo-riru ati oro idHe, iyatQ ib¢ si ni pe wa ti won n pa pe 'Ibi tl 0 wu ¢fUufU I¢I¢ nii da ori ig~si, ibi
odoodun ni a n se oro idile, sugbon ebo-rini ko ni igba kan. ti 0 wu olowo eni ni iran ni in lo'. L'aye atijQ bl owe ti a pa
Igbakugba ti 0 ba jade l'oju QPQn, tabi ti 6 YQ l'oko alaje, tab! yii, olowo won Ie ta· won, ki 0 si fi owo won mud, 0 Ie fiwQn
ti alagbigba SQ fun baale, ni 0 gbodo maa ta ebo E~u danu kl ko owo. Bi won ba, si f~ gbe lyawo, won gbQdQ san owo kan
ciilfaani, alaafia, owo, orno, ire chi ldunnu Ie wa ninu ile ati lati fun baale ti won yoo fi ra ara won ki aMMni won Ie ju tl
baa le lgbona jlnna si molebl, ki ile rna baa tu rno baale lorl, erubile ti 0 bi won IQ, ati ki a rna fi Ie huwa enl-ni-won sl won
AWQn ohuntl a ka sake yif j~ df¢ nfnu aWQn ajurnQ~e i~~ rnQI~bi. rnQ ati aWQn QrnQ wQn.
L~hln ti a §jJi ~e alaye ti 0 kun lorf eyi, 0 y~ kf a ~e alaye df¢ Oragun ni aWQn obinrin QkQ kan naa, wQn ibaa ~e rneji,
16ri aWQI'l Qmo-ile ati obinrin-ile tf a ti kiI. siwaju. Eyi ni aWQn m~rin tabi ju b~¢ IQ. Oragun Aip~ni ni aWQn iyawo-ile ,ti ki i ~e
ti a 0 ~e ahiye lori wQn: aya Qkunrin kan mia. WQn Ie j~ iyawo t¢gbQn-taburo (eyi ti a Ii
Obakan j~ QrnQ iyaale ati QrnQ iyawo ti wQn j~ obinrin OkQ pe ni iyawo Qbakan) tabi iyawo iyekan.
kan naa. Bf 0 ba ~e pe obinrin kan mia 1'0 bf ornQ fUn baba lwQfa ki i ~e ara rnQI~bi, ~ugbon ti 0 ba j~ eyi ti 0 ~e QmQ
QtQQtQ, a ki i pi: wQn I'Qbakan, ~ughQn a Ie pe wQn ni OrnQ-iya, luwabi, eniyan ki i tete rnQ. 'Bi alejo ti 0 wQ l'agbo-ile ni iWQfa
tabi t¢gbQn-taburo. ri, ~ugbQn ara ko d~ iWQfa to alejo. Alejo Ii sin ara r¢ ni, iWQfA
iyekan ni QrQ tf a.. n 10 fUn aWQn tf alajQbf bol papQ, ibcia ~e Ii sin eniyim ninu ile ni; i~~ yii a ba si fUn un ~e ni 6 gbOdQ ~e,
Qkunrin, ibaa ~e obiorfn. Ko sf iyatQ kankan "iarin QIQtan ko si gbQdQ rna pa ofin rnQI~bi ati ti olowo r¢ mo. J;:ru a rnaa
ornore ati iyekan. salQ, eyi ni 0 si fa owe aWQn agba pe 'Bi 0 p~ titi ~ru Ie sa, bi a
~rubil'; ni QrnQ tf ~ni ti a rnu I~ru sfagbo-ile bf, tf ko si Ie IQ ya iWQfa yoo re ile r¢,. Bf ~ru ba sa ti a ba ·rnu un 0 ru igi oyin
sf' ibi kankan rnQ.O ni aMnnnf ati nipa ninu df¢ nfnu eto a ta pa ni, ~ugbQn bi iWQfa ba binu IQ si ile aWQn obi r¢, QrQ r¢
rnQI~bf, ~ugbQn k6 gbQdQ joye laelae, ko si gbQdQ j~ baale; bi k6 Ie, onigbQwO 1'0 daran. Eyi 1'0 si fa owe pe 'Ara ko ni iWQfa
QrQ il~ ba si dija ko l'~nu QrQ rara. Ko ni aMuani ati ~u opo bii onigbQ\\:'O, abanikowo ni ara ani'. Obinrin ni i seiaba ~e
tabilati pfn ogun ninu rn91~bf, ~ugbQn bi a bol n ~e imiwo tabi iWQfa, bi 0 ba sl wa ni ile olowo r¢ ti QrnQ-ile ba ba a sun tf 6 fi
ti a Ii pari ijil, 0 Ie da Sl iru <irQ bayH. Ko gbQdQfi alajQbi ~epe loyun, 6 kuroni iWQfa, 0 di iyawo ile, aWQn obi r¢ si Ie ba ~ni ti
nr idi aya-ile nitori pe epe yif kole rnu un, eyi ni 0 si fa a ti o yei a nf iWQfa ~e aawQ, a fi bi QrnQ ba SQ pe~ni ti oun 1'6yun
wQn fi Ii pa a I'owe pe 'Bi.~ru b<i p~ n'He ajQbi ni i bu, nigba ti fUn ni oun Ieiti f¢. Owo ti a si fi ~Qfa fUn di egbe, aWQn-Obi
ahijobf ko si JQ pa wQn PQ, epe ko Ie rnu ,un'. iWQfa yoo sl tun pinnu owo if~ ki 0 rna baa di QrQ tf olori i1u
l)'atQti 0 wi!. laarin ~rubile ati arabatan nl yH. Bi ~ru rnQI~bi· yoo gbO sf; p¢lu ¢b¢ ati arQwa ni wQn yoo si fi san owo idana..
ba gbe lyawo, tf lyaw6 yli sl bi QrnQbinrin, ti ornQblnrin I'QkQ, • Bf 4- bei ~e Qkunrin ni af~ fi kowo, ti ko sf obinrin, oko kQlojQ
ti oun naa ~l bfrnQ; QrnQ ti 0 ~i yH ko nf ile baba rnlirim ju ile ni a saaba fi wQn sf.
ti a gbe rnu baba iya r¢ I'~ru IQ, ko sl ni ani rnlirim ju aWQn ~ugbQn QrnQkunrin ti a fi kowo yii gbQdQ ~e gildo, ki 0 si rnQ
QrnQ rnQI~bi ti 0 rnu baba r¢ l'~ru. Iru lyekan bayH ni a Ii pi: ni ipo ara r¢. Bi Qd~n rn~waa ni a ba to ri owo san pada, ere lori
arabatan. cwo ti a ko ni gbogbo i~~ ti iWQfa ti Ii ~e fUn olowo. A ko si
Bi aba ni ~ru, ti 6 bi QrnQkunrin, ti Qkunrin ti 0 di ~rubile gbQdQ rna san iye owo ti a ko pe. Iru iWQfa ti 0 bei p~ to Qdun
yif nacl bei gbe iyawo, tf lyaw6 r¢ sl bi oblnrin, arota ni ornQ
272
273
iI
Ii,
:'
III'
~ja s'~nu'. 'Ol6w6 kan inu ~gllll, k6 roko, iWQfa ti inu ~gun Y11¢, alaye y66 rnaa ~e nnkan wQn lQ nilod pc sail. I'a ni a ko ni
III
b¢r~'. igba; igba kan ko 51 10 ile aye gb6. F,:ni 1.1 k1 i ba ~e Yoruba ati . ,II!
Eyi fi ipa iWQf::l han l<liuin mQI¢bf, aWQIl miira;1 ninLI WQIl ti 3.wQn alcjo okeere, a ma.a 5Q pc Qba Yaruba ni b l'a~~ ati pc bi
6 j¢ Qkunrin ki i pada SI ile rnQi¢bi ti wQn mo, $ugb<Jn g¢g¢ bi is ba ti f~ ni 6 Ie ~e ijQba I~. Owe aWQn agba ti wQn si ri pa pc lilll
~nt ati ~nlbil~, WQll k6 gbQdQ gbe saraa wQn kQj<i 11.1<)$:113;;1, ki 'ibi ti 6 Wll ~fLn'lfi! l~l~ nii dad igb~ 5i, ibi ti 6 wu olowo ~ni nl "r"
1'1
i r{ln 'ni hi' d~lbi t;ni pe ,l.wa Yoruba naa kin Qrt) ati era aWQn
I I
wQn si kala rekQja akurQ, tabi ki wQn yan ¢kq nibi 1i agb(.>n
gbe gao Anr,lani wQn ko ju ti ~ni ti 0 wQ SI agbo-ile IQ; bi WQIl ~jaji yH I¢hin, ~ugbQn <)r(} k6 ri bi a ti 11 WO 6 1'6keerc ylf, a ki 'Iil'
i si gbc okeere mQ didl:1l1 Qb~. Gbogbo "ni ti 6 ba 1'0 pc 'ljQba 'II
ba si ~e ohun ti 6 kQ.ia a,'tye wQn, wQn y()() gb¢ itan ibanlij~, eyi "i'll
ti a rl pe ni, 'SiSlJl1 ni ebiran'. E:yi ni eto ti 6 kan QkLlllrin, bi a t'emi Ilikan ['a$y' IIi ijQba aWQrl babal1.l<i wa k<J dna ri cto wQn,
I'"1
b{t f¢ iWQfa si agbo ·i!e, gbogbo eta ile ni 6 Ili nilorl [1(; () Ii di (,)wQ baba nibn ni wQn 5i r\ wo, wQn ko wo vs~ baba. OtitQ ni d I~' ;
ara mQI¢bi, k6 si SI ohun ti imlki fi $e or! ti QbQ ko fi ~e 01'1. a ri pe Qba Ili ala~y ekeji ()ri~a, ti a~v Qba si muI¢, ~Ilbg¢n a~v
ti Qba n 16 ki i ~ie ti~ nikan, 3~v Ii 3wqn ti 0 fi j~ Qba ni; eto
'Ajeje QWQ kan kC.1 gbt~ igb:! d'bri' ni Qba n 10. AgbajQ QW¢ ti a
fi SQ aya ili agb.~.ira ti Qba ni, ()ku f;j(J ti QI¢j:'l si i da ni orisun
a.gb{ml ~,ba, eyi SI ni 6 SI) Qha di aSQrQ~~ ti ki i 5Q QrQ Q ti.
G~g¢ bi ;\Wqll qba ti ~~e n1!~ pc bi ko ba SI igi !¢hin QgbiJ.
WiW(l ni I wb, b¢l; mi,\ IIi .~lwqn t.i wQn jqba Ie lorl naa gba pc
'lie ki i kere ki 6 rna nJ balik, illi kJ i 5i ki~n~ ki 6 rna ni baaW;
b¢~ g¢g<~ sl ni aifi-iigba-·flln-~nikan ko j~ ki aye 6 gun geere.
Eyi ni 6 fa (;t6 ijqba Iru eyi 1i a.wQD ¥od"bi'i. ii Ie) ti 6 fi j¢ pe
isal~ ni w<m tl n !Till (~to ijQba wQn U,l til.bi ti wQnfi ii ti idi mti
igi glln; ki ie 'we,ln, Ii aWQfl ti () nl 'pa ninu eto ijQba fi PQ
ni is,ll,; ti wqn si I'i kere hi a ti Ii slhHrlQbke ti 6 fi de ori Qba,
ikel baba yi;;ye, ala$v ekeji 6ri~a.
F\m apt,:yly et6 ijQba a,vQn babaMa wa ni aye atij¢, a Ie fi
owe wQn 1i a ti pa pc '()kli 9j¢ ni Q!¢ja a da. ~e apejuwe'. Bi
i~~l¢ b,i ~¢ ni agba iJe, bacHe ni y60 M pe ghogbo ile jQ, ti y60
si gbiyanju ati $e etc'l pill'! i)n') yii, l'¢hin tf ~1w-:;m ~1¢jQ ba roo tan,
awqn qrnQ-ik y()O SQ. erb Qk<'l.!1 wr,m 1<iti f1 a~i~e ati a~eju
han vni ti (:l ba jy ¢bi, J~hln eyi ni ba:He y60 Via fi MIlS Ie QrQ
yH ti ~l¢bi si gba ¢bL ti k() ba~ ;;e; e pad l'a.gbo·ile di
274 275
.;oI..§
Iii
il!1
I
il:i
eyi tf lira itdugb6 ybo yanju, hi <;fQ ba kQjA ti aladuugb6 y60 Iii"
;1. . , pc,
nw! 'Od'd" .(, Ol!...Ji(, c"I'"
. u ua fi<:la ,.. pe.,11-k'
V Ql111 ab 'k"
rloJ<t!.\' ""' ..1 ' d '" ..
'IN:m . ua m;
di Qf6 016ri UU, hi 6 ba si.ju agMra oniluu lQ, yOb df ti onil~ liii
eyi oi if AJaye, ala~l( ekeji Orl~a. Eto yii S1 fihao pe nigba ti y60 ':)16fio; Adimula; Oonil~. AWi;m ti 0 gba eyi gb(» 11 ~(~ ala.xc fUn
Hi l~kimun pe, abami ~da ati ~ni nJa ni Odudua, W:i,Hl 8Q pc,
ba de fbi ti 0 ga julQ yii ~j¢ yiHi di okti ~jQ nitod pc Qba ti
mQ fbi ti Qr¢ yoo ku 51. Eyi fihim pe, eto agbo iIe: Yoruba nf ,iwQ meji of 6 nf, a.ti pc 0 funfun dele bi Oyinb6 ni l'agbQrldan ii
ipil~~~ etoadugbb, tl idugbO ni ipil¢~¢ (1;to ilu, lori eto wQoyi oi
lmn, 6 81 dudu dele l'agb(;mdan keji ni; a.ti pe eyi ni iJ lUU ki {)
a si ghe eto ijQba Yofljba. Ie g~g~ hi oriJe;: Me kan ti I) nf Qba ma& 10 a$Q alii bi 6 ba f~ bQ ori~a, lei 6 si maa 10 a~Q ftJ.aari bi
kan ~o~o l'i:iye OdiJ.duil. Iru ijQba asiko igba yii ni 6- 8i mu ki a Qrap o~el(! tabi ti ogun jija ba de]~. twa orf~i mejeji yH tl )(0 51
maa ki Qba bliyii: jQ ara WQIl ni 6 mu ki a rolla pe aWQn niml QmQ re t1 6 M leota
S1 iwa ~sin Ili 'OW3 AlaIa', ti a si n pe aWQn ol6cJ.glm ati o~,;eh'i>
M<i him, ma saa,
l1;nu awc;m QmQ r~ ni 'Owa Al'l1aari'. han keji yii ni y60 f¢r~ j~
Mi:'l SQ QrQ r~ l~hin.
otitQ nitori pc a ko gb¢ pe Odildua 5QfQ. ~nik¥ni SQ p~ b~~ k¢
I;ni ti a bil !~hin
fl, yoo si j~,ohnn i~o~old eyi ri b~¢, hi Ol¢tln ~ti Odi~dua lei i
Ti 6 si gb(:y,
ba ~e c;nikan ~o~o nitori pe, ah¢n ati I;flU Ii j~L .
Oba a bi cd III k'ara
Bi ajere.
ETO iJQBA oDunuA
L'ak06ko la.elae, oju Qba to iIe, oju Qba t6 oko, bi eti Qba SI ~e
AjQ tabi ipade m~ta 1'0 n $e ak6so ilu:(a) Igbimi). (b) Aj~
ibi tf agba ire, 'tyye; meji ko j~ OfC', ~nik¢ni ko sl ri 'meji o~u ki
-_.-.. _~ - ---
.. .. .•. , -~~,~---,_._....--,---,---
I . • ,'
ologbon at"i alagbara sugbon bi 'Oroglin iya eni ba ju eni IQ, ko wa si aafin. Aket¢ ni awon ij6ye yii ri de, afobaje si ni won.
. iya ni it a pe e', won fi tulas] gbe olorl fun Odudua, Odudua AWQn olori won ni Lowa, Jaaran, Aguro, Arode, Erebese,
naa 51 dli won lola p~lu ajlfaani ati j~ ki won di eta Inu fUn Lowate, ati Waasin.
oun, won si ni aMaani ati WQ y~wu IQ ba a lati se apero, ati Aw(;m Aworo. L'asiko ijoba Odudua, ko si iyatO laarin esin ati
lati fi ikunlukun IOri eto ilu. AWQn ol6ye merin ti 6 ku ie awon oselu, agbara esin nj a si fi n se oselu gidigidi. I~~ awon aworo
Ie
ti Odudua fi j'oye agba i1U. AWQn rnejeeje yii j~ lgbimo alabe se pataki ninu eto ijoba. ipo won ko 5'1 kere. AWQn aworo ni i
sekele fun gbogbo orile-ede Y oruba, a ko si pa a ni Itan fun ni rnojuto gbogbo 'MQI¢, awon naa si ni i se etutu ti aye yoo fi
ri pe won wa oju-oran kan ti ri.
..
1 Obalufe ni a ri dape ni (Jruntfj. Oun ni clootu lgbimo alabe
roju, ti ilu yo6 fi dero, ti agan y66 fi.t'owoala bo osun, ti esin
oba y66 fi maa jeoko. Ij6y,e ni awon aworo naa, alase idi
~ekele ati igbakeji.Odudua. lr¢mQni adugbo oloye yii, bi ko ba Orlsa ni won j~, eyi ni dieninu awon agba aworo.
si oba ni He oun ni asoju oba. Ini oloye bayii ni awon OYQ ri (i) Oba ldio ni aworo Odudua ; lehln ti Odudua s] ku, QWQ r¢
pe Iii Baba Ke~ere. L'aye Orananyan ni a yi awon eni tl 6 ri ni gbogbo ohun tiawon agba ro pe Odudua fi n se agbara
wa ni ini ipo yii si molebf oba. Obajio ni a Ii dape ni Ar~mQ kangun si, AWQn idile r¢ ni.o sl ri rnojuto ojubo Odudua I¢h)n
Loja, oun ni oba Qja MQQr~ ki Odudua to de I1e-If~. ObalQran ti baba ti re ibi ti agba are.
niQbaIlode kf OdiJdua t6 de ile-If~, QrnQ Qba yii ni Telu ti 6 (ii) QbalUfon sl ni oll'lgbur6; 6 gb6wQ pupo, 0 sl laya pUpo.
t~ ilu tw6 d6. Bf a ti SQ aWQn. m~t~~ta yii ni eta Inu Odudua; Omidn ni Qba"Rena. Qba-Riyun j¢ aw6r6 iru~mQI¢.;O ~e
AtQbat~l~ k'6 t6 jQba si od wQn. . , pataki lati m~nub,t a pe gbogbo aWQn agba irunmQI¢ ati Ori~a
Ejesi 1'6 ni isal~ I.l0de, Ol.lD si ni alam06jut6,eto Hera ati ol6ri pataki ni 6 ni uwor6, gbogbo aWQn aw6r6 irunmQI¢ wonyi ni 6
aWQn onf~egiJn ni gbogbo il~ Yoruba. Jagun agba fUn gbogbo sl n l¢wQ ninu et6 ijQba, paapaajulQ nigba ti 0 tij¢ pe l'ak66k6
il~ YoriJba si ni Ak6gun; ita ak6gun si ni adugbo ijoye yii. yli, ¢sln ~6ro6 ya kur6 ninti ~t6 6~elu. .
~nik~ni ni Odudua Ie fi je oye Jagun O~in, ki i ~e oye idile
kankan, adugbo k'aduugb6 ni Odudua ti Ie fi ~ni tf 6 ba f~ j~ ~.
Ol66gun ati ol60gun ni ijoye yii. . iTANKAL~ oRiL~ EOE YORlJBA
~~Q ni i j~ oye Obalaaye. ljaye, I'Qna MQdak~k~ ni Odudua
kQ gbe fi ak(;mi ¢dQ kan j~ oye yii. Ol6ye yii ni a~oju aWQn ¢dQ, AWQD OmQ OdiJdu:i ti 0 tete jade oi If~
¢~Q ati aWQn--Qt¢kilU. Pataki i~e ol6ye yiLsi ni arn6jut6 eto
alaafia He YoriIba, oye yiikan naa ni aWQn OYQ SQ di oye Aare Op¢IQPO QmQti Odudua bi ni6 gb6ju-gb6ya" bli baba wQn"~
Qna-Kakailfo 16nii. . . ' YoriJb,i ni 'Bi QmQ k6 jQ ~6k6t"6, yoo jQ kijipa, baba eni I'a a
• AWQn iyoye w¢nyi ni alam06jut6 eto ijQba, oora ni wQn Ii de jQ'. AWQn akQni ninu aWQn QmQ r~ b~r~ si i jadelati IQ te Jlu
tjwQn db lasik6 ti baba WQn wa I'bgunun Ode, ti 0 r6ju, ti 6 raye,
fIla wQrl, wQn kl i .g~ ~. Ninu aafin gbungbun ni wQn ti f ba
Oduduajfroro 16joojuIDQ.lgbim¢ yif ko ja d, a~eti ko si si nfnu ti 6 wa I,iye, ti 6 wa I,iaye, ti 6 sl 11 b~ I'aaye Qba ti <'> k .Di¢
eto wQrt'd! ninu ,twQn QmQr¢ ,yli nl wOnyi. Ohamini 1'0 te Igb6-0je; ti 6
sl di Olu Oje. Qba ahide ni, ~ruj¢j~ ati ahigbara bii baba r¢ sl
. AjQ MQdeowa tabi Modewa. AjQ yii .oi a Ie pe ni ilu. Ol6ye ni ni. OghorogOdonid(l j¢ QmQ ti QmQbinrin Olu-lwa; Qkunrin
wQn, aWQn iyoye yii sl p¢; ohun tj W9Il ba ~e, ilii 1'6 ~e e, ohun akgni kan ti 6ti agbcdegbede ila o6run I'apa Iglbiti wa d6 ti
tf wQn ba sl k¢, ilu 1'6 k¢ Q. Eyf rnukf wQn k6 ipo pataki ninu Odudu:l ni IIc-lf¢, bi fUn un. OgborJg6donida naa je akQni bl~
eto ijQba n'i1~ YocuM. Gb¢ngan akQklln, ti Ii Ii pe nf QrQw~ ni Ouudua ti .0 bi i, 0 gba a~e I¢do baba r¢ lati IQ te i1u ti~ do.
wQn n'saaba j6k06 sf, ibe naa si ni wQQti Ii ~e ipade wQn. Odlldlul fUn un ni ~ru, ati eru, 0 jade t¢Yethe1ati IQ te Jlu do.
AWQnajQ yii a rnaa ran OdiIdua IQwQ latidA ~jQ ni igb~jQ Qba, AWQn akQni eniyill1 meji kan ba a jade ni If¢; orukQ Hini 11 j~
paapaa julQ aWQn ~jQ kekeke tf aWQn ara ill.1 ati agbeg,be Hu ba Aj':bu, ekeJi nj¢ Glade. N Igbil ti wQn n rln IQ sl ona es¢-odo n i
278 279
H_ ....- --------------------------------------....
,_.....!111!111!!"!'!'''''''''''''''''. ...................
~~'~=~'L='=''
"I"
111'1),
iiI'
~liII'I,
w(:m W() Hctb kml nibi ti Ijebn-Ode wa loni!, w<;m beere ile baal6 AWQiI agba. SQ fun ni pe I¢yin d
mejeeji kan de QdQ lya WQI1 ni lIe··if¢, a Sl sq
Ii i.>klkici'l.'Nryn
1 .11 1: .
1
Heto yii, a.VI9n onibode 5J. mil wQn IQ sib~. I'\Jigba ti w(:ln de ib~ ".1
III]: I
1'."
!
ti w"m ri (~rb tf 6 t~le e ali bi aWQ Qla ~e jy jade l'axa r~, WQrl tf f ~e iikQbi iya wQn, jade l<iti \-va aWQH rn.ej\~:cjl 6 ~l ty H{~
san~ wQle; VYQII 5i SQ fun. ba,\.I~ ilu yii pc 'Oba wa oi ita' ti 0 Ii tir~ do si ~ba Qdo O~ernawe. lIu tir~ 1'a 1'1 oi H¢·Ohlji ibniL l
beere r¢. r.~rl! ba biuil¢ yH, 0 5,ire gba ~hlrlkule bQ si ita, 'Oba oi
ita' 51 gba oj(ide wQl&. BayJi ni Ogborog6donida ~e di Oba--ta ti
OIM ti Warri. OmQ Odudua ti 6 j\~ Qba, Ad6··lbini
kan ti vbQ ya sf. OmQ 'aayo Qba ni Qm<;y yH, l}ba ko sl f~ ft
bi ymy to il
i ~e AWlljal¢ Il~ !j~bL\. Ni ininti aWQn ~ni-I1l<i meji ti 0 t¢le . 0 beere etutu ti oun Ie ~e IQwQ babalawo, WOrl SI pa5\: fl:!ll un
Ogbor.{;g6donida, eyi Ili Aj~bl! ,Hi Ol6de; 6 SQ ilL! yii ni Aj~bU pe ki 0 kanQkQ oju~omi, ki 6 gbe QIn\l yii sf i p\~hl ()PQ!QP(JI
(JI6de, ti 6 di lj~bu-(Jde lorlii. e;:ru, ati iran~¢ p~lu ani ati lyekan, ki wqn Inaa tlJ qk() yii lQ i:ltf
Ajcrpadci j¢ \,m\H~mQ rlIn Odudua; r;:kun ni baba r~. Kckere ni ti wQn yoo fi ri ejo. Ifa pa a l<i$~ fun wQn pe fbi ti wqn b<i gbe
qmQde yii ti l.aya, ti 0 SI gbowQ, 0 si j¢ QmQ ti Odudua f¢ran. r'ejo ni ki wQn gbe duro. Nigba ti WQrl ttl I)I<;Q titf wc,m de Warri
<Dun mi,\ jade k(!r() oi ile··!f~ I'oju-aye baba-baba r~, 0 si t~ nibi tf wQn gbe ba aWQn Urobo, ibi na:'t ni 'NQll s.i gbe ri ej6,
b~l"1 d6.idf Y!.i 1'6 mil ld a rmia ki aWQn QmQ ()~u ni 'OmQ WQn t~d6 si illl yii; bayii ni QmQ Daa sl di qlQla ati olokiki ti iJ,
J;kun' nftori pe, Ajapad,i ti 6 ~~ wQn, r;:kun ni baba r~. Lati si d'Qba i1u Warri.
05 11 ni Ajapada ti lQ tt; Ak(!r~ do, ~ugbQn nigba tl 0 j¢ pe
()illQ~9mQ i\') .i¢ flln OcHldlla, tf ;!iwQn aburo ,Hi ¢gbQI1 baba r¢ Npiilya Avq;n QmQ Ahide M¢rindiniogilin
S1 W,1, liiye, Odud(l3 !co fun un nf ade. Gbogbo igba ti 0 wa Oillwa fi ~mi gigun ati alaafia ara ta OdlHh'!3. ~l!gb¢li1
!'Ahll"lr~, bi (, til¢ j~ pc a n y~ ~ 5i bi QmQ Qba, a ko pc e l1i \'QjQ al¢ r~, ko riran mQ. Nibi ti WQD gbe 1'1 ~e ay~w6 n,ipa OJ'll
'()ba Alade'. naa ni babalawo kan gbe ki Ifa pe bi a ba Ie ri yanr1n bkun, ti a
()mQ ()bal(;rnn ni Telu i ~c, ~)kall ninu itW<)11 lwar~fa m¢fa fi fQ Odudua l'oju, oju ti 6 f¢ nail yoo IiL 0 1m [:ni Ii yoo wa
ile~lf¢. 0 dide kurb ni If¢ 0 51 t~ i1u Iwb do, 6 ba aWQn eniyim IQ bu yanrin ali omi okun wa. Ko si ()mQ Odlldu;1 kan ti 0 f~
of iwo, ~1:lgb(m nigba ti \VOIl Il1Q pc If¢ ni 6 ti wa, wQn 5q Q di nitori pc babalawo ti 6 ki lfa ti SQ Pll~)I) nipa ewu ti 6 \Va 1(11'13.
81Ia~~ ihi AVv'Qn ti Eew9 Ie kurb ni Ile-If~. iiti pe bi e;:ni ti 0 II) ko ba mlira k6 ni i b<> nilori pc ';\19 rami
t~¢g(; bi owe c\w{)11 ilgba ti WQIl n pa pc 'Idaluu ni i~e1u; rami I'a a ri, a kl i ri ab¢ rf. Ajaka nikan ni <'I y<)iida ura r~
eglJrlgl"m ni i gba OW(),,')dc 6~ogbo', aWQI1 QmQ Odudua kan wa lati lQ, eyi dun n1Q Odlldua rapa karl pc aun hi ak()l1i ti 0 Ie fi
ti wQn Ie lqjro ni iHI g¢g(~ bi 6fin ati a~a Yoruba. Nfnu in!
aWQl1 ba.yii ni Ebumawe, O~emawe, ilti Olu ti Warri (WQri).
¢mi r¢ wo ewu, nilori alaafia oun; S1 ltln ha a
boya oun lema ri i mQ. Nigb~l Ii AjaJd ti pimm ali 1(/, 6 da
° j~ pe
Eb{g[\y[~h,,£ :rlti Osem:hveo L'aye hiclae, oro QmQ ni a ka ibeji ati gbere fUn baba r¢, 0 sl kQri si ifin ajo r¢ p¢lil ipinm.l '()j'9 on
ib~ta SI, '~ni ti 6 ba S1 bi WQO gb(:ldQ f~ oju wQn ku ni, ki ilu . i p~, ipade ki i jinna, vni ti 0 ku ati ~ni tik6 1<J1 Ie tl'm ri ara
maa baa dart!. heIr! 59 fun ni pc 9kan ni,,(1 aWQI1 auyo Odudlla WQIl he'. Bayii niAjaka, b<i ti~ IQ, .0 sl f¢i'¢ rna Ii i pI; jQ.iQ tf 6:
hi ibejl, a SI SQ (~kini ni [bllma.We, ekeji SI nj¢ O~emawe. Nitori IQ tin, ni aWQfl QmQ Odudua m~rindinl6gun ti 6 ku pimm ati
pe aayo Odi:ldLnt ni ly<i. wQn j¢, Odudua ko f¢ va wQn, 0 k6 tQrQ iYQnda lQdo baba wQn lilti k te illl tiwQI1 d6 nitor! pi!:
aWQn QmQ mejeeJi mn aWQn ani ,hi ~ru r~, 0 si pa a 13.~e fun W¢1l ro pe ko si ired fUll baba WQIl m¢; bi QmQ ba si to nl ado,
WQrl 1<Hi. gbe 0kao I<;J sf Jlu oke, ki wQn' S1 gbe 'ekeji lQ Sl vs~
QrrlQda ni ado. . 1'1
odo. Eyi ti a gbe IQ sl vs~ odo di agba, aWQl1 ani i!u ibi ti 6 /WQn gl3e QrO ipinnu WQIl yii tQ baba wQn 19 k! () Ie st1re mn I
II;
dagba 5i SI 1'1 k~ ~, wQn n g~ ¢ lilti kekere nitori pe OmQ-Qba ni wQn ati ki 0 Ie fUn wQn ni 6gun ti WQO p~lu a~t;: ti wQn )'00
i ~e, oun naa oi 6 diEbumawe ti AgQ iwoye loniL Ekej! naa mlla 10 bii Qba nl ibi kibi ti wQn ba iQ. Odlidua fi ,3$1:; sf. ibe,~re
t(m ye ni ibi ti a gbee 19; 'g~g¢ bi QmQ-Qba ti 0 j¢, oun naa aWQn Q01Q r~ yif. LQjQ ti wQn yoo 51 jade na Ita Ijero ni ibi tf
d'oi6ri Jhl ti '" ti Wi):.), ('nl!1 ni 6 5i di O~emawe ti JIll Oilda 16nii. Ale··lf~ ti wa ni owurQ Qj¢ (ib¢ wa I'aarin if~wiua a.ti ne~lf~
..
280 2lH
\:'J~'Ii:I
lardi) 1<ib¢ igi Qd~ln ;hi pcrc;glln, It;l' . Iii ;,wq;: (,li!lr;1 :\i;ide , ni AfQbabori; idi ti a fi 11 ki i bayli ni pe I',~ye lae!ae bi aWQn
rn¢rindiil/(')gun yil Ii piny,j. Awqn ti W(/11 gbl" n IX:ba wQn
QmQ Odudua y06ku ba n fi eniyilll rubl,), aWQn Qba kekeke ni
IQbn mu 'Adl~ Ala', ,hvo/] li () si .i¢ O!6l)guil ilti OI")OgLIn ,lti 016wu fi n ru ~bQ ti¢ I'QdQQdLin.
akinkanju c)~eltl mLI 'Ade Alil;lri' (pupa), Riyii ni W',)l! se
Oblnrin ni Alaketu j¢ ninu aWQn QmQ Odudua; aWQI\ QmQ r¢
, Eyi ili orLlkQ ;j,,\,ql1 (,.)I11Q alude yii: Ob;1 /\d6-Ibln, ni 6 bl ati Alake ti Ab¢6kuta. Lonii, 016wu ti Oril¢ OWlI, salQ si
1'<'lgb,l QkLlilrin J¢hln ti I,:kLJIl 11 ku, ninu <lwqn qml) 1.1 Odlldtla Ab¢okuta nigba ti ogun ati 0t¢ tu Oril¢ owu; bakan nail Sl ni
t{,I, ni,tori n{Ul olin ili () 11 ,;, ip6 chk)dLI ki t) t6 jiideni lk.. :r¢. Aguni ti Gbagura ti Igbo Oje sa de Ab~okuta,
Nigb,l ti (') de /\d(')·lbinf, 0 b:,i ,'1\\'(,)(1 cn:Yilll nl !1u yii, ~lJf2bQn Lati iIC Lukurr; ni IIC-If¢ ni Obamerl Igbo, akQni QmQ
ohun p;li<jki ti l) k,)k<) ri p~~lll ijWl)rl Ii () bJ til) sf b¢ ni !)(~ bi l) OdudLia, yii ti j{lde, Oun ni a rin jinn;\ ju ninu gbogbo Q!TIQ
lil¢ j¢ P(~ \\,(,)11 gba W(,Hl U']"\Qll;s¢, 6 SI di ',)ba wqn, ,iw\-:11 crdyan Odudua ki 0 ta t~ llu do, eyi ni 0 sl !TIU ki aWQn QmQ baba r¢
ti VV(,Hl b;i yJi j;isi ,i!(lgidi ;lti ;d;iigb()(;'m; eyi 51 ,n(J ki (,lha Au()- maa fi n da orin pc: Mo )'1111 igbo, 1110 b¢ 0' Igho o! Ona jinjin
jbini yii m{ta binu nl QPQll,)p<) Igb;:l, cyi 1':') fit ~i ii 6 Ii SQ ,':Wi,)/] rere ni aka Igbo Sl ni aye atijQ. Igbo yii ni 0 di Oni~a Ugbo
elliY;'ln ih~1 yii Ili \'l1i ibinll, cyi Ii wqn yi pad'i ;;[ '\:n; ibini' Ii Ii ~;]
/()nii, ibi'ni aWQn QmQ-QmQ Oban1eri Ii IQ t\ 'Oni~a OIQna' ati
h'H~J~le r;j_sn\(~) Igb;"i ti {:) ~'~'.~i¢ dt: iIll yif i \') df orird
pupa do.
A gbf) rll~ IlIgb~l. If ijilngb(,lll ,IV'I)11 olr:, llLi yii PI> Adl) OIQgQtun t,i Og0tun jr; Qkall ninu ;'lwQn QIllQ ah'tde m¢rindill Ii
i bin [ 1I I:, f¢ <,)rnq illl yli, Ii (\ ':,i I i hi l,)!ni,Jk un rj Jl kan fL!li, 1I n, logull. Gun nibn ni QInQ Odudu;'l ti 0 sl Ie ~iju wo illu'ade
hro lin! oye, () si fi qmq ti uhinrin Ii () f(.~ ni iit'jyi; hi, j,; oye; l:tlICwu. Idi cyi Ili pe nigba Ii 0 ti wa I'QmQ QWQ ni 0 ti ~i ade
arLlkq (;)[11(,) n:til nibld'ii, Ki i ~;c Lv,c':ka ni ifl; 11 p:: qlnt,' J
1.1·1
k() ;;c (hv()ka cyf ni OII(J k(J j,.tIU, );lti Jikln pc :H,! HI" yii ailfilalli ati wo inu ade bi a til¢ j¢ Qba ahide,
ki i gb(,)/';tn, <;nu k() SI k;j I,\'qn ::111 fX~ (~yi ni ,) nn:l. kI daodLI Orilngull Ili QmQ Odudua ti 0 tt; 11:1 do. Idl ti baba r~ f1 SQ Q
OdllOLl\1 bim'l hil'() nl Jlu .'IIi., iii) SI pad;! ';i /\,k),Ak hiti ibi
ni Or~lllgLinni pe ly:1 r~ Ie pLipQ, kl i ~c ki 0 m<'1 jil I'Mdln; l'¢jQ
tt l') Ii pad'l si IlC-!f¢, LI;ldn Ii [w.e/(:I kG, Ani, qrnq Ob,l Ado
ti wQn yoo SQ Q 1't'lrukQ Odudu~l ba lya r¢ j;'l, l') 51 fi ibinLI kuro
Ibini, ati ,lw(,lI] (,nnq [:wd<;J 1'1 ell! Ahlm) h:lb;! 'ni Ani j~
ni ibi IsQIllQlarLikQ yii, nigba ti ilWQIl ,igb;l bi i lCere orLlkQ ti
f\'JI1 ;lwqn Q11'Ii) b\,.~b ~;ilgb(JI1 ;hv~lIl qmQ yH k,} 'V,} (') bii baba
WQIl yoo SQ QmQ, 0 d{lhLln pc ki wQn SQ Q III on'lkQ ti () b{1 WU
wqn si gba dye yii .i~ 1I1,>(,j1l 1()WI), Awqn :igh~) ~ r,; ti t'l kit ni
WQIl nitorl pc Or;'ln-ko-glln. Uti igba yir nl WQIl ti SQ QmQ yii ni
ibini dif" fl.1n Ani; ml Sf niki ,') j~idc hlJ'() ni )11'1, I<i l) maa IQ
Of(lllglln.
liti Ii yt'lc)fi dc ibi If ai,! b,l go'': hi orni, ib~ ni k; l') Ii '~i: ilj[~ljok60,
AkQni ni I;:1¢kQle ninu aWQn Q!TIQ Odudua, I'QjQ ti wQn ti
B,iyii ni Alli ilti ~iwl,)n ~~IlJ(;W;'1 n; 1(,) titi Ii ii.i'i wqn Ii b omi ni
tu'hi ni Ita-ljero oun nlkan ni 0 gbc ade r¢ gun 9~in jade ki 0 II
Idl'i;lIll yll Ili wqn si (kJ si; ib(; fl') di Id().,Anii(1l11i, Ii Qba ib¢ sl
to IQ tr; Ik01e do, Ajcro ti lid ijcro wa ninu ilwQn ti 0 jade,
!'I j¢ AI;ini AWQIl d,il')dl~! l,iba Adc) Ibini ni I'J jt;' Ok()r(), eyi Ili ()
Alara naa jade, 0 51 tt;' II{tnt do. il l
sl fit ;i ti a fill j¢ Okl)/,() ni If¢, ibinl ;lli il~~ (gbo d'bnL Oranmiyan j¢ jagunjagun, ikanniko, ola6gun ati' akanda 1',1
OklWlI j(,~ ilr¢ll1()Y ObiJll in Odi!dll;j, ade oblnrin "yii sl ni ~lwQn cniyan bii Odudua; lya kan naa ni 0 bi oun ati Oba-Ado-Ibini, 'I
(,lll1Q r¢'11 de lonli, cyi 1'6 IllU ki :i m{la ki ,'nvqn QlTly OIl')wlI ni Orallllliyan ilti Ajab Ajib()gun ti 0 j¢ Owa Obokun ti II¢ Ij¢~iL I
I,
'I
'OmQ A-sunkun«gbadc', OI()WV ni QIllQ OdLlduil ti (:1 k¢k(> kuro Oun ni 0 dlde ti 0 tr; OYQ iIe do; I'QjQ ti wQn jade 6un n:la
III;
Ili ile ninu <'lwQn Ill¢rindinl()gun yli, Gun ni iSsi k(>kQ d(l si eti gun ~~in bii ti I;:1¢k0Ie, ibi ti 0 si do si ti a n pe ni OYQ lie, ni
llc-If¢ ni Oril¢ ()WU, ti a 51 f1 11 k(,)rill pc: OIl'll /'(1 k~; tid o-Sf
"1
ibi ti r;s¢ r;~in r¢ ti YQ~ Ib¢ gan-an naa ni 0 t~do sf. ;"' .
f de OWl!, f bh'n; \I'(), 011'11 /'(/ k~J dd o. Oriki Ok,\Vu J'~iye ,ttij(J
II
Oba alade ni Olosi EkitL Oun naa wa ninu aWQn QmQ I
!,)I
282 ,I'
283
II
I
I
II
III
I!I
- I~ ~'
II
1
'11 1
Odl:ndu:3. ti (,\ j<ide oi i1c-lf~. Olosi yii ni gbogbo aWQI1 Qm~) O(ll'ldua yoo 10. Bi an~, bi Zlfl~, alao<;>n:m di ~wu, aba ni a pe i~~ .
,I
III
'.P'."."'C.lU" m~T~¢dodinl{,gun papQ hiti baja, ti wqn 5i gba ade ori
tf a ran Ajaka, aba yii 51 dj otitQ. I,
n~ Owa Obokun l~hin tf 6 ti idal¢ ti 6 ti 19 bu ami okun de. Ajaka fi oju kan okun, 6 bu yamin, 6 51 bu omi okun. 0
(:gb¢o ni (:rinjiyim jt; tYm Alan't; titi Ii 6 51 fi di oni olonJi, I I!
pada si Qd0 Odl.dua ni Ile-!f~. Aw<;>n aworo ~e etutu ti 6 y~,
c;loj A hini gbqd() 5un trinjiyan ni bi Alara ba ku; QmQ lya ni WQn fi yamin ati omi okun b,Q Odudua 1'6ju, 6 si rin.a pada.
IN<m. Illl ~rinjiY"in wa leti JIll I;:f¢11 Alaaye. Qmq-lya ni p~lu Ki Ajaka to ti okun de, aWQn QmQ y06ku ti pin gbogbo ogt'tn
'Ill
I
Obamini tf () It; Igbo Oje (ibusQ m¢kanla (I I km) si Ogb6mQ~¢) ti baba \v<,m ni vjQn si ti ko ~ru gbogbo IQ. Eyi bi Ajaka n[nlt,
ti Onpetu. lie ti Olojudo ti jade wa ni Opa ni agbcgb,: ibi tf a ~ugbQn Odudua mu ida aja~~gun r¢ ti 0 ku, 6 fi Ie e I¢w¢ pe
k{) ile-·iwosim Ii H~ si 16nH. Olojudo ni a 11 kl ni 'Asind~rmide'. a~~ agbara oun ti 0 ku niyi, ki 6 maa mu un Iq, ki 6 b~r~ si i
Oore ti Otl:m E.kiti j~ l)kan ninu awqn QmQ Ii 6 jade ni Oore, \\;{l aWQIl ¢gb¢1l ati aburo r~ ti 6 ti tubi IQ p~lu ida aja~~gun, ki
oun ni 6 51 tv <)tun-Ekitl db. Adc rn6jl ni Alaaye ti I;:f011 Alaaye 6 b~r~ 5i i gba gbogbo ohun tt 0 ba ba l¢wQ w()n, ati ade od wQn.
gbe jiide, Odlldllit fun un ni Qkan, lya r~ sl fi eru gba ade tuntun <)r0 yii bi Ajaka ninu pup0, gbigba ti 6 gba ida, 6 f~fi b~
mJiral1 si i ft'!n un. Idf yii ni 6 fa a ti w¢n fi 11 k6 lb65i 'Yeyc o! baba r~ I'od ni, ~ugbQn 0wQ lI¢k¢ ti i bo Qba 1'6ju nikan ni 6
Yeye 6" lali fi y~ qba yii sf bi 0 bajade, dipo 'Saba o! Baba o!' b~. Baba r~ 5i gegunun fun un pe nitori pc 6 )i Q}};:Q s6.ke ge ade
Ti wqn rl ke Jati y~ gbogbo awqn Qba alad6 ti Odudua bi yo6kll sf. arce ti oun de lac a.ti iaelae, Ajaka ko gbQd0 d6 ade ti y60 bo
Onis;;lb~~ ti lsab~ ni a gb¢ pe 0 tlm wi ninu ,lwqn QrnQ Odudua 6 1'6ju mQ. Ajaka tUllba, 6 si b~r~ si i tqpa aWQn QmQ baba r~
rn¢rindin!iJgun tf 6 tlika ni 'Ita Ijcro' I'Qj(,) yii, 0 51 j~ Qba ni . kiri. B,iyii niAjib()gun ~'e gba orukQ 'AjakayC' ti a n pe ni
Isab(,:. AjahL Liti QjQ yii ni 6 ti b~r~ s1 i j¢ Ajaka. A~v ti a fUn Ajib6gun
Ohun patidd ti,) y<; ki a ttln m~nuba nibi ni pe l¢hin ti Qba yii ni ib¢r¢ et() ijQba tuntun ni il¢ Yoruba ti Iia-Oorun.
Ado Ibini bin(, kllf(:~ tan, Qp<)lqpQ 'lwQn QmQ r¢ ti 6 bi ni 6
10:11-0, lei i ~e aWQn ab(lf() r¢ bii Alii-ni nibn ni 0 binu klAro ni
Ibini. ,4,',\/(;>11 kan w,t tf wQn INQ QkQ ojll-orni, ti wQn si 11 da qk¢ iJQBA Nl iHA A.RiwA IL~-IF~
sf erckusll; ninll wi)n ni aWQn ti 6 ty ilu Ek6 de). Ede aWQn Op¢IQr)(~ ojulow0 QmQ ati QrnQ-QmQ p~lll QmQ-mini Odudua ni
QmQ-Qba Ad6 IbIni ~i Lko, oko si ni IturnQ r~ I'll ijinl¢ Yoruba; .6 ti tt;': Jlli do ki Ajib6gun tl) pada wa SI J1e-lf~ lati irin-ajo r~ IQ
b.iyii ni a ~e ri i P'~ iran Odi:ldua ni 6 t~ Ek6 do, awqn ni wQn sl 5i eti okun. Awqn ilu [kiti bii Ijero, Otun, Osi, Ik0le, Hon
I
ni :~k6 di ord-oI6nii. Aiaaye' ati ~rinjiyan ni a ti t¢d6, ti 6 si ti Ili Qba. AWQn QmQ
III
Odudua nail oi 0 tun ti t~ aWQn i1u bii !Iara, Akurc, OWQ,
L¢hin <>p¢IQpQ qdlm ti Ajaka ti IQ, ti t;nik¢.ni k6 gbur06 r¢ mQ, Bi Ajaka ti 11 lQpa aWQn ~gbQn ati aburo r~ IQ, ade ati ~ru
()P9!qp0 3wqn ti (> wa l'a.afin ,hi ilu ni 6. gba pc k6 ni i pada nikan ni 6 11 gba jQ ti aWQn w0nyi b,l ti ri ami a~~, ti i ~e ida
m(l. AWQn II ko SI ni ifarada b¢r~ si i tuka I'QdQ Odudua; 6 w~ aja~¢gull, ti baba wQn fun un. Ajak{l ko til fi. ogun til aWQn lilt
ku aw<;m 9f!J, di¢ ninl:! aWQn aya itti aWQn igbimQ i1ll l'(>dQ r~. QmQ baba r~ ti 6 11 wi) w01lYi. , 'I
Avvqn Ivvan;fa ni oslldi nr alagbara ti r'i ba eto ijqba If). A gbQ Nigba ti 6 ti j¢ pc Ajibogun k6 tu aWQn Jlu iha i1a-oorun IIIIIIi.
pc Qna Ij¢bu-Odc iii i"jak[l gba, 6 5i ya 0d0 qmq baba r~, eyi ni w0nyi, onikaluku aWQn qba i1u wQnyi 1'6 n ba eto illt r~ IQ,
Ogborog6donida---t;':ni ti 0 ti jy Qbarlta ni ij¢bu-Ode. Nigba ti wqn k6 51 pa imQran PQ lati fi ~nikan ~e ol6d ninu gbogbo
o YQ sf ()bai1ta, qba yii fun Ajaka ni QlqgbQn, alagbara ati agbegbe yii. !;::ni kQQkan wQn si j¢ qba al{idc. A ko d Qkankan I {
oniniJre ijbye kJn nil1l1 awqt1 igbimQ 6~ehl r¢. Qkunrin naa nl 6 III
ninu awqn Qba i1a··06run tf 6 Ie ~e bii Odudua baba, ti yoo Ie
SI di ()gboni jj¢bu··.I~~a I~hin igba ti 6 ba Ajaka pada de J1e-lf~. pa gbogbo aWQn ilu kcreje w0nyi PQ si ab~ ij~)ba kan ~o~o bi . II
()p¢,IQP0 ninu 3wQn abynugan ilu tun da enlyan jQ ti y60 sin Oninmiyan ti ~c ni iha iw0-oorun ati bi' Owa Ajib6gun Ajaka ··1,1
Il...iiika. IQ si .ibi ti yoo gbe bu omi okun ati yamin ok un ti ti ~e Ili F,.kun Ij¢~<'L OPQIQPQ Qdun 5i ni Qba Ado tbini fi j~ .
I:
284 285
• c I
:'
III
II
I
al<if~hlnti fUn aWQn i1u w<)nyi nl igba 1)01'0. L'agbegbe iha i1a Akata kQQkan ni ijoye tir~; adugbo eyi ti £1WQn ij~)a SI rl pe ni
06run tl a s1 n SQ yli, Qp<)lqp<) aWQn oba ti 0 t~ w¢n do j~ QgbQl1 rn¢w,la SI ogun, ni ow£1ninu akata k<)<)kan. AWQn 016ye II
:iburo at! QmQ-Qba Ado ibini ti 0 jade kuro l1i ibinf. Iru aWQn akata w<)nyi ni it 11 pe ni MQde Owa ni .latin." AWQn MQde Owa
ilu bayli ni Ojogbo, If¢n, Uyere, S<)b~, ati iiu b~~ b~¢ IQ. Kok6 si ni aWQn ij~~a Ii pc ni 'iILI'. AWQn ijoye kan si wa ti wQn rl
aW?n ~ya, Yoruba ,ti 0 wa ,ni ag?c&be ~ha iIa-oorun t~ a n SQ yil gbl; ainin i1u lIe~a, )ugbQn ti agbara wQn de gbogbo igberiko
II
ni Ekiti, Akoko, Ak6k6 i;:do, OWQ, AkUr~, Oilda, Idanre, ati ibi ti a~~ Owa de .. Iru aWQn ijoye w<)nyl ni $£1101'0, $apaye,
Ij~)il. . L~~modu, $egbu£1,SaIQtun, r\ti Baatisin. AWQn 'B~¢' ij~)a ti I
Nigba ti Ajibogun ja titi o'w,i fi Ije~,1 5e ibujok06 ijqba r~. ijoye ti 0 f~ yi;ju r~. Bi 0 ba)c il¢ OYQ ni, Akiniku ni i j~ iru
IIe)a ni 0 5i ti b¢r¢ iru IjQba Ii baba r¢ fi mul¢ ni oril¢-ede i~¢ b{lyii.
YorubJ, eto tir¢ si jQ eta ti a gb(lnjllba l¢w¢ baba r~ t'<iaarQ AWQn ijoye kan tLIn wa ti a n pe. ni 'Alapo Kurudu' aWQn
Qj¢ Ili lIe··lf¢.
wQnyi ni Owa maa 11 ran kci£1kiri igberiko. Eyi ni di~ ninu wQn:
jgbimC>: Ajab} yan aWQIl jwar~fa bii ti lIe-lf¢. 0 yan Obarila GbaY9wa, O)adi, ArQaaji, i;:sira, Osunrnu, WarQaYQ. Di~ ninu
ati Oba-Odo ti 6 b,l ni i1c~a. 0 si tUIl yan awqn m~rin aWQI1 ijaye kekek6 ti OdQIC Ie ran ni~~ ni aafil1 ni Qba~~kur~,
mliran kun wQn-awqn ni Ogboni. Ogboni ni ogbontagi a~elu. Sokul1du, Salua, Bascemi, Iba, Baasa Iba. ,
AWQn Ogb6ni m~ril1 w~\nyi j~ wqle-w¢de r¢ I<iti igba irin Si vY9 ka )e Ie fi apa kan fa b~¢ ni aWQn ijaye Qkunrin ko Ie
ajo r¢ si eti-okun; ,lwqn nM. ni Ogb.oni jj¢bu-J~5a, Ogb6ni' d;;i ilu ~c. Eyi oi 0 rnu ki. ijaye wa I'aarin aWQn obinrin ilu.
ipole, Ogb()ni Ibaklln. ati Ogb6ni Il6~a. AWQn m~ta ni Bta Ode, Itim til¢ SQ fUn l1i pc obinrin j~ OW,} il~ ij~~a rio Olori aWQn
wQn ki i gb6_i1u lIe~a. Ob'\I1la Ili al;iga aWQn iwar¢fa yii, oun si ij6ye obinrin si ni Ari~c. Apej,i oye ni 'Ari~e··I'<)rQ-Qkunrin'.
ni igb,i.keji Qba. Aw(,m oloye ti 0 wa lab~ Ari~c 111 Risa-Ari~c; QdQfin, OdQle
-. L~hin aWQI1 iwar¢fa m¢fa ti ri ba Owa )C eta il¢ ij~)a, Owci Ari~e, Risaw9-Ari5e, Arapatc-Ari~e, Saloro-Ari)e, ~egbua,
tun ni awqn igbimQ yif: (I) igbim¢ DIu (lgbim<) ilu), ati (ii) $apayc, Yeye SalQllll1.
AjQ Loke-tm¢s¢. A ti sq QrQ di~ nipa aWQn igbim<) il¢ Jj~)i, AW(,lI1 QIllQ qkunrin ·Owa ti 0 ba tidagb£1 ni Owa fi rl j~
ati bi ati 5C pin 'I\vqn iwar¢fa Sl ~ta-Inu ati Bta-Ode. A)~ ti Lqja si igberiko. Ni igberiko ti a fi j~ LQja si yii l1i yooti b~r~
aWQI1 igbimQ yii b{1 pa mul¢ nile, 0 sJ mul~ 1'6ko il¢ ij~)a. si i kq bi a ti 11 ~e eta i1u, ki 0 tl) di pc aun naa yoo gun or!
B{lyii ni eto ijQba i1~ ij~~a rio Ibi ti a)~ Qwa de si 11 gboora si i aye, Ow:.i Obakul1, Adimula 116 ij~~a. Di~ l1inu aWQn igberiko
pMlpaJ julQ nigba ti ogun ali irukcruda de si i1¢ Yoruba, ti ti QITI(,) OW,] gb6 I'l) jv LQja l1i Ibodc, Liyil1ta, Lumobi, Odo
QpQIQpQ ilu si 11 b9 Sl ab~ ijqba Owa. Kelemuye, Nikurv, ati Alaba ati aWQIl igberiko bii m~rinla I
l11iinll1. AWQI1 QI11Q obinril1 ti l) j~ Ql1100wa ti wQn ko SI Ie du
II Ii'
IjQba Ilu I1e~a aye Ow,i, nitori p6 wQI1 j¢ Ql11q-oblnrin ni wqn rl s,hibi j~ baal~ .
t,lbi Lqja aWQn i1lt wQnyi: Lqja Ala, LQja Aregun, LQja 1I0ko,
L,~hin igbimQ JjQba fun gbogbo il¢ jj¢~a, Qwa ni awqn igbimQ
I'1
Qba damQnln lori QrQ i1u. L6r6 SI ni 016ri ati alailt6 ogun. AW(,lIl IJ()Yc Ii (') klj ki {I 111~lluba ni awqn iran ati idile ti a nf Ii
A gb¢ pc fun irQrun ati ~c eta ilu ij~~a, aadQrin akata ni
1,[
(>jJ:l~e p~lt~lki ~Iti i~¢ idil6 ti wqll 11 b<i Ow<i I11l)jutO. AWQI1 naa tl I
Qwa pin itu r¢ si (Eyi ti lj¢~a n pe nl akata m¢waa dqrin). j~ lJyc, WQIl si j¢ ij6ye paulkL Eyi ni di¢ Ilinu wQn: Baseemi ni II'
286 287 I
I
II i III
I: )
olori adahun~e, aWQI1 Jjoy:~~ If; si ni lbd, Ascgbo, Saro ali Igbo Sl ti SQ t¢l¢ pe yiSa higMra,!6kiki ati Qhi p¢hL Oun 1'6 mtl ki
I;:kun. Eest;:gba ni olori aWQB babahivvo, aWQrt ol6ye rf.; ni Ocludua. fi idl'mlll:l r¢ SQ ¢ ni "Qran-mi-yfm' 10.iQ ik6mQjade r~.
Lileere, Asa, Leemeji, OnimQ ali Awaraja. Asamo ni alori awqn hurnQ eyi ni pe '()]r)run gb¢ adtlra ati ¢be mi'.
oni~¢ agb~dt;: id~ ati 6j~, Qlnql~h in ij()ye yii 11 i OdQlyfin. Eniodi Qranmiy:J.j.l kJ. i ~e Qrnc; Qba nikan bi aWQo QmQ baba r~
ni olori aW(,)fI oni~Qoa aWQ ridtn, ti (Ynayt;wa si j~ olori awqn yMku, oun tim ni ~ni ti 6 k¢k¢ da i;:~¢ sH¢, oun naa si ni oI6ri
ahun~Q. Olari aWQI1 gb¢na-gb¢na ni Qsnnmu. Nagata a.ti Nausa gbogoo aWQn ~~9.il~ Yaruba ni akclko ti¢. Nitorl pe <)dnmiyan
ni aWQn iyoye fa t~le e. SajQwaj¢ ol6ri a13gb~d,;" p~[u (ibataYQ, yan peregede biiobi, tl 6 si tim j¢ oI6ri aWQn ~~Q ati ahigbara
Akin~awQn ati Nikosin g¢g¢ bii ij(')ye r~. ()16ri iiwqn Aworo ati ti 6 ni jagunjagun ju ninll aWQi1 QmQ baba r~ ni aft;:f~y~y~ aWQIl
Eletutu ilu ni Alaye aWQn Ijaye r~ si oi Ori$agburin, Pcte!ua, i)y¢ ~e PQ, eyi si. ni 6 fa a ti wQn fi n ~e yimnga sf aWQfl QmQ
ObalQrQ ti lbokun, Amero ali Ori~agbaa~y. baba WQrl yo()ku., ti wqrl si fi maa n pa owe pe 'A-ji-~e bi <)YQ
AWQn ol6ye ti n t(>ju orf-it¢ ()ba ni Esira (016ri), Risa !;::sira; 1';\ :1 ri, QYQ kl i ~e hi ~nlkan' Nfbi ti :\dun'! Odudua fun QrnQ
Loosi J;sira; OkunfadefQwa; Adem.i ati Onamywagun. r~ yii gba de, titi di oni··olanH, ni okiki <)ranmiyan kall ni JJe
Lokemt;:st;:: Eyi ni igbimQ K\:la, ti () j¢ ajQ aWQIl (:m~s¢, ninu If~, hi a ba sl I1lU Qdun OdlJdm\ ~i~e: kuro tan, Qdun tf 6 tun ~e
aWQn igblm~ IjQba Ij~~a; ti 6 j¢ iran~¢ ati alunlnlQwQ ow~{ yatQ pataki bii ti On\nmiyan ko SI m¢ ni aarin aWQn Yoruba. .
si aWQn ly6ye Qba. Aafin ni aWQn ~m\;s¢ yii 11 gbe t<)san·taru, L'0j¢ ti Or?mmiyan y60 jad.e ni lIe-If~ t;:~in 1'6 gun jade bii ti
wQn si j¢ QmQ aWQn ijoye 11 la ililrin illl ini ti igbcriko. G¢r¢ ti I;:I¢kQle. AWQn babakiwo SI 5Q aSQt~l~ fUn un pe ibi tf ~~in r~ ba
Ijoye n la kan ba ti kll, Idik ol6ye yii gb0d() Ii QmQklll1rin kan gtl\~ YQ niL i 6 d6 si. Eyi ni 6 fa a ti a fi it pe ibi ti <5 fi ~e ibujok06
ran~¢ si J;s~-Owa; iru QmQkunrin bayJi oi 21 r'i pe mi F,:m~s~. lru ni QYQ hiti rna.a nint! pc ib¢ oi ~~in oun ti yQ. L~hin ti 6- fi
aWQn iral1~¢ yii sl ni Alaalin <)riuuniy:ln 11 pc niilAri. ibi ~e ibilj6k6o ni 6 'W~I b?T";~ SA gha ilu kun i!u I'agbegbe iWQ
Aye Qba ni aWQI1 Cmvs~ 11 j(; oi iIe ;iti 1\'Jko, ilw<)n ani oon:m, ti 6 SI fl eta ijvba ti I) tt baba r~ mul~ bii ti lIe-lf~.
igberiko si b~ruwQn hi t;ni b~rI:l ihl, nitori pc, ~rl\ ati Q]{\ Qba o fi etC> ol6oguI1 Sl inu IjQba' {: SI fi eyi ju baba r~ IQ. e~Q ti .
'n bt;: I'ara wQn. AWQn f~rn~~S(; p<,l ju qg¢rin 19, ~lJgb011 1s<)r1 lrll;jl {; s1 j¢ rnl! ,ki eta yii rQrun,'
ni wQn pin si: Ekinnf ni 'lwQI1 ;1gb;l (:rn~s¢ ti Iei f hm'l Ili 3JJin, K(:10 ti OrallmiY~lr de Oy(> He ni 6 yan aWQn lwar¢fa bii eto
nitorf agba ti de 5i <)P9IQP<) wQn, ati pe irid wQn a maa Inti ki ijQba baba r~, 3WQI1 iwar¢fa m~fa nMI. ni Ba~,~run, Agbaakin,
wQn wulo ju fun Owa. AWQn di¢ ninu wQn oi LQmQdele S;lr11lJ, Ahipinni, L.igl>n;l.. ati Akinikll. Nigba ti. 6 ya, a yi ofllkQ
Ol6ri Agba J;:m<;s~, LQQtun, Ye~~~ri, Loosi, LQrikan, Liranyin, awql1 lw,lr~:f;J ()Y9 pad,\. Eyi sl nidii.
Leyinropo. AWQn rneji ti 6 k,;hin yii ni 6 11 t0jll nilkan etutu f\'w\)n agba baba!;lwo so fUll ni pe I~hln ti <)ranmiyan de
ile Ifa ati ile Obakun ni aafin qba. Ekcjl ni awr,m Odo I;:rnys~; QYQ !Ie, lItl ati oril~~ r~ b~r~ si I dartl, lkullsinu ati t~nb~llYkun sl
ol6ri wQn ni Lt;:<;m<;st;:, ti ki i sMtba !curo ni 3.al111. Risa !v'iys~ ni pl). LQjQ kan awOn eniyfm wa p~jQ SI aafin, nibi ti wQn gbe n
a n ran ni i~¢ pataki kaakiri igberfko. Ara wQn 51 ni Sa~Qr¢ ati 5(>1"9 Jill l(>wQ adab~\ kan [6 wa sf aafin, adaba yii fo ~anl~, 6 si
Ye~t;:ri-Risa. pin SI <)na m¢fa. A.wQn babahiwo ba kifa, kifa, wQn ri I pe aisQ
P~ltl aWQn eto yii ko si ibi ti QW() ati il~<: Qba ko dc, eli Qba Otltl> 1'6 fa idi Qdn yiL neW Oglll1da Fuu ni 6 sa n jade. Eyi I)i
n'ile cti'Qba I'ako, aWQo oluranlQwQ Qba ti n jt;: b¢~ ni a kA yii. Odl! ()gunda FUll.
Eto ti Oba Ado Ibini ni 6 sl tun d,lra belyii. .
OGUN[)A fUU
288 289
~~;'<f~7'~
- " ' . - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -• • • • • • • • • • • •IIII!I!!III."
I.11'1
Ii" .
L,
··"::1111 ' $& ;eie -" , , 0"'," ., _ , . .__ ,
Epo yif ni aye luclae. Ori~iri~i aW(,HI ¢da bii Onijaadi, ati lIitori pe bi ko til¢ to ti Alaafin, iru Qna eto ti a ka sil~ yJi ni
alaigbQril.l1 oi 6 do si ihi yJi. Ni asiko yli ko ti i sf 111:! tf a r1 pc I.WO fi ri wQle fUn aWQn paapaa.
ni ibadan 1'6nli.
ijQba Piafio Ahl:ifin
Eti» hi AlaMin se n rol+'o se illl
IS9rf m~ta ni a Ie pin aWQn ti m6jutoeto ljQba l'ail.fin 5i, i5Qrl
YatQ fUn owe ti w<,m r1 pa wi pe 'Oba 1'6 ni ilf, chi pe 'lbi ti 6 nl~a naa ni Baa/in, Yeye Laa/in, ati Jlari.
wu ~fuUfu I¢I~ ni i da or! 19o¢ sf, ibi tf a Wll olow6 ~ni ni i [<in
ni-in IQ" ko si ohun ti A!aatlrl n f~ ti ko ri. Oba ni 9P9 1QP9 illl naafin. YatQ SI aWQn igbim9 alab~;;ekele gbogbo oril¢, ti a~~
amQna, 6 nf QPQ!9PQ omisin, 6 ni ~ru; Qla ati QI:1 r¢ ko si lapin. Alairfin de ti a n ba Oba jiron:'>, aWQn ti a.l1 pc ni Baafin jt:
Bi 016w6 ati QI¢i:i ba si \Va ni ilu, 0 j¢ i~¢ ~gb¢ nb¢n1nyan lati eti-Qba ati Qt~l¢rnuy~ r¢ laarin i1u OY¢, nj gbogbo agbegbe ti
maa wa jij~ fUn <,lba ';iibeere, nitori pe a ki i fi VIa ~e ohun ;l;;y Qba de, ati ninu aMln Qba, aWQIl y][ si ni 'ma-j~~-ki-etf-mi
miiran l'aye atijQ, rir~ ni a of r~~ ~ni a ba jlllQ j~, yni ti 0 bi Sl ju di Qba'. I;;~ wQn Ie pUPQ nftori bi wQn )e Ie L<l Qba 5i Qna rere /
I
ni IQ Ie ju ni nu! Aye ij~kujc ati a;;;\ H;J~jij(,': bayJi oj 0 sl fa owe hakan nila ni w0n Je5i i l¢na, paap,la julQ bi onij(,:kuj~ ba P9
pe 'il¢kun Oy¢ ki i 1'6 gbl'Hl, :)Jl m(iw;i'. r·.,Hbi ti iyAnj~ ati aye ninu wQn. 'M;i-j~~-ki-cti-rni-o-di,. kl i.J~ ki inu ~ni dim'.
ij~kl:ij~ Oy(l 5i de 1\') fa owe wi pe'l'\ra ()ke Ogun ni y60 SQ iye Ipa patakJ ni aWQn Ba;din k6 nl a;inn Qba, ;lWQTl ni 'A-;;e-bi·
ti ara Oy(l y60 ta aWQn'. 0 51 j~~ ohun ivdui fun WQIl I'OYQ¢ Qba-Iaid;lde' ,awQn ni 'A-sQrQ-an{l-d'6rniran-ki-ojum¢-to6-rn¢'.
lat; maa kQrin pc 'Awa ki fjagu!1 /'rjyM 0, aye Ii 9ba I'a d if'. Akura ni wQn, )ugbQn wQn a 11liUt ni Iyawi>~ "ill'ell'e) Sl ni all pe
Ori;;irf;;i <)na mifran ti w<,m tun fi /1 ri owb nivv<)nyi: ;lwQn Jyaw6 wQn. Pataki ninu ;'lwQn Baafin I'iiye JM1M nJy;:.,
(i) Tila lk6gun. Eyf ni tiLa aWQn ~ru <it; ~rlJ ilti ohun alum(lni d inni, (Jml f;j(I, ti 0 Ie gb0 (,:jQ ti 0 si Ic da ¢jQ l';iMin Qba, () 5i
ati dukia 11 aWQI1 ¢~(I ba ri k6 bQ hlti oju-ogun lclti ji~~ fUn Qba. lUll j~ olubadarn<)ran ati wQk-wQde qba. Ek6ji ni Of lin ~fa
l;;~ aWQn Parakoyi ni IMi La aWQn nhkan wQnyi nitori pe aWQn (L¢Qtlln), ti i 5C aworo Sango, babahlwo Qba; ok)r! a5etutu fun
oi 016ye fun aWQn ataja ati alarn06jut6 Qja. (ii) DieM oka fun ilu ati o[udarnQran. tk~ta Ili (}si U(I, ajir¢ba ni, oun ni i l¢ju
r ba :'AwQI1 ~nJ. <)dar;ll1 chi arUfin ni 6 maa ri di! <)pQIQp<) oko ibusull Qba, oun 5i ni alitn06juto aWQn aya Qba.
f'(lba; Qn;1 owo gQbQyi SI ni eyi fUn Qba. (iii) lsillgbi} Ii l~dk(JI&:
Bi ,ijoye ati i\wQn agb¢ QI¢kQ nhi ba si ti I'oko si ni wQn yilo ;;e Yeye Laafin. Eyi pin si rn~ta: ekinni, lyri Oha, E/(~yii kii ~e ly;i
rpaa mu ohun, isingba wa fUn Qba IQdQQdun. (iv) Did? igb¢ Li 0 bi Qba gan-an, obinrin ti a bit Ii j~ oye yii ni y60 maa ;;e bf
(igh6) (Jha:r;:ran ti aWQn o!uQd~ ba. pa ni a maa n IU IQ 51 ile iya ati onirnQran fun Qba. 0 j¢ olorf ,hi ~Ilj IbQwQ fun Ba5Qrun';
Qba. Titil rii' aWQn ~ru Qba y66 ta w¢n li WQI1 ba PQ ju jij~ 19, gbogbo obinrin ti 6 bJ 5i wa !'itillill Qba ko gbQdQ rna ti ti,.~ ~e.
wQn y66 5i k6 owo jf;;~ fun Qba. (v) Dwa ilanrrln: Ko sl gbcsc ti £:kpji ni lyd Kekere, tf a Yiln g~g~ bi lyil fun gbogbo aWQIl i1;lri
6 t6 ki eniyan da ¢ran lab~ il~ <)y(l, eyi ni 6 si rou ki a mila pa tabi ~m~s~ Qba. Oun ni olutQjll ati olukt)pamQ gbrigbo ¢5Q.
a rowe pe 'Aba ni wii <)ran bi a ko ri da QmQ ti 6 fQ keflgbe dukhi ati ohun alumQll1 Qba; oun kan n;1a ·si ni ;'I\\Qn baitl¢
tan, ti 0 IQ si aafin ree gbc oni;;¢ wa'. Owo gQbQi ni Alaafln ati baal¢ ati ijoye oko maa rl wari fun ki WQIl to ri Qba. Jya KCKere
yJi ni a 11 gba bii iy,i;lle fUn ilwQn ijoye wQnyi. Ap;i k~t:l ni
292
293
I
11111
1
I
III
~ .I
aw<;m ".1\1'(,1\,0, ti i 5e iyawo aw<;m Baafin, oluranlQwQ ni wQn ~ I
Yorub{l, oye ol()()gull j~ oye piltaki. N ibi ti 0 $C pataki de o fi di p': ¢ll1i 11 bQ., duki~'1 11 ~Of"'), ile 11 di ahoro. lill Sill tu, Ii 0
al{lgb{ml ilti jagunjagun ni () 1'{15~ Jlil bi QrQ agidi ilti iWQsi lila '1 j¢ pc, bi wl)n ti 11 gbe sLmm0mi, b¢¢ ni WI,m 11 11111 l)lnQ \~lliyal1
jagunjagun ko kere. Oye A,lr~-Qna-Kakai1fo ni oye ti () gaju gbigbe; ¢Illi lIara ill! lr¢j\;; Ij~l aalil i1¢; ij~\. fun igi o~vo (bii koko,
ninu oye olo()gun, 5ugbQn ki {l tl) ka a'NQn oye jagunjagun ;'tti <)P';, obi, orllgbll, aware, awus~l, oroI1b,\); oju~c Ailn; g¢g¢ bii
i5~ oloye ogun p~lu Qna ti wQn.11 gba si$~ wQn, () yr; ki {\ k¢ SQ
ipo r¢; gbigbii~l ilu Ii a ni if¢ SI; bi AI{lldin t:1bi <)ba al<ide t~lbi
itumQ ogun. A 0 ri eyi ka nii oju-iwe ti 0 t¢1C cyi. A~'\.rc;-On;l Kakal1fo b{l f¢ y~ju akibnju t~lbi olorikunkun iyaye
kan; bti \\{l lIu am<)n,1 kuma; I{\ti lijagunjagun h~tn bii ol0kiki,
h{l J~l ogUIl sil¢, cyi ni di¢ 11 iIl l! ilW\)11 (Jl1l1 ~Iti t;n;\\~Hl ii
ilwqn ar~'l ;\tij0 11 gb:l jaguil.
295
294
i
~';~7llF ~ -- ".,;;Ji~~~j~~~;E; L
(i) Ifli didli ati IrubQ Ajaye". Y oru ba ni, 'N. 6 rn u un, n 6 pa a, Ie s'oke dil~. tk~rin ni aWQn amadya--av.!QlI bii onilu, oniko~6,
oun ni a a ba IQ si ogun, igba ti a ba si de oju-ogun, ~k~ta a ba afQnfere, oninira ati obinrin. Ipo aWQIl wQnyi ko ken§ 16ju
ni'. Eyi ni pe wQn a mu ni l~ru. Nitori idi yii, Yoruba ki i
I
onfjaadi, onisunmQrni, igara: ole ati pami-n-kueniyan. Jru aWQn blldc) yii nikan PQju aWQn t'o wal'oju-ija IQ. 'Budo dabii ile fun Ii
wQnYI ki i sa fun ogun, wQn a maa wulo pUPQ nigba I~oro, gbogbo aWQn ti e) IQ jagun, ib¢ si Ili ibi aabo ,hi asala wQn. II.
l'l i,
g¢g¢ bi owe ti cJ wi pe 'J;::ni buburu I'QjQ tir~', ,iti pe 'Nitari Ogull ti e) ba ~<;I¢ ti bude) ba fi tu, Qr{}n ti yiw¢ niy~n, QpQIQpQ j,
were ita ni a ki i fi i Ie t'ile s'6de'. tk<;ta ni aWQnQde; ati ~mi ni y60 Sl ~6fo. .
oni~cgun ti 0 gb()wQ, ti cJ lagbara, ti 0 Ie SQ Qsan di oru, tl 6 si (iv) Riro cso igi ati ohun-jijt;. Ko di igba ti a ba ta Qt'l ni ibQn
296
297
.,~ Q& ---------------•••••••••••••••••••••• ,~=;i:;.~~_ . ;§#E:::.';;;;;:,:c~;:;:I~,::'{::'i'" ------------
"i.l !.lta, akiltahp6, ibQn ~akabu"l yiyin, ara didl nipa oogun.
ki a to SQ pe a ~igun. Arogun '~e patakl ninu eto ogun o!tori pe.
'Alagbarama mQ arogun ni baba Qlf. Agba ti ko T~s¢ nil~ a ;J1,llil YJ3al~mQti Qta
maa IQgbQn nfnu; QgbQn ijahba si wulb pUPQ ni asiko oguo,
'Hi ina b<i j6 ni, ti 6 j6 QmQ ~ni, ti ara ~ni I'a a kQkQQ gbQn'.
Ounj~ pUPQ ni igbakuugba j~ ohun aigbQdQ-ma-pese fun oi
~li ogun ba dC, igbala onikaluku ni wQn y60 maa du ati ti QmQ
.
asiko ogun. Olounje; 1'6 ni oogun ¢mi, bi ounjy ba 51 kUfl1ninu
i~~, i~~ bu~e. Nitori idi eyi eta ati ,rna j¢~ki Qta rf ohun tI wQn
y06 maa je; ~e pataki I'asiko ogun. Eta ti aw<;m Qta nsaabA ~e nl
;11 i ti ilu wQn. 'kiya gbQn, Ogungbe si gbon, bi aaya ti n tiro,
n)gungbe h b¢r¢'.' Eyi ni di¢ ninu eto idailbobo ati ajala ti
;\w<;m ti ogun Ii bQ wa ko maa n ~e.
lati ro eso igi bii Q5an, ib~p~ ati aw<;m ohun ti ~nu n je bii
Eldnni ni ipese ounN. Jlu ti 6 ba gbQn ti 6 si ni ifura y60 ti
ireke, ki iyan Ie tete ~~ api aWQn Qta. Biebi ba b¢r¢, wahal4
maa gbQ 06run ija· ti p~ ki ogun t6 de. 'Onid¢wur~ ni oun ko
b¢r¢. agbar'l kankan ko 5i 5i fun aw<;m QmQ-ogun m¢ nitori pe
~ru ikun ni a fi n gbeti ori.
r6ogun, ~ugb¢n oun rn'oju'. AWQn ani i1u ti ko ba mQ oju 11\
nibn ni ogun Ie k~mQ 16jiji. Lati igba ti konunkQhQ b<i ti b¢r¢ I
(v) Sise Qta m(M. Ogb¢n ar¢hdil ki a se Qta m¢le j¢ ¢m\ kan ti ni wQn yoo ti mila fi ¢sQ-¢sQ k6 ohun-jij~ gbogbo ti 6wa 1'6ko
o tun wulo ni asiko ogun. Ona ti a n gba ~e eyi oi ki aw<m ;l.ti i'¢hin-odi UU wQle nitori iyill1 ati i5emQle ogun. Ow¢ ohlin I
6gboju ati ~angi-~anniy;l.I1 ipahpa QmQ-ogun yl odi·llu ti a f¢ k6 jijt; ti 6 bi si ku ti ko ~ee ko wQle ki ogun tCl b¢r¢, ni wQn y60
po. ki wQn rna si j~ ki aWQn ara ilu ni ahfaani ati re oko tabi re n; 1'6ogun tabi ki wQn ba wQn j~ ki Qta rna baa rf wQn 10 bi
odo. Ogb¢n ik,t ati ti ifi-ebi-pa-eniyan ni eyi, bi W<;m b<i 5i ~e e wQn ba wa do ti wQn.
E.to keji ni odi mim(J. Ohun idaabobO pataki ni eyi; i1u alag
d,iradara, ki i p~ ti aWQn Qta ti a f~ k6 fi n tuuha, QPOIQPO
igba ni aWQn olori ogun Yoruba ti 10 Qna yii. Balogun Ibikunl@ bara ti 6 ni 9PQ eniyan ni a gbe n mQ odi. Odi mimQ f¢ QPQ
ti 10 0 Itd~, AfQnja ati aW<;>n Fulill1i p¢lu aW9n QrnQ-oguo r~ eniyan, 6 SI maa n gba a51ko pUPQ.) Ilu ti a bi mQ odi yika
160 fUn Toyejc; L'6gb06mQ~Q, ~ugbQn Jagun Ogb6mQ~O Ie w~m ~oro6 k6 fun Qt,\. ode, bi ounj~ bi si wa fun aWQn ti 6 wa ninu
kuro ko 5i jc ki QgbQn wQn yii ~i~~. Hu, ,)Iaafia de fun wQn.
Eto k~ta ni yimi wfwG. Koto ti 6 jin ni i j~ yara. A maa n wa
(vi) Riran i~~ ohim. Ki 6 t6 di pe ogun b¢r¢ nigba mllrltn; glad yam yi ~hin-odi ki, tabi yi ka ninu, ki aWQn Qta Ie jin si inu r¢.
a
ogun a maa ran~~ sf aWQn i1u ti f¢ k6 bi wQn 0 ba gba I'¢w¢ Qna kc;rin ni tftan ¢td nlli. 'A ki i gb¢n bii ~ni ti y60 tan ni';
¢rQ tabi bi QWQ-elc ni wQn b{l f~ nitori pc l;l~nu oi a a bi leere ki ori~iri~i Qna ni, aWQn jagunjagun n gba tan Qta bQ s'inu takute.
a to gba a. A k_o gbQdQ ~e ijilhba fun iru aWQn oji~¢ ti a bli nin WQn Ie 10 cyi keyii ninu aWQn ij~ wQnyi: ounj~, dukia, obinrin.
bayii. WQn ki i 10 ar~¢ri-wQn dabi QmQ awo ti it ko gbod¢ Bu, cHin, ati b~~ b~¢ IQ, yiyan Qn'l odi (oriki 0160gun nla I'aye
~ajc;. 13clM ni '0 yan Qna odi fun ~ni ti ko gbQn').
~karunun ni rfro ojll-¢na (Ita. AWQn jagunjagun ni igbagbQsi
(vii) WiwQlu lojiji ati Iilo Qtla ~biJru. Ijailba nla 1'0 j¢ fUn
lIu t.i a eta ati ro oju Qna ti Qta y60 gba ni ireti pe bi wQn bi gba 'Qna
f¢ ba ja .ti aWQn QrnQ·ogun ba WQ ilu laarin QganjQ gbungbon mia, alsim yoo kQ Iu wQn, wQn slle gba ibi alsan yii ku.
tabi ni f¢lif¢1i id,iji nllor! pe QPQIQPQ eniyan ni a 6 k06 I~ru ~k~fa si ni gbfgha i:bunl ~f sf (Jla. Nigba mliran aWQn agba
nitori aimurasil~ ati ija ojiji ti eyi j¢. iagba jagunjagun Ie fo odi wQle I'oru tabi ki wQn wa il¢ I~hin
OPQ\QP9 igQ.~t si ni aWQn Qta ti gba Qna ¢buru w¢lu lujiji tf adi, WQ inu yani, ki wQn si YQ si Qta 16jijL
.wQn si kt) iru aWQn lIu. bayii I¢ru. OotQ Qna igbajagun duradara Bi ogun-jija ba b¢r¢, bud6 ti a pa ni aWQn agba oloQgun ri
niyi, ~ugbQn ilu ti ko ba ni agba ol06gun ni a Ie gba iru 9mi. ·'gbe, aWQn ip¢¢r¢ ni i koju Qta, Balogun ni j ~e eta ati pin aWQn
bayii ~cni <'>fa. ip~¢r~ yii ni iSQri-isQri, oun gan-an ki i IQ si oju-ogun bi ogun
(viii) Lilo ohun-ija. Di¢ ninu aWQn ohun ija ti aWQn an~ uye ko bi til di karahgida tan, Eyi ni 6 fa a ti wQn fi n ki Bal6gun
ijQun n 10 ni oko sisQ, ojogbo lila, kumQ jiju, ganma sis!;>. ada, Ibikunle Jbadan biyii:
eta jijfi mejl oinu aWQn aye agba ~~¢ yii. "
Baal~lbad<'ln rna k~hin ogun.
si di yni ti ybo ll1aa sin ilu ti 6 ~~gun. Fun ak,\juwe, QP91QPQ ni igi peregun ati igi iyeye wa p~lu oru tl a PQn 0011 si. Ki 6 t6 di
Jlu nla ati Jlu 016kikiti ogun ti f¢ ni il~ Yoruba: ijaye ti ogun pe QmQye de, awt;'Hl mQ[~bi yO<'> ti gbe igbi a<:!emu funfun ti a
hi nigba ti Kunrunmi wa l'Aan;-Ona.. Kakar'1fo il¢ YorUba; 1<6 ohun oro oye sl ninu sl idl B6o~a P6p6 yii. Eyi ni aWQn ohun
Orilc-Owu, ti aWQn ant Owu 51 f¢nk{l il¢ Yonib<1lonli (urn WQfl ti y60 wa ninu igba ademu funfun yH, ewe ap~, ewe rinrin, ewe
ni Owu Ab¢6kuta ati Owu ij¢bu). Si a ba ~e iw,tdii itan, a 6 ri iyeye, ewe a\<6ko, olugbQhurl (eyi j¢ a~fi pataki).
i pc QpQIQP9 lIu ti a ti jy oye Aa~t;-Ona-KakaiJfo sf nf i1~ Nigba ti gbogbo ~s¢ 1T1¢[¢bi bi pe tan, fini ti 6 dagba julQ
Yoruba ni ogun ti f¢. nlnu rn¢l¢bl (ti ki i ba ~e pe 6un ni QmQye) y60 dide dur6
L'6de-6ni, bi ogun ba f¢ lit.! nhl, aWQn ij6ye iru ilu buyli it niwaju B6o~a yii kQju si aWQn mQ[¢bi y06ku, y60 wa pe orukQ
maa sa asala tilctil6 IQ Sl ilu mifran ti 6 tobi, tI akQni eniyan ati QmQye, tl a yan, I¢~mfita. Od ipe k~ta ni QmQye y60 gbe dahlin,
aWQn olokiki 5i wa 1M; d{) SI; idi yif ni 6 sl mu ki aWQn QmQ bl 6 ba si ti dahun ni t;nikan nil1u mQ[¢bi y66 fa a IQ si iwaju
~~¢ ti ogun ti f¢ ilu wQn l'{lye "telae pin y~lt;y¢lt; sl aWQIl lIu a66~a, .. y60 si kunl¢ si ib~. ~ni tl 0 pe QmQye y60 ki QWQ ·bQ
nla il~ Yorliba 16nii. Si a ba wo aWQn QmQ ~~¢ bii Olugb¢n, inti igba <\demu tai~i i WO, QmQye y66 kUI1[¢ si iwaju r~, ko Sl
Ar¢sa, Olukoyi, GbQllI1kail. Ebiri ,Hi Idilc b~~ b¢¢ IQ, a (1 rf i pe gb<;JdQ rl jOll igba ademu yH. ~ni ti n dad eto yii y60 wa mu
ki i ~e ilu kan 50~0 ni fibi wQn w,ll()Jlii bi k6 ~e 'lwQI1 Jlu Yoruba aw~lO ~we ti 6 wa ninu igba yii l¢kQQkan Ie QmQye yii 16d p¢lu
nl{l-I,l{l, bii Ogb6mQ~¢, ilQrin, O~ogbo ib,ldan, Qy¢ ati b¢~ b¢~ adura pe •Ewe ap~ y66 j¢ ki 0 p¢ 16d oye baba r~ yii o. Tutu
IQ. Iru/itan aWQn i~¢I~ kg si r{m ni leti ohul1 miirao ju aylpada
buburu ti ogul1 Ie ko WQ i1u IQ.
a
I'il. ba oi ile rinrin, aye r~ y66 tutu rinrin. Eweakoko yoo j¢
I<! 1\1<6ko rt; ki 6 mQ ire, ire ow6, ire QmQ :'l:ti ire a[aiffa p¢lu ire
alkQ, baal~ QrQ',
"flj i:l M ti ~e aqun\ yii tan
ni aWQn mQI¢bi y60 ke 'Kabiyesi',
AwQn .ol6ye ogul'i ti WQ!1 yoo si dQba[~. l.-iti Qj¢ nail IQ ~nik¢ni ko g~QdQ pe
QmQye y!i 1'6rukQ mQ.lj6 ati lIu y60 si b~r~. tgba ademu funfun
A ti SQ siwaju pe Qranrniyan l1i lJ da eto ,lli oye aw<;m ~~O sil~
:iti pc oun gan..an ni ~~¢ kHnni. AWQI1 oye ~~¢ ti 6 tun bere
y!i ni <> j¢ agbara fun Olugb¢n, 6 gbQdQ wa ni yara r~, ko sl
IgbQdQ ~i i WO, afi bi Qran kan ba n d un un; QjQ ti 6 ba sl ~I i
l';lYc r~ ki wQn t6 ba a jade kllr6 ni lIe-lf¢ ni OlugbQn, Ar~sa.
WO, w¢n gba pe Qj¢ naa ni y60 ku. AWQn m91¢bi Sl tun gba pe
Olukoji, QI()f<'l, A1(1[1<1 , Timi Agbalc, GbQIlr1k,l<l Ebirl. L¢hin
, blOb,! f¢ ~e-adura,ti 6 bi ti gbe igbi adcmu yii siwaju, adura
ijade Qnlnmiy,ln, kur6 III Ik-lr~ Iq si <)y(J-lIe; ,1wQn oy~ yH di
301
300
., "., ~,,~~,~"'"~~ ...,",...................... iii5:!iliHf"±'"' {"'Mi·"" 'S: "Ert" . -".' .,-~ "~.~~_~
,,-:",&, &"",;",",";,:;;",:,;;',~' 1
1
'1 11
!II, I
2. Eta bi WQD ~(' n j~ oye Ar¢s~. AWQn opit<\n n SQ fun ni pc ki 6 rnu un wa lati joye. Nigba ti osi-¢fa ba n pe orukQ Qrn<;>ye
yii, pinkin ko gbQdQ gbin. furQ ko sl gbQ8Q m1. Iii
ninu aWQn ~~Q tl'o ba <)n\nrniyan jade nl lIe-lf¢"QmQ iya kan
na:l ni OlugbQn, Ar¢sa ~lti Olukoyi. L'{lYC ijQhun I¢hin ti aWQI1 Nigba ti 6 ba d'ori pipe ¢¢k~ta l1i aWQI1 <)YQrnesi y60 jade II!I
QmQ Ar¢s~\ ba ti pc jQ lati yan QITIQye, ~ni tl 6 ba dagba ju ni IMi inu kulu kan p~lu QrnQye yii, aWQn janl1lQQn ti 6 pes~ y60 I'
wQn n mu. bl wQ.n ba si ti mu u-n tan, rodl) AI;jMin ni WQil y60 51 h6 gee! AWQI1 Q:s9f¢ ~~Q y60 b~r~ Sl i yin \bQn r¢tunun \Iil,
il
mu un IQ lati di igba oye fun un. L¢hill ti Ala:lfin ba ti di igb<\. )'6si, aWQn onilu y60 maa k,i QmQye, onirara y60 maa ke. Bi
oye (un un tan, OlugbQn tl t) j¢ ¢ghQn r¢, ni yoo fun un nl gbogbo r~ ~e n rQ gilagila yli naa oi S,u$¢run yoo m~ia IQ 5i ill
iruk¢r¢ ~~in ati aburo. L¢hin tl wQn ba wa kuro I'QdQ Olugb¢n Qkankin ibi ti AIMlfln gbe gunwa, bi <'> ti 11 )Q p~lu aWQn
ni wQn yoo pada IQ Sl ile wQn. <)Y9m~sj yQ6ku ati.9lT1Qye' ni WQn yoo rn{m dQb{l!¢ 1'6ju-Qn<\, ki
, .NIgba tl wQn b{l de ile, <;ni tl a ti jc; oye yii yM bQ ¢wu nla WQn III to'M QOQ osHfa, wQh 6 ti dQb:il¢ I~¢m~ta. LQdQ Oslo
ti 0 wl) fun <;ni ti y()O gbe e ni kQk<,'>IQrun de ~nu-Qna de oye. qfa ni Ba~Qrun yoo ti ke lori IdQbal¢ pe:
Si QmQye yii ba ti de ~nu-Qna ilc oye, yon dun), yon fun Qja m'Q Kablyesi! K{lbiyesi! .
¢wu kckerc awl)t¢l¢ tl 6 wa IQrun r¢. I;:nikan yoo pa <;yt;I¢, yt)O I ku babu yeye!, A hi~~ ekeji Ori~<'l.
ro ¢j¢ <;y~le yii si atilnpako <;s¢ ~tun <'tti ti OS! ~ni ti 6 joye. 01010 ti yoo 10 'Iu OYQ gb6!
L¢hin eyi, wQn yoo tUI; d{l ighin ni idl, wQn y()O 5i 10 omi r¢ sl Igba Qdun, Qdun kan.
~ltarlpako Qtun ati ti osi <;ni ti <) joyc yii. L¢hin naa ~nikan y66
K'flde p¢ I'ori, ki
yin ibQn; riro ibQn yii ni yt)O si kedc fun gbogbo ilu pc wQn ti b4ta p¢ l'¢s¢.,
jc; oye Ar¢sa, ~ni ti 0 j<; ~ si f¢ WQ ile, Bi () b~i ti wQlc t{tn, ko Kb-ko-Iw 1'<'Hl b{l ogun ugb¢d~
gbQdQ jokoo 16rl ohullk<.'1hun ati lori il¢. L¢hin eYI ni yM Wi} ,A.jii1Qe anl y60 m{ta j~.
bQ'ra sil¢, ti ;'lwQn lIu r¢ yo6 si rn~ia ki i ni ~K{lbiyesi'. Llgb{lja Qm<,) Luka~egbe (¢¢m~ta)
L¢hin tl <.'1 b~i wQlc t{Ul, Ori~,\ ti yoo kQkQ bQ ni a 11 pc ni Ti y f¢ fi jc; Ani-Qna Kakailfo
LQdl) AI{lafin Ili aWQn QmQ Ar¢s,\ Ii di igb{l oye, Eyi ni ohun n
en! ti a WA ree o!
ti i W<'l ninu igb{l oye wQn: ewe iyeye, (:wc apy, ati s{t!ubatcl.
Ohun eewQ c;ni tl 0 b{l jc; Ar¢s~\ ni pe ko gb<,ldl) WQ inu ile ti () L¢h\n l kine yli, QmQyj yoo sun Sl iw~iju Ahi4fil1, aw<;>n eta yoo
b{\ sun ti QjQ oye Ii ku Mtr<,'> ITIQ l{lClae titi ti yt)O fi w;\ja. si p~r~ b{lyji: Ol6ye Arapat y ni YIJO f{lti fun QmQye yH bi ti
L¢hin ~lwQn agb~l oye ~~Q, oye A~\r~~"Qn;l-KakaMo ni 6 tun liar! <,>b;:l. \':yi ni aw<,m ohl,ln oro oye ti ao 51 tt pe se : Ojjjiko
kan; Alaafln mia nl i yan. QmQye yii, ()un ni i 51 i Ii wQn j<; ¢, (fll1\ Oye Are-<)na-Kflkahfo, lk06o~ ni a fi n ~e fila ylL FH~ naa
ohun p,ltaki ti a Ie m'¢nu ba nipa oye yii ni pe a ki i j<; t; SI illj y~)O gun dQQml bH fila Qd y, ¢hhi sl ni gig¢ r¢ bii ti Qd<; n;ia, bi 0
AI'iafin. M M~, y60 f¢r¢ rmia kan ;in oi l<1i I~hln.); idn agb¢; etllty (ti a
JUt; oye A4ny·<)na-Kakai'lfo: A ki i fi QmQ Jlu <)y¢ j~ ¢, 6 10 fUn 'gb¢r~), laba (aWQ c;kun ni a fi npa laba K~kHilf'P, eyi
nltori p.e ¢gj meji ko gbQdQ gbe inu Qkl) kan n{la, ,lti pc <;rii ti &! nj; ¢wli oyc r¢ ti yt'lI> m.la la bQ Qrun.); <;fun ati 05i~m; as;!
6 b~ ti j9 oye yii ko gbQdl) dl)b{t1¢ kl <;nik¢ni I1lQ I'ayc r¢, a ko (awQ ~kun ni a fi n ran eyf, ori r¢ '51 ni 016ye y60 maa jOk,60
sl gbQd<) ki oun nMll'()Or() lai j¢ Qba ({lelae. Akinkanju oI6.~)gun fc); omi ogun; ati odurQ (cyi ni Qp,i <'lja~~gun ti a Ii pc ni QP{l
<'tti ol()ogun ni i jv oye yii. L¢hin ti AIMlfin b{l tl yan t;ni ti y60 On)rmiyan, Qba ti l) d,~ eto ~sQ sil¢ ;\ti Qba II I ~e ~sQ klinni. Ki
j~ oye og~JIl yii, QIl1Qye n{la y60 ko IQ si <)YQ (ati b¢r¢ eto oye. i gun t6 9pa ti a Ie t¢, ~ugbQn irin ni a fi n rQ Q, a M rnaa fi sl
Bi QjQ oye b{l pc, ita yM pc, irt) y60 Sl pe sl gbagedc Mdin; ori, eyi Ili 6 mu kl a m{ta da a pc ni OdurQ.
303
302
-
I,
II
III,
lori tan, Arapat~ y60 sin gb~r~ mQkanh~rugba si aarin ori r~, i
edidi etutu ke)e)kan ra oju gb¢r¢ ke)e)kan titl ti a 6 fi fi etutu ra Seriki; J;:karunun Seriki; Abt;s~ Scriki; M ay~ Seriki; J;:k~fa I
gbogbo r~ tan. L~hin eyi, bi irun ti a fa yii ba hu, o~u ni Ar~
Seriki; Agbaakin Seriki; Aart; Alasa Seriki, ati b¢~-b¢¢ IQ, Iii
Ona-Kakahf6 y66 maa fi da, k6 ni i tun fa a mQ, Osi-~fa ni 1(,
y60 fun QmQye yii I'Qpaa l~~gun p~lu epe buburu pe bi 6 ba fi . ,,I
iii ~
e)pa agbara ti QWQ r~ t~ yii ~igun si Alaafin, 6 da il~ nu-un, II,
y66 si ba il~ IQ, Osi-~fa y66 fi ~fun ati osun la QmQye yii ',I
ni iwaju ati I~hin, y66 si tun fi la a I'Qw¢ ati ~s~ mcjeeji. L~hin I II
I
eyi, QmQye yii di KakaM6, 0 di ori~a akunl~bQ lac titi iku, a di
alagbara ati ~ruj~j~; eyi ni 6 si fa owe pe, 'Aitr~ n pe Q, 0 ni a : ~
n difa IQwQ, bi Ifa ba fQ're, ti Aar~ fQ ibi, nibo ni 0 a gbe Ifa 1"1\
,I
naa we)?' Bi it ba ti pari eta yii, Aan; yoo gbcra l<iti maa IQ si "II'
~r
i1u r~ p~lu ija ati i1u :'tti aWQm QmQ-ogun, ko si tun gbQdc) sun
i1u OYQ mQ laehk II'"'I'
L¢hin aWQn oye pataki ti aka' yif, aWQn oye ol66gun y06ku ,ill
j¢ eyi ti aWQn baal~ ati olari i1u y06kll fi n j~ fun ara wQn, 111
~ugbQn I'ub¢ a~~ Aan;-Ona-Kakarlfo ni gbogbo wQn wa. Bi
1,1
111
., aWQn QmQ-ogun; cyi ti obasi j¢ pc Oluk6yi, agba ¢SQ, ni y60
~iwaju, aWQn Baal~-Baal¢ i1u nl,tnla ni yoo t¢lc e. I,
'1
1
304
305
- = ""C'""~'~~-=""--=~C-C'~
~
I,
II_ Ii
II
t6 pes~, p~lu aW<;>n Oy¢mesL Ninu agbo 11Ia yii naa ni QmQye III'
y60 ti wa ibi kan fi ara pamQ si. Nigba ti eto ba b~r~, Babayaji II
y60 bQ si aarin agbo, y60 si ke pe QmQye 1'6hun-rere I~~m~ta. II '
..... .....- LMi ~l¢~k~ta oi QmQye y60 dahun, y60 si sare jade laarin aWQn
I
ilu pe il¢ b;lj¢. ti a si ti pal~ ti i) b,lj¢ ll1Q t{Ul, ki a yan QmQye . 1{lti ojubQ de OjllbQ, ;tti lati ile wQle, ti y60 fi pari etutu. Bi 6 ba
1'0 kan. ti kllro ni Abate!' yii, AlaMll1 ko tun de ib~ mQ afi QjQ ti 6 ba
Eta yiyan QmQye: I~¢ mQI¢bi p¢lu ;Iw(~n agba QmQQba wQnyi Wilj;\ ti a si ru okl! r¢ wa sin ni ib~. AWQn OYQmesi y60 pada IQ
Qml-I~okun, Qn;I-Aka, OmQ-Olil ,hi BabaY<lji, ni. W<,)n y60 ~e si ile wQn, () si tun di owurQ QjQ keji ki wQn t6 pide Qba 1'6jude
ip;lde; ninu ip;ldc yii ni ilwQn ikangun ti oye k;ln JOO ti panupQ Ona-·~fa.
1{lti fa <;nikan kal~. L',lyc l;iel{lc ;lkQbi QkLlllrin ti ;l 11 pc ni Oro ~i~c ni ile Babayaji: Ki Qba t6 wQ'le Iyaji, wQn y60 pa
Ar~rnQ ni IllQI¢bi m{w 11 y,ln, ~LlgbQn nigb,l ti l) di pe Ar~mQ 11 yran eW\lr¢ kan si ~nu ilo, y60 kQkQ tt; ¢j¢ r~ wQIC. Bi 6 bi
j<; 'aye-,ljt;fQI()ju ;lti aye-f,l-mi-lete-n-tut~'l. ilwQn i1ll ;hi rnQI¢bi wQIe tan, y{)o b¢ ~wu Qrllll r~, yoo wa WQ ¢wu fun fun, ~okoto
n{la h~r¢ ()f,n pc "Erin ki i f<,ln ki QIllQ r¢ b fQn', wQn ko si gba funfun, fila funfun, ati a~Q ibora funfun. Ko gbQdQ si t;nik¢ni
ki i) j¢ pc Ar~mQ ni yilO n1<la rl)lc 111<). Hi ilwqll ipade yii b;1 ti IQdQ r¢ nigb;l yii an Babayaji p~lu aWQn QmQQba m~rin ati
mu QmQye. wQn i) 1';1 a Ie Babayaji IQW(l, 0 si kll Sl ~)wQ Babayaji ayaba iyaji. WQn YllO tun pa t;ran ewur¢ m~ta ninu ile si oju
lati bun QY<lmesi gbQ. O()r! <'IWQIl Babayaji m~~la ti 6 gbes~ k¢hin. Babayaji iti akun
AWQI'I OYQmcsi y()O padc 1{lti jiroro l(lr\ <,>mQYc ti mQI¢bi yan, yungbil m¢rin )'00 w,i SQ obi 1'6jU-O(lrJ aWQn Babayaji ti 6 ti
bakan n;I;1 ni wQn yi)o si dim 1{lti wadii bi igb<'1 t;ni ti a y;ln yii gb(~s¢ lQ IQkQQkan, p~lu igo Qti kQQkan. IdQbal~ ni Qba tuntun
yoo ti ri fun ilu, ;lti i1¢ Yo'rub{l. Ohun p;It;lki Ilipa ti If{1 did;! ni . yoo wil nigba li a ba 11 SQ obi wQnyi, Ii yoo maa da aniyan, ti
owe ti () wi pc "AgidiI11QI;lj;l, awo Ilc-If¢. awo ni i gbe awo ni yoo si maa tQrQ ohunk6hun ti il ba ft; da 16ri aye ni asiko tir~.
igbQllwQ'. Ow() ara ~ni ni a fi 11 tun nllkan ara t;ni in ~c, qWQ L¢hin ti 6 ba ~e adura l:ln ni y60 wa j~ ounj~ QrQ ibura ori~i
;lwQn ti b" dim Ili QrQ W;I. Gbogbo ct() ati QjQ did{1 si-wa IQwQ rrl~ta . I
306 ,307
',~-;>~;~;;, n ,~."uWIi"&IIl~Qfl!\~;f8lt~tlSiAi!1iii~• •_~mT,,m -_.--.-~. -~...",,_.,~--- .. co "' {wrr. '-"".'., ,. ~~ ""~"' "W".- ., '_."".~'-,. $< - ~....""'.' -- r·.ff,~~~ff:~t"'O--
~ .. Oro lie MQgba
yli, obe ~gusi ni a 6 si se. Ninu odo iyan ni yoo gbe jeun yit.
Oun)e keta: A 6 tun se okan eran keta ti a pa fun ornoye yli Ki oba titun to de ile Mogba ni awon mQI~bi y60 ti pese ohun
gbogbo ti won yoo 16 sile. Die ninu awon nnkan na~ niyf:
ninu ile Babayaji, ori il~ ni a 0 ko ounje yii sf ati obe fun
agbo kan, oti, oka, QpQIQpQ obi, obi ajoopa, oka pelu gbegiri ti
ornoye je, Omoye yii y60 kunle; enu ni y60 si maa fi bu ounje
o PQ, ati ow6. Nlgba tl oba ba de ile Mogba, won y60 pa eran
yii; enu naa ni y60 si rnaa fi run obe ti y60 fi Je df¢ ninu ounje
agbo si oori Sango, oba tun tun yoo si kunle ni iwaju Sango,
ti a fi oogun toju yii. Bi oba tuntun ba ti ri ie ounje yii ni Baba
pehi Mogba ati awon elegun Sango ati (hi-tfa. Mogba yoo pa
yajiati awon akunyungba y60. ~aa se adura fun un.
obi, yoo si da a niwaju Sango, pelu itoro atokan wa fun oba
tuntun, ki aye Ie r'oju, ki igbal,\I Ie san gbogbo eniyan Iasiko ti
Oro Yira Oduduwa oba yii joye, WQn yoo ~~ obi, won a si ta oti sile. Mogba y06 si
Nigba ti oba tuntun ba de ibi yii, won 6 tun pa eran kan, won we o~e Sango ati s~~r~ pelu laba Sango ati Edun aara ; omi ti
6 so obi, won 6 ta ou sf oju-oori, won 6 si fi ounje yanl*. won ti ro sil~ ni won yoo fi we awon ohun ami S.<Itngo wonyi ;
Lehln Ii Babayaji ba ti so obi tan, ti 6 si yan, yoo wa gbe Edan Alaafin y60 wa fi omi ti 6 ba ku fo ori, y60 to otf idi .Sango yii
Oduduwa Ie oba tuntun yii I'QwQ. Oba y60 fi enu kan edan yli, w6, yoo si kan orogbo ati obi je. Won y60 wa fi ounje le orl
y60 si toro gbogbo ohun edun okan r¢ l'owo Oduduwa ni yara edun aara, Oba yoo si fi enu kan ounje yii, y60 si toro gbogbo
yii. Lehin eyi ni awon akunyungba ati Babayaji y60 wa we orl ohun edun okan re I'QdQ Sango. Bi 6 ba si ti de ita gbangba,
oba tuntun p¢lu omi. ti wQn ti gbo ewe iyere si, ti won si ti fo y60 jokoo Iori odo, aWQn eniyan y60 wa maa pe Sango Ie e
o~~ ati osim sf, ti won si ti ro epo si. L~hin ti wQn ba fo od oba I'ori. Ki 0 si to kUr6, y06 paarQ a5Q, a5Q ti 6 ba bo sil¢ nibi di .
yii tan ni a t6 gba pe 0 di Alaafin, nigba yii si ni oba y60 t6 fUn ti MQgba. Bi aWQn ba ~e eyi tan, Qba yo6 kQri si ile <)na
awon akunyimgba, omo-o~u ati aw<;)n iyawo Babayaji 1'6w6. Oni~~·AwQ.
L~hin imiw6 yii ni oba tuntun y60 jade kuro ninu He oro yil, ti
awon obinrin wQnyi y60 sl rnaa fi orukQ Oduduwa ati aWOn
oba ti 6 ti j~, ti 6 waja, darin, ti won y60 si rnaa j6. Bi won ti n Oro lie Omi-Oni~~-AwQ ;
~ i.1
jo ni won yoo rnaa mu oti, ti won 6 si maa fi ata pa~s~. Bf 6 Ni ile <)na-Oni5¢-AwQ ni gbogbo ohun igunwa Qba bi(ugbo- ".,.
bci to deede ilkuko i~aaju kikO I'oru oi oba yli y60 b¢ gbogbo
oaru!), ab~b¢, it~, Qpa i1¢k~, ati ori~iri~i ohun l~~yt; Qba wa, afi
a~o ti 0 wQ ju~i oju-oori Odupuwa, 'ti 'joo si jade 10 si hokun,
ade Qba nlkan ~ni ko si ni jle yii. I\e yii naa ni Alaafin yoo si ti
ninu ~wu miiran ti 0 ba tun wQ. gbe igba ori~i mej!. A\\Qn ohun ti yC)l) sl fi ~e or6 nihi~in ni
orukQ m~ta; Qti Qka-~obi; a~Q; ounj~ ati igba ademu m~rin.
Oro ti i~kun WQn yoo ti pa t;ran !;ili ~e etutu ki Qba t6 dc, aWQn ohlin eroja
Iba gbogbo awon Ar~mo ti 6 ti ku ni oba tuntun nwaju nihinin. ti. wQn sl maa n di si inu igba ni oyin~lgan, ami, ibQn, ad<i, ata,
M¢gaji Ona~okun ni i ~e oro yH, bi oba tuntun ba si ti n bQ ni iYQ p~lu odu·ifa. Nigba ti Alaafin ba wQIt~, wQn 6 fi a~Q funfun
y60 sare pa ~ran oruko kan si ~nu-Qna ti y60 gba '·/Ole. Oba di i 1'6ju; nigba naa ni <)na·Oni~~·AwQ yoo wa pa~t; fUn un pe
y60 wa wOle p¢luawon agba omooba, agba ~yaba, ati awon ki 0 kunl~ si Idi igba ti a ti de, wQn yoo tu a~Q 1'6ju r~, yo6 Sl
~ru oba. Bi won ba ti wole tan, M¢gaji y60 wa pa ~ran meji si gbc cyi ti 0 ba wu u ninu igba mcji naa. Ti 0 ba ~e pe igba oyin
oju o6ri awon agba ar¢mo m¢ta 1'6ruko oba ti 6 ~~~~ j~. O~a 1'6 gbe, aye Qba naa yOC) dun bii oyin; bi 0 ba ~e igba iYQ nau
titun yH y60 fi QpQIe;>pQ ounj~, e;>ti, ati obi yanl~, y60 si te;>re;> ni; yC)() dun. Sllgbon igba ata, ada, ati Ibqn kl i ~e eyi ti 6 dara;
al:iafia ati igbega ni asiko tir¢. 8f 6 ba ti yanl¢, ti obi si yan ilu sl gba pc aye ogun ati ti r6gbodlyan ni y()O jasi. AyajQ ni
tan, y60 dQbal~ I'¢¢m~ta, M¢gaji y60 si fun un nf adura 1'6ju· wQn tii ~e Odli Ifa ti wQn fi n 5e oro yii. L~hln oro yii, ile
o6rl aWQn agba ar~mo wQnyi, ki oba tuntun wei to gbera ati Ie;> <)tun-tfa 1'6 kiln ti Qba yC)O bQ Sl.
si ile.Mogba. .
309
308
ati ow6 gidi ni Alaafin yM fi se oro ni ile yii. Gbogbo nnkan
Orb IIe Otun-tfa ati Ti Ona-tfa oro yii ni yoo si ti de ibe ki oba tuntun to de, bakan na<l n i
'0:',,__ Oro ti awon onilu, alaro, onisekere ati alubata ni Alaafin y66 won 0 si ti ranse IQ si lle-lfe lati logbe ida Oranrniyan ki 6 to
se nibi. Eto oro yii ni pe oba y66 pese jije ati mimu fun awon di QjQ yii. Ki won si to gbe ida yii jade ni I1e-Jf~, eran agbo
on i~~ owo wonyi ; y60 sl fun won ni iye owo ti won ba pinnu. kan, oti, emu, 9P91QP9 obi, epa, ati oke-rneji-le-laaadorin owo
. Lenin eyi oba tuntun y60 j6k06, awon onilu orisirisi ati alaro ni won y06 10 lati rubo ni Ile-Ife. Lehin oro yii won 6 da ida yii
ali onisekere y60 wa maa bo si iwaju re lokookan, won 6 sl pada, :>ugbQn alagbede lle-I r~ y66 se ke kere r~ ranse si oba
maa lu i~~dal~ ilu fun Alaafin. Lehin oro yii ni Alaafin y60 wa tuntun gege bi ase ti yoo wit l'¢d9 r~, ati lati duro fun ami
agbara idajo Modo pehi aanu,
to ~Q Ipad].
Nigba ti oba ba ti de. won Yl)O pa maaluu, ati agbo, ati aja,
won yoo ro ~j~ won si ori ida yii, won 6 tu oti ati emu si ida yii
Oro Ipadi
l'ori, lehin naa ni WQn y66 wa yanle, ki won to da obi. Bi obi
Ona-Ile-Mole ni y60 sa ogiri lati la ona tuntun ti Alaafin y60 ba ti yan, won 6 fi omi W~ ida yli, awon akunyungba y60 si b~r~
gba WQ lpadi. Nigba ti won ba la ona yii tan, Ona-Ile-MQI~ si i pe Oranrniyan. Lehin naa Agbaakin ati Babayaji y60 gbe
y66 pa eran oruko kan, won 6 si 'fi ounje, oti ati owo yanle,
ida naa le oba tuntun IQwQ. Oba y60 ~~ jc: ninu obi ti a fi yanle,
won O· waa difa 'i~~daW ki Alaafin to ba ibe wole, Eyi ni ipari
y06 tQ oti ati emu WO, y66 si mu ninu omi ti a fi W~ ida yii.
oro ti Q)Q kiinni ti a jawe oye le oba l' ori. . Nigba naa ni a gba pe Alaafin ti gba agbara l'ori gbogbo oba
alade, ida yii ni yoo si maa fi toro gbogbo ohun ti 0 ba fe,
Oro Egungun J~njiJ
Egungun Jenju yii j~ egungun ti oba it bQ ki i1u Ie toro, ki aye Oro Koso
si Ie r'oju. l\e Alapinni ti i ~e. 016rigbogbo egungun ni Alafl.fin Koso ni Alaafin y66 ti de ade lI~k~ iyUn. OrukQ ade naa ni
yoo ti ~e oro yii. WQn 6 ti mu ~ran agbo, Qti, 9P91QP9 obi, ~kQ 'Are', eyi si ni ade Oduduwa ti Oranmiyan jogun. 016ye Yaye
tutu, 91~1~, ~mu, akukQ adi~ ati ow6 IQ si ile Alapinni lati ~e ni ~ni ti y60 ~e oro gbogbo ti 6 y~ ki Qba to de ade yii. Iya
gbogbo eto ti 6 y~ sil~ ki Qb~ t6 de. Gbogbo ohun oro ti a ka 60~a ati Qtun-~fa ni y66 si ran an IQwQ. Baba-lyaji, aWQn
yli ni Alapinni y06 ko fun Ope ti y60 bQ egungun J~nju yii. Ni agba QmQ-Qba ati agba ayaba ni y60 ba Qba wQle. Bi Qba ba ti
ibi ti wQn si it pe ni Okiti-J~nju ni wQn yoogbe ~e gbogbo oro wQle tan, Yaye y60 fi ounj~, f;mu, ati Qti yanJ~ ni idi Sang6,
naa. Nigba ti orO ba b~r~ Alaafin yoo WQ ile p~lu Ope, alagbaa, yoo SQ obi, y66.si pa orogb6 fUn Sang6. WQn 6 waa gbe ~~~r~
aWQn QmQ Alapinni, aWQn QmQQba ati di~ ninu ~ru Qba. Bi Ie Qba IQwQ. Bi Qba ba ti it m~.~~~r~ ni wQn 6 maa ki Sang6, ti
wQn ba ti wQIe wQn 0 pa ~ran agbo ati akukQ 'die:, wQn 6 ro y6l) si maa tQrQ gbogbo ohun ti 6 ba f~ daniyan J'asiko ijQba
~j~ wQn s'ori egungun J<;nju. W9n 0 SQ obi, Alaafin y60 wa tir~; bi 6 si ti n f'QwQ kan-an mi ~~¢r~. b~~ ni y60 gbe 'o~e
kunl~, yoo tQrQ alaafia ati ir6ju ni asiko ti ~ 1'6ri.oye. L~hin ti Sang6 l'QwQ keji; ori ikunl~ nf y66 si wa. L~hin eyi, wQn 6 fi.
Alail.fin ba ti daniyan tan ni Ope y60 ke pe egungun J~nju, bi omi tf wQn ti gbo si inu igba kan bQ Alaafin I'l1jU, ati gbogbo
~bQ Qba yii ba da, egungun kekere kan y60 sare jade, y60 ~ni ti 6 ba a wQle. L~hinti wQn ba bQ Q 1'6ju mejeeji tLko fi ni
gb'¢wQ Ie Alaafin 1'6ri, y66 ~e adunl fun un; Qba y60 bu si Ie riran ni Yaye y60 wa pa~~ fUn un ki 6 kunl~, ki 6 si gbe
~rin, gbogbo aWQn jil.l1mQ9n y66 si ba Qbaj6 jade. Sugb6n bi m~ta ninu igba ademu m~rin ti wQn ti de sil~ fun un. Igba m~ta
l;bQ Qba ko ba da, egungun kankan ko ni i jade, ltum9 eyi si ni tf 6 bci gbe ni wQn gba pe y60 SQ bi aslko Qba yii y60 b<i ti rio
pe ~mi Qba naa ko ni i gun 1'6ri oye. IWQnyi ni aWQn ohun ti a di sinu igb<i m~r~~rin:
19bd Qdemu kiinnf: Ow6, i1~k~-iyun, i1~k~-s~gi ati irepe a~Q. (Bi
Oro Oranmiyan Qba ba gbe igba yii, ow6 ati ohun iyl y66 P9 ni ilu ati oril~-ede
Ni ile Agbaakin nl ojubQ Oranmiyan wa, ~ran maaluu kari, Yorub<i ni ak6ko tir~.) .
(,:ran :lgbo kan, akQ aja kan, Qti, obi, ,epci, omi tutu owo ~YQ
311
310
Ip,hd keji: O~y, OSLlll, {ldi ~ltl ohun ipara. (Bi () ba gbe eyi, agan, ile-oyc, wQn 6 wa rnu QIl1Qye yii IQ SI idi aga ti y66 giIn wQle
yoo k'l)wl,) ~t1~1 bQ OSLJIi, kt'l ni i 5i arn6di HIe ni Llu, ifQkanbal~ yii. Bi a ba de idi aga yii, y60 san§ IQ SI ~hin, y60 bu erup¢
y60 sl wi rLln Qoa nMt.) I~¢myta, y60 fi sa or!, y66 si gun iga de od orule, yoosi sa-re
sQkal¢. Q1l1Qye y60 tun ~e eyi I'~¢rn~ta, y60 wa ba aga, rniiran ti
19hd kffO: Of,l,id~l, l,)b~, ida kckere. (Ogun jija ati iU\j~sil~ ni
Qba yii yt')() fi ,'tsiko r~ ~c. Aye ko nl I r\)ju-r'(>na, gbogbo IlJlkan ati gbe si inu aafin SQ kal~ si aafin. Bio ba ti WQ inu aafin; yoo
b¢r¢ si IQ si oju o6ri aWQn ti 0 ti jy oye sin in lati oju o6ri ~ni ti
y60 nira, irori!e~Llk,t kG nl i Sl.) ,
6 kQk(> j~ lati rnaajuba wQn. L~hln eyi ni y60 waj6k061'6ju'o6rl
(i!,hd kfril1: OLllljy ori~iri~i Mi Qb~. (lyin ko nl i SI ni ak6ko Qba yni ti a k¢k¢ jl;:. .AwQn ijoye r~ gbogbo y60 wa maa ki i lati
yii, QpQIQp() cn1Y~1I1 ni y()O si r1;;C, oni~ow() y()O ba ode pide.) juba fun un,
L~hin ti wl)n O{l ~e googoo cyi t{lIl ni Yayc yt')() gbe ade Are A 6 ri i wi pe, eto oye jijy ti baal~ ]lu, ko I¢ oju PQ bi i ti
IC Oba lunlun l'()r1, wl)n 6 si fi OiUI ,\lio,1 OQ ¢ l'~s~, il¢k~ ni Qba. Ba~t1¢ ilu a maa jl;:un 1'6ju enlyan, Qba i1li ko gbqd¢ dan
wQn fi sin biti yii, y()() 5i wa j() pada SI Ip,-ldi. eyi woo Baal¢ ilu ki ide ade, Qba ni i de ade. A ki i ja ewe.oye
Ie baal~ lIu 1'6ri I'aye atijQ., Qba ni a nja ewe oye Ie 1'6ri. Gbogbo
Or() ()gun awqn Qba alaburo ju baal¢ Iq, iran qba al<id6 si ni w0n. Bi Qba
Oro yii ni oro li wqn ~e k¢hin p{ll{lp{tta. MiilLIU kan ni wqn b<i de aafin. wqn a maa ni igba ori Qba ti 6 tI j~ ti wQn Ie fi
y6() k¢k0 pa ki AI{i<lhn te') wl,)le. L¢hin li 0 b{l ti Wl)Ie, wqn (') b¢ jr;un; ba,tl,; i!u ki I ni. L'aye itij¢ iWQn qba a maa jy Qkin Qba
aj{\ rLlIl OgLII\. wl,)n 6 si ro ¢j~ r¢ Ie ()gun 1'6ri, wQn () pa ~ran ti 6 Wiji} ti wQn ba dc ipo r~, baal~ ilu ki i jt; cyi. A.wQn ewe ti
{lgbo, w.qn (') wu. Ii obi atl ~rnu y~\IlI¢. Qba 11 16 ni ewe iyeye, ewe akoko, ewe 16gun-s~s~, ewe l,)d,tn
AV,Iqn O\(lgLII1LIIl )'(')0 111{,a pc ()gLln, wqll ('J si m{w yin ibl,iIl eki. [yi ti wqn ba f~ ni wQn 11 16, iwqn ewe wQnyi si ni itUIl1Q:
kikankikan. ()ba y,')O kLJI1I¢ lliw~ljU ()gLIll, y()() d,lniY~lI1, wqn ()
Ewe akoko jt; ewe ti i gbe ire ko ni, a sl maa rnu ire ba 016ye
51 ~c :ldLlr<\ fLII1 un, ;\I{l~lfill n{l,\ y()O W{l t() qtl, ~rnu ,ati ounje
ati lIu r~. Ewe !r5gUII-SfS(jy ~wc ti y60 mll ki q1l1Qd6 Mi agbi
iY(1I11¢ li () Wil III idi ()gLltl W(\ y()() W{l j{\ Illnu Illi\riwo l,)py ti 6
maa YQ ~¢~¢ si 016ye ti 6 jt;. Ewe rddll-rki j~ ewe aikli ba~d¢ Qr¢.,
. W~l III idi ()gull l(lw(); {lwqn ologunull yC)() si de e ni ade ~¢~¢yfun.
igbagb() aWQn agba si ni pe gbogbo ~ni ti a ba fi ewe yii kun
L'()j() yii ni A16~dlll yon k!'1f<:) nl jp~\dl li yM) si b() sinLI Mtflil.
ohun 01'6 oye r¢ ye)o ni ¢mi gigun. Ewe l)'c)'£) si j~ ewe ti i mli
;\ (l ri i pc ct6 ti (') kLHl PLIP() ni Ctojijy-oye AI:\{t1in, IXlyli ni
ki Qba ~c orl ire ti aWQn ara lIu y60 fi bi QpQI<,)pQ qmq I'abliye.
elo oye ,iwqn (,HTH,) odLiduwil kLIIl. ;\ 0 sq nipa et() jijy-oyc li
Oll/m igliml'{l Oba. Eyi ni di~ nlnu ohun igunwa Qba ni il~
ba{d¢ I{ili II h,in pc': k6 Ie t() ti qba. Illi
Yoruba:
Et() Jij9 Oye B:W¢ Iau
Hi baal¢ ilLI kan' ba wij,i, awqn rnt,'ll¢bi ib.llgun II oye ba k~\n
(i' iff:
\t~,
jlu ki i kcre ki a ll1~t ni olor!, .eku ki isun ki 6 rna ni
bi y()O ti rnQ ni yoo mQ; Qba ki i kere ki () rn{l nl it~. Ohun
y(')()yan Baba-islnku, yni 11 yM k() kQkQr<) ilC oye 1()\vQ; wqn () iyi <.tti ~y<; ni it~ Qba, tal~\ki ko si gbqdQ t¢ ~ 1l1¢1~. A$Q olowo
. ~c oro fLIIl ba{i1¢ li (') IC iw~t1¢-il}il. L¢hin eyi ni wqn (5 fa (,)I11l,)YC iyebiye ni wQn fii ran it~ qba, ki oyinbc) Sl t() de il¢ Yoruba ni
k,t1¢ fun ar(l Ilu ,:ili ~\Wl,Jll afqbajy. L¢hin li wqn oa ti gb,\ ,pe aWQn qba ti ka it¢ si ohlin aigbqdQ-rn~i.-'nii. Ojoojum¢ ni Qba ri
l,lrnqyc yii ni y()l) jy ¢ [,In, wqn y()() da qj(> Ii ba{t1¢ tilun y()O gunwa si ori it¢ nitori pe ipo Qba ni or! lt~, iro ,-tgba si ni a a
wl,llc. b;\ ~\gba, ~ugb(H\ it~ Qj(l I{\s~ln ti Qba 11 10 11 i aafm yatQ -si qjQ
Nigb{l ti qj() b~l ku qjQ l11¢san{ln, wqn ye)() mu <;ni ti yC)O jt; ,hiy:\, ybq tabi qdunk0dun.
oyc yll 1(,) Sf ipcbi, nibl ni wqn y()() gbc ~e gbogbo ClUtli ki 6 l(l (ii) A{M: [yi ni ohun ti l) fi iyatQ pataki han I'aarin qba ati
joyc, Ini n{l,'t nl wqll y(')6 Sl ti kl,1 q nl ilwqn cto Qla ~lti Qna ba{d~. Ori~iri~i ade ni () Sl wa, ade ll¢k~ wa, ti id y wa, owo
i~C1u ~lli l,)n,'t i~c-awo ti () b{l yt; ki () Il1Q. L'(\yc ~llijQ o~u l11¢la ni kckere kb 5i pari ade kan. Oba ti 11 de ade ko gbQdQ ri i,nu. r¢,
wqn Ii i ~c (\yi. L\)j,) li y()6 b~\ wqk, wqn () gbec {lga SI chinkulC . /) ~ecwQ.
3'12 313
(il') lnikfri;: l~yi\Na nint'l ohun ti qba i1 rrit:. 1'()wQ, lruk¢r~ il¢ Yoruba ni 0 ku ti a 0 ~e a~aye l'6d r¢. Bf a bi ~e akiyesi ,.1.1
l'l i l [
1 "11.
a maa funfun, 6 SI din fun lrIJk~r¢ Qba. sQI¢ rara. Okan ninu aWQI1 owe ti wQn si maa it pa ni pe, 'lie kl
i wa ki 0 maa nl olori, lIu kl i sl kere ki 6 ma nii ala~~' fi ~5¢ III1,1
(I') Agbc)(}rim: Ohun ~~¢ QI<)"-1 ni (~yi, (; 51 w?, ninu ohun igunwii
a~a wQn mul¢. Eyi ni 0 fa a ti 6 fi j~ pe oi ibi kibi ti ¢gQQrQ
1IIIi
I,
Qba, ki i j~ ki Mn:1I1 ati 6.16 pa e:niyan,5ugb(m ju eyi 19 bi qba
ba Ii I'owo <Hi Qlft sf ni agbo~.)run r¢ ~ee f~, Ib, eniyan ba wa, a gbQdO ni ala~~ ki 6 maa baa si idaru ati ija, ki 11
1
\1
11
1
I, ,'
1
C) wu ki a wi ~~I,~wu ytll ni baba onitcnJl'. G~g,~ bi ()\,lIe yii, aVoIf)n wQn n kQ pe: 11 11
I II!
a~9 bii 9tll., S,li1y;;ill, r~k~, al:lgb,\d a.ti b~~¢ b~'~ ni r,!ba j'l 10. Eli lw9 ]'a fi ~e e, 11
wQn 6 tXI 51 d{l d,111dc)6gb, agb<ichi, gba,riYf;: IIi \vc,m s;?,ilxl da I WQ I'a fi ~e agba,
/1:
II',I!
~WU, atu sl l1i s,')ld)l6 ti "'iQIl s~I{lbil WI) (;Jbi ~;c\k()t'CI n<:ulgl.Jdu ti a I,
Bi 0 I'a~?
leo. 'A~(l Jbora oklVdiiyebiye bii c;jny;in illi (;":!u ni i.it: ohun Q~<' Bi a ni 5akata,
0
'III
II
fun Igunw~ Qba. Bi qba bit si j¢ 01(':Iw6 ,~ti onif'el::lji. 0;;.;6 a~Q IWQ ni a fi 5ee. 1
1
11 :
Qba Iniinin pc: 'Saba m,l w~wiJ nl0, a~;9 rr;jli ~~'A'U i</,
(l'ii) l;~,~hrl (}I',iill, (!I'llka tlti ifill/pci: Ninll ohun igCHlw;\ ni ;'nvQiJ
ohun tl a 1«1 yii wa, f,:lc)rniran, a rmta fl ¢gb;.! s\~n:!lI ti y()O si Eyi ni eto oye naa.
Ma wo ~nlkan f'ajll.
II
kanl~, a 11 ki Qba miidn ni 'O!oftikaLl·ib"ya'; '.NQn ;; si m~w
(a) Oba. AWQn wQnyi ni Qba alade. AWQn ·ni arQmQd6mQ, Ilil
fi iru oruka InlyJi d{\ igo Qtl I'QlI:m. (k!,;;iri~i lrl!np{~, ni /I lb,
Oduduwa, a sl ti SQ nipa df¢ ninu wQn ati bi wQn ~e jade kuro
AWQIl irin ok!w() iyebiye ni (,lba rnlinln 1'1 k)., bii Lid;\k'l IIII!'
ni Ile-If~. Gbogba eta ti Odllduwa fi lel~ ni Ile-If~ I'aye laelat ni
ati babil. il¢k~ bii iYI~m, s¢gi a.ti. I{lgidigba ni ylc)mh~ln ~;i. :1 :().
wQn gblyanju ati dlmu ni ibikibi ti wQn wa lanH, eto ¢sin si j~ ill!:!
(viii') Btllcl.· Belt,," H~k~ jy ohun <)S() p,Jt;}ki :iti ohun )gl:iIl\V,1 fun
wQn 1'6gul1 pUPQ ninu oju~e wQn.
Qba; wQn a sl rn{m II k<;) orin PI;. "()ba Ii () d"';.dc~ o,;,;'(). <)ba ti I')
(b) 'Elu' tabi '~sQ'. Eyi ni aWQn Qba 'Alakoro', wQn ki ide ade,
t~pa iI¢k~, Qba ti b Wfl hatS. iylHl, qba ti <) ellS abl:mJ ,<"jc<, qba 0 1 1111 Ii
akoro ni wQn n de; ogun ni 6 si SQ wQn di Qba. Nigba miiran
Oba aia~~!! Qba!' i
wQn 11 pe wQn ni 'alaburo' nitod pc wQn a maa de aburo,
Qba sl 1'1 Ii aWQI1 aWf) <;ranko bii egbin ;)(i igal<\ ~e ibuSlHl, Ii I:
ni 'Baal~ QkQ lIu, agbara Qba', aye eto ati akinkanju ni 0 5Q
wQn 11 gbeekQ I'{lnl ogiri ni a;lfin. Ori5irisii~\~ r,mil ,hi ere ni Qba
aWQn naa di ljaye illl, OPOIQPQ ninu WQI1 sl ni Oranmiyan tabi
~e b~r¢ eto aWQn (:~Q ti If~ 11 pe nl 'Elu', i<:\Ji od ela 3W911 ~ni ti
315
314
,-." =:,,;t '~~~';;''C";,~;;.'1;;'2·~;X:,'+f:::+&'~'4' '''5~'f'''i ft'ew';;~;: ~W' ~\;""::~'i:<:;c :IT§':;,2;.jij'iii'"wm=~~, ",,_,,";,,'t:;';'-~'"~'''';'M'':'''~'~ c,," WIl, ~-;r-l·-;~ ;',-, ,
"ill.
:.1, ')V;>i9P() n: TI d(~ ad(~ ayt.;denl, li l!ij!:l SI nlll ki t;'lbi Qba alakoro ati aworo-ori~a SI llu kiluli ti wQn ba ti di
QPi)!<;lf)(;J nll1U VV(,H1 m,l;] pi: :.H;} '1;",:,)11 il\;J(m:lI1 Ili 6 fa
iwlbi\.
eyi. Fila :dti cmiinjiiljln oj aV'\HI OJ(lY(? Ixiyii ri de:.
(e) Bj{}Ji.\ Ori~iri~;i Qna ni a IE pin si, nrf?i onjkq ni a SI 11 pc
o yf; ki a m~nuba lkojade Adimuli ti If~-Qdan ki a t6 pari
QrQ Qba alade. AWQIl opitall SQ fun ni pc l~hill tl QPolQPO,awQn
aWQIl ijoye. Qp()IQP9 igb'l ni () J(; pc I,~ti ir{! i;;(' ti WQI1 b;.i Ii ?e QIlIQ Qba al<idc tijade kuro nl IJe-lf~ .'iti aWQn ak(;lI1i IlLl, Adimu!;l
ni ill!, nino ijQ t21bi ¢sin ni on:d«;> w(;>n y<JO ti jade. If~-<)dim ni 0 gun ori-h¢ Oduduwa. A gb(> wi pc OIQrun fi
(a) Ij6ye aye iJ.jf,?w¢ ni 3.wqn 0/6ye Ii ,1 ran ol6ri )111 10wQ; aye
¢mi gigun ati alidJia jillki r¢ tl () fi dtS ibi tl QrQ r¢ fi su Illl,
\\/911 j(; Dye ipo wqn s! ju am wl)n Ie) ninll cia ilu. (b) paaps.a j~dQ aWQn Qbakan ati mQI~bi r¢. WQn SI pinu ati Ie e
'ljOye;'did3niI0iicl j¢ O\i'~ ilu, 5ugb(111 (1 jj;;i ove Ii a fi cia vni kuro ni ]h1 ari I\)r! oye ki ~Iomiran Ie jf;. Ogb61l ti aWQn baba
'ti () ¢ i'Qhl nitori Jdi kan tabi l:'mlriln, ki in'! (,?1l1 Ii ().i9 aye yii lawo da ni liiti difa ¢tan fun un. WQn SQ fun un pe ki Ilu Ie
Ie tub<) 'l;v('116 rlin ill! :'tti agbeghe i-~. Hi iill oklye b<iyii ba re rojlJ, ki aye SI. Ie toro, yoo gbe ~bQ jade l:iti inu lIli IQ SI ~hin od i
iw::ll~'·;;15,1, c.:ni ti !'i h;I 1un wu o!6ri HII ni 6 (': Ii j~' oye yii hili illl. Bi A.dimula ti gbe t;bQ de ~hin i1u p¢lu Ilu ati ij{) ni aWQn
agbo il(~ ini ;ldl:lgb6 mlil,in ni ]/1:1. Dill oyi: b<.lyli ni Ajin)ba, ara ilu b<:\. pada I~hinr~, WQI1 51 ti i!~kull odi JIG mo on SI ita
~6'oak)jlj, B(>bagunwa, f:j'Qbajir() ali b~¢ b¢l; IQ. (d) OI(5YL~ fr:hlj p~hj aWQIl ti 0 f¢ tir~. Eyi ni 6 mu Adimula di ero If¢··Odan.
: ~i ,'rwqn oI6yc ti ygb~ ori:?iri;;i ni ,J'lrin i!u rl yan l,ili rnaa Uti gb~san iya ti a fi j¢ yJl, AdimuiA pinnu ati ba 'ade'.OdiJ
in(ljtil()b,j wqu, iru U v/\HI Sf l1.it," Iii lJYc bii ly;i\:gb,:, duwa j¢,b SI b¢r¢ SI fi aWQn awora-o~a jy od;;lrr~i oye, 0 si 11
M;iy(;klyi~ S;irt~p'~gb¢, ,hi b,~¢;-b\;¢ \1') ;\.W(,)f) o)()yc ¢sin ni Ii fUn gbogbo aWQIl tl a ba s,ire wa SI odo r~ ni ·ade'. tyi mu ki
iji) li;9 ~;; ni hiti m6jl:n6 ,L!10 ollj~e 9g b,; ,tti ;'twQn (,)PQIQPO gba 'ade' Igbal{)de, () si f~r¢ SQ 'ade' di bt;:ntyy~mu.
ilosiw,ljiJ <;gb~\ InJ Ii wqn [1 .it,: ni Ah¢k(?, Mvgba; Y(~ye a
L'ode oni, ~nik¢ni tf bil. j6ka6 rad it¢ OdlJduwa I~i a~oju
O;;UIl, Fesiki Awn; Ap{\':n,J, OIl'lIoVn ;'HI b(~(~ bi;';: fl," Ie) On; ag!Jo Qrun Yorub;i, Ollil si ni a !nO SI Onll~ (OQni), Q1ofin, Adimula.
IN ni llf\(JII H(Jllyi. B<J;il{~ iie: Iy;i:ik; I\j((:wc:j!;: OL')fi 1)11H,J O)ll:
Qun ni baba ni ]gb&jo fun (lwQn Qba-al<id& ti 6 ku nimJ iran
iy<i (';we A i l t i b(~<: b¢,; i(), /\ C, rf i pc aye yii ki i ~;e OdlJduwa. l'atit6 ni ko Ie jagun bi Oranmly3.l1, ~llgbQn asiwajll
oye iljqW() Hinl! t,:gb,;" ¢sin lei.bi agbo·ilC: 1i a h:\ :;1 gb(~ fi ,';niyim 3.wQn oba Yorub;\, ni ipa r¢ gbe e SI nitori pc 'agba ki i SI!
.if,: in! 0Yc' lxiyii ni (,:nu ok)y,,; n(l<.l ti r;t/d,;, ki i >f' ,u ill'/
jagun'. 0 him kedere pc ipa ogun gbc (hanmiyan ga PllPQ
t<'lbi Ii ljqb:l. tii Qn> il(1 b;i dfl¢, ,;:gh\~ ti 6 dn ,\ii/I] wii Iii '''''<In a
nitori pc () rayi!., SI Ie jagun, ~llgb¢n ile-If¢ l1i orlsun ati amu
Ie 5(>r0 li'In, k j i ?c ij()ba.
r¢, ~ni ti 6 ba SI jl,ko6 l'Ori it¢ Oduduwa ni agba nitorl pc '1;:ni
i t;)nkal~~ qmO) ?ll",~!,e ;QiJ,j ;J)(dI(r~ ""VI,I! ti l) b::ll',i.ba ni baba'.
Ni ipari, 0 Yf; ki a daruko <JwQn olad illl di~--eyi ni aWQn
A ti ~c id<IY(~ bi <iwQn (,JII1(,) qba ai<idc ;;c 11~d<;'! nj Ita-ijc:r() Ili
Qba a!{lde, Qba ,tlaboro, baal¢ ati awaro 6ri~a p~lu orukQ
11e-lf¢ l'iaart,l ()i(l ;";ti bi ;'1'Wql1 qkjkan wqn I1;L\ ~c j;idc ni ~is(;.
n-t¢lC, (\yi :i; fl h,'111 flt: 'Orin ti [juku I);i di! niqr!H,; n; ¢ gbi:', oye wvn:
lbikibi Ii aW()11 im)ii)()(JQrnq OdtJdmd /)"t ;,t Jl) ,;i ni Wt,Hl ti r\ di OnikQ oye Illl Oruko oye Hii
onilc-ol1ilt;, Ii ;'iWOIl ti wQn b;i si b,j l1i ;"u6jl;, ;lti IIc[o yii n,!<l k\' Ok¢r¢ Saki
\!von, ti W(,ln si Ii i"Q W(HI bii (,loa nigb~'1 Ii <'> kijh! ti j¢ il,;>;'[ Yorllb,i 0911i/¢
(JINin } II'-If; Dnjo Okeeha
P\~ '!<.i i ujn ni ara Qill(,l Qba, ki (') m,! ku d;'Llis~"ikj'. AWt,lIl l1,ia si Sahiganl1Cl Iganna
d"(,)ba al;lde. Lyi n; (; SI r,t,i Ii qbn al,idc 1/ f'Q, ni ill" Ih·t-Or·mln
,4 dim ilIa
Alaclfin Qy(> nit, WQrI (W~mi)
il(~-Ift,~. {)ba ai~jdc k() p() ni iha !w(l-06run lJC-lf~ nitori pc 011/ llar06
Aditlu/ht If~ Qdan
ahigb,ira-l,i;lt(l ;'Ili akinkanJll ni <)ramniY;'ln; etC) Ii () SI :?c ni Ikire
011'0 Adinll/ltt II~ ij¢~a Akire
agb~gb("; tirt,~ ni c!() 'Erin ki i fyn, ki ()mq r0 ki () fOI1'. Qp01qpQ Ij~bu Igb{)
()~'emall'e Oild6 Orfmoltisi
akQlli Ili Ii dirk ni !k-lr~ iili aghcghc n; Ii ,lWqll n,t,l si di ba,iI~, Ayangbunrill lkorOdu
Ehumawe Ago iwoye
310
317
1
:1
Abiri rc Qrun abkeJi. Iku niO~Q ~6bQ Ar6biodu k1 wi pe:
I
319 III:
318
,Ii
! i
Ii
':I' '
iwaju r~ dandan. Hi a 6 ba si sin il"ll 6ku bayif, ~hJnkule tabi 'I
Iku <5j¢g¢ Q-IQna,
kQrQ kan ni a 0 sin in si, aId i la oju-oori wQn bii ti '6ku ¢kQ'.
Agbapa I'QwQ ad,\.hun~e,
Baba, iy3., ati ¢gbQn ki i si i de ibi ti a gbc sin wQn si I'Qj0
6 SQ Babalawo d'¢gb¢ri.
isinkll yJi.
jgba ti 6 ba fa l,i-rJn-ka so lu'kQ
ii
I'
owe pe 'Iku ,igb¢ 5ii ikG ;lWl)n 1~liri, ikll alartS bii ihl oju-ogun, ku nini! wQn, a ko gbQd¢ sunk un rara, Me ti Yoruba si ni lati
iku alar6ye bii yni da OIl'li IlLI 51 ita nl·'. A. Ie pin (~to iiL,f<) 'O,i 10 ni pe eyi ti 6 ku IQ ka: ibo, tabi 19 s'okun, tabi IQ ree ra Iwa
ona l11~rin: hufe) Qba, !tllfQ 61ui i:,gb;\ titbi 6!<1:1 ~kq, ipolongo t;~in, tabi Iq si Ek6.
ofo tabi itUf~} Odc), irti llufO <\bikli
(0) Bi Qba ill! b:i kll, li illl nail sl j~~ illl piltakL a lei i 5Q P(~ n~ Oku Gbigb~
ku, [de ti a.sMlb'\ pc ni: II¢ baj¢, Ob::i w,\jil. 'Ob;:\ StJll, tahi Bi oku ba ni QmQ, akQbi r~ l'Qkunrin tabi eyi ti 0 dagba ju ii"I.'
I~
y~, Bi qba kan Ixi wilj,l, ki ~1\'i(,lIi <.,Imq ;\ti mr;l!,;'bi r~ t6 lilf() r'~ ni ninu aWQn QmQkunrin ti 6 bi, ti 6 wa ni ibi ti a 6 ba sin 6ku si
wqn y()O ti k() gbogbo ohun ii!urr1¢ni kill'\) I'Ridin. Sf wqn kb ni y66 l'a il~ isinku' ki aWQn eniyan t6 b~r~ si i gb~ il~. Kik6
ba ~e b¢¢, gbogbo ohun Ii qba tltUI1 hit h;i r:iiJJin eli ilj",In'lgun pamQ ni a si gbQdO ko erup~ ti ak6bi oku n,ta ba kQ ha ni ibi 11
1
11
fun un niyt;n. L'{ryc I:i(:l;\(', ali; nl ;:I{\ 1':11'(, vb;!.. I'-.J tf C)j,l :.1,; ti a f~ gb~ saareeoku si yii. AWQn ana oku, tl 6 f~ iyaw6 ni 'I,ll!!IiI:·
b;:r s1 wQ dLldu ni Ilitorl ki {r Ie ri i;ni Ii (l (') 11 ~c in;l¢ idile 6ku ni y06 gb~ il~ naa ti y60 fi pin, Nigba-ti il~ naa b{l si 'i~if
jigbe. Fer(; ti ;\ 11 pc\ nl 0kinkin (ti ir 1'1 Ji chin crin ni V'i{,)11 jin t6, ar~mQ 6ku ti 6 la il~ ni a C) tun kesi ti y60 ha erup~ iil
[
y()O fqll; I;:lti ttl ar{l ill! 1'0f(). Ti\bi ki onik(lsl.'> ki k()s'\ i ik~hin. Erup~'ti ar~mQ k() hq ni igba ti () la il~ ati eyi ti 0 ha ni
cS m;:r3 pc qbclni m¢silll:inm(;\v:\,i I'(lri (~rlili~. <)j:l mila 1\ \1:\ !'; igba ti il~ pin ni a 6 k6 PO; eyi ni a si 1'1 pe ni 'll~pa 6ku'. A 6 fi
y"
WQIl b3 ti tlill,) qba h{\yii Ili lIitori pc Ollik{dll!<.I:1 yClb S{I flln l;mi pamQ. $ugbQn ti 6 bi j~ pc 6ku ti k6 !'OmQ laye tabi ti aWQn ;'!.[
r¢ kl a Ina bail ji i gbc~ liili f] n;l¢ I')k!l qb:1. A)il ki {I In,ia dii I)j;\ QmQ r~ kere jQjQ ni, Qkan ninu aWQn aburo 6ku ni y66 la il~ I :~
si ojudc c/ba b{tyii 51 1m:l un rqrLiIl 1{lti ri (~Iliy,\n jig:b(~ fllll (~k) isinku, t( y60 si ha erllp~ ik~.hin, II!
. isinkll Qba. Nigb:\ ti \.) tl Jl~ ii5;\ ]bil,; pt\ a kll tQn C;ikinkin fllll
Qba I',il¢ litbi ki (I lu k')SI), bi kb 5C 111 ()\\lm) ktlll:lklILll, gbogbo
'II~pa-6kll' yii ni wQn y66 fi bura t( ariyanjiyan ba de I~hinwa
oia 16ri t;ni t'6 ku, yala aWQn kim 1'6 jt; aWQn l'ow6 ni 0, tabi
i II
ani IIl1 ti () b;'l ti gb() ir6hin yii ti IIlQ pc d~~ b;\k II'I,'
wQn jt; ~ (()w6, ati b~~ b~~ IQ. Ti a ba f~fi lI~pa bura, a 6 bu
di~ S'6I11i, a 0 ~cpe loju-06ri 6ku mia, a 6 si gbe e mu 16ju I';",i
(b) "Orin ti 1<.6 50ro() d{1 ni, k6 ',i(}J"o,:) gbe' ni ltllf,) ()kr.:, :lgb,\ ile.
gbogbo 11191~bi 6ku. IgbagbQ aWQn baba-r1la wa ni pc t;ni ti 6
:1
Ti ilgbirlagbir kan b{l kLI, ;lwqn Ii c:, bit kG l';igb:i 'p:)b pc am 1
wqn jq, wqn y66 kc si <iwqn abl:!I(), lY<1w6 ali qmqoku w.,qn bafi lI~pa bura I\)ri IrQ fi itiju karun ni, oluwar~ y66 si jade
I'aye titi QjQ keje ti 6 ha bura. Nitari idi eyi, eniyan kii saaba fi If
yi)a si tu wqn 1\)1'0 nip;,! Idki W(/1l Idl od ire, ati kiki wqn
arllgbi) W(,)(l II C) II) SI ']will(;;'·l;;<r'. Li;hin eyi ni \'il,li1 y()?) i1~pa bura a ti ti oro ba di karangid,\ pMapata, If
<;: hlll-s i "~ U 11,
(d) ()rug~tnj0 III 'lwqn ;'rgb?! m:ia t'l II:l (ll\) tlbi iktl l,)d(). Nigbil Oku Wiw~
miirirn Ii a b;i sl ka M0 yii si (~yi ti (') nipqn PLlP(,) cl~gun ni a Iii A.WQll Yarub;'l gba. p.e 6 yt; ki a tQjU oku daradara, ki a 'Sl ~e e
tll (lf0 b¢¢. Hi C) Ixi ;;c pC., ckli I(;\n ni ~ni li 91'<) ~;\: (;lbi ti ,;ni Ii 16ge ki a t6 sin in, nitar! ki 6kll naa Ie fi ara rere IQ s'C:>run, ati
() j<ilcilsi j¢ ()Pl'llllldcl'() 1ll01¢bi, !'c>silll;:ln ni ;1 .() !.i Ii <;hinklilc" yill';\. pe bi a ko ba ~e eyi, ~san 1'1 bo nitari pe 9jQ nl i p~
ir ade ki i
iy;iQd()fnqde ti C) hi 11<111 ~,nl Ii y(')c) gbc q!~Jngl:!Il LitlC;' <,ij() If a (:) jinna; t;ni ti 0 ku ati t;ni tl 6 sQnll,a maa tun ara wQn ri. Ohun
ba tllf'o yii, ilgba yon pc, wql1 yon SI r{lIl:;i¢ pc 'gbugbo ar;:\ ile, '. ;\kC:>kQ ~e ni fifa irun ori 6ku; I¢hin eyi, a 6 ree eekanmi QWQ ati
Nigba ti 9s¢ bil Pl~ l;il1 ba;:tl¢ you ~;c :'rdLlr:'r, irwqn <lgb;\ rniir;\n Ii 9S~ oku. L¢hin n;:\a a 6 ti omi ti 6 I¢ WQrQwQ Wf; 6ku nei,l.
nail you .sf p;lrqw,'1 pllpC>, wqn ynn m;:w Ii uhul1 W(~ ohun titi Ninu igb;:\ kota ni a 6 bu ami ti a 6 fi Wt; 6ku si; inu igba t;ru
wqn yoo Ii (llf'0 n{li!. ,1Ia ni a 6 si gbe 6ku j6k60 5i ki {. to w~ ¢. O~t; mQlaf6 ati
(e) K6 Sl inira bnkan nibi ,itlJf0 ilbiku. Bi <J bi] j(;~ (,)W,~ u'l!)! kanhinkanhin ni a 6 ft Wt; 6ku. L¢hin ti a b"...·si w~ ¢ tan, a 6 da
¢hJn iY;:ln'; lirbi ilgb;) ohinrin ile I'qrnl,)(k n~lir W~l ti (') fl d;OI omi inu igba t;ru'yii'si idiuya iIe. L~hin eyi ni a (1 kun 6ku
wQn yoo kc~;i <\Wl)1l qkLlllrin dc? !{Iti sq ohu.n Ii () ~;(;!(; ;hi bit. ;;L I'OS~il, bi a ~e kun un 1'6sun I~hin iglxl ti a w~ ~ tan I'QjQ ti 6
et6 ilti pal¢ ()k!1 11:1.<l mQ. Hi c\ b{1 j¢ Pl? ibcji ni qmq., ti \)kan b:'l k¢kQ daye. lrun ori ti a m, eekanna ti a re, ati kanhinkanhin ti
Iii
323
322
',II;~I:
ji
,~
;1
a ba fi W y oku di ohun ti a gbQdQ fi pam¢ nitari pc owe) iyebiye Ie aya'. L¢hin tit¢ oku, awqn obinrin ik ~ltl qrnQ O~l1. de y60 rnl\
ni aWQn adahui1~e maa 11 ra wQn bi wQn b{t f¢ fi ~e 6Ogun. Irllk¢r¢ y~in l¢w¢, ti wqn yoo 51 mao pc ati orikl oku nMl
ni m¢S~l!1an-m¢Waa, wqn yt)\.) si ma3 fQ ki 611,{1 Ii
0ku didi 6 ku Ie gbcra ni'!¢ k'6 dide, B¢f; 51 l1i aWQn on!liJ y60 m{la fi il0
L(~hln ti a ba W y OleLl tan, didi okll ni () Lin, eta ldiku adlr; s'Qr¢ aro ali QrQ iwuri nipa t;ni Ii 0 jade
oniblukll y<ltQ, a 6 sl SQ di~ ninll ~lW(;Jn eto yii lei ,1 t() s¢rQ et6
tto Gbigbe Oku .Si: KOto Bin A~a ls~dal~ Ofi!~~
gbigbe oklJ 5i koto, ~LIgb<)I1 eto ti (S j~ pc () WQP9 51 gbogbo Oldl
ni a 6 kQk(l SQ. 8i a ~,C SQ I¢I¢, idile kQl,)kan ['6 ni eta bi a 5C 1'1
AWQn nnbn wQnyi ni ;1 11 16, lati di aiel!: a~Q funfun, ik¢ ~llgb0n eto oril¢ idite Erin, ti i ~;e Ii awqn QI1H,) nl,ldl'"
OWL! funfun, f¢nr{m owu dudu ;hi funfun, ,iti ¢~ru (m(~je tabi Olu-Oje ni a 0 fi ~e apyr;:ry ninlllWe yli,
Eto wqn pin SI (In;\ mcji, ekinni ni (";t() ti Qba., eyi III Ahi;ifin,
ilia wa gba \;iye <ttij() pe egungun rn¢san{m ni qkunrin ni,
obinrin si ni meje. lui niyi ti a fi 11 )c gbogbo nnkan oro Qkunrin ckcj! ni Ii awqn ti k6 joye.
ni tl1¢s~li1{m m¢san{m, Ii a 5i n ~e ti oblnt"in ni mejemeje.
E,to Gbigbl.; Ai:'llafin Si Kol(l
ASQ funfun ni a (') k(lk() t¢ sil~, cyi 5i ni a 6 16 hiti fi we okU.
Bi l) til¢ j¢ pc Bara ni gobgbo eniy;ln gb~1 pc w(m SiD aku Qba
Sl., sib~ :\afin ni ki i )c 8aril ':yi Ii ,:) t(libl'IS,) LHl 51 il:lfin. ()na
A 6 mil un f(mran ()Wli dudu m¢sanan ati f(lI1ran OWI1 funfun
m¢sanan bi 6 b{l ?e QkLlllrin, uibi f¢nr<in owu dudu mejc ati
OI'I)¢.Awo nii gl: or! Qba l"iYi~ atijl; ki :1 to gbc ()kll Qba si
f¢nran bwu funfun mejc bi 6 bi 5C obinrin, a 6 pa w¢n PQ, a 6
k6to. Ill: od --yara kan ti l) V/<\ l".iilin l)ba ni ()n;j... On~{(-Awo si
\\~I{I fi so ~~erLi m¢sart<"lI1 mQ oku J'qi1J m¢sanan (Qkunrin) tabi
j2b,,ldQ gbt~ e si. AWQn iSQrlH,lgbc r~ oi i r:ll1 ;.in l()w(? !{Iti 5
e
¢¢ru meje 1'0na meje (obinrin). A 0 so opin fQnr{ln owu yii
gbogbo oro oku yii. On:1 InQk~lI1\{1 ni aWl;n asinku yoo ti dur6
I'Qna kiinni mQ ()hl r(lfun, a 6 Sl so ipinnu f()nr:1n owu ti a
rllbQ 10hin Ii \,<('1[\ b,l gb(~ 6ku Qba lati ibi [i a u; (.~ si; ai¢ si ni
papQ yii m() at~1I1pako yS¢ osi oku ti a gbde ti ~s¢ Qtun I'I)na
\V(Hl ni liti ti ~e gbogho <"::10 IsinkLl yii, £~hin ni vvqn Y0 :) Ii gbc
1
keji.
oku Qba ti a f¢ sin bi W()ll b,l si ti 1\ ,hill) ni l)nit kQQkan
L¢hin cyi a 6 mu a5Q funfun miintn, y;ltQ si eyi ti a j~ sil~, a
ninu ()nil m0kl,)kilnl{1 yli !1l wqn y()O Pl:\,l II.'. qkLlIlrin k(),)kan ati.
() fi bo ()ku /\')jIJ a (') SI ::-i: a~(.) yi po de o,:)!can ,lyiJ. bkl't. A::-Q yii
;lgbo k(H)kan pa I{)di ~;(: IrGbl) l':.iye illij(;. L'llCle oni, (;~Hl kQ()k:J.n
ni a n pc ni 19bay;1 6kll. G(~g(: bi ()wc: 'OP<1 ad) kii b;i emS ku,
,hi 1ll,'t,"dlIU k()(>kan ni wQn r1 lura nibi idlllll k~)()kan dipb'
igbaya 6kLI kii b<i ()kL! re: ()run'. Iligb~l Ii a 0 ba bo (',hl m(J
kot6, a gb0dQ YQ Cl)l) Igb;iy;! yii, L¢hin t:yi ni a () wa ti a::-Q eniy;:tn ati agbo.
Nigba Ii w(Jn ba dl~ ibi IdlJrll kqkLml{l, ti a Ii gb¢ k<'Jto Ii a l)
funfun ti a k¢ t¢ sii<; yi oku, ti a () si Ii aaye ati YQ iglxiy<~. sil¢,
sin Qba si, a () t~ a)9 dlldll <lei funfun 51 kbt(). A () SI t¢ qba si
a () W,t fi ik() 6WLI funfun di oku yiil '0na m¢Si.tnan (Qkunrin) Ulbi
kolo p¢lu ori::-il'i~i ¢bLln ~\ti OlJllj(; bti qW(l ;\vv'QI1 (,lInq, iy;lwoati
ni Qna l11ejc (obinrin).
<;m¢wu Qba. A kl i 10 posi !';'lYI:~ LIlij(> nilor! ohun ti y60 ba Qba
Bi 6 ba j¢ pc a f¢ WQ 6ku ni ¢WLI, ti a SI I'"¢ be;> ~6kot() fl1n un,
sun ni !clltt') a m:\a pl). L'{IYc; :\tij(; a l) pa oblnrin rn¢rin, a (, t¢
¢hin nj a nilati kQju 50kolo Sl.
oku wqn si 19beri Qba, a 6 pa m·;rin ti a 0 Ii: si igb:is~; a 6 pa
Tit~ ()ku girip;\kunrin m¢rin, a 6 t~ tl1ejl 5i ~gb(; ¢II1.n, a (, 1¢ mejl si ';gb¢
()si, ni ireli pc aWQn wQnyi ni y66 m:ia l¢Jjll baba l' ()Hln ,hi
L¢hin ti a ba ti eli 6ku tan, a 0 t¢ ~ s'6ri vni atinhin ni gb<lgede
ulbi ibi ti () ba.l'{tyc Jaarin iIe. A 6 waa da a5Q lyamQj~, titbi a~Q ti l) b;'l de Qfun. L¢hin P218 a 6 wa3. bo gbogbo ohun ti a sin tl10
oniyebiye b6 (). Bi 6 b{\ 5e 'aku ¢kQ' ti ()l()run k¢ ni a () fl QrnQ Qba yli i1l01¢, a 6 sl r¢h; oju oorl yii.
8i a b;i f¢ gbc ok u si kota p¢1l11ill, ohim aro n~n'; ::It; \~kun ni;
66bQ Ie e nl igba~tya nitori pe ti a ba t¢ aku tan, 3.y<t ni 0 ni hlii
bi l) ti wul¢ ki in;'t <;ni p¢ ki () t!) fi eenJ, bo oju t\J. !''ligb;\ ti a b;l
kQ s6ke. Eyi 1'6 fa owe pc: 'Oku ti () b;i r'6ju ni i f'QmQ ()ob¢
325
324
wQn rI ~e. DI~ nfnu aWQn oni~~ QWQ naa nlyi: (i) Babalawo,
~e gbogbo eta idile t{in, ti a ba gbe oku si inu posi, a 0 fi <)b~ (ii) Od~, (iii) AIAgb~d~, (iv) Onilu.
ge iko OWU funfun tl a fi di oku naa ni <)na meje tabi m¢sfwan.
A 0 si YQ a~Q ti a fi ~e igbayaoku g¢ge biisQ aWQn baba wa pe Oro isinku Babalawo. Ni kutukutu Qj¢ k~ta ti wQn ba sin oku
'Igbaya oku ki i b,l oku re <)run'. A 0 waa kan posi pa, ninu tan aWQn QmQ oku-QmQ oru kfln, yon t¢ju Qtika ati adl~ kan,
koto. Ki a to fi erllp~ bo p6si, a 0 ~u erup~ bii i~u akara (ati IQ fi tUf<) fUn gbogbo aWQn awo nile Laawo (Oluawo),
kudun~u, y60 j¢ rneje, ,1r~mQ oku ati Qkunrin ti 0 ba pa QW¢ Ie
Oluawo y60 sl ran~~ si gbogbo aWQn babalawo IAti SQ fun wQn
e y60 wa duro Ieti koto ni igbe~i oku ati ni igbas~; wQn yoo kQ pe Qkan nint.'dwQn ti fi il~ bora.
~hin si ara wQn. Ar¢rnQ yoo mu i~u erup~ m¢rin I¢w¢, eyi ti 0
Ki aWQn ~gb~ babalAwo to de ile olokuu aWQn QmQ oku y60
t~lee yoa si mu m¢ta I()w¢; wQn yoo la itan I'oke koto, ar~mQ
ti t¢ju <)p<)IQpQ ounj~, QtfQka ati <)p<)IQpQ fltila sil~ tl aWQn
ni y60 kQk¢ ju i~u kan O1¢inu koto lati alafo ;i 6 la bi 0 ~e babalawo yoo 10 lati ~e oro wvn. Nigba ti aWQn babalawo bA
kQ ~hin, ki aburo 6 t6 SQ tir~ titi ti wQn yoo fi sQ mejeeje tan. de, wQn y60 bu ounj~ IQ si MQQr~, eleyi ni aya ile, wQn y60.
'1\
L¢hin eyi wQn yoo pa t;ran obukQ (orukQ) kan, wQn y60 si ro gbe oru QtI Qka kan itti obi meji ati atare IQ si ib~. Nigba ti
~j~ r~ si or! p{)si tflbi igi ~ha ti a gbe oku si. EIeyii j¢ etutu ti a
w¢n b;i de MQQr~, wQn yoo pe oku tl 0 ku I'~¢m~ta ki wQn to
gb¢dQ ~e ft.'Jn igi in'lko ti a gbe aku SI, ki {i ma baa ri iYQnu. yanl~. L~hln ti wQn bA ti yanl~, wQn y60 ko agbo wQrt IQ si
A 6 ro ninu ~j~ ~ran obukQ naa si ara dlga ati Qk¢ tl a fi gb¢l~ aarin Ita gbangba ,wQn yoo wa b~r~ si i lu ipest: (ilu aWQn
oku. L¢hin eyi ni a 0 too r¢ eep~ bo 6ku tI a f¢ sin p~lu ilu, babala,.vo) ati agogo Ifa, wQn y66 maa jo, wQn yoo sl maa
I
julQ nigba ti ki i ba tii ~e oku i1ara. G¢g~ bi igbagb¢ aWQn (2) Awo wa I'a rI wa a e e lilll
baba wa ilti g¢g¢ bl ,tfw ti 6 SQ pe aWQn baba-11l<i wa ti nl im9 Awo wa ('it n wa. II
~sin igbagbQ ri, Qj¢ kt;ta tl oku ba kli ~e p,ltaki nitori pe a gba I
.. ,llilil
pe QjQ yii ni 6ku yoo kuro l'agbo-i1e, li Yl)O si jirlde lati re wQn ba de ile, wQn yoo fi okun eepo ira yli ~e okun bant~ aWQ
<)run; nitori naa Qj(l yii ni ,1 rI pe ni Qj0 ikota. aja ti wQn pa, tabi ok un tobi aWQ ajA ti 6 ba ~e obinrin. L~hin 1',1
L'Qj¢ ikl)ta yii, WQI1 yon pa ewur¢, tl 0 ba ti bimQ ri, 5i oju ti wQn ba WQ oku ni ~okoto tan, wQn yoo fi aWQ aja yii la a nl 11
1
"1'
oori oku. Gbogbo iJwQn O1<)I¢bi oku yOCl sl pin t;:ran nML ElCyii ipQn. Bi a b,i 11 ~e eyi l¢wQ gbogbo aWQfI QmQ ile ati QmQ o~u
I,ll,
ni ~ran ti a 11 pe ni 't;ran ko ya t{ln'. Eyi ni Pl~ bi oku td~ jinde ni yoo fi ewe abafe h;i fila tab I gele wQn, ti a 0 fi par.i eto yii;
IQ Sl <)run, a ko YQ ¢ kuro ninu m<)ll;bi. L~hin eyi 'lwQn QITIQ or! odo ni ao si gbe okt.'i Ie titi ti a 0 fi ~e tim. Bf a ba wa ~e
I!I':
oku y60 wa ko ijl) sita. WVn yo6 jC) yipo agbo ti wQn pa, w<,m eto yii t{m aWQn obinrin ti 6 fi ewe abafe h;i gele yoo maa ke pc.: I
Yllo f¢n ow6, atiorl~iri~i ~bun. Wqn yo6:') y\po ile m<)l¢bi ati I
L'¢jQ Oje ba g'ori oke a YQ titi,
ile adugbo. Nigb,\ ti 6 b;i dipe wQn f¢ pada WQ iIe ti oku gbc i,l
L'¢j¢ tl b ba g'ori odb,
I
. ku, wQn yoo b¢r¢ si lu ilu ati orin 'OITlQ l'ay<)lc, <;ni QmQ sin I'll ,
bIlI1Q'. WQn ;i 10 ~e
:11
,
m<)l¢bi jQ lati kiri ile ani, <)r¢, ati olud{tro IMi dup¢ IQwQ
AWQ aja ('ar6p~kun a~Q.
isinku aWQn onj~¢ QWQ ti ko j<; m¢ ti oril~, bi ko ~e pe ti i~¢ ti Ko til to a~Q ti a a rru r'Qrun
I'
: 'Ii
326
327
III
ba aWQn aayo Qba ti 6 ti ku. I:;;~ aWQn aayo yli sl ni lati maa
Our'r l'a:;;Q COI11\)jc fllli r'()run.
(,)mQ !;:bi 11
'baba'. A 11 pe e ni 'baba' nitori pe our! ni y60 maa bQ $ang6,
L¢hin Ii ,\ 1);1 sAn (lkl! ni b'lllt¢ aWQ aja tan, aw<;m agba Yl)O Qkan ninu aWQn AI{lafin atij¢ ti a ti SQ di orl:;;a akunl~bQ. AWQn
bu omi SI illl'l aghada,wqll yoo gb<-' c IQ 51 ibi ti aWQIl 9Y9 ¢ga oblnrin wQnyi ko gbQdQ sun m¢ Qkunrili m¢ lati QjQ ti wQn ba
b{1 gb!S P(~, W{iJll YI:)() Ill'" qr¢ ,horl 1<lwQ, Wl)1l y60 sl gQ si ibl Ii de Bara, eYI ti a ba sl mu mQ ibi agbere di lilupa, oun ;hi' '
kan, On; )Ill ni W<;HI YI)I) ti lu r;;yr; ¢ga m¢ta If 0 b{1 t9nu bQ omi Qkunrin tl 6 ba ba a 10 PQ·
agbada yii pa. Nigb,'! ti a b;j glJl: bkL! QmQ OILI-ojc sf koto, lha L~hlll lslnku Qba QPQ1QPQ ellly:.':n Ili 6 gba pe aWQll,ni Jati ~I;
<)ttin ni h SlJl1, a (') Ii ()hi \,~Y!,': ¢gil kan rQ Q 1\)1"1, a 6 fi Qkan aaj6 baba IQ si Qrun wQn sl gb¢dQ ku l'¢jQ ti a ba sin oku Qb~,
rq Q ni ill,1 ()1"''1, :.1 () si fl I;k~~ta Ie c ni illil OSI. L¢hlll eyi a 6 bo aWQn ljoye nMl ni.
oku m¢h;:; a () :,c a.i'i ti a ti pa, aWQn QIll()!¢bi y60 51 pin in jr;. Ar¢mQ, Magajl Iyajln, Agunpopo, Olusaml, Osl Iw~ta,
G(;g¢ bi a ti sq, sisin ()kll yat<,) IMi orfl¢ idile kan si ekejl: ti Olokull 9:;;in, tabi 'Ab¢baku', AWQIl oblnrin ti l) gb¢dQ ku ni,
idik Erin y;11<,) :-;1 ti Oll:l-()jl~, ti ()kin yilt!) 51 ti ~5Q (OILlkoyi), Iya Qba (elCyli kl i :;;e 91li ti 6 bi Qba, ly{l ti ;i y;\11 fUll un ni
b¢(~ 51 ni Li An;sa y<'ttQ sf ti jji-igb¢ti. I~hlll ti () joye), Iya NasQ, lyalagbQn (eIeyJi ni lya Ar~mQ),
Iyale MQI~ (Iya olori Ifa), QIQrun-ku-m¢fun, lyamQllari; Iy;)
Riro okll r~ti gMglbe OklH si kMo lie Ori, ati Ar9-ori-lt~ (Olori Qba), .
Gbogbo aWQn ti a darukQ pe l) gbQdQ kll yli j~ o16ye p,\takl,
A:;;a ki ,1 rll ()kll Li () hI ki ,I t6 sin in, k) i :;;e ohun ti L'> wQPQ ni
ti 0 sunmQ Qba, d 6 sl dabi 9ni' ti 0 f~r~ ju Qba IQ )'6ju aye
il¢ YOl'lil,l. leli 1.1 I mtl ki A n') ()~JI ki ,1 il) gbc C 5i kOlo ko ju
Qba, tl 9nu wQn sl tol~ ni ile Qba. Nitori aye jfj9 ati agb;ira yii J
bi a b{t fur:) Pl' iku :ljllS III (,~Ili ii l) j;kk l":lye ku, kl i ~e iku Qrun.
ni wQn fi ni I,iti ku p~lu Qba, nitori pe a ti ka wQn Sl '8i-0-11-'
Bi ;'IW<,)II IIH,)!r;hi h,1 Li rnq ibi ti ina ti jl) aWQn, aWQn ,1gb,'!
rokun' Qba. L'{lye AIMlfin Atlb,\ Ii () bi Adelu ni a :;;e lp;'!de
iHJI'lgb,:) d\!1]¢ I,; s[ ib~ Wi h I;Sllll k<J.n; bi alayc ti () hIll ba
1'0gbooIllQ:;;¢ ni 1858 wi pe nitor! QmQ 9ni I'a ti Ii ?i:;;~ ati pc ki
w,i Ij(i ibi Ii a m"¢sllli IQ, k6 si Wilh(II;1 ki ,i tun Im'ta rL'> oku
111<', .;;lJgb(>n hi (';. b;j j¢ Pl~ ellp6 ;\lay0 ()rQ itlM,'!ilsa ni 0 j{ldc w,1 Ar~mQ m{l ba{l Qba ku mQ. L,iti 19b,'! nMl IQ ni Ar~mQ ,\ti
QpQIQpQ ljoye ko ti b{l Qba kLI mQ, ;'!fi 'OIL)kun-9:;;in AbQbaku'
lati ibi ti a m'¢sl:lII IQ, ':lWQIi ,Igb,\ yoo ranuPQ 1(lti rl) oku ki {t
nlbn ti ko par~ ti 0 fi di Qdun 1944 nigb;\ ti Alaafin Ladlgbolll
t6 sin in',
kiillni ku tl ab¢baku kQ I;\ti ku. L'6de-oni 1lI1Lln ti yipada, ko
Ki (') to di pc wQn di 01<1:1, ilWQIl agb,\ Yl)O IllU aby if,iri ti l)
b{l I11l1, wQn y()() dli 111() QWQ QLull oku, I¢hln n{I;'! ni w9n YlJ() sl si pe t;nlLln ni Yi.10 b{1 Qba ku mQ.
Bi ,\wQn QmQ Erin ba ku, lb{u\ ~e Qkunrin, iba,\ ~c oblniin,
W{I eli (':lku bi a}c 11 di (':lku ki a Lo sin in.heti ,\wQn babalil{1 wa
lh,\ Qtun ni wQn 111 sun. Gbogbo aWQn mQl~bi y60 pes~. wQn
Ili P(~, aby iml'! yii ni oku yoo I() Llti gbijil ara r¢ ki ylli ti l) hu
y60 d{1 OW<-) \{Iti ra ak~ ~ran kan, ld{d:;;a a:;;Q on funfun aw~
iw':l ikil yii Ie j;idc !'.iye litip¢ (,ljQ.
kan, AWQn agb;\;\gb;\ mQI¢bi Yl)O sl d;\ a~Q jQ ti a 6 sin IllQ
Ll;hin Cto oril¢ olllhdukli ki {I (() fi crup¢ bo w¢n, ilwqn eLl)
oku. L¢hln ti a b{1 L¢ oku si kolo tim, a L'> glll1un QS9 dudLI PQ
l<;in \v,i Ii (') jl; ti gbogbo Okll ti a 0;1 f¢ sin. Eto nail niyi:
329 1
1,
:In
1
III
1
II;'
;1
'I11Q OWU OtlltU, a 0 fi r~ ara posi, tabi igi ~ha tabi ara kota ti a , ,
lati t6ju: igi orupa ti (, ga t6 ~s¢ bata m~ta aabQ lit hi 111\'1111,
6 sin oku si. L~hin ti a ba ti ko a~Q ti aWQn mQI~bi dafUn oku
aWQn mlir'an n 10 igi 016pon~¢~~; im¢ QP~; il¢k¢ otutu; (,lp<lIl
Sl koto, ti a si ~e aWQn oro y06ku ti aka soke tan, a 0 bu ninu kan; Ik6d~ kan; fila Qd~ ti 0 ku; ~Wl1 gberi Qd~ ti 6 ku; igl
H¢pa oku, a 0 da a si od p(,si~ a (, si bo aku rnQI¢. AWQn
Iranj~; OWU dudu ati funfun; akiJkQ adi~ kan ti 0 ba YQ Qgan;
mQI~bi yoo wa b¢r¢ Sl kQ orin: QmQ l'aYQle-(:ni QmQ sin 1'6
Qkaababa ti a ti 19 klinna; konjo; igba ~ru ilia ti a ~¢~¢ pa;
bimQ. Oju oori oku ni a 0 pa ak¢ niQI~bl si, wQn y60 se e fun Idaa~a a~Q funfun; guguru tabi agbildo yiyan; ¢wa tabi eree ti a
gbogbo mQI~bl. ti yan ;,ekuru; obi ifill, obi ipa; ewe ito; ewe kanranjangbQn ati
Bi QmQ Olu-Ojc--,-awQn ti a 11ki ni 'Aro' ba ku, ti ki i ~e igba ademu r'lla kan.
oku '1Iara', ki a to gbe wQn Sl koto, a gbQdQ ro wQn l'a~Q L'owuurQ kutukutu Qj6 ipad~ ni aWQn Qd~ yoo ti pe baba
'arop¢kun'. Ki a to ~e eyi, aWQn agba yoo ra akQ aja bi (, ba ~e lawo tl yoa difa, Ifa ni y60 51 SQ ~ni ti yoo ru ipad~ IQ si ¢hin
Qkunrin, t,lbi abo aja bi 0 ba ~e obinrin; wQn yoo pa a, wQn odi. A 0 ko gbogbo aWQn eroja ti a ka s'oke yii si inu igba ~ru
ytlO si bt) aWQ r¢. L~hin eyi aWQn kan yoo IQ si Qna Ik¢fun hili nla, c:ni tilfa mu y60 ru U, aWQn Qd~ y60 si t~le e p¢lu ijala
Wtl oku IQ. Bi wQn btl de , , iriu igbo, wQn y60 ~gba pe igi ira ti (orin Qd~) ati ijo akitinpa ti a n III bi a ~e r'l jo IQ si ~hln odi
aWQn btl kQ d ni aku dimQ, ti 0 Sl gbe ktl ~s¢ kan IQ. WQn yoo nibi ti a 6 gbe ~i ipad~. Nigba ti b b<i ku d¢d¢ ibi ti a 0 gbe ~i
btl eepo igi In\ yii, wQn yoo Sl ja ewe abafe bQ wale, Nlgba tl 'ipad~ gbogbo 'lwQn mQI~bi, ani ati ¢r~ ti ki i ~e Qd~ yoo duro; .
aWQn Qd~ y60 si pa !liJ tid tiwQIl y66 fi rin de ibi ti a 6 gbe ~i
Oro isinku Qd~. L~hln ti a ba sin Qd~ g¢g~ bi a~a idile atl oril¢ ipad~. l\ligba ti wQn ba de ib¢, wQn y66 gb~ il¢ t6 jin, wQn y60
r¢ ttPl, or6 piltakl ti 6 kan ni ki a ~i 'ipad~' tabi 'ipa-Qd~' fun bo gbogboohun or6 ti a ti ka ffiQ l;)fl' yo6 wa ~~ku: igi orupa
un.idi ti a fi 11 ~c 'ipad~' ni pe aWQn Qd~ gba pe bi a ko ba ~e tabi 016pon~~~~, gberi tab! ~wu Qd y ti a kll, fila Qd~, ik06dt;:,
eyi (i) gbogbo aWQIl ~ranko ti Qd~ yii ti pa I'QjQ aye r¢ ni y60 ewe ito, ewe kanranjangbQn ati igba ildemu.
deni, de c I'Qna Qrun, ti wQn k6 ~i nil j~ ki (, ri ¢run w¢. ati pe L~hin eyi wQn ya6 kQ okiti tl 6 ga leori aWQn nokan oro ti
(ii) Qdc; ti 0 ku ti a ko ~i ipadc; fUn yii, k6 ni i j~ ki aWQn Qd~ a b6 Il1QI¢'yii, wQn y66 fi igi orupa gunl¢ I'ad r¢, wQn y66 mu
c;gb~ r¢ ti 0 wa I'tlye ri ~ran pa, nitori pe oun ni aWQIl ~ran a igi iranj~, WQI1 y66 fi ~e apa fllfl igi ti y66 wa dabi agbeICebu.'
k¢kQ nUla r'f llinu igb6, 1i yo6 si mtw Ie wQn SQIlU kur6 I'Qd¢ Nigb,\ naa niwQn yao wa k6 ewe kamanjt\llgbQIl, ewe ito, osun,
aWQIl Qd~ ti 0 gun Cgun Itlti pa iru aWQn ~ranl<o bayii. ati t;fun sinl! igba ,\dcmu, wQn ybo wa gbo gbogbo nokan
L'QjQ ti t) btl ku Qla ti a 6 ~i ipad~ fun Qd~ ti 0 ku, aisun ni a wQnyi, y66 kunna, ~ni ti () ru ipad~ ni y66 gbo 0, y66 wa fi
gbQdQ ~e. L'9jQ alsun yii aWQn ohun ti QmQI60ku gb¢d¢ tQju QWQ 6si k{) gbogbo ohun t[ 0 ba wa n1m':l aWQIl ohun ti a gbo
y,ltQ fun Qti' uti oUl1j~ Ili wQnyi, ad,i Qd~ ti a f~ ~i ipad~ fUn, sinu igba ,\demu, yoo fi wQ igi orupa tl a rl m'Ql~ I'~¢rnyta. Bi 6
QP¢IQPQ c;yn adl~~6n'>mQGi~, epo pllpa, ¢p¢IQpQ igi idaml, ati ti 11 fi QWQ osi ti a ki bQ agbo yii wQ igi orupa ni y66 maa
6kut;'1 akQ mejL kQrin, tI gbogbo Qd~ y66 si m,la gbe e pe:
L'91Q alsun a 6 to gbogbo igi ti a 6 fi dana jQ, a kOgbQdQfi
i~alltl tabi 6gunna dtl iml igi yii; 6kuta akQ meji ati 1¢4QP~ ni a Qsinninsin QmQ ~l1i nii sin ni (¢¢m~ta)
6 161i.'tti d,lin,i yii. Bi ina ba si ti b¢r¢ Sl i jo, a ko gbQdQ fi ~IlU <)w¢ninw~ni QmQ ~ni nii w~ ni (¢¢m~ta)
I)
akitinpa. WQIl yo6 si maa p'Myi idi ina ti a da yil. Btlyii ni a 6 I'~¢kejl, k6 ni i dahun, ~ugbQn g¢g~ bi 6we aWQn baba wa pe,
i,ll'
~n
i i:
n
,
'I
III
:111
III
o di oyo, 111
II
o di bpipi tl rl b<; 1'6ke oda, Orin yli ni wQn yoo.kQ titi ti Okll ;\ti ahlgbaa flti avvQn ~gb~
o di apaiidi Pl;lyb<; ti w<;)n fii fQnn{,. . Qj¢ ati egungun y60 fi w\,' igb61gbal~ pada IQ. Li;hln naa, aWQIl
~)mQI60kti yoo pada WI,) inu ile wQn p'~lu ykt!l1 :.\ti ohun [(~re.
Y60 ttm fl. 9r~ l1a"'I~ y60 pe 'Lagbaja o!' Aw<,)n rnQI~bi yoo sl. b~r~ sii maa pe oril~ Oktl nl m~sanan
Yoo tun ka gbogbo ohun ti a SQ l'6ke yli. Nigba ti 6 ba m~waa. Bi wQn ba ti wQle, aWQn ~bi y60ki W~1l1 ku oriire ti
di vleek~ta yO!') tiin fi pa~an na'l¢ y60 klgbe pc 'Lagbaja o!' wQn J'~mii lati ~e oro pataki yji fUn iya wQn.
J;:le~k<;ta yli ni agb6 0 kim, 0 si ~e pataki; nitori oaa p~l~p¢l~ oi Etutu iyapa fun Qkunrin
yoo fi ka aW(,Hl ohun ti a kQ si6ke· ti 6 ba si ti ka a tan ti 6 fi L~hin ti a ba kota okli tan, aw<,m lyawo ()kti yO() wa ni'lhamQ
atofi na il~ ni oku y60 j~\( p~lu ohun rere lati igbitl¢ wi pe fun odidi o~u m~ta. L'aye atijQ WQI1 ko gbqdQ w~, wQn ko
'Hooo!!', ti aw\:m onHu y60 SQ Hu SI i, tl iya 6 si maa jo b¢. Bi gbQ4¢ di irun ori wQn, oju o6ri QkQ WQO oi wQn 0 si maa sun
bku ba ti j¢lY, alagb:ia y60 fQ oru ti a fl, ~yin ati abQ owu si lal t~ni. A~Q lyil~ wQn ni wqn y60 maa la, bi Qr;\n sl ti wul~ ko
niou, ti 0 wa IQwQ QI1W oku ~keji. AWQn ~gb~ Qj¢ y60 wa b~r¢ . ni pQn to, wQn ktJ gbQdQ jade I'Qsanan afi l'til~ patapata. L'¢jQ
si i ~a ~kufQ adl yii nil~ ki iya to de, nitori pe oku kb gbQdQ ba keje ti QkQ wQn ba ku, aWQn Qj~ Y90 kQ ebe tabi akili Sl ~hin
<;YQ ¢kUfQ kanlcan nil~. !ya flti aWQIl alagbaa. y60 maa j6 b¢, odi lu, iyc okitl ti wQn yob kQ y6() fi HQ kan Ie ni iye lyawo ti
iya y60 wa ninll a~Q funfun balMi, vnik~ni ko si nii r'oju r~ oku ba ni; wQn y66 ge i~u bi eebu bi eebu, wQn yi.10 fi Ie aWQn
b~~ oi k6 oi j SQfQ.. . okitl; ti oku ni WQ.11 ko ni fi i~u Ie I'ori. Nigba ti 6 ba dial~,
Nigba tl OklJ :lti alagbaa ba jo pade (,miQ oleu ti 0 gbe igba aWQo op6 y60 t~le egungunl~hln IQ 5i ibi okiti yii hiti gba ¢bun
IQwQ, \JnlQ l1aa yoo k(ml~ aWQIl aburo r¢ obinrin y60 si to ikyhln I'QdQ QkQ wQn ti 0 ku. Nigba ti w¢n ba n IQ, wQn ko
I~hifl r¢. AViQfl onilli yoo d<ik¢, aWQI1 QmQ o~u ilti oblnrin He gbQdQ sQrQ 5i ~nlkan kan, papam(;fa ni wQn sl gbQdQ wa lalwe
y60 SI maa sUllkun pe: . gele ati bilo ~gba Qrun y~ti eti tabi i1~k~ ldi. Bi egllngun ba ti
Lagbaja (p¢lu orikl r¢) sIn wQn deib~ ti aWQn Qj¢ 51 pe \)kQ v>'(711 l'¢~rnyta, ;)WQ~1 0Pl:)
Wi! gba ohlin oro I'Qd¢ QmQ. yoo mu i\>u koko I'ori okiti ti .olUkaluku wQl1 kqjll SI, WI,lIl y66
51 maa pada b0 wale p~lu ~kun.
Oku yoo gbe QW¢ mejeeji Ie ori igM ademu ti a gbepade r¢ yil; Nigba ti 6 ba di itadilogtll1, alagbaa yo¢ pintlwQn ohun or6
gbogbo aWQo QnlQ yoo wa lari lkunl¢. QffiQ r¢ obinrin agba ti wQnyi fun aw<,m mQI~bi oku:"Qk~ owo marunim (Naira meji ati
6 gbe igba ade;mu lQwQ y60 wa ffilla tQrQ adura pe: kQbQ marunun), akQ aja kan, odo iyan meji, ape Qka meji,
334 335 .
,.,",,;.~,,~~=,;~ .';'-"'in::' "ttl -,,' erm :;' .. c,,;;". YEP"" ""H·'-mm ; "
1
,r:1
9PQIQP9 Ofl:.1 3.(i f,-tKa, QWQ obi rn~ta, egbo, akegun QkQ, ada, hti '\(!Il l'odigba-6-~e, ,'twQn a,a r¢ yM si fi ~kun t(lid. Warn.ti 0 ba
a~Q iyanH)jt; Ira mcjL 1'·Il()igbal¢ nf yoo kQrf sf p¢lu ,'twQn ¢j¢, ib¢ ni W\,.'Il yoo 51 gbc .
I:I~
{':;ifU ni w(m rl ~c etlltl:l yli, aw'Qn ahigbMl ati oj¢ of f si ~e ctutLI Ilin ow6- aWQn obinrin ti wQn yoo si da ti ilwQIl Qkunrin pada.
t
yil. L'oru ()j~' yH ()kan ninu aWQn awo y60 guo orule IQ, y06 si Iyi ni oro fun agbidagba <,>kunrin. I
jokbo I'Qgangan Qd~d~ oku. Awo ti y60 duro g~g~ bf oku tf () Sf 0 ba~e odQrnQde I'Qkunrin tabi I'obinrin 1'6 ku, QjQ
it:\d6gun yif naa Ili wQn y60 ~c oro 'iyapa' fu.n un. L'oganjQ ni II
ku y60 dllrO l'~hinkuh~ y<'mi oku tf 6 ku ti a f~ 5e etutu ltad6gun
fun. Awo kr;ta ni y66 duro g¢g¢ bi ag{tn. Agan yii y60 t~le 'lwQn ~gb~ r¢ yoo padc I'orita adugbo ti OfO ba ti' ~¢. Nigba ti I
al<igbaa rnaa b¢ si oju 06ri oku, bi <) si ti n bO 11i y60 maa ke won bi de orfta, ~ni ti yoo dur6 fUll Okll, y60 takcte si aWQn
pc: 'E gbe mil E gbc mi~ E gbe mi!' Bf gbogboara ile tf 6 ti ;gb¢ r¢, a~aaju y60 mu Qr~ ,ltori l¢wO, Y0Q fi Qtf, ati obi y,inl¢, III
j6k06 sf Od~d~ WQIl b,i tigb¢ igbe ag,in ni ariwo 'E gbe rni!, y66 si b¢r¢ si i pc oruk9.·~ni ti 0 ku, nfgbiltf Q ba pe e, l'¢¢k~ta Ii
E gbe mi!' y60 ta l;i,l.rin aWQ11 Qkunrin, aWQn opo, p¢lu obinrin ni ~ni ti 0 duro bfi oku y60 dahlln I,()hull ,ara tf gbogbo a,a Ii
I;
q
dc, QmQ o~u ile ati QrnQbinrin yoo si s{t WQ yani IQ, wQn y60 si adugbo yoo gbo· AWQn or¢ tf (') J)(~jQ yoo 156 s'¢kun, wQn 6 si
pa gbogbo ina ti e) bil wa ninu iJ6, nftori pc obinrin ,'tti QrnQdc kigbe pc 'A y,i 0 o! A ya 0 o~ . A ya 6.o!' I¢¢nwta, 'kf o[ubiluku
k6 gbQd¢. ri agan. L¢hin eyi 11i wQn yoo IQ s'oju 06r) oku, to sunkun IQ sf ilC. wQn.
al3gbaa y60 yanl¢, wQn y()O si b¢ aja s'oju oori, aWQn oj¢ y60
j<,; ninu ohun ti a f) y{tnl¢. Eto ijade opo
L¢hin ti WQO ba j~un t{tn, tI WQ11 si mu Qtf, ag{Ul y60 wure, L¢hin ti aWQn OP() b<i ti ~c it:\dogun QkQ WQI1 t{ln, iham(J ni
)'60 51 kc pc orukQ 6ku I'¢¢rnc;ta, bi 6 ti 11 pc orukQ r¢ 11i yoo wQn yoo w:'t fun odidi o~u m¢ta, itti bi won bj. j{tde r{t1~ ti wQn
maa kilO fun un pe k'() ma tii da oun I()hun. Nigb,'t ti ag,i11 b{t gba at¢gun yfpo iJe qkQ wQn, wQn ko ghQdO ~i~¢ kankan, jij~
pari eto lir¢ ni 6 t() kan l;ni tl 6 joko() 16ri orule. 1;:l1i yli y06 ,"tti mfmu si .di ohull itoju fUn <lWQIl l1lol¢bi g¢g¢ bi owe pc 'i;::ni
kQk¢ lu akegun Qk¢, yoo si pc oku l'orukQ r~ p¢lu lkilo pc ti ~) ba d,'t ni j6kM ko gbQd¢ j¢ kf cbi kf () pa ni'.
¢¢in<,;ta I'oun yoo pee ki () t() Ie j¢; y()O tun lu akcgun Qk(J, y60 Nfgba ti o~u kyta ba pe, aWQn lnol¢bi yt'>6 d{t Qj0 ij:ldc or6;
5i pc C I'¢¢kcji. N igbi'l ti () ba lu akcgun Qk(J tf 0 sf pc ok u l'¢jo ti () ba si ku QI<I, ~twQn OP() YI)O fci orf WQIl, wQn YI)O rt)
I'¢¢kc;ta ni, yni tf () ti dllH) I'¢hfnkulc oku ye)o d{thLII1 p¢lu ohun a5Q dudu, gelc dudu, ~wu dlldu; wQn yoo Sl mimt I,'lti 'ki l;S¢
rcre g¢g¢ bi <,;ni ti 0 ti ku. Nfgba yii ni ariwo y()O SQ I{tti inu be;:; Qja' nitori pc I{tti Qj¢ tf ofo b,1 ti ~¢, wQn ko gbQd¢ de ~)j,'t
agbo ile oku, tf QrnQ, aya, mol¢bf, aburo, ~gbQn yI.)o b~r¢ sii mo. AWQn obinrin ile <'tti QI11Q iIe y()O ko sinu a~q titun, wQn
sQkun, tf wQn y60 51 maa pc okunf m¢saminrn¢waa. L¢hin nMl y60 si sin ~twQn opo IQ sf Qja tf a b{, 11 n{1 l<'tI¢ ni Ilu yii. P¢lu
itwQn ¢j¢ y(')O tuk{l, onik{tluku yon si kqri Sl ile al{lgbaa nlbi tl ipap{tm(Jra ni wQn y(')O IQ, wQn ko SI gbqdQ s¢rQ SI <;nik¢ni tI
wQn y()O ti piny~l. , wQn y60 ti IQ ati titi ti wQn y()O fi de; wQn ko gbQdQ ya ile
L'(JjQ kcjidinlogun, cyi ni qjQ kcji iUld()glll1, ,'twqn Qj~ yoo <,;nik¢ni p¢lu. L\)j(J kcji ti wQn b{t WQ Qjil yif bi il¢ b{t ti m0 ni
tlll1 pc sf ilc ah'igb{til. l'()wuuro qjo Ylf, cgungun ti a gba bii <;ni wQn y60 t¢1C aWQn ll1ol¢bi oku ti wQn y()O Sl m{ta wQ ile ani,
ti () ku y(')O si j{tdc IMi ik al{tgbML Nigba tf () b{t WQ a~Q cgill1gun or¢; ojulum<) ~tti Ib,ltan kiri titf ti OS:U1 y()O fi p(Jll. L¢hin cyi
t{lll,y(')(J wq a';iQ tl a rn<) mo oku nfgbit igbesi-ayc r¢, Yl)O Sl t¢le wQI1 yoo sunklll1 wQlc, ccw\,) ~tigbQd\) j{loc Sl pin.
a!{tgh{l,l p¢lu ~lwQn ygb\~ \,Jj¢ IQ sf ilC ti 6ku ti ku. Nigb~t.ti I) b,i
de ilC yH, y()o Iq t~lr~LJ~l SI oju o()!! r¢, y(')O j('lklJ() l()ri ,lp()tf tl a
1i Ehl: sib¢, ~twqn \)l11q r¢ y(.)() si 111,la wit lokookan, y()() si m{ta
isink" abami ,
,?C i\dili,\ I"l'!n WC)IL L¢hln ti (') hit sure rill1 ~twqn qmQ r¢ Lin, (i) isink" .r:;ni Ori!?:!. AW(,)l1 ti a 11 pc ni <;ni 6ri~a ni (a) Ann (b)
:lwQn iIl<)J(~b; J'(>kllllrln ~tti I'()blilrin 'lti QI1lQ(()oku y()O d{t Owe) Abuke(d) ArQ, (.AwQn mliriln ka arQ m¢ wQn.) Liti igba ti a
jQ rilll un g¢g¢ hi ¢bun. OWl) yy\,) ti 'lWQI1 Qklll1rin y()O I Ujtl , ti ba ti bi iru aWQn eniyan b{lyli ni a ti gb,'t 111 il¢ Yorllb{t pc <"tti
;'IW\)1l obilJrlIl k(·) gb\,J{") IUjLL L¢hin ti () bitgba ¢hLlI1 t{tn y(')() ki oku itti aayc wQn, Ori;;,hiIa ni a
Ili won. Ori;;i'l{th'i yii ni a 11 pc
]]6 337
--
--~._-_.-_.-~,_.- - - -
1'6ri~iri~i orukQ lali lIll de i1u ni il~ 'KMl1irQ"o"o-jiire', g¢g¢ bl ij ~Idugbo tan, odo ti 6 ba sunmQ ile wQn ni 'Nqn gbQd~i pari ij6
ti ~e alayt': ni ojli·\w(~ xx lwe yii. naa si, lati tQrQ aforijin IQwQ ~ang6. Ki w<;m si t6 kuro lado
Awyn abQri~a, yil nil ~e eta isinku t;ni ori~a ti aba ku. Eyl ni lati IQ WQ ite wQn tf wQn ko tn Ie w¢, wQn y60 ~an apa, 5an yS~
ohun oro ti wQn y60 gba lQwQ aWQn m¢l¢bi oku: igbin, ad it;, kuroninu ~~~, wQn yao si tQrQ idariji l(lw¢ ~ang6 ti i ~e I
ewur~, ata, epo pupa, koko odu, igba ademu. ati a~Q funfun. alagb~dy ¢run.
Sf a ba ti gba .gbogbo ohun oro yii tan, aWQn ab¢ri~a yM
gbe oku lQ si ile OrJ;;a lati ~e ctutu ti 6 yt:; I¢hin etutu yif WQn Oro isinku. Gb,ha ti aWQn Oni5ang6 ba de ibi ti Sang6 gbe ja,
y60 gbe ok,] t[ a ti we l'a~Q funfun si inu koko odu, wQn y60 wQn y66 pa5y fUn aWQn onile tabi mQ!¢bi ylli tl aani 5anpa lati
. wa fi igb{1. iuJernu de koko o~u yJi. L¢hin eyi Wyll yoo r¢ koko mu aWQn nnkan oro w¢nyi wa: agbo rneji (oJa kan, kekere
odll yli nibo, ki WQn to.wa I'Q gbe e pamQ sori igi giga ni ill:M kan), ahun, igbfn, igba oragb6 Qka, Qb~ gb~giri, ymu, QkQ ati
Igbal~. L¢hin ti wQn ba padii Ii igb6 igbal~ de, aWQn Ol6rl~a epo.
y60 IQ ki aWQn 111¢I~bi akl! pe wQn hi a~~hinde, nigba yii ni Bi okl1 yii ko ba tii ku tan, wQn y66 Iu oku naa pa nltori pe
w()n yoo t(l pa~<;ran ti a fun wQn IMi ~c etutu flln aWQn m¢l¢bi bi im¢ oni~egun ode~oni ohun ti a 0 pe ni 'Cardiact Arrest' ni 6
aiel!. L¢hin Qj(l pip¢ ti (lku b{J ti jc;nl tan pat{tpat{I, ~nYQn ~l¢gun kQkQ 0 ~yl~ si yni tf a3.ra ba ~anpa. L¢hin eyi wQn y66 pa agbo
t:)r1~a yoo' 51 ikbk() ti a gbb si or! igi ti a Ii r·t: nibo yli WPIl,' y60 ti a fa kal~, wQn yoo si ro ~je r~ yl oku naa ki L'oru QjQ i~~l~
k6 egungun c)kLJ tl (') wa ninll r~, wQn (l sl mila ta ,I ni ClW(,!) yii ni wQn gb()dQ 5e aayan oku yii. Bi a til¢ j¢ pe sinsin ni
MQgba, ati aWQn ad65u Sanga SQ pe aWQn sin yl1i ti :'tara ~anpa,
iycbiye fLln ;:IWQIl li (l b{1 f¢ ~e cghogi.
aWQn ygb¢ awo m¢ pe aWQnli wQn 0 5e i::tlltll ni i pin c;ran ara
okl1; egungun r¢ ali a~<) r~, ow6 gQbQyi ni wQI1 si 11 sllaba mall.
(ii) !~ili ti a2lir..l <j{mpa. L(:hin ti Itiolu, Olukoso, li a 11 pc n[
~~l)ng6 11 () j¢ AL:IMin ri so ni Koso t{in, aWQn ti () f¢ran r~ SQ ¢
tll. aWQn nnkan wQnyi fun aw<)n adahun~e.
L~hfn eyi, wQn y60 gb¢l¢ bli saaree I'Qgangan ibi ti aara gbe
<Ii ()r!?,,) ,lklllll~bq. Gbogbo ilwQn agbil uye atij¢ 51 gba pe, ni a ~anpa oku, wQn y60 mu od agbo ti a ti pa, p¢lu ahun, igbin,
agb;ira I;iti san llara pa ~~ni ti II ba (1 binu Sl. Nitori idi yii, bl
p~lu ydun aani kan ti Baba MQgba. mu wa, WQIl y60 k6 wQn
;)ara b{l 5;1npa ('~niyan wQn gba I'ayc ~Itij() pc Sungo ni b ba
Sl koto tf a gb¢ yii, w<)n y60 si bo wQn mQI~. Eyi ni wqn y60 fi
oluwar¢ jii, ,\wqn ti a :;1 11 pc ni M<)gba, eyi ni Okld aWQn ad6$(1
han aWQn m¢l¢bf, bi ihi tl wQn sin oku yii sf. Awqn ad65u
Sangll ali ;'IW<)11 aJll)ll c;gb¢ r¢ ni a kQkQ gbQd¢ ran~¢ SI ki
~ang6 yoo si yi iYli odo bo koto yii lod I'aarin fun odidi <)jQ
(;nik¢ni t6 de ib(;. ;\.wQn ni c;ni ti yMJ k¢ wI) ile ti Sang:<l b,i gbe
meje ti aWQn ado~u Sang(l yao 10 ninu de yi!. AWQn Yoruba si
ja. f:cw<) ni a k;\ il sf fllll t;'l1ik¢ni ti ki i ba ~e adiMJ ~ungl) (blbi
gb,1 pc laarin QjQ meje yii ni wQn y60 fi YQ t;dun :'lara mcji t1
t;1¢g!Jn Sango lMi ba WQI1 wq ilc yii tit! ti a (l fi ~e gbogbo MOlu
~~lTlgoji ja !{Iti ~an lh\ra pa t;n i ti 6 ku.
t{1Il cyi ni \'()j() kejc ti wQn y60 pari oro islnku (,:n; ti a gbA pc
,lara pa. Ill,'; ,)chlgb6, ni ba~il¢, Iy{wle, QlnQklll1rin 116; QITI9. o~u, Ori~a yiYQ. L'QjQ keje, aWQn oni~~lIlgo y60 b¢r¢ Sl I lu bata,
QI11Qblnrin iIC lili gbogbo c;ni ti l) 11 gbe ilC yii y('lO m,ia !:lim II a wQn 0 si maa j6. OjQ yii ni a gb,\ pe wQn yoo Y9 ori 5a; eYI ni
6 Ii kijc. Bi ile: i~¢ ilgb¢d<; b{1 wa nl adugbo yii, W<)11 ko gb<;>d¢ pe 1'()jQ yli ni wQn y60 Ie SQ d,ijudajl1 Idi ti Sang6 fi pa (fni tl 6
w¢ Sl ilC onile, ~lgb¢dy yii ni wQn yi)o ti 10 gbogbo 9jQIl1ejc tia ku. Okan ninu 'lwQn ada~u Sang6 ni yoo sQ idl yii. L¢hin igba
wi yil. . tf ij6 ba ti kara, ad65u kan y60 ki agbo kekere keji ffiQI¢, y60
Fun q:i(~ Il1cjeejc ti aWQIl oni~angll yO(l fi ~e ctutu, uWl,m fa a tu IQrun, y'10 sl b~r~ si I jc; c;ran naa nl tUtu. BI 6 ba ~e pe
rn<)l¢bi aku ni YllO mila b(J w<)n" <)k:.'t ati Qb¢ gb¢giri p~lu ile ibi If Sanga gbe ja j6, t;1¢gun y60 gun ori ile IQ, ~ugbQn bi
<)pQIQp¢ c;ran ni wqn yoo rn{la j(,:, Ir¢l¢ irQf¢ liii aWQIl m¢l~b, ilc ka ba j6 laarin ita ni idi ilya ile ni y66 ti duro, y6n si SQ idi
()ku y()6 sl maa j()kiri ~IJugb6 ti <)j(J mcjeejc y(.l() fl pari, orin . ti S,)ngo fi binu I<'tti ode Qrun. Ori~iri~i idi ni 6 Ie SQ, 6 Ie pe ko
ikQkukQ ti ko ~ee gb(J s'cti ni WQI1 y66 m{la k9,! aw 9n al{lgb~dC; a
maa bQ Sang6 ni tabi ~e ab6~i, tabi 6 ti ~e ilea fUn QffiQnikeji
ni YI')O m;b lu QmQ-owu t¢te W9n. L'¢j¢ kcjc ti wqn b,i ji) k:..i lairo, lai5~ ni.
338 339
"\,;,,1!im"liirn
L~hln ti a ba YQ 6ri)a tan ~J~gun Sango yii yM fi ~mu mu (iv) ~ni ti· 6 ku p~hi oyun. ,0 j¢ ohun ibaolij¢ ki obinrin ku
irin QkQ ti,a ti ki bQ ina ti 0 pQn bii ~r~-~yin, y66 51 fi ~dun P91u oyun tabi 16ri ikunl¢. ,Bi jru 1~¢I~ yii ba 51 ~¢ aWQn 010r6
aani kan fo ku ti a gba pe a YQ ninu meji Ie ori QkQ gbigbona ni i ~e etutu, aWQn oi I sii sinkti bayii., BI aWQn oloro bl:i de,
yii, y06 da epo Ie e lori, yoo SI gbe e IQ 5i ile Baba MQgba; gbogbo aWQn en1yftn iou ile: tl 9ft;> gbe ~¢ of lati jade kuro nl
aWQn ado)u Sang6 y66 si t~lce. Bi w¢n ti n IQ ni baul y06 sl agbo-ile naa titi'ti aWQo 016ro y60 ft. ~e gbogbo eto ti 0 ba yy.
maa r6 kanlakanhi, ti aWQn oni~,'tng6 y66 51 maa j6. Laarin Bi 0 b'l. ~e pc nf jgberiko niiru t;>ft;> bayii ti ~~, aWQn ti 0 11 ru
QjQ mtjeeje ti a fi n ~e etutu yli, j)~ aWQn ani ilt ,'Hi ani adugb6 6ku yii be> wale ko gbQO¢ wQle, wQn gb¢d¢ SQ oku nail kal~ oi
ti Sang6 gbe ja ni lati by abigb¢d y adugbo w,)n lati maa ba ~h]n 6di lIu, tl aWQn oloro ti y60 ~e etutu y66 fi de ib~. igba
wQn lu Qm<;HJWU ki aWQn naa'SI maa t~te wQn kiri adugbo kl y6wl.! ti w¢n bd sl de lb¢ tabl tl wQn ba b~r~ etutu, 6 di QganjQ
wQn si maa kQ orin ikQkukQ. AWQn Yoruba gba pe bi a kb ba. ki WQn to sin iru 6ku bayii, inu igb6 si ni W¢1l n sin wQn si.
)e etutu yii, Sango y66tun ja ninu lie kan naa yli, y66 si tun pa Ohun pataki ti 6 tun wa ninu eto isinku yii ni pc a k6 gbQdQ
yl6miran., sin QI¢ (eyini QmQ) il1u oku yii mQ-Qn.
Ohun or6 ti aw<;>n oloro yoo goa nlyl; agbo, ewur~, aja,
AMp!: G~g~ bi i~¢ aWQI1 oni~egun I'ode oni, a m¢ wi bi pc ahun, QgQ iYQ, igbin, ow6, ati gbogbo ohlln-ini tilbl dukia ti 0
it¢ju ba wa ni asiko, yni ti aara )anpa ko Ice ku nitori pc
lak06k6 ba wa nl y<ira oku yii oi igba ti 0 ku.
ti aara ba )an, Qkan yni ti 6 )ubu ni duro, bi a b'l tete 10 ¢na Nigba ti w¢n bli gbe oku yii de inu igb6, aWQI1 016ro y60 la
i~egun aye 6de IJnl, oluwar~ y60 taji. Ohun ti 6 maa n mu inu 6kL' wQn yo6 si gbe QI~ jllu r¢ jade-ohun ti aw<;>n 016ro 6
aWQn oni~ang6 pa wQn ko ju ki a Ie gba pe Sallg6 I'agbara l6.ti maa r1 s9 ni wi pe aW9n,ba 6ku yii blrnQ. L~hin eyi ni WQn y66
6dc-¢run lati pa ~ni ti ko ba gba pe 6 l'aghara ati tati gbija gb~I~, ti WQO y60 bo oku m9. WQn kl i sin Ql~ inu oku yii,
aWQn ti () Ii sin in. 0 ~c pat,lki lati ranti pc ydun aara tf aW90 gbigbe pamo ni aWI;'lIl 016ro 6 gbe e pUlll9 sinu igbo, Nigba ti 6
oni~,tngo 5.Q pc ~lwQn YQ, ile wQn ni W9n ti k6 wQn 19w9 wa SI ba p~ ti QI$ yli Jlifl! tan, aWQn 016ro y60 padiilQ ~a egungun
ibi ti aara ba gbe ~an pa eniy,ln, ohun a~iri sl ni eyi. 91~ yii, ~yi ni WQn y60 si maa ta ni own gege fun aWQn ad,ihun~e
lati ~e oogull.
(iii) ~ni ti $anp';>nna pa. Bi ila ol<)de t:'lbi ~anPQnna, ti awc;>n
miiran Ii pc ni igh{ma, ba pa en]yan, 6 j¢ eew¢ ki aW9n ti ¢f¢ (v) J;:oi ti 0 kli~i"u odo, Biodo bJ gbe enly~\n IQ, ti t;ni ti
~~ sunkun, bakan naa 5i ni () j¢ ohun aigb<,>dc) ~e fun t;nik¢ni ado gbc si,ku, ;)¢ aWQI1 gb~nd6gb¢ndo tabi aplijata ni IMi, 'wa
ninu aWQn olLlbanid~lro lati ki wQn hi an 5e r1 ki alQfe) ni il¢ 6ku yll ri, AWQn ohun ~i Wl;lIl y60 sl pin fun enlyan oku ki WQJl
Yoruha. Kiki ti a m~la ki wQn ni: 'I;: kLI aY9 t;ni tl 6 IQ sf fie'. to WQ odo nly!; yyyle m¢rin, orukQ kan, ata epa pupa k~ln, ati
A kG gbqdQ sin jru .oku bayii SI inLI ile g¢g¢ bi a$a aWQn baba e)k~ rnarunqn (naira mejl ati a<)clota k¢bQ).
ril{l wa, inu igb¢ ni a gh0dQ sin oku yii SI, a ko SI gb9dc) fi a~9 19bagb¢ aWQn gb¢ndogb¢ndo tl a n pc ni womiwQmi ni pc
sin in, koriko b~~r~ ni a () hun bi ~ni :'ltinhin, ti a () ti w66ku Iru 6ku bayii gb<;ldQ IMQO III Qj9 kyta ti od6 bd ti gb6 e IQ, Hi
yii ki a t(') gbc C Sl kota. Eyi ni ,twQn ohun or6 isinku: ata, cpo, ko n
ba tli pe QjQ k ytll tl a b~r$ si i W~l a, i~¢ Ilia ni cyi; aWQIl
¢wa yangan (yinyan), a~~lf('>, a.ti QWQ orogb(') mcji. wQmiwQmi tl 6 ba si Ie mu Mk411 ni i s~lab;l~c i)¢ yii nftori pc
A () ro gbogbo ohun oro yii PQ p~lu cpo pupa, a <) 51 pin in ub¢ odo Iii W9n y()OW9 IQ IMi mit,! wit oku. L¢hin tf ,\wQn
Sl mcji, aWQn ol{)fi~a y(')O k¢kQ gbc idaj! II) siik6rita. L¢hin W<;lmiw<;lmi bil ti YO oku yii [{Ill ;5¢ ti WQIl t~lIl, 6 ku i~¢ Ajoriiwin
cyi Wl)n y(')6 gbc 6ku ,'lti ;daji y6()ku II) si illu Jgh¢ ti a () sin Iiit; ~c ctll!U ali Wi 5lpku. AWQn [I y66 ran Ajoriiwill I,,)w()
6ku si, Nigba ti wQn ha sin oku t~tn, wQn yl)6 'gbc ohun oro ninu etl) isinku ylf ni aw(,)n ahc)ri~'l ()do; aWQIl wQnyi ni oniyc
yo (')kll 51')rl silar{;c ()ku. i5inku yii k6 ju h~lyli IQ nitor[ pc 11 k6 m9j,l, QIQ~un ~lti clcnly~
f!hQJljsunkun t~lhi ki ~l pariwo ki ar~l 2ldugb6 gb0 pc l;:ni ti N(nu ~lWQn iS9ri abQri~il rn¢t¢¢ta ti a ka s()kc, ~twQn E\cnly
baba ~lgba baJel j,'tlai~i,' k6 ipa pat2lkl. rad6 ibi ti a h~1 ghc ri 6ku yii YQ ninu omi ni a
340 341
ohun ti yoa gbil nl eku, ewur¢, ¢ga. 19bin. ilkukQadh; kan. ab,o
. adi~ kan, igull H5Q funfun bn, aja. ida kan. obi m¢rindinl(lguI,l,
epo, QgQ iYQ, igb{1 <1[;1, emina, c;fun. t;gbQkanla OW <'1 C:lti koto,
kOlo Or!,
l--¢h1n ti a ba kr'1 gbogbo ohun oro yH kal¢ fUn oni'';lQl¢ a'ti
aWQn janmQ-Qn r~ tan. y06 gbe agbo. ti () ti fi di¢ ninu awqn
ohun oro ti H ka sake yil ti () ti ka WC:I sinu ]kok6 6du ru t;nikan,;
y60 si 5aclj~' c;ni ti6 ri 6ku ati ilwQn mQI¢bi r¢ lati IQ 5e ctutu
fun 6ku. Nigba ti WQn ba kQk0 de ib¢, ol(lrl aWQn onimQI¢ y06 I
I
I'
343
342 I
I'
N
~
"··-···-:m"'C--,,-·-
r
I.~'
'II
I AWQN YORlJBA
4 IS~ AKOSE ~DA
I. Kin ni itum¢ 'Yorub:i' g~g~ bi (a) ede (b) ~sin?
I, DarukQ oniruuru i~~ Qd~ ti 0 m¢, ki 0 si_~e a!aye kikun lori
2. Daruko gbogbo,lbi ti a ti Ie ri Rw<;m Yoruba ati ~ya wQn
¢k¢Qkan'.
I'oril~ uye.
S'alaye lod di~ ninu aWQil wQnyi:
.3. Se alaye bi aWQn Yorubli ~e tim kal~ gbogbo ibi ti wQn wa
(a) oluQd~, (b)~ gbor6, (d) ¢fin, (e) Q~Q (~~Q),
10nH.
(e) kegboja, (f) okun, (g) iyato laarin ¢biti ati
4. 5Q ni ~oki idi r~ ti a fi n pe qwa Obokun ni Obokl~n.
ikook6~0, (gb) irin ati haMa.
2 IGBAGOO AWQN YORUBA .~ .\. Se apejuwe oko etile ati oko ~gil11.
I. 'Igba onikQ ati ~gb¢fa odki ni QIQrun ni. DarukQ marilO un 4. Ka di¢ ninu oriki Ij~~a ti 0 m¢. S'alaye iru i~¢ ti oriki mia
ninu (a) orukQ ati (b) oriki t( QIQfun Ie j~. Se alay~ fi him pe aWQnlj~~a n ~e. '
¢k¢¢kan wQn.
2. DimikQ (a) aW(;m IrunmQI¢ ti Ol6dumare y¢oda fUn hiti
waye;
.
5 ISE, QWO ATIOw6
!. 'Ki agbad6 to de aye ohun kan ni adi~ n j~.' Fi ododo ¢r¢
(b) aWQn Odu ti 0 SQ nipa iwasaye aWQn IrunmQI~; yii han nipa i~¢-QwQ laarin aWQn Yoruba ki oyinbo' to de.
, (d) aWQn QjQ t'owa ninu QS¢ Yoruh:i l'atet(~kQ~e. 2. 5Q I¢kununr¢r~ ,
3. Kin ni Ira? DarukQ aWQn oloye m~ra ati i~~ wQn l'awujQ (a) iyilt¢ fo wa !'aarin i$~'VwQ ati owo;
onif,l. (b) eta iyege ~kQ~¢;
'4. (a) D,irukQ marun un ninu aWQn orukQ ti Orlsaala nj¢ ati (d) 'ohun marun-I'm pataki ti a fi n wure p¢lu 'ohun ti
I'
iIwQn Jlu ti 0 ti 11 j¢ aWQn orukQ mia. ¢k¢.¢kan duro fUn; I
(e) arinrln,-ajo (e) ~ni QfQ ~~ (f) iya ik6ko (d) wosiwasi, al<ir06b¢ ati 0~6maalo. ,
(g) ~ni ~~~~ kQ ile titun (gb) babalawo
(h) ahigb¢d~ (i) Qd~~
2. Owe pipa ~e piitaki raarin aWQn Yoruba. Pa marun un 6 ASA 1RAN-ARA-;;:NI-LOWO
ninu aWl;m owe wQnyi, sQitumQ wQn ati igba ti a maa 1110 ,. Se illaye ti 0 kun lori aWQit owe w¢nyi IMi fi him bi iran
wQn. ara-~ni-IQwQ ~e ~e pataki to ni il~ Yoruba:
3. 'lie ra ti 11 ko ~~Q (ode.' 5Q ni ~oki ipo ti aWQn Yoruba ka ,(i) Apa I'ara, igbQnwQ ni iyekan.
¢k¢ ile hill ninu titQ QmQ wQ.J:l. ' (ii) Ajeje QWQ bn ko gbe ~ru d'ori.
t DarukQ marun un ninu aWQneewQ il~ Yoruba, ki 0 si ~e (iii) AgbajQ QWQ I'a fi n SQ ayil.
alaye [~kununr¢r~ 16rf bi ok061<an eew¢ naa ~e waye. (Iv) QjQti a ba na 01a~6 nia n san owCw~.
5. AWQn y'oruba 1110 aWQn OJ',ka wQnyi: ogun (20), igba (200) (v) QWQ QmQde kOla' p~p~, ti agbalagbako WQ akbcJ'.h('
ati ~gbaa(2000). Mu QkQ¢kan ninu wQn ki 0 5i ~e alaye bi 2. DarukQ ¢na marlm-un tf Yorub<i n gba ran ara WI,H1 l(lW();
wQn ~e 11 fi ka 1111 kan, fUn ap~~r~: ki 0 si 8<;> aSQkun lori meji ninu WQn.
3. Kin I)j iyilt¢ I'aarin
okoo lee~ugba (220), oji leerugba (240), Qta leerugba (260), (a) aara ati QW¢;
ati b~~ b~~ IQ. (b) ~ru ati iWQfa
344 345
.....
.f .... '
(d) ~kQK Lui lsingba (igbit.·s(slJ') . (b) Bawoni odaran naa ~e Ie tanoran yli?
(e) #su ati iljQ / 3. Bawo ni adahunse se Ie ran oblnrin ti ri robi IQwQ?
4, S'aJiye itumQawQn ~dll QI'Q wQnyl: 5. (a) Daruko meji ninu awon eewQ ti awon idile kan maa n
(a) taa loji. (b) di ohun Uf;. (d) t'olown 8~' kit fun awon iyawo won ti 6 ba ~~~~ bimo. '
(e) y60 to igbau sln, (e) di'go. (b) Kin ni .ldi ti awon obinrin ko 11 gb¢dQ d~jaa awon
eewQ wonyi?
~ '
kowon ..Se alayep~lu aworan.. · · .
II ETO iJOBA
(b) Fi QrQ foy~ sf alMo wQnyf:
(i) Sisa ni aa· ... k¢k~. I. Bawo ni a ti se n.se.eto ijoba i1u ni aye atijQ?
(ii) . Bibu ni a, .. abilja, a
2. (a) AWQn wo ni n pe ni 'Iwarefa'? . !
(iii) ... niaa fabiuumu. . (b) Bawo ni awon OYQ se Ii pe ti won? :)":\.i:
(iv) wi,wQ ni a a wQ . ~ . . 3. Daruko awon QmQ alade merindinlogun tio kuro nitta
Ijero. . .
347
346
,
"I
14 ASA is.1NKU
I. Kin ni idi ti aWQn Yoruba fi PQn okli sinsin Ie?
2. Kin ni Iyato to wa laarin Mo ati ak¢nu?
3. (a) Kin ni a 11 pe ni lI~pd oku?
(b) Kin ni ohun ti aWQn Yoruba maa fi Ii ~e?
4.. Bawo ni ati ~e n slnku:
(a) ~ni ti odo gbe IQ? .
(b) ~ni orl~a?
348
. . . ",.:., ff /.