Zanaat Haritası

KEMERALTI / AKADEMİK Kemeraltı Zanaat Haritası Yaratıcı endüstriler kavramı ile Kemeraltı'nın buluşma noktası olan "zanaat", geçmiş ile gelecek arasında bir köprü kurarak yaratıcı bir endüstri ürününün ortaya çıkmasına vesile olabilir mi? Kemeraltı'nda zanaat üzerine kapsamlı bir araştırma ve haritalama çalışması. Could the "craft", which is the meeting point of Kemeraltı and the concept of creative industries, lead to the emergence of a creative industrial product by establishing a bridge between the past and the future? A comprehensive research and mapping study on crafts in Kemeraltı. Can Güvenir, Hande Yıldız Çekindir, Özge Demirbaş İzmir Design Factory Özet Kemeraltı'nın açık pazar işlevini devam ettirmesini sağlayan önemli aktörlerinden biri zanaatkarlardır diyebiliriz. Fakat Kemeraltı'nda üretimini devam ettirmekte olan zanaatkarların kendileri ve üretim potansiyelleri tam olarak bilinmemektedir. Bu sebeple, zanaatkarların konum ve ürünlerinin incelenmesi için bir saha araştırmasına ihtiyaç duyulmuştur. 2017 yılında gerçekleşen İyi Tasarım İzmir Etkinliği' nde, Kemeraltı'nda Turist Ol çalıştayı kapsamında 23 Endüstriyel Tasarım öğrencisi ile Kemeraltı 82 adet üretim yapan usta ile mevcut ürün listeleri, en çok satılan ürünleri, ürünlerinin tercih edilme nedenleri, satış sezonları ve hedef kitleleri üzerine yüz yüze yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Veriler çerçevesinde Deri, Ahşap, Seramik & Cam, Metal, Değerli Taş/Metal, Diğer malzemeler olmak üzere 6 adet malzeme bazlı sınıflandırma yapılmış, konum ve zaman etkileşimleri haritalandırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yaratıcı Endüstriler, Zanaat, Kemeraltı, Kemeraltı'nda Turist Ol, İzmir. 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK Giriş 8500 yıllık bir geçmişe sahip İzmir’in tarihi kent merkezinde yer alan Kemeraltı, farklı kültürlerin özelliklerini taşıyarak geleneksel yapısı, mimarisi ve içerisindeki yüzlerce farklı fonksiyon ile günümüze kadar önemini yitirmeden gelmiştir. Zeybek’in (2012) de belirttiği gibi “Kentsel mekanlar canlı organizmalar gibidir... geçirdiği tüm dönemlerin izlerini, bilgilerini barındırarak gelecek dönemlerde bunların okunmasına yardımcı olurlar”. Bu nedenle köklü bir tarihe sahip olan İzmir’in tarihi kent merkezinin korunması da büyük önem taşımaktadır. 2020 yılında üstün evrensel değer özelliklerini karşılayarak UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde kendine yer edinen Kemeraltı, yüzyıllardır İzmir’in ticari ve idari merkezi konumundaki çarşısıdır. Tarihsel süreç içerisinde kimi zaman kamusal yaşamın odağı haline gelmiş, kimi zaman ise ticari aktiviteler ağırlıkta olmuştur. Aynı zamanda farklı etnik gruplardan halkları bünyesinde barındırmış, kentin günümüz kullanıcılarının belleklerinde de önemli izleri olan bir bölge olagelmiştir (Zeybek Çetin, 2012). Kentlinin belleğinde “zanaat merkezi” olarak simgeleşen dünyanın en eski çarşılarından olan Kemeraltı, nesilden nesile aktarılan birçok geleneksel el işçiliğini bünyesinde barındırmaktadır. Bu kapsamda İzmir gibi bir metropolde kendini üretim-tüketim zinciri içerisine girmeden var edebilen Kemeraltı, zanaat kültürü ve zanaatkarlar açısından bu yazının konusunu oluşturmaktadır. 2017 yılında İyi Tasarım İzmir etkinliği kapsamında, Kemeraltı’nın gerçek aktörleri olan esnaf ve zanaatkarlar yani üretici ile tüketici arasındaki arz-talep ilişkisi araştırılarak Kemeraltı zanaat kültürünü haritalamak üzere Kemeraltı'nda Turist Ol çalıştayı gerçekleştirilmiş ve bu yazı kapsamında da yapılan çalıştaya ve sonuçlarına değinilmiştir. 1. Yaratıcı Endüstriler ve Zanaat “Zanaatkar” ve/veya “zanaat” denildiğinde genelde akla geleneksel aletler kullanarak, metal, cam, ahşap, seramik vb. malzemelerle çalışan uzman üreticiler ve/veya ürünler gelir. İnsanların maddeye dayanan gereksinimlerini karşılamak için yapılan, öğrenimle birlikte deneyim, beceri ve ustalık gerektiren iş, sınaat, zanaat anlamına gelmektedir (Türk Dil Kurumu, t.y.). Bu tanımdan da yola çıkarak, doğası gereği zanaat becerilerinin geliştirilmesi zaman alır ve yıllarca süren eğitim ve pratik deneyim gerektirir. Crafts Council tarafından yayınlanan “Zanaat Yoluyla Yenilik: Büyüme Fırsatları” raporunun da değindiği gibi zanaat becerileri ve bilgisi, güçlü bir ekonomik etkiye ve diğer sektörlerde daha fazla büyüme ve yenilik sağlama konusunda önemli bir potansiyele sahiptir (KPMG, 2016). 1990’ların orta geç döneminde ortaya çıkan ve ulusal düzeyde ilk kez İngiltere Hükümeti tarafından ele alınan sanayileşmenin yeni evresinde insan emeğinin kazandığı yeni formu anlatan bir kavram olarak “Yaratıcı Endüstriler” içerisinde kendine yer edinen “zanaat” kategorisi tekstil, seramik, ahşap, metal, cam, grafik ve deri el sanatlarını kapsamaktadır. DCMS, yaratıcı endüstrileri "bireysel yaratıcılık, beceri ve yeteneklere dayanan ve fikri mülkiyetin oluşturulması ve kullanılması yoluyla zenginlik ve iş yaratma potansiyeline sahip faaliyetler” olarak tanımlamaktadır (BOP Consulting, 2010). Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı Genel Sekreteri Mukhisa Kituyi’n da belirttiği gibi “yaratıcı ekonomi hem ticari hem de kültürel değere sahiptir” ve “yaratıcı endüstriler önemli sosyal ve kültürel değerleri yayan insan hayal gücünün ifadeleridir”. Yaratıcı endüstriler, uygun şekilde kullanılırsa ve geliştirilirse, inovasyon ve büyüme alanıdır (UNCTAD, 2018). Zengin kültürlere ve yerel yaratıcı yeteneklerden oluşan havuza sahip ülkeler için yaratıcı ekonomi, ekonomik değer inşa etmeye imkân tanır (BOP Consulting, 2010). En son 2015’te yayınlanan UNCTAD (2018) raporuna göre Türkiye, yaratıcı ürün ihracatçılığında en iyi performans gösteren ilk on gelişmekte olan ekonomiden biri oldu. İZKA (2021) tarafından yayınlanan Türkiye’de yaratıcı endüstriler raporuna göre ise bölgesel düzeyde yaratıcı endüstrilere ilişkin ulaşılabilen en son veri 2015 yılına aittir ve söz konusu yılda yaratıcı ekonominin en yüksek ciroya sahip olduğu ilk beş bölgenin 4. sırasında İzmir yer almaktadır. 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK 2. İzmir ve Kemeraltı Bilinen 8500 yıllık köklü tarihinde farklı uygarlıklara, gelenek ve göreneklere ev sahipliği yapmış olan İzmir, tarih boyunca Doğu Akdeniz’in en önemli liman kentlerinden biri olması dolayısıyla ticari, sosyal ve kültürel alışverişin en hareketli mekânlarından biri olagelmiştir. Geçmişten günümüze, kentin her noktasında hissedilen çok renkli kent kültürünün tanıklık mekânlarının başında ise Kemeraltı gelmektedir. Tarih boyunca ticari ve kültürel odak olan Kemeraltı, Mezarlıkbaşı semtinden Konak Meydanı’na ve Tarihi Agora’dan Basmane Garı’na kadar, iki bölgeden oluşmaktadır (Ecemiş Kılıç & Aydoğan, 2006). Kemeraltı, adını 15.000 ticarethaneye ev sahipliği yapan, kapalı ve açık mekânlardan oluşan tarihi çarşıdan alır ve çarşıda, geleneksel Türk el sanatlarının her çeşidini bulmak mümkündür. Kemeraltı, tarihi agora, camiler, kiliseler, sinagoglar, çeşmeler, kervansaraylar, oteller, Türk hamamları gibi nitelikli taşınmaz varlıklarıyla hem somut kültürel değerlerin; hem de hareketli, renkli, canlı deneyimler, usta-çırak ilişkileriyle süregelen geleneksel üretim biçimleri, modern yaşam pratikleri gibi somut olmayan kültürel değerlerin taşıyıcısıdır (Savaşır, 2020). İlk kez 2000’li yılların başında dile getirilen, İzmir Tarihi Kent Merkezi’nin UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınması konusunda İzmir Valiliği, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İzmir Ticaret Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası, İzmir Ticaret Borsası, İzmir Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği, İMEAK Deniz Ticaret Odası, İzmir Kalkınma Ajansı, TARKEM ve Kentimiz İzmir Derneği’nin işbirliği ile atılan adımlar sonucunda Kemeraltı ve çevresini kapsayan İzmir Tarihi Kent Merkezi, 2019 yılı itibariyle UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yerini aldı (TARKEM, t.y.). İzmir Büyükşehir Belediyesi, UNESCO Dünya Mirası geçici listesindeki alanlarını daimî listeye dahil etmek için ilgili çalışmalarına devam etmektedir. Peki UNESCO Dünya Kültür Mirası nedir ve bu listede yer almanın önemi nedir? Dünya Miras Listesi, UNESCO’ya bağlı Dünya Mirasları Komitesi tarafından belirlenmiş ve bulundukları ülkenin devleti tarafından korunması garanti edilmiş, tüm dünya için önemli bir değer taşıdığı kabul edilen doğal ve kültürel varlıkların listesidir. Dünya Kültür ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi’ne dayanılarak 1978 yılında oluşturulmuştur. Amaç doğal ve kültürel mirasın daha iyi tanınmasını, tartışılmasını ve korunma-kullanma şartlarında uluslararası üst normların oluşturulmasıdır (TARKEM, t.y.). Geçmişten günümüze, toplumun temel özelliklerini ve geleneğini yansıtan somut ve somut olmayan değerler, kültürel miras olarak kabul edilir. Kültürel miras gelişmiş ekonomilerin birçoğunda belirgin ve hızlı gelişen bir turizm bileşeni olarak kabul edilmektedir (Savaşır, 2020). Üstün evrensel değer, özgünlük ve bütünlük gibi kriterlerini karşılayarak UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yerini alan Kemeraltı, İzmir kamuoyunda da korunması, sahip çıkılması gereken bir değer olarak yerini almıştır (Tekeli, 2017). Bu kapsamda Kemeraltı'nın açık pazar işlevini devam ettirmesini sağlayan önemli aktörlerinden biri olan zanaatkarların kendileri ve üretim potansiyellerini incelemek üzere 2017 yılında İyi Tasarım İzmir Etkinliği’nde gerçekleşen, “Kemeraltı'nda Turist Ol” çalıştayı bu yazının konusu olmuştur. Yüzlerce yılın geleneğini koruyan Kemeraltı’ndaki yaklaşık 15 bin dükkânda hemen her türlü ürünü bulmak mümkündür. Halı, kilim, seramik, çini gibi geleneksel Türk el sanatları ürünleri, ahşap, bakır, tombak, keçe ve deri ürünler ile Ege mutfağı lezzetlerinin her çeşidi mevcuttur. Aktar, kuyumcu, gümüşçü, bakırcı, kumaşçı ve hediyelik eşyacıları; kimi mütevazı kimi de şık mağazalarıyla Kemeraltı kültürel bir alışveriş vahasıdır. Tarihi Çarşı; Hisarönü, Mantocular İçi, Şekerciler İçi, Şadırvanaltı, Kestanepazarı, Anafartalar Caddesi, Kuyumcular Çarşısı gibi bölümlerden oluşur (İBB, t.y.). 3. Metodoloji İzmir’de zanaatkarlığın merkezi olarak görebileceğimiz Kemeraltı’nda zanaatkarların konum ve ürünleriyle ilgili literatürdeki kaynak eksikliği ve Kemeraltı’nı esnaf ve zanaatkarların gözünden tanıyarak yeniden keşfetmek amacıyla saha araştırması planlanmıştır. Bu araştırma, Kemeraltı’ndaki zanaat kültürünün akademik bir araştırma olarak haritalanması ve zanaat haritasının oluşturulmasıyla ilgilidir. Bu haritalama çalışması Ekim 2017’de İyi Tasarım İzmir etkinliği kapsamında, “Kemeraltı'nda Turist Ol” çalıştayı sonucunda gerçekleşmiştir. Çalıştayın temel amacı Kemeraltı’ndaki saklı kalmış veya unutulmaya yüz tutmuş zanaat ve zanaatkarları üretim mekanları, ürünleri, satış sezonu, müşteri segmentleri üzerinden inceleyerek gün yüzüne çıkarmaktır. Çalıştay, TARKEM (Tarihi Kemeraltı İnşaat Yatırım Ticaret A.Ş) ve Yaşar Üniversitesi ortaklığıyla gerçekleştirilmiştir. 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK Çalıştaya katılan Yaşar Üniversitesi Endüstriyel Tasarım bölümünden 23 öğrenci süreçte verileri toplarken; bu veriler Yaşar Üniversitesi Çizgi Tasarım Topluluğu ekibi tarafından arşivlenmiş ve süreç içerisinde katılımcılar gözlemlenmiştir. Çalıştay, Yaşar Üniversitesi Endüstriyel Tasarım bölümü yarı zamanlı öğretim görevlisi ve endüstriyel tasarımcı Can Güvenir tarafından kurgulanmış ve yürütülmüştür. Çalıştay katılımcıların bilgilendirilmesi, takımların kurulumu, saha araştırması, verilerin toplanması, veri analizi ve haritalama aşamalarını içermektedir. Çalıştay başlangıcında, İzmir kent değerlerini korumak ve geliştirmek için yeni bir iş modeli yaratmak ve yarattığı bu modelle İzmir Tarihi Kent Merkezi’ni canlandırmak amacıyla kurulan TARKEM, kendi kurumsal yapısı ve Tarihi Kemeraltı hakkında katılımcıları bilgilendirmiştir (TARKEM, t.y.). Ardından çalıştay koordinatörü Can Güvenir, katılımcıları çalıştay süreciyle ilgili bilgilendirmiş ve saha araştırması kapsamında yapılacak çalışmanın talimatlarını vermiştir. Bu talimatlara göre katılımcılar, Kemeraltı’nı TARKEM’den başlayarak ve kendi belirledikleri rotaları oluşturarak dolaşmış ve işyerlerini, zanaatkarların bulunduğu yerleri “Burada Usta Var!” ve zanaat ürünlerinin satıldığı yerleri ise “Burada Esnaf Var!” yazılı stickerlar ile işaretlemiştir (Görsel 1). Bu işaretleme sırasında 3 kişilik takım üyelerinden birinin görevi veriyi arşivleyen ekibe işyerinin konumunu göndermek, diğer takım üyesinin görevi ise belge niteliğinde fotoğraf çekmek, diğer takım üyesinin görevi ise işyeri sahibi ile anket sorularını doldurmak olmuştur. Katılımcılar bölgede dolaşırken hangi noktada esnaf, hangi noktada usta/zanaatkar olduğunu bilmeden turlarını gerçekleştirmiştir. Görsel 1. “Burada Usta Var” / “Burada Esnaf Var” stickerları Saha araştırması sırasında takımlar, senkron şekilde verileri toplamak için ulaştıkları konumları online iletişim kanalı üzerinden açıklamasıyla birlikte projenin veri toplayan ekibiyle paylaşmışlardır. Proje ekibi ise daha sonra gruplandırmak üzere bu verilerin harita üzerinde işaretlemelerini gerçekleştirmiştir (Görsel 2). Görsel 2. Haritalama çalışmaları 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK Çalıştay sırasında takımların rotaları doğrultusunda belirlenen konumlarda zanaatkarlara ve esnaflara yöneltilen yarı yapılandırılmış anket soruları ile kısa görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşme soruları Kemeraltı ile ilişkili olan sorular ve çarşıda ticareti yapılan ürünler hakkında olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Ürünlerle ilgili sorular; ürünlerin neler olduğu, en çok talep edilen ürünler, ürünlerin tercih edilme nedenleri, sezona göre ürünlerin üretimi ve satışının ne olduğu, hedef kitle ve müşteri profili, üretim kapasitesi/tedarikçileri, satıcının/üreticinin fark yarattığı noktalar ve müşterilerin genel beklentisinin ne olduğu üzerinedir. Kemeraltı ile ilgili olan sorular ise Kemeraltı’nı simgeleyen 5 ögenin ne olduğu, Kemeraltı’nın diğer yerlere göre sağladığı avantajların ne olduğu ve Kemeraltı’nın en çok bilinen markalarının ne olduğu şeklinde gruplandırılmıştır. Bu sorular çalıştayın mekânı olan tarihi Kemeraltı çarşısında dükkânı bulunan, üretim ve/veya satış yapan 82 usta ve esnafa yöneltilirken; görüşme yapılan esnaf ve ustalar üretim alanları ile birlikte fotoğraflanmıştır (Görsel 3). Görsel 3. Kemeraltı’nın Esnaf ve Ustaları Katılımcılar tüm gün süren hazine avını gerçekleştirdikten sonra TARKEM’e geri dönmüştür. Katılımcıların veri toplama sürecinde, proje ekibi toplanan verileri depolamış ve süreç içinde en aktif olan takımlara motivasyon amacıyla ödüller verilmiştir. Bu ödüller projenin konseptine uygun olan Kemeraltı usta ve esnaflarından alınan ürünlerden seçilmiştir. Süreç sonunda katılımcılardan toplanan verilerin proje ekibi tarafından analizi yapılmıştır. 4. Analiz ve Değerlendirme Yapılan saha araştırması sonucunda toplamda 82 farklı Kemeraltı esnaf ve ustasının konumu belirlenmiş ve bu kişilerle yapılan kısa görüşmeler sonucunda elde edilen veriler, koordinatör eşliğinde proje ekibi tarafından analiz edilmiştir. Konumların belirlenmesi ve yapılan görüşmeler sonucunda öncellikle Kemeraltı’nda bulunan temel sektörler saptanmıştır. Bu sektörler temelde 6’ya ayrılarak gruplandırılmıştır; metal, seramik & cam, ahşap, deri, aksesuar ve diğer (geleneksel el sanatı, makrome, kuyumculuk, fıçı, çömlek vb.). Ardından usta ve esnaflara sorulan sorular ile bu 6 farklı sektör için alt kategoriler belirlenmiş, ürün listeleri hazırlanmıştır. Ürün segmentasyonları ahşap ürünlerde mutfak, fıçı, mobilya ve enstrüman; deri ürünlerde ayakkabı, çanta, aksesuar ve ofis ürünleri; seramik ve cam ürünlerde dekoratif, aydınlatma, mutfak ve aksesuar; metal ürünlerde dekorasyon, mutfak ve takı; aksesuarlarda altın, gümüş ve değerli taşlar iken diğer ürünleri ise geleneksel el sanatları, sepet ve dokuma ürünlerini içermektedir (Tablo 1). 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK Üretim kapasitesi/tedarikçi sorusu sektör ve ürün kategorisine göre değişmekle birlikte ağırlıklı olarak sipariş üzerine üretim, talebe göre üretim olarak cevaplanmıştır. En çok satılan ürünleri genel anlamda incelediğimizde el yapımı olan ve zanaatkarın ustalaştığı ürünleri görmek mümkündür (Görsel 4). Ayrıca görüşülen 82 kişiye firmalarının fark yarattığı noktalar sorulmuş ve görüşülen kişilerden özel ürünler üretmek, kalite, müşteri odaklılık, az rakibin bulunması, tecrübe, özen, zaman hassasiyeti, uygun fiyat cevapları alınmıştır. Görsel 4. Kemeraltı Zanaat İşçiliği ve Ürünleri 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK İşletmelere yöneltilen hedef kitle sorusunu her bir işletme kendi özelinde cevaplamıştır. Satılan ürüne göre yaş grubu ve cinsiyet gibi faktörler değişkenlik göstermektedir. Örneğin; aksesuar sektöründeki hedef kitlenin çoğunluğunu turistler ve kadınlar oluştururken; seramik ve cam sektörünün hedef kitlesini tasarım ve sanat ile ilgilenen kişiler oluşturmaktadır. Sektör bazında ortak hedef kitleyi oluşturan kişilerin turistler olduğu gözlemlenmektedir. Firmalar en çok yaz sezonunda üretim ve doğal olarak satışın arttığını söylemişlerdir. Bu durumdaki en büyük etken ise İzmir’de yaz aylarında artan turizm faaliyetleri olduğu düşünülmektedir (Grafik 1). Kemeraltı’ndaki zanaat ürünlerinin tercih edilme nedenleri sorusuna katılımcıların cevapları kalite, uygun fiyat, sağlamlık, ürün çeşitliliği ve güleryüz olmuştur. Grafik 1. Alışveriş Sezonları Grafik 2. Kemeraltı’nın 5 Ögesi Görüşme yapılan esnaf ve ustaların, Kemeraltı ile ilgili sorulara verdikleri cevaplar ışığında Kemeraltı denilince akla gelen 5 öge sırasıyla; Saat Kulesi, Kızlarağası Hanı, tarih, kahve ve alışveriştir. Kemeraltı esnaf ve zanaatkarlarının, bu ögelerden “Kızlarağası Hanı” mekan olarak, “alışveriş” ögesi ise faaliyet alanı olarak algılandığını göstermektedir (Grafik 2). 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK Bu çalışmada yer alan esnaf ve zanaatkarların oluşturduğu “üreticiler” ve bu kişilerin veya firmaların potansiyel müşterileri yani “hedef kitle” cevaplarına göre Kemeraltı’nın tercih edilmesine veya edilmemesine etken olan avantaj ve dezavantajları ortaya çıkarmıştır. Belirtilen avantajlar; ürün çeşitliliği, uygun fiyat, her şeyin bir arada olması, merkezi/kolay ulaşım ve Kemeraltı tarihidir. Tercih edilmeme nedenlerini oluşturan dezavantajlar ise; kalabalık ve karışık olması, kalitesiz ürünler barındırması, dar sokaklara sahip olması ve kolay bir şekilde yer/yön bulunamamasıdır (Grafik 3). Üreticilerin, Kemeraltı odağında dezavantaj başlığında hiçbir bilgi belirtmediği dikkat çekmiştir. Grafik 3. Kemeraltı Avantaj ve Dezavantajı Sonuç Köklü bir tarihe sahip olan İzmir, UNESCO Dünya Kültür Mirası geçici listesinde yer alan, tarihteki ticari ve idari merkez işlevini devam ettirmekte olan Kemeraltı’nı koruyarak, tarihin izlerini taşıyan zanaat ürünlerini de günümüze taşımıştır diyebiliriz. Kentin belleğini taşıyan, nesilden nesile aktarılan geleneksel el işçiliğini barındıran kentin üretim-tüketim zincirinde farklı bir konumda varlığını sürdürmekte olan zanaat işçiliği ve zanaat ürünleri, yaratıcı endüstriler alanında kültürel nesneler olarak, geçmişi günümüze taşıyabilen, tarihsel-ekonomik-kültürel-toplumsal çerçevede stratejik bir konumdadır diyebiliriz. Bu çalışma ile Kemeraltı’nın, tarihinin uzantısı olarak ele aldığımız somut olmayan kültürel değerlerin bir parçası olan zanaat ürünlerinin, günümüzdeki durumunun çerçevelenmesine ve geleceğe aktarılmasına destek olmak hedeflenmiştir. “Kemeraltı’nda Turist Ol!” çalıştayı, Kemeraltı’nda saklı kalmış birçok ürüne, emekleriyle, elleriyle, tecrübeleriyle, hikayeleriyle ruh katmış ‘Zanaat Ustaları’nı bularak, onların hikayelerini dinleyerek Kemeraltı’nı farklı bir gözle tanımak ve yeniden keşfetmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Ayrıca genç tasarımcılar ile zanaatkarlar arasında iletişimin başlanmasına ve akademiden gelen endüstriyel tasarım öğrencileri ve sektördeki zanaatkarlar arasında usta-çırak ilişkisiyle bağ kurmalarına olanak sağlamıştır. Yerel zanaatkarların haritalandırılarak üretim pratikleri ve deneyimlerinin kaydedilip paylaşılarak kent belleğine katkı sunulmuştur. Çalıştay çıktıları olan konumlar ve zanaatkar/esnaf bilgileri ekip tarafından arşivlenmiş, arşivlenen bu verilerden haritalar oluşturulmuştur. Haritalanan verilerden ve bilgilerden poster oluşturulmuş ve bu posterler Kültürpark’ta sergisi düzenlenen İyi Tasarım İzmir_2 “Alan Açmak” etkinliğinde sergilenmiştir (Görsel 5). Kültür turizmi ve kentsel turizm odağında Kemeraltı, İzmir ve Türkiye için önemli bir aktör olmaya devam edeceği için İzmir kenti zanaat kültürünün haritalanmasında Kemeraltı örneğinin incelenmesi, kültürel turizm faaliyetlerine ve bu kültürün sürekliliğine katkı sunması planlanmıştır. 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK Görsel 5. Anket Yapılan Kemeraltı Usta/Esnaf Haritası Bu çalışma, zanaat ürünlerinin üretim-tüketim pratikleri arasındaki ilişki incelendiğinde, zanaat ürünlerinin yerel ekonomiye ve kültür üretimine katkı sağladığını ve Kemeraltı’nın aktif pazar işlevinin zanaat kültürünün devam etmesinde önemli bir etken olduğunu göstermiştir. Çalışma kapsamında usta ve esnaflarla yapılan görüşmelere dayanarak, Kemeraltı’nın yaşayan bir organizma olması sebebiyle iç ve dış dinamiklerden etkilendiği ve yereldeki zanaat ürünlerinin Kemeraltı hedef kitlesinin beklentileri doğrultusunda değişime uğradığı söylenebilir. Kemeraltı zanaat kültürünü yeniden keşfetmek üzere yapılan çalışmada Kemeraltı’nın avantaj ve dezavantajları belirlenmiştir. Belirlenen dezavantajlar, detaylı ve güncel bir Kemeraltı zanaat haritasının oluşturulmasının gerekli olduğunu göstermiştir. Kemeraltı’ndaki zanaatkarlar ve onların ürünleri üzerine yapılan çalışmalar ile mevcut envanter çıkarılmıştır. Ayrıca bu çalışmalar ile zanaat işçiliğinin sürdürülebilirliği için üretime ve yaygınlaştırmaya olanak sağlayan projelerin geliştirilme potansiyeli ortaya çıkmıştır. Mevcut altyapı, İzmir’in stratejik hedefleri ve zanaatkarların beklentileri göz önünde bulundurularak Kemeraltı zanaat kültürüne yönelik çalışma önerileri şu şekilde sıralanabilir. Tasarımcı-zanaatkar işbirlikleri ile tarihsel birikimin güncel kültür nesnelerine dönüştürülmesi; Tasarım yarışmaları ile konu hakkında farkındalığın oluşması; Ürün envanterinin çıkarılması; Kemeraltı zanaat ürünlerinin hediyelik ürünlere dönüştürülmesi; Zanaatkarların iş potansiyellerini arttıran, nitelikli iş yapmalarına olanak sağlayan projelerin geliştirilmesi ve zanaat ürünleri ve üretimi odağında katma değerli işlerin çoğaltılması; Zanaatkarları görünür kılmak ve onları farklı satış kanallarına entegre etmek için alternatif gelir modellerinin yaratılması; Yereldeki zanaat kültürünü yaşatmak ve yaygınlaştırmak için zanaatkarların dahil edildiği eğitimlerin tasarlanması. Bu önerilerin hem mevcut durumu iyileştireceği hem de unutulmaya yüz tutmuş tarihsel ve kültürel bir birikimi tekrar hak ettiği konuma getireceği düşünülmektedir. Kemeraltı’ndaki zanaatkarlar ve ürünlerinin taşıdığı kültürel değerler, geçmiş ve gelecek arasında bir köprü kurmaktadır. Bu çalışmanın da zanaat kültürünün, yaratıcı endüstriler içerisinde katma değeri yüksek çıktılara dönüşmesine katkı sunacağı düşünülmektedir. 2021 / 2 KEMERALTI / AKADEMİK Kaynaklar TARKEM. (t.y.). 15 Yıllık Hayal Gerçek Oldu: Kemeraltı UNESCO Geçici Listesi'nde! Erişim Adresi: http://www.tarkem.com/15-yillik-hayal-gercek-oldu-kemeralti-unesco-gecici-listesinde/ BOP Consulting. (2010). Mapping the Creative Industries: a Toolkit, British Council Creative and Cultural Economy series ⁄ 2. Ecemiş Kılıç, S. & Aydoğan M. (2006). Katılımcı Bir Kentsel Koruma Projesi: İzmir - Kemeraltı Tarihi Kent Merkezi. Aegean Geographical Journal İBB. (t.y.). Erişim Adresi: https://www.izmir.bel.tr/tr/Yayin/145/4#dergi/sayfa1 İZKA (2021). Türkiye’de Yaratıcı Endüstrilerin İİBS-2 Bölgeleri Düzeyinde Analizi: İzmir’e Bir Bakış. Erişim Adresi: https://izka.org.tr/wp-content/uploads/2021/01/Yaratici-Endustriler-Raporu.pdf KPMG. (2016). Innovation through craft: Opportunities for growth, A report for the Crafts Council Executive summary. Savaşır, G. (2020). İzmir Kemeraltı Kültürünü Haritalamak. Yedi, (23), 59-73. DOI: 10.17484/yedi.623067 TARKEM (t.y.). Hakkımızda. Erişim Adresi: http://www.tarkem.com/kurumsal/hakkimizda/ Tekeli, İ. (2017) İzmir Tarih Tasarım Stratejisi Raporu, İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir Tarih Proje Merkezi. Erişim Adresi: http://www.izmirtarih.com.tr/pdf/TasarimStratejisiRaporu.pdf Türk Dil Kurumu: Sözlük. (t.y.). Zanaat. Erişim Adresi: https://sozluk.gov.tr/ UNCTAD. (2018). UNCTAD Creative Economy Outlook and Country Profile Report. Zeybek Çetin, R. (2012). Tarihi Kent Merkezlerinde Yeniden Canlandırma Politikaları Üzerine Değerlendirme, İzmir Kemeraltı Örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Tasarım Anabilim Dalı, İzmir. 2021 / 2