Jod

Jod (I — iodum latinan kelel, amuižgrekan kelen ἰώδης-sanaspäi iodes «zolotuhheinän mujun polhe», «ruskedsinine») om 53nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemendestoštkümnendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — seičemenden gruppan päalagruppas, VIIA), tabluden videndes periodas.

Jod om harv londuses, no voib löuta sidä kaikjal. Elementan pala Man kores — 0,46 grammad tonnas, merivedes — 20..30 mg tonnas. Ičesündui jod putub vaiše Italijas. Francine Bernar Kurtua-himik avaiži jodan merišoll'oiden tuhkas vl 1811.

Nece om aktivine himižešti galogen. Jodan molekul om kaks'atomine — sen formul om I₂.

Jod om tarbhaine mikroelement ristitun hibjan täht, no luja morim suriš lugumäriš. Surmaline doz om koume grammad. Erased merišoll'od kogotas jodad ühthe procenthasai.

Normaližiš arvoimižiš puhtaz jod om olmas muzahahkoikš kristallikš ruskedsiniženke metallhoštanke. Diamagnetik. Kristalline segluz om ortorombine. Jod tegeb ruskedsiništ purud (kändase gazaks), i sil luja harakterine paha haju om.

Atommass — 126,90447. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 4,93 g/sm³. Suladandlämuz — 386,85 K (113,7 C°). Kehundlämuz — 457,4 K (184,3 C°).

Londuseline jod kogoneb üks'jäižes stabiližes ¹²⁷I izotopaspäi. Tetas 36 ratud radioaktivišt izotopad 108..126, 128..144 atommassanke, i 13 izomärad. Kaikiš hätkemb om ¹²⁹I-izotop 15,7 mln vozid pol'čihodamižen pordonke, sid' ¹²⁵I (T_½=59,4 päivest) i ¹²⁶I (12,93 päivest). Kaikiš hätkembad eläjad izomärad oma ^126mI (T_½=1,4 časud) i ^120m2I (53 minutad). Radioaktivižed izotopad hajetas α- i β-čihodamižen kal't (nomerad 111, 113), α-, β- i protonižen (nomerad 108..110, 112), β- i protonižen (nomer 114), β- i neitronižen (nomerad 137..142) vai muite β-čihodamižen (kaik toižed) kal't, kändasoiš telluraks vai ksenonaks, izotopad 108, 109, 111, 113 — telluraks i antimonijaks, izotopad 110, 112 i 114 — telluraks, antimonijaks i tinaks.

Jod om aktivine himižikš, no penembas märas mi hlor i brom. Muigotandmärad: −1, 0, +1, +3, +5, +7.

Sädab nenid muiktusid: jodvezinikmuiktuz (jodvezinikan HI vezisegoitez), gipojodmuiktuz (HIO), jodakaz muiktuz (HIO₂), jodine muiktuz (HIO₃), jodmuiktuz (HIO₄).

Tetab kvalitativine reakcii jodan olendan ecmižen täht om sen ičekeskentehmine trahmalanke, sen aigan sinine mujutand kaclese jodühtnendan sädandan tagut. Se reakcii om avaitud vl 1814 Žan-Žak Kolen- i Anri-Fransua Gotje de Klobri-tedomehil.

• Jod reagiruib metalloidenke energižikš kebnan lämbitamižen aigan i sädab jodidoid:

${\displaystyle {\ce {Hg + I2 -> HgI2}}}$

• Sädab reakcijad vezinikanke, no lämbitamižel vaiše i reagiruib vaiše paloin, tuleb jodvezinik:

${\displaystyle {\ce {H2 + I2 <=> 2 HI ^}}}$

Segoiden vedes jod reagiruib senke paloin^[1]:

${\displaystyle {\ce {I2 + H2O -> HI + HIO}}}$, pK_c = 15,99.

Ottas kävutamižhe pidatimiš i medicinas dezinfektoraks i tervehtamha rindhankatusenvuittušt raugud. Jodan purud ozutadas sormiden jäl'gid pindoil. Kävutadas tehmaha displeid nozolil kristallil.

Sadas kivivoin burauduzvezišpäi tobjimalaz. Mugažo Čili i Japonii sadas mineraloišpäi (lautarit, jodobromit — mail'man varoiden 99 % sijadase niiš maiš) i merišoll'oišpäi.

1. ↑ Vorobjov A. F. Общая и неорганическая химия (Ühthine i anorganine himii). Tom 2. — Akademkniga, 2006. — 544 lp. — Lp. 346. (ven.) ISBN 5-94628-256-5

• Jod webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz jodas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)

Jod Vikiaitas