Brunate

Brunate

Pozision
45°49′N 9°06′E45°49′N, 9°06′E (Brunate)
Stato	Itàłia
Rejon	Lonbardia
Provinsa	Como
Capitałe	Brunate (it)
Popołasion
Totałe	1 587 (2023)
Densità	781,77 hab./km²
Demònemo	brunatezi ,
Zeografia
Àrea	2,03 km²[1]
Altitùdene	715 m
Rente a	Blevio   Como
Dati istòreghi
Dì festivo	Festa patronałe(30 de novenbre)
Patrono	Andrea Apòstoło
Còdazi de identifegasion
Còdaze postałe	22034
Còdaze de matricołasion	CO
Fuzo oràrio	UTC+1 UTC+2
Prefiso tełefònego	031
ID ISTAT	013032
Còdaze catastałe de Itàlia	B218
Sito web	comune.brunate.co.it

Brunate (Brünàa inte el dialéto del pósto) xe un comùn de 1.794 anime^[2] dela Provincia de Còmo. El paese xe cognosùo parché ghe son de le vile in stil eclético e Liberty, ghè na funiculare che la parte da Còmo e ghe son un fràco de pósti panoramici da andove xe pusìbiłe vardà i Alpi Ocidentałi e i Apenìni. Par quésto Brunate la xe ciamàda el "balcòn sule Alpi".

El teritòro del Comùn de Brunate se tróva nele Prealpi Lonbarde, andóve ghe xe la punta sud-ovest del cussìta ciamào Triangolo Lariano, a un'altéxa tra 562 e 1027 mètri (locałità CAO). El vèro e própio paese de Brunate l'è pósto a quota 715 mètri, sula parte sud del Monte Trè Cròxe. El terèn l'è calcareo, ma i depósiti morènici ghàn fertilisà la tèra^[3].
Un pochéto pì in dó ghe xe un altopiàn piculìno (locałità Piani de Brunate), che l'è unìa al paese da na strada stréta e tuta a sbìsole inaugurada el 15 giunio 1935^[4].
La parte pì granda del teritòrio xe cuèrta de buschi: i alberi pì prexenti son aseri, fràsini, pini, betùłe, rubìnie, quèrce, castàni e fàji^[5].
Ghe son mìa grandi brente, che son póco gróse anca quando el pióve a sécie ravèrse. Ma ghe son tante sorjenti d'aqua: la pì cognosùa l'è la "Fonte Pissarottino", che la se tróva a la fìn de la via che la porta el sò stéxo nòme, andóve ghe xe anca uno di punti panoramici pì béi de Brunate.

El clima de Brunate xe quélo tipico de méza montagna. D'està xeo frésco e ventilào, d'invèrno xeo pitósto frédo e névega un fràco (fìn a 50 cm in paese e 1.50m inte ła locałità CAO); ma anca se'l névega, Brunate la resta mìa isolà, parché la funiculare la xe sempre in servisio.
Brunate la xe una locałità che se tróva inte ła zona climatega F^[6], quéla par la quàl l'è pusìbile pizzà i riscaldamenti tuto l'àno.

Quando jèra drìo a scavà par fà na cantina rento al zentro stòrego (giunio 1895) e na vila in via Pissarottino (3 febraro 1909) ghàn trovào di repèrti che i fàn pensàr a 'no stansiaménto de tribù cèlteghe a scumenzià già dal VI sècolo prima de Cristo^[7][8].
Dópo che ghe xe stada la colonisaziòn de la piana comasca da parte di Romani, Brunate la ga scumenzià a seguìr le medesime vizénde stòreghe de Còmo. Nela segònda metà del XII sècolo Brunate xe riusìo a diventà un Comùn libero, ma già inte el 1240 xe tornào a fà parte de la giurisdision de Còmo e xe stao asegnà a la circoscrision de "Porta Sala"^[9].
Inte el 1340 xe stào fondào el monastièr de Sant'Andrea. A scumenziar da quèl moménto là, Brunate xe diventào un pósto de isolaménto relisóso, che l'èra anca dovùo ala dificoltà de rivàr al paese. 'Sta situaziòn la xe duràda fin al 1817, quando xe stào fào el cussita ciamào "Sentieròn par Còmo", che cołega Còmo a Brunate. Un fràco pì tardi son stàe fàe anca le dò stréte e a sbìsole strade carozàbiłi che rìvan a Brunate da Còmo e da Tavernerio, che anca al dì de oncó son doperàe par vegnèr al paese^[10].
Tra l'Otocento e'l Novecento Brunate la xe diventàda na mèta turìstega par le famiłie de siòri miłanesi, che vegnévan a passà le fèrie. In 'sto perìodo ghèra anca un casinò, che xe stào vèrto fìn a la Seconda Guera Mondiałe; dopo la licensa la xe stàda dàda a Campione d'Italia.
L'arìvo di turisti xe stào fazilitào da la costruziòn de la linea feroviaria Miłàn-Grandate inte el 1896, che la se metéva insèma a la Camerlata-Còmo e la rivava visìn al lago. Da la staziòn, se riva in zinque minùti a pìe a la fermada de la Funiculàre Còmo-Brunate, inauguràda inte el 1894. In pì, inte el 1899, par festejàr i zénto àni de la pila de Volta, xe stào fào el tram a Còmo.
El turismo a Brunate l'è nào inànzi fìn a la Seconda Guera Mondiałe, quando el paese, che l'èra protéto dai bombardamenti parché xe visìn ala neutràle Svissera, l'èra diventào mèta de sfolàdi. In pì, el 1° agósto 1943, Brunate l'èra diventàda fraziòn de Còmo; ma inte el lùlio 1947 xe tornào comùn de par élo, dópo na petiziòn dela popolaziòn^[11].
A scumenzià dal secondo Dopoguèra Brunate ga visùo na fase de magra come locałità turìstega; ben présto ghàn sarào quasi tuti i grandi alberghi, parché da pósto de vilegiatùra par siòri xe diventào pósto par turismo de uno-dò dì al màximo, che se lìmita a 'ndàr a vardàr el zentro stórego, el Faro Voltiano e i panorami.
De rezénte Brunate xe tornào a èxer cognosùo in tuta Italia parché el Sindaco ga eméxo 'n'ordinansa, entràda in vigòr el 1° marso 2008^[12], che la proibìxe de entràr inte el teritòrio comunàl co le màchine pì larghi de 184 cm o che ghàn le ròde pì grandi de 730mm. 'St'ordinansa, contestàda dai exerzénti comerziałi e dai propietàri de monovolume e forastràda, la mira a vietàr l'ingréso a Brunate de machine massa grandi par pasàr in mézo ale stréte vie del paese; cusìta anca oncò, par quésto e par la mancansa de posteji, xe consiliào de vegnèr a Brunate co la Funiculàre.

Le origini del nòme "Brunate" xe incerta^[13]; ge son trè pusìbiłi ipotesi:

• par qualchedùno, "Brunate" vegnarìa da Prunear, che el volarìa dì "paese nasùo in mézo ai pruni"
• par altri, "Brunate" vegnarìa da la paróla celtica Brunear, che la volarìa dì "monte a oriente"^[14]
• par altri oncora, "Brunate" vegnarìa dala paróla germanica Brunnen, che la volarìa dì "fonte"; forse parché inte el teritòrio de Brunate ghe son tante sorjenti.

• Stèma ufiziàl de Brunate (1973)
  Stèma ufiziàl de Brunate (1973)
• 
  Variante delo stèma de Brunate (1990)

Lo stèma de Brunate, recognusùo co Decreto del Presidente de ła Republica inte el 1973, xe 'no scudo sanìta co sóra na coròna cółe tóri e sóto un ramo de quèrcia e un ramo de ulìvo. Lo scudo xe partio in dò da manca a dèstra da na faxa axùra, un pochéto curvada a dèstra, co rénto trè stéle a séte punte; la parte sóra a dèstra xe róxa e ga un sol co la fàcia de òmo e sédase raji; la parte sóto a manca xe grìsa e ghe son trè montagne (quéla de mézo xe el Monte Trè Cróxe) e'l lago ai lóro pìe.
A la fìn del XIX sècolo un Sindaco de Brunate de quji àni, Antonio Monti, rénto l'archivio de familia ga trovào 'sto stèma co soto scrito "Brunate", fórse fàto dalo stòrego Maurizio Monti. A scumenziàr dai primi àni del Novecento el Comùn de Brunate ga doperào 'sto stèma nele sò carte ufiziàli e sui sò tinbri; dópo che neji àni ga avùo pìcułi canbiamenti, inte el 1973 xeo stào uficialixào.
Dal 1990 suła carta intestada e sui tinbri del Comùn xe comparsa na version diversa delo stèma ufiziàl, sìmile a quésto, ma in bianco e nero e a forma de góta rovexiàda.

La Ceza de Brunate xe dedicàda al patróno Sant'Andrea Apostoło e se tróva in piazza della Chiesa.
Le sò prime nutìxie le xe del Trezénto, insèma al monastièr, oncó tràdo a bàxo; la xe stàda ampliàda par ùltemo tra'l 1914^[16] e'l 1927 (par quésto ghe son dò faciàde)^[17] e rénto la ga afréschi fài da la familia de pitùri comaschi Recchi ala fìn del XVII sècolo; rénto la vòlta i xe piturài i dò patròni Sant'Andrea Apostoło e San Maorìxio e inte i medajùni che stàn sóto Sant'Ignazio de Loyola, San Michełe Arcangeło, San Bartołomeo e la Beàda Madałena Albrici^[18].
Rento la Ceza ghe xe un altàr dedicào a Madałena Albrici (1390-1465), co sóto le sò reliquie. La jèra la badéxa de le móneghe del vècio monastièr e l'è diventàda beàda l'11 dizembre 1907^[19].

• La ceséta de la Madona de Ponpèi, in mézo al zentro stòrego, tra le vie P. e M. Monti e A. Manzoni
• La Ceza del Sacro Cór de Gesù, rénto al verde dela locałità Piani de Brunate, co afiancào un campanìl piculìno
• La Ceza de San Maorìxio, inte ła locałità col medésimo nòme (via G. Scalini), che la ga sula faciàda un afrésco del Santo
• El Santuario de Santa Rita, inte ła locałità CAO (via alle Colme)

El zentro stòrego de Brunate xe pién de viùxe fàde a scàłe che se ràmpegan sù pel pendìo e son tajàe de travèrso dala via P. e M. Monti, che la xe la strada pì importante del zentro stòrego.
Ghe son vèce case, portałi de sàxo e dele córti: le pì importanti xełe la Córte del Castéło^[20], che xe anca uno di pósti pì vèci de Brunate, e la Córte deji Ebrèi, del XIV sècolo^[21].
Apéna fóra dala Córte deji Ebrèi, in na piazéta ghe xe la cussìta ciamàda Capeléta, ceséta dedicàda a la Madòna de Ponpei.

La xe na tóre otagonàl alta 29 mètri fàda inte el 1927 in zima al Monte Trè Cróxe (a San Maorìxio) par festejàr i zénto àni de la morte de Alessandro Volta, che xe visùo própio a Brunate quando jèra un tóso.
El faro xe stào progetào da Gabriele Giussani e rénto ga na scała a chióciola de 143 baséłi che la riva fin andóve ghe xe la lantèrna; dal prìmo piano e dala lantèrna xe puxìbil vardà un panorama che va fin a l'arco alpìn ocidentàłe co el Monte Rosa^[22].
El faro de nóte manda un ciàro che el diventa in alternansa vèrde, bianco e róxo.

Inte el teritòrio del Comùn ghe son un fraco de viłe, costruìe al scumenziàr del Novezénto dale famiłie de l'alta borghesìa de Miłàn in stiłe eclético e Liberty.
Le pì béłe de stiłe eclético son le viłe Dolara (via A. Pirotta), Ancona-Capè e Ghezzi (via Pissarottino), Montanara (via G. Scalini) e'l Castéło dei Piani (via ai Piani). Tra quełe de stiłe Liberty le pì importanti son le viłe Pirotta (via A. Pirotta), Giussani (via Roma), Orlandi e Marinoni (via Pissarottino) e Farneti (via G. Scalini).

Dal gràfego sóra, se capìxe che ji abitanti de Brunate xei aumentài parécio inte el secondo Dopoguèra (+ 117.46% tra'l 1936 e'l 1951. Quésto parché xełe aumentàe le nàsite e le migraziòni de persone, anca del Sud Italia, in zerca de laòro, che in quji àni là a Brunate mancàven mìa.
Dopo na lònga fase chèta, dópo el 2001 la popolaziòn de Brunate la ga scumenzià de nóvo a créxar pian pianìn, fìn a rivàr a 1.794 anime al 31 dizémbre 2011. Xeo un fàto che xe strano in un pósto de montagna, ma quésto xe dovuùo ala posiziòn bùna rispéto a Còmo, che la se pò ragiùnxer in séte minùti de funiculare: cussita, ala fìn Brunate xe diventào un sobórgo de Còmo.
L'aumento dela popolaziòn in 'sti ultimi àni xe dovùo a la migraziòn de forèsti che vègnan soratùto da fóra Italia, in particulàre da Romania, Turchia, El Salvador, Ucraina e Maroco, che laòran in dele imprese ediłi artixàne de Brunate. Al 31 dizémbre 2010 a Brunate ghe xełi 162 stranièri; de quésti, 116 rìvan da Paesi che non son mìa de l'Union Eoropea.

A Brunate ghe xe na biblioteca comunàl: na vólta la jèra rénto al Munizìpio, al piàn sóto tèra; oncó l'è rento el vècio Albergo Volta, visìn ala staziòn dela Fuiculàre.
La nóva bibliotèca, inauguràda el 28 otobre 2006, la xe fàda su trè piani e la ga anca un auditorium da 80 pósti, che la xe doperàda par fà conzèrti, confarénze e altre manifestazióni de caràter culturàłe.

A Brunate ghe son queste scółe:

• un micronido, gestìo da pivài ma convensionào col Comùn^[24], destinào ai tùsi de 12-36 mesi
• una scóła de l'infansia, dedicàda a Eleonora Pedraglio, gestìa da un axociaziòn privàda ma anca éla convenzionàda col Comùn^[25]
• una scóła primaria statàl, dedicàda al Sindaco Gabriele Giussani

La normativa itałiana la vól che i tùsi fin ai 16 àni xei obligài a 'ndà a scóła, ma Brunate pólo garantìr la frequensa solo fìn ala scóła primaria. Ałora tùti i àni el Comùn intervègn in favòr deji studénti dele scółe secondàrie de prìmo gràdo e di primi dù àni dele scółe secondàrie de secondo gràdo e el paga par ciascùn de lùri metà de l'abonaménto mensìłe dela funiculàre, che l'è el sólo mézo de trasporto pùblico che el va da Brunate a Còmo^[26].

• 
  Alessandro Volta
• 
  Penčo Slavejkov

• El sienziào Alessandro Volta (Còmo, 18 febràro 1745 - Camnago Volta, 5 màrso 1827) xe visùo a Brunate quando jèra un tóso^[27]
• Alberto Bonacossa (Vigevano, 24 agósto 1883 - Miłàn, 31 dizémbre 1953), chìmego, dirijénte sportìo e - dal 1929 - propietàrio de La Gazzetta dello Sport, gh'avéa na viła granda a Brunate^[28], andóve la sò famìlia la vive oncóra. La famiłia Bonacossa la xe stàda rénto inte i promotóri dela costruziòn dela funiculàre^[29]
• el poèta bùlghero Penčo Slavejkov (Trjavna, 27 aprìłe 1866 - Brunate, 12 giùnio 1912) xe morto rénto un albèrgo a Brunate, andóve oncò ghe son dò lapidi sula sò faciàda; rénto el jardìn dela nóva bibliotèca ghe xe un sò busto, inaugurào el 24 novémbre 2007
• El 12 giùnio 1932 a Brunate xe nasùa l'atrìse Mara Bernasconi, mèłio cognusùa col nòm de Mara Berni
• El calciadòr Claudio Gentile (Tripoli, 27 setémbre 1953) xe visùo a Brunate quàndo jèra un tóso

A Brunate ghe son, spezialmente in estàa, un fràco de manifestaziòni culturàłi (confarense, conzèrti, zineforum, letùre) fàde par la majòr parte ne l'Auditorium de la Bibliotèca. Altre mannifestaziòni musegàłi se tègnen inte i jardìni dele viłe e inte el zentro stòrego.
Un tempo a Brunate ghe jèra la "Festa del Narciso" (fiòr na vólta tipico di prài de Brunate), che la faséven a màgio; fàda par la prima vólta inte el 1936, la ga cambià nom in "Brunate in fiore" (1966) e in "Armonie fiorite" (1967). L'ultima edision l'han fàda inte el 1973^[30]. I altri avegnimenti de Brunate son:

• la "Festa itało-bùlghera", fàda dal Consolào bùlghero de Miłàn ai primi de giùnio par regordàr la morte del poeta Penčo Slavejkov
• el tornèo de balon di riòn de Brunate, organisào inte ła prima metà de lùjo inte el Zentro sportìo del Nidrino
• "Cammin'Art", esposiziòn de ópare d'arte tra Brunate e San Maorìxio, organisàda inte el secondo e tèrso fìn setimana de setembre
• la Festa de San Maorìxio, inte ła tersa doménega de setembre; xela na tipica sagra de paese organisàda dai Alpini de Brunate: se mània a l'avèrto, se dùga e se fàn gare sportìe
• la festa patronàłe de Sant'Andrea Apostoło, el 30 novembre. La sèra prima ghe xe na fiacolàda che la finìxe in piazza della Chiesa; lungo il parcórso le finèstre xele iluminàe da candéłe. El 30 novembre ghe xele manifestaziòni, na fièra e na esposiziòn de prodòti tipici del pósto

De fàto el paese de Brunate xe el zentro stòrego, che xe stào fàto sù sóto al vécio monastièr de Sant'Antrea, oncó tràdo a bàxo a parte la césa^[31].
Rénto al teritòrio comunàłe de Brunate ghe son anca altre zóne abitàe:

• San Maorìxio, che l'è apéna sóto ala zìma del Monte Trè Cróxe; qua ghe xe la Ceza de San Maorìxio e'l Faro Voltiàn
• CAO (che'l vóro dìr "Club Alpino Operaio"), che l'è a la fìn de la strada tuta ciótoli che da San Maurìxio la và al sentièro dela Dorsałe del Triangolo Lariano; in questo pósto ghe xe el Santuàrio de Santa Rita. Il CAO xe cołegào al zéntro de Brunate (piazza A. Bonacossa) co na corièra che la va tuti i dì in està e soło inte i dì de fèsta inte el résto de l'àno
• Nidrino, zéntro residenxiàłe a ovest del zéntro stòrego, ch'el se ga svilupào inte i àni Setanta; qua ghe xe el zentro sportìo comunałe
• Piani de Brunate, anca élo fàto de caséte edificàe inte i àni Setanta su l'altopiàn che sta sóto al zéntro stòrego; qua ghe xe la ceséta del Sacro Córe de Gesù
• Caresciòn, nucleo piculìno de case tra i Piani e la funiculàre
• Laghéto, inte ła parte orientałe del Comùn, cussìta ciamào parché na vólta ghe jèra un lago che ghe dava aqua al vècio lavatóio oncó tràdo a bàxo. El lago xe stào prima cuèrto (1939)^[32] e dópo sugào del tuto (1975)^[33] par fàr sù un postéjo pele màchine. Lì vìisìn ghe xe la casèrma dei Carabinieri.

L'agricultura e la selvicultura na vólta jèren un fràco importanti par l'economia de Brunate: i campi jèren inte ła locałità Laghéto, su dei teraxamenti artifiziàłi; jèren coltivàe tute le sòrte de ortaji, ma non i pòmi de tèra, che non jèrano mìa adàti al tipo de tèra de Brunate^[34]. In particulàre Brunate la jèra famùsa par la cultivaziòn dele zipòłe e dei castàni da frùto^[35].
Dópo la Seconda Guera Mondiałe i cultivaziòn xele stàe del tùto abandonàe; oncò i teraxamenti xei cuèrti de pianti de rubìnie^[36].

L'industria a Brunate non xela mai esistìa. Ghe jèren suln teritòri comunàłe na cava de sàbia (ciamàda Cassinella), una de sàsi (usài par i teraxamenti) e una de argìla (per fà i téguli). Anca 'sta atività la xe stada interóta dópo la Seconda Guera Mondiałe^[36].

Tra iu sècołi XVII e XIX Brunate la jèra famùsa anca par la produziòn artisanàłe de istrumenti de fìsega, come i barometri e i termometri. 'Sti artisàni, ciamài baromèta, jèren famùsi mìa solo inte ła zona, ma anca in tùta l'Europa: un fràco de barometa i xe migrài in particulàre in Fransa, andóve ghàn trovà di cundiziòn favorévułi par i lóro afàri^[37].
Graxie ala presenza de buschi, a Brunate ghe jèra anca l'artisanào del lènio: dal castàno i faséva i seramenti, dal fràxino i móbiłi e da l'olmo i cépi pei macelàri^[34].
Oncò i xe sparìdi quasi del tùto i faleniàmi; le sole imprese artisàne le se òcupan de edilìsia.

Anca se la ghe xe stàda na grósa cris dópo la Seconda Guera Mondiałe, anca oncò l'economia de Brunate la xe fondàda in prevałensa sul turismo, mìa di siòri come na vólta ma "de màxa". I gróxi alberghi de na vólta ghàn lasà spàzi a strutùre pì piculìne, come i Bed & Breakfast e traturìe che fàn de maniàr i piàti tipici del paese (połénta, selvajìna e brasào)^[38].

Brunate la xe famùsa tra quéłi che vàn a caminàr in muntàgna parché xelo un pósto andóve scuménzian un fràco de sentièei che travèrsan el Triangoło Lariàn. I pì nóti i xe i seguenti.

Inaugurada inte el 2006 dópo che la ghàn metùa a pósto, la scuménzia visìn al Campo sportìo del Nidrino e la cołéga Brunate a Belàgio su di sentièri a méza cósta. Quésto parcórso, che na vólta la cołegava i paesi dela sponda orientàłe del lago de Còmo prima dela costruziòn dela strada asfaltàda, el pàxa visìn a monuménti naturàłi come i màxi eràtici (Pietra Nairola, sàxo del Lupo e Pietra Pendula) e i màxi avéło (sepoltùre de l'età di bàrbari scavài inte i màxi eràtici).

Xelo un sentièro che scumenzia inte ła località CAO e riva a Belàgio sule créste del Triàngoło Lariàn, visìn ai Monti Boléto, Boletòn, Palanzòn e San Prìmo. El sentièro pólo anca ésar parcórso co la bicicléta de montagna e xe pusìbiłe vardà dei bei panorami sule zone intorno al lago de Còmo.

Brunate la xe cołegàda ai altri zéntri dela Provincia da dò strade tùte a sbìsułe:

• la stada comunàłe "Còmo-Brunate", che la cołéga i dò zéntri 'ndando sù pel Monte Trè Cróxe
• la strada provinciàłe Tavernerio-Brunate, che la méte in comunicaziòn el paese co la Strada Statałe 342 visìn ai comùni de Tavernerio e Albese co Cassano.

La Funiculàre Còmo-Brunate la xe stàda inauguràda l'11 novembre 1894, la scumenzia a Còmo in piazza A. De Gasperi e la ga fìn a Brunate in piazza A. Bonacossa.
'Sto mézo de trasporto, che xe anca la sola linea extraurbana che la pàsa a Brunate, la ghe méte 7 minùti a fà el sò viàjo, e la fà un dislivéło de 500 mètri co na pendensa màxima del 55%.

El solo mézo de trasporto urbano de Brunate xe el bus Brunate-CAO, che el parte da piazza A. Bonacossa (visìn a la staziòn dela funiculàre) e la riva al postéjo dela località CAO, andove scumenzia el sentièro dela Dorsałe.
'Sta linea la va solo inte i dì de festa, ma d'està la va tùti i dì.

• Sìndego: Davide Bodini (lista zìvega "Risorsa Brunate") dal 9 giùnio 2009
• Zentralìn del Comùn: 031 220301
• Pósta eletrònega: info@comune.brunate.co.it

El zentro sportìo del Nidrino, che oncò xeli drìo a métarlo a pósto, ga un campo de balon a 11, na palèstra e un campo de tènis. I xe drìo a fà anca un campo de balon a 5 cuèrto.
La squadra de balon de Brunate, l'"Associazione Sportiva Dilettantistica Brunatese", la dùga inte i campionài amatoriàłi.

• 
  Sala màchini Funiculàre
• 
  Viła Franceschini
  Munizìpio
• 
  Madòna de Ponpei
• 
  Césa del Sacro Cór de Gesù
• 
  San Maorìxio
• 
  Césa de Santa Rita
• 
  Panorama da via Pissarottino
• Còmo dal Piz Belvedere
  Còmo dal Piz Belvedere
• 
  Via Funicolare
• 
  Piazza A. Bonacossa
• 
  Via P. e M. Monti
• 
  Via A. Manzoni

• Ercole Casnati, Brunate, Còmo, 1967
• Cecilia De Carli, Brunate tra Eclettismo e Liberty, Brunate, 1985
• AA.VV., La Lombardia paese par paese, vol. 2, Firense, 1991
• Ercole Casnati, Brunate dentro, Brunate, 1994.

• Ercole Casnati, "Pro Brunate" in centenario, Brunate, 1995
• Comunità Montana Triangolo Lariano (a cura dela), Guida alla scoperta del Triangolo Lariano, Canso, 2004
• Darko Pandakovic, Martina Viganò, Il bosco insegna, Miłàn, 2004.

• Touring Club Italiano (a cura del), Dentro l'Italia. Piccole città, borghi e villaggi, vol. 1 - Nord, Miłàn, 2006
• Albano Marcarini, La Strada Regia, Sòndrio, 2007

• Provincia de Como

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Brunate
• Scholia el detien schemi gràfeghi so Brunate

• Sito istitusionàłe del Comùn de Brunate
• Sito dela Pro Brunate, principàłe asociaziòn brunatexe che la organìsa avegnimenti Archivià il 10 de zunjo 2012 in Internet Archive.

• Sito de l'asociaziòn "Appuntamenti Musicali", che organìsa conzèrti in viłe e altri pósti de Brunate Archivià il 22 de majo 2013 in Internet Archive.

• Sito de l'ASD Brunatese, squadra de balon del paese (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).

• Sito de l'Azienda Trasporti Milanesi S.p.A., società che gestìxe la Funiculàre Còmo-Brunate Archivià l'11 de novenbre 2005 in Internet Archive.

• Sito de l'Amministraziòn Provinciałe de Còmo Archivià il 26 de febraro 2011 in Internet Archive.

• Sito de l'Asesorào al Turismo dela Provincia de Còmo
• Sito dela Comunità Montana Triangoło Lariàn
• Orari dela Funiculàre Còmo-Brunate e del bus Brunate-CAO Archivià il 26 de lujo 2009 in Internet Archive.

v t e Łonbardia · Comuni de ła provincia de Como

Albavilla · Albese con Cassano · Albiolo · Alserio · Alzate Brianza · Anzano del Parco · Appiano Gentile · Argegno · Arosio · Asso · Barni · Bellagio · Bene Lario · Beregazzo con Figliaro · Binago · Bizzarone · Blessagno · Blevio · Bregnano · Brenna · Brienno · Brunate · Bulgarograsso · Cabiate · Cadorago · Caglio · Cagno · Campione d'Italia · Cantù · Canzo · Capiago Intimiano · Carate Urio · Carbonate · Carimate · Carlazzo · Carugo · Casasco d'Intelvi · Caslino d'Erba · Casnate con Bernate · Cassina Rizzardi · Castelmarte · Castelnuovo Bozzente · Castiglione d'Intelvi · Cavallasca · Cavargna · Cerano d'Intelvi · Cermenate · Cernobbio · Cirimido · Civenna · Claino con Osteno · Colonno · Como · Consiglio di Rumo · Corrido · Cremia · Cucciago · Cusino · Dizzasco · Domaso · Dongo · Dosso del Liro · Drezzo · Erba · Eupilio · Faggeto Lario · Faloppio · Fenegrò · Figino Serenza · Fino Mornasco · Garzeno · Gera Lario · Germasino · Gironico · Grandate · Grandola ed Uniti · Gravedona · Griante · Guanzate · Inverigo · Laglio · Laino · Lambrugo · Lanzo d'Intelvi · Lasnigo · Lenno · Lezzeno · Limido Comasco · Lipomo · Livo · Locate Varesino · Lomazzo · Longone al Segrino · Luisago · Lurago Marinone · Lurago d'Erba · Lurate Caccivio · Magreglio · Mariano Comense · Maslianico · Menaggio · Merone · Mezzegra · Moltrasio · Monguzzo · Montano Lucino · Montemezzo · Montorfano · Mozzate · Musso · Nesso · Novedrate · Olgiate Comasco · Oltrona di San Mamette · Orsenigo · Ossuccio · Parè · Peglio · Pellio Intelvi · Pianello del Lario · Pigra · Plesio · Pognana Lario · Ponna · Ponte Lambro · Porlezza · Proserpio · Pusiano · Ramponio Verna · Rezzago · Rodero · Ronago · Rovellasca · Rovello Porro · Sala Comacina · San Bartolomeo Val Cavargna · San Fedele Intelvi · San Fermo della Battaglia · San Nazzaro Val Cavargna · San Siro · Schignano · Senna Comasco · Solbiate · Sorico · Sormano · Stazzona · Tavernerio · Torno · Tremezzo · Trezzone · Turate · Uggiate-Trevano · Val Rezzo · Valbrona · Valmorea · Valsolda · Veleso · Veniano · Vercana · Vertemate con Minoprio · Villa Guardia · Zelbio

Controło de autorità	VIAF (EN) 134940136 · LCCN (EN) n85264215 · WorldCat Identities (EN) n85-264215