ฮอร์โมน

ฮอร์โมน (อังกฤษ: hormone มาจากภาษากรีก horman แปลว่า เคลื่อนไหว) คือ ตัวนำส่งสารเคมีจากเซลล์กลุ่มของเซลล์หนึ่งไปยังเซลล์อื่น ๆ สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ (multicellular organism) ทั้งพืชและสัตว์ สามารถผลิตฮอร์โมนได้ที่ ต่อมไร้ท่อ (endocrine gland) โมเลกุลของฮอร์โมนจะถูกปล่อยโดยตรงยังกระแสเลือด ของเหลวในร่างกายอื่นๆ หรือเนื้อเยื่อใกล้เคียงฮอร์โมนมีผลต่อร่างกายดังต่อไปนี้:

ฮอร์โมนมีผลต่อร่างกายดังต่อไปนี้:

1. การกระตุ้นหรือการยับยั้งการเจริญเติบโต

2. วงจรการตื่น-หลับและจังหวะชีวภาพอื่นๆ

3. อารมณ์แปรปรวน

4. การเหนี่ยวนำหรือการยับยั้งอะพอพโทซิส (การตายของเซลล์ตามโปรแกรม)

5. การกระตุ้นหรือการยับยั้งระบบภูมิคุ้มกัน

6. การควบคุมการเผาผลาญ (เมแทบอลิซึม)

7. การเตรียมร่างกายสำหรับการผสมพันธุ์ การรบ การตอบสนองโดยสู้หรือหนี และกิจกรรมอื่นๆ

8. การเตรียมร่างกายสำหรับช่วงใหม่ของชีวิต เช่น วัยแรกรุ่น (วัยเริ่มเจริญพันธุ์) การเลี้ยงดูบุตร และ วัยหมดประจำเดือน

9. การควบคุมวงจรการสืบพันธุ์

10. ความอยากอาหาร

ฮอร์โมนอาจควบคุมการผลิตและการหลั่งฮอร์โมนอื่นๆ ได้ด้วย สัญญาณของฮอร์โมนจะควบคุมสภาพแวดล้อมภายในร่างกายผ่านภาวะธำรงดุล

อัตราการผลิตฮอร์โมนจะถูกควบคุมโดยระบบ ภาวะธำรงดุล (Homeostasis) ซึ่งจะเป็นแบบผลป้อนกลับทางลบ (negative feedback) ระบบควบคุมภาวะธำรงดุลของฮอร์โมนมีส่วนของการผลิตที่ขึ้นกับ กระบวนการสร้างและสลาย (metabolism) ของฮอร์โมนเป็นตัวกำหนดที่สำคัญ

การหลั่ง ฮอร์โมน ถูกกระตุ้นหรือยับยั้ง โดย

• ฮอร์โมน อื่น (กระตุ้น หรือ ปล่อย ฮอร์โมน)
• ความเข็มข้นของไออนในพลาสมา หรือสารอาหาร และการเชื่อมต่อกับ กลอบูลิน (globulin)
• นิวรอน (Neuron) และบทบาททางจิตใจ
• การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม เช่น แสงและอุณหภูมิ

ฮอร์โมนกลุ่มพิเศษได้แก่ โทรฟิกฮอร์โมน (trophic hormone) มีบทบาทกระตุ้นการผลิตฮอร์โมนในต่อมไร้ท่ออื่น เช่น ไทรอยด์ - สติมูเลติ่ง ฮอร์โมน (thyroid-stimulating hormone (TSH)) มีบทบาทเกี่ยวกับการเจริญเติบโต และกระตุ้นฮอร์โมนอื่นของต่อมไทรอยด์

ล่าสุดพบสารประกอบใหม่ที่อยู่ในกลุ่มฮอร์โมน ชื่อ "ฮอร์โมนหิว" ("Hunger Hormones") ซึ่งประกอบด้วย

• กรีลิน (ghrelin)
• โอรีซิน (orexin )
• พีวายวาย 3-36 (PYY 3-36)
• และ แอนตาโกนิสต์ ของมันชื่อ เลปติน (leptin)

ฮอร์โมนของสัตว์มีกระดูกสันหลังแบ่งออกเป็น 4 กลุ่มดังนี้:

1. ฮอร์โมนอนุพันธ์ของอะมีน (Amine-derived hormone) เป็นอนุพันธ์ของ กรดอะมิโน ไทโรซีน และ ทริปโตแฟน (tryptophan) ตัวอย่าง เช่น แคทีคอลามีน (catecholamine) และ ไทโรซีน (thyroxine)
2. เพปไทด์ฮอร์โมน (Peptide hormone) ประกอบด้วยโซ่ของ กรดอะมิโน ตัวอย่าง เช่น เพปไทด์ฮอร์โมน เล็กอย่าง TRH และ วาโซเพรสซิน เพปไทด์ประกอบด้วยโซ่ กรดอะมิโน ที่ต่อกันเป็นโมเลกุลของ โปรตีน ตัวอย่าง โปรตีนฮอร์โมน ได้แก่ อินสุลิน และโกรว์ทฮอร์โมน
3. สเตอรอยด์ฮอร์โมน (Steroid hormone) เป็นอนุพันธ์จาก คอเลสเตอรอล (cholesterol) แหล่งผลิตในร่างกายได้แก่ เปลือกต่อมหมวกไต (adrenal cortex) และ ต่อมบ่งเพศ (gonad) ตัวอย่างเช่น
   1. สเตอรอยด์ฮอร์โมน คือ เทสโตสเตอโรน และ คอร์ติโซน
   2. สเตอรอลฮอร์โมน (Sterol hormone) เช่น แคลซิตริออล
4. ลิพิด และ ฟอสโฟลิพิด มี ฮอร์โมน ดังนี้
   1. ลิพิดเช่น กรดไลโนเลนิก (linoleic acid)
   2. ฟอสโฟลิพิด เช่น กรดอาแรคคิโดนิก (arachidonic acid)
   3. อีไอโคซานอยด์ (eicosanoid) เช่น โปรสตาแกลนดิน (prostaglandin)

ฮอร์โมนอนุพันธ์ของอะมีน:

• อะดรีนาลีน (adrenaline or epinephrine)
• โดพามีน (dopamine)
• มีลาโทนิน (melatonin (N-acetyl-5-methoxytryptamine))
• นอร์อะดรีนาลีน (noradrenaline or norepinephrine)
• เซอโรโทนิน (serotonin (5-HT)
• ไทโรซีน (thyroxine (T4)
• ไตรไอโอโดไทโรนีน (triiodothyronine (T3)

เพปไทด์ฮอร์โมน:

• แอนตี้มูลเลอเรียน ฮอร์โมน (AMH, mullerian inhibiting factor หรือ ฮอร์โมน)
• อะดิโปเนกติน (adiponectin และ Acrp30)
• อะดริโนคอร์ติโคโทปิก ฮอร์โมน (adrenocorticotropic hormone-ACTH, corticotropin)
• แองกิโอเทนซิโนเจน และ แองกิโอเทนซิน
• แอนตี้ไดยูรีติก ฮอร์โมน (ADH, vasopressin, arginine vasopressin, AVP)
• เอเทรียล-เนตริยูรีติก เพปไทด์ (ANP, atriopeptin)
• แคลซิโทนิน (calcitonin)
• คอลีซีสโตคินิน (cholecystokinin-CCK)
• คอร์ติโคโทรปิน-รีลีสซิ่ง ฮอร์โมน (CRH)
• อัริโทรพอยอีติน (EPO)
• ฟอลลิเคิล สติมูเลติง ฮอร์โมน (FSH)
• แกสตริน (gastrin)
• กลูคากอน (glucagon)
• โกนาโดโทรปิน-รีลีสซิ่ง ฮอร์โมน (GnRH)
• โกรวท์ ฮอร์โมน-รีลีสซิ่ง ฮอร์โมน (GHRH)
• ฮูแมน คอริโอนิก โกนาโดโทรปิน (hCG)
• โกรวท์ ฮอร์โมน (GH or hGH)
• อินสุลิน (insulin)
• อินสุลิน-ไลค์ โกรวท์ แฟคเตอร์ (IGF, also somatomedin)
• เลปติน (leptin)
• ลูทีอิไนซิ่ง ฮอร์โมน (LH)
• มีลาโนไซต์ สติมูเลติง ฮอร์โมน (MSH or α-MSH)
• นิวโรเพปไทด์ วาย (neuropeptide Y)
• ออกซิโตซิน (oxytocin)
• พาราไทรอยด์ ฮอร์โมน (PTH)
• โปรแลกติน (PRL)
• เรนิน (renin)
• เซครีติน (secretin)
• โซมาโตสแตติน (somatostatin)
• ทรอมโบพอยอีติน (thrombopoietin)
• ไทรอยด์-สติมูเลติง ฮอร์โมน (TSH)
• ไทโรโทรปิน-รีลีสซิ่ง ฮอร์โมน (TRH)

สเตอรอยด์ฮอร์โมน:

• กลูโคคอร์ติคอยด์ (Glucocorticoid)
  • คอร์ติโซน (cortisol)
• มิเนอรัลโลคอร์ติคอยด์ (Mineralocorticoid)
  • อัลโดสเตอโรน (aldosterone)
• เซ็กซ์ สเตอรอยด์ (Sex steroid)
  • แอนโดรเจน (Androgen)
    • เทสโตสเตอโรน (testosterone)
    • ดีไฮโดรอิพิแอนโดรสเตอโรน (dehydroepiandrosterone-DHEA)
    • ดีไฮโดรอิพิแอนโดรสเตอโรนซัลเฟต (dehydroepiandrosterone sulfate-DHEAS)
    • แอนโดรสตินิไดโอน (androstenedione)
    • ไดไฮโดรเทสโตสเตอโรน (dihydrotestosterone-DHT)
  • เอสโตรเจน (Estrogen)
    • เอสตาไดออล (estradiol)
  • โปรเจสตาเจน (Progestagen)
    • โปรเจสเตอโรน (progesterone)
    • โปรเจสติน (Progestins)

สเตอรอล ฮอร์โมน:

• ไวตามิน ดี อนุพันธ์
  • แคลซิไตรออล (calcitriol)

ลิพิด และ ฟอสโฟลิพิด ฮอร์โมน (อีไอโคซานอยด์) :

• โปรสตาแกลนดิน (prostaglandin)
• ลิวโคไตรอีน (leukotriene)
• โปรสไซคลิน (prostacyclin)
• ทรอมโบเซน (thromboxane)

• ระบบต่อมไร้ท่อ
• neuroendocrinology
• ฮอร์โมนพืช
• autocrine signalling
• paracrine signalling
• cytokine
• โกรวธแฟคเตอร์
• hormone disruptor

• Henderson J. Ernest Starling and 'Hormones': an historical commentary. J Endocrinol 2005;184:5-10. PMID 15642778.

บทความแพทยศาสตร์นี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล

• ด
• ค
• ก