Feniksi

Feniksi në mitologjinë dhe folkloristikën e lashtë të antikitetit është një zog jetëgjatë që rigjenerohet në mënyrë ciklike ose që rilind përsëri. Si një figurë mitologjike ai është i lidhur me kultin e diellit, ku një feniks fiton jetë të re duke dalë nga hiri i paraardhësit të tij. Disa legjenda thonë se ai vdes në një shfaqje të flakëve dhe djegies, të tjerët që thjesht vdes dhe dekompozohet para se të lindë përsëri. ^[3] Përndryshe paraqet një figurë dhe një mjet që është përdorur në letërsinë folklorike. ^[4]

Fjala moderne angleze feniks ka hyrë në artet e gjuhës angleze përmes latinishtes, më vonë e përforcuar edhe nga frëngjishtja. Fjala së pari hyri në gjuhën angleze me anë të një huazimi të fjalës phoenīx latinisht në anglishten e vjetër ( fenix ). Ky huazim u përforcua më vonë nga ndikimi francez, i cili gjithashtu kishte huazuar emrin latin. Me kalimin e kohës, fjala zhvilloi përdorim të specializuar në gjuhën angleze: Për shembull, termi mund t'i referohej një "personi të shkëlqyeshëm" (shekulli XII), një larmi emblematike heraldike (shek. XV) dhe emrit të një konstelacioni (shek. XVII). ^[5]

Fjala latine vjen nga greqishtja φοῖνιξ feniks. ^[6] Fjala greke vërtetohet së pari në greqishten mikenase po-ni-ke, e cila ndoshta do të thoshte ' griffin ', megjithëse mund të kishte kuptimin 'palma'. Kjo fjalë është ndoshta një huazim nga një fjalë semitike perëndimore për madder, një ngjyrë e kuqe e bërë nga Rubia tinctorum . Fjala Fenikase duket të jetë nga e njëjta rrënjë, që do të thotë 'ata që punojnë me ngjyra të kuqe'. Pra, feniks mund të thotë 'zogu fenikas' ose 'zogu i kuq i purpurt'. ^[3]

Me kalimin e kohës, motivi i feniksit është përhapur edhe në folklorin klasik me një shumëllojshmëri të reja si: Herodoti, Lucani, Plini Plaku, Papa Klementi I, Laktanti, Ovidi dhe Isidori i Seviljes janë ndër ata që kanë kontribuar në ritregimet dhe transmetimet e tyre edhe motivin e feniksit. Me kalimin e kohës, duke u shtrirë përtej origjinës së tij në folklorin e antikitetit klasik greko-romak, feniksi mund të simbolizonte rinovimin në përgjithësi e po ashtu edhe diellin, kohën, Perandorinë Romake, Ilirinë, metempsikozën, shenjtërimin, ringjalljen, jetën në Parajsën qiellore, Krishtin, Marinë, virgjërinë, njeriun e jashtëzakonshëm dhe aspekte të caktuara të jetës antike dhe të krishterë. ^[3]

Feniksi, në paraqitje të ndryshme është shoqëruar me ngjyra specifike. Megjithëse feniksi në përgjithësi besohej të ishte shumëngjyrësh dhe i gjallë, burimet nuk japin konsensus të qartë për ngjyrën e tij. Tacitus thotë se ngjyra e tij e bëri atë të dallohej nga të gjithë zogjtë e tjerë. ^[3] Disa të tjerë thonë se zogu kishte ngjyrën e ngjashme me një pallua, ndërsa pretendimi i Herodotit për Feniksin kuq dhe verdhë është popullarizuar në shumë versione të historisë së regjistruar. ^[3] Ezekiel Tragjediani deklaronte se feniksi kishte këmbë të kuqe dhe sy të verdhë goditës, ^[3] por Lactantius thot që sytë e tij ishin blu si safirët ^[3] dhe këmbët e tij ishin të mbuluara me luspa të arta të verdha me shalona me ngjyrë trëndafili. ^[3]

Herodoti, Plini, Solinus, dhe Philostratus e përshkruajnë feniksin si një krijesë të ngjashme në madhësi me një shqiponjë, ^[3] por Lactantius dhe Ezekieli Dramaturgu, që të dy pretendojnë se Feniksi ishte i madh, dhe Lactantius që thotë se ai ishte edhe më i madhe se një struc. ^[3]

Në shekullin XIX, dyshimet skolastike u vërtetuan nga zbulimi se egjiptianët në Heliopolis kishin nderuar Benunë, një zog diellor i ngjashëm në disa aspekte me feniksin grek. Sidoqoftë, burimet egjiptiane në lidhje me bennun shpesh janë problematike dhe të hapura për një larmi interpretimesh. Disa nga këto burime mund të jenë ndikuar në të vërtetë nga nocionet greke të feniksit, në vend se e kundërta. ^[3]

Figura e Feniksit është trajtuar gjithashtu edhe në letërsinë shqipe.

• Mitologjia
• Mitologjia ilire
• Mitologjia shqiptare

• Barnhart, Robert K (1995), The Barnhart Concise Dictionary of Etymology, HarperCollins, ISBN 0-06-270084-7 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!).
• Blake, N F (1964), The Phoenix, Manchester: Manchester U Press {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!).
• Evelyn-White, Hugh G. Trans. 1920. Hesiod: The Homeric Hymns and Homerica. London: William Heinemann & New York: G.P. Putnam's Sons.
• Garry, Jane; El-Shamy, Hasan (2005), Archetypes and Motifs in Folklore and Literature, ME Sharpe, ISBN 978-0-76561260-1 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!).
• Thompson, Stith. 2001. Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folk Tales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends, Volume 1; Volume 6. Indiana University Press. 9780253340894
• Van der Broek, R (1972), The Myth of the Phoenix, Seeger, I trans, EJ Brill {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!).

1. ^ "coin | British Museum". The British Museum (në anglisht). Marrë më 2021-01-27.
2. ^ Poole, Reginald Stuart (1892). Catalogue of Greek Coins in the British Museum: Alexandria and the Nomes (PDF). London: British Museum Publications. fq. 117, No. 1004. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
3. ^ ^{a b c d e f g h i j k} Van der Broek 1972.
4. ^ Thompson (2001: 581).
5. ^ "phoenix, n.1". OED Online. September 2020. Oxford University Press. https://www.oed.com/view/Entry/142601?rskey=BIj1L3&result=1&isAdvanced=false (accessed November 06, 2020).
6. ^ Barnhart 1995.