Atentati i Sarajevës

Atentati i Sarajevës është vrasja e Arkidukës Franz Ferdinand i Austrisë, trashëgimtari i supozuar i fronit austro-hungarez, dhe gruas së tij, Sofie, Dukesha e Hohenberg, më 28 qershor 1914 nga studenti serbo bosnjan Gavrilo Princip. Ata u qëlluan nga një distancë e afërt ndërsa po kalonin nëpër Sarajevë, kryeqyteti provincial i Bosnje-Hercegovinës, i aneksuar zyrtarisht nga Austro-Hungaria në vitin 1908.

Gavrillo Princip ishte pjesë e një grupi prej gjashtë atentatorësh bosnjanë së bashku me Muhamed Mehmedbashiq, Vaso Čubrilović, Nedeljko Čabrinović, Cvjetko Popoviq dhe Trifko Grabezh të koordinuar nga Danilo Iliq; të gjithë përveç njërit ishin serbë të Bosnjës dhe anëtarë të një grupi revolucionar studentor që më vonë u bë i njohur si Bosnja e Re. Objektivi politik i vrasjes ishte lirimi i Bosnjës dhe Hercegovinës nga sundimi austro-hungarez dhe krijimi i një shteti të përbashkët sllav jugor ("jugosllav"). Vrasja përshpejtoi krizën e korrikut, e cila çoi në shpalljen e luftës nga Austro-Hungaria ndaj Serbisë dhe fillimin e Luftës së Parë Botërore .

Ekipi i atentatit u ndihmua nga Dora e Zezë, një grup sekret nacionalist serb; Mbështetja erdhi nga Dragutin Dimitrijeviq, në atë kohë shefi i seksionit të inteligjencës ushtarake të shtabit të përgjithshëm serb, si dhe nga majori Vojislav Tankosiq dhe Rade Malobabiq, një agjent i inteligjencës serbe. Tankosiç u dha atentatorëve bomba dhe pistoleta dhe i trajnoi ata në përdorimin e tyre. Vrasësve iu dha akses në të njëjtin rrjet klandestin të kasafortave dhe agjentëve që Malobabić përdori për infiltrimin e armëve dhe operativëve në Austro-Hungari.

Vrasësit dhe anëtarët kryesorë të rrjetit klandestin u gjykuan në Sarajevë në tetor 1914. Në total, njëzet e pesë persona u paditën. Të gjashtë atentatorët, përveç Mehmedbashiqit, ishin nën njëzet në kohën e atentatit; ndërsa grupi dominohej nga serbët e Bosnjës, katër nga të paditurit ishin kroatë të Bosnjës, dhe të gjithë ishin shtetas austro-hungarezë, asnjë nga Serbia. Principi u shpall fajtor për vrasje dhe tradhti të lartë; shumë i ri për t'u ekzekutuar, ai u dënua me njëzet vjet burg, ndërsa katër sulmuesit e tjerë morën gjithashtu dënime me burg. Pesë nga të burgosurit më të vjetër u dënuan me varje.

Anëtarët e Dorës së Zezë u arrestuan dhe u gjykuan para një gjykate serbe në Selanik në vitin 1917 me akuza të sajuara për tradhti të lartë; Dora e Zezë u shpërbë dhe tre nga drejtuesit e saj u ekzekutuan. Pjesa më e madhe e asaj që dihet për atentatet vjen nga këto dy gjyqe dhe të dhënat përkatëse. Trashëgimia e Principit u rivlerësua pas shpërbërjes së Jugosllavisë dhe opinioni publik për të në shtetet pasardhëse është kryesisht i ndarë sipas linjave etnike.

• Monarkia Hapsburge
• Tërheqja e Madhe Serbe

• Belfield, Richard (2005). The Assassination Business: A History of State-Sponsored Murder. New York: Carroll & Graf. ISBN 0-7867-1343-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Biagini, Antonello; Motta, Giovanna (2015). The First World War: Analysis and Interpretation, Volume 1. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 9781443881869. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Blakley, Patrick R. F. (maj 2009). "Narodna Odbrana (The Black Hand): Terrorist Faction that Divided the World" (PDF). Oswego Historical Review (2): 13–34. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Butcher, Tim (2014). The Trigger: Hunting the Assassin Who Brought the World to War. New York: Grove Press. ISBN 978-0-80219-188-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Buttar, Prit (2016). Collision of Empires. Osprey Publishing. ISBN 978-1-78200-648-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Clark, Christopher (2012). The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914. Penguin UK. ISBN 9780718192952. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Craig, John S. (2005). Peculiar Liaisons: In War, Espionage, and Terrorism in the Twentieth Century. Algora Publishing. ISBN 0-87586-331-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• De Schelking, Eugene (1918). Recollections of a Russian Diplomat, The Suicide of Monarchies. New York: Macmillan Co. OCLC 1890657. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Dierauer, Isabelle (16 maj 2013). Disequilibrium, Polarization, and Crisis Model: An International Relations Theory Explaining Conflict. University Press of America. ISBN 978-0-7618-6106-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Donia, Robert J. (2006). Sarajevo: A Biography. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-11557-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Duijzings, Gerlachlus (2000). Religion and the Politics of Identity in Kosovo. C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 978-1-85065-392-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gerolymatos, Andre (2008). The Balkan Wars. Hachette UK. ISBN 9780786724574. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gioseffi, Daniela (1993). On Prejudice: A Global Perspective. Anchor Books. ISBN 978-0-385-46938-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Greenawalt, Alexander (2001). "Kosovo Myths: Karadžić, Njegoš, and the Transformation of Serb Memory" (PDF). Spaces of Identity. 3: 49–65. Marrë më 22 tetor 2013. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Humphreys, Brendan (2013). The Battle Backwards A Comparative Study of the Battle of Kosovo Polje (1389) and the Munich Agreement (1938) as Political Myths (PhD). University of Helsinki. ISBN 978-952-10-9085-1. {{cite thesis}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Johnson, Wes (2007). Balkan Inferno: Betrayal, War and Intervention, 1990–2005. Enigma Books. ISBN 978-1-929631-63-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Joll, James; Martel, Gordon (2013). The Origins of the First World War (bot. 3rd). Routledge. ISBN 9781317875369. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• King, Greg; Woolmans, Sue (2013). The Assassination of the Archduke: Sarajevo 1914 and the Romance That Changed the World. St. Martin's Press. ISBN 9781250038678. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• MacKenzie, David (1989). Apis, the Congenial Conspirator: the Life of Colonel Dragutin T. Dimitrijević. East European Monographs. ISBN 0-88033-162-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• MacKenzie, David (1995). Black Hand on Trial: Salonika 1917. Eastern European Monographs. ISBN 978-0-88033-320-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Levy, Jack S.; Mulligan, William (2021-06-03). "Why 1914 but Not Before? A Comparative Study of the July Crisis and Its Precursors". Security Studies. 30 (2): 213–244. doi:10.1080/09636412.2021.1915584. ISSN 0963-6412. S2CID 236269759. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• MacMillan, Margaret (2013). The War That Ended Peace: How Europe Abandoned Peace for the First World War. Profile Books. ISBN 9781847654168. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Magrini, Luciano (1929). Il Dramma Di Seraievo. Origini e responsabilita della guerra europea. Milan. OCLC 8018932. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
• Martel, Gordon (2014). The Month that Changed the World: July 1914 and WWI. Oxford University Press. ISBN 9780191643279. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• McMeekin, Sean (2013). 7/1/1914: Countdown to War. Basic Books. ISBN 978-0-465-03145-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Owings, W.A. Dolph. (1984). The Sarajevo Trial. Chapel Hill, NC: Documentary Publications. ISBN 0-89712-122-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Palmer, Alan (1994). Twilight of the Habsburgs: the Life and Times of Emperor Francis Joseph. Atlantic Monthly Press. ISBN 9781857998696. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Pearson, Owen (2005). Albania in the Twentieth Century, A History: Volume I: Albania and King Zog, 1908-39. I.B.Tauris. ISBN 9781845110130. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Prohić, Kasim; Balić, Sulejman (1976). Sarajevo. Tourist Association. OCLC 442656793. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Rauchensteiner, Manfried (2014). The First World War and the End of the Habsburg Monarchy, 1914–1918. Vienna: Böhlau Verlag. ISBN 9783205795889. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Remak, Joachim (1959). Sarajevo: the story of a political murder. New York: Criterion Books. LCCN 59-6557. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Russell, G. (2014). The Emperors: How Europe's Rulers Were Destroyed by the First World War. Amberley Publishing. ISBN 978-1-4456-3439-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Sageman, M. (2017). Turning to Political Violence: The Emergence of Terrorism. University of Pennsylvania Press, Incorporated. ISBN 978-0-8122-4877-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Simpson, John (2010). Unreliable Sources: How the Twentieth Century Was Reported. Pan Macmillan. ISBN 9780230750104. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Sugar, Peter F. (1999). East European Nationalism, Politics and Religion. Farnham, England: Ashgate Publishing. ISBN 978-0-86078-806-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Taylor, A. J. P. (1963). The First World War: An Illustrated History. London: Penguin Books. ISBN 0-14-002481-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Treadway, J.D. (1998). The Falcon and the Eagle: Montenegro and Austria-Hungary, 1908-1914. Central European Studies. Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-146-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Tuchman, Barbara (2009). The Guns of August: The Outbreak of World War I. Random House Publishing Group. ISBN 9780307567628. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Willmott, H. P. (2003). World War I. Dorling Kindersley. ISBN 978-0-7894-9627-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)