Elleesilbâ
| |||||
| Almoliih ääših | |||||
| Nommâ | Elleesilbâ | ||||
| Tubdâldâh | Hg | ||||
| Oornigloho | 80 | ||||
| Luokka | meetaal | ||||
| Laigos | d | ||||
| Juávkku | 12 | ||||
| Ráiđu | 6 | ||||
| Saahâdvuotâ | 13,534 · 103 kg/m3 | ||||
| Ivne | vielgâd, meetaallâš kildem | ||||
| Kavnâmihe | ovdâhistorjá | ||||
| Aatoomjiešvuođah | |||||
| Aatoommassa (Ar) | 200,592 | ||||
| Aatoomsuonjâr, mittedum (rekinistum) | 150 (171) pm | ||||
| Kovalentsuonjâr | 149 pm | ||||
| Van der Waals suonjâr | 155 pm | ||||
| Orbitaalrááhtus | 4f14 5d10 6s2 | ||||
| Elektroneh elektronkoorâin | 2, 8, 18, 32, 18, 2 | ||||
| Hapittemlovoh | +I, +II | ||||
| Kristalrááhtus | romboedrisâš | ||||
| Fysikaallâš jiešvuođah | |||||
| Orroomhäämi | kolgos | ||||
| Suddâmčuogâstâh | 234,25 K (−38,9 °C) | ||||
| Tuoldimčuogâstâh | 629,85 K (356,7 °C) | ||||
| Suddâmliegâsvuotâ | 2,29 kJ/mol | ||||
| Lievlâlumliegâsvuotâ | 59,11 kJ/mol | ||||
| Jienâ liähtu | 1451,4 m/s 20oC K:st | ||||
| Eres jiešvuođah | |||||
| Elektronegatiivlâšvuotâ | 1,9 (Pauling ciäkkádâh) | ||||
| Jiešvuođâlâš liegâsvuotâkapasiteet | 0,14 kJ/kg·K | ||||
| Šleeđgâsirdem | 1×106 S/m | ||||
| Liegâsvuođâsirdem | 10,3 W/(m·K) | ||||
| CAS-nummeer | 7439-97-6 | ||||
| Tiäđuh normaalliegâsvuođâst já -teddust | |||||
Elleesilbâ lii lusis meetaallâš algâaamnâs. Ton kemiallâš merkkâ lii Hg (läättinkielân hydrargyrum) já oornigloho 80. Elleesilbâ lii ereslágán ko maaŋgah eres meetaallâš algâamnâseh, tastko ton suddâmčuogâstâh lii vyeligâš, −38,9 °C. Tot meerhâš tom, ete tot lii kolgos tupeliegâsvuođâst já normaal áimuteddust. Eres metalleh, moi suddâmčuogâstâh lii alda tupeliegâsvuođâ láá cesium, frankium, gallium já rubidium. Elleesiilbâ ivne lii ränislágán já tast lii kildem, mii lii tijpâlâš metalláid.
Elleesilbâ lii aanoost ruukitooimâst, patterijn, pänituovŋâsijn sehe liegâsvuotâ- já teedâmittárijn. Tot lii kuittâg mirhâlâš lusismeetaal ađai ton talhâstieđâlâš váiguttâsah láá ulmui háituliih. Eromâšávt lievlân tot lii varâlâš. Ton mirhâlâšvuođâ tiet viggeh kavnâđ eres čuávdusijd ton sajan já ovdâmerkkân kumeštâsmittárijn elleesiilbâ ij innig uážu kevttiđ motomijn riijkâin.
Jiešvuođah
[mute | mute käldee]Elleesilbâ kávnoo eennâmkoorâst uáli uccáá, ton uási eennâm massaast lii 0,08 miljovnáduási. Tehálumos elleesiilbâ käldee lii šelisruopsis sinooper (α-HgS). Elleesiilbâ sulfideh iä laggân čáácán, já tondiet toh láá ulmui prinsiiplávt varâttemeh.
Elleesilbâ tiättoo ovtâstuvâin hapittemlovoiguin +I já +II. Ton olgoelektroneh láá 6s-orbitaalist, nuuvt ete elleesiilbâst ij pyevti leđe vááijuv 5d-orbitaal, ige tot tondiet kuulâ sirdâšemmetalláid, veikâ ložžâsub miäruštâllâm mieldi tot puávtáččij kuullâđ.
