Kumanovo

Kumanovo
Куманово
Kumanovo; Куманово
	; Centar grada
	; Grb
Osnovni podaci
Država	Severna Makedonija
Opština	Kumanovo
Stanovništvo
Stanovništvo (2002)	70.842
Geografija
Koordinate	42°05′00″N 21°40′00″E / 42.083333°N 21.666667°E
Nadmorska visina	344 m
	Kumanovo Kumanovo (Severne Makedonije)
Ostali podaci
Poštanski kod	1300
Pozivni broj	031
Registarska oznaka	KU

Koordinate: 42° 04′ 60" SGŠ, 21° 40′ 00" IGD

Kumanovo (makedonski: Куманово, albanski: Kumanovë ili Kumanova) je sa oko 70 hiljada stanovnika treći najveći grad u Republici Makedoniji (posle Skoplja i Bitolja) i sedište njene najprostranije opštine. Nalazi se u severoistočnom delu Makedonije na nadmorskoj visini od 344 metra. Kroz njega protiču reke Lipkovka i Kumanovska reka.

Historija

U 11. vijeku, na valu velikih provala nomadskih azijskih plemena na teritorij Bizanta (Istočno rimsko carstvo) kroz ove krajeve provaljuju i Pečenezi, Uzi, i Kumani, po ovim posljednjima je najvjerovatnije Kumanovo i dobilo ime. Kumanovo se prvi put kao naselje spominje 1519. godine, kao selo u tzv - Nagoričkoj nahiji (Osomanska teritorijalna organizacija), koja je pak spadala u Ćustendilski sandžak. U to doba Kumanovo je kao naselje imalo samo 52 porodičnih kuća sa oko 300 stanovnika. Na prijelazu iz 16. u 17. vijek Kumanovo je preraslo u grad i postalo administrativni centar - Kumanovske nahije. Turski putopisac Evlija Čelebija prošao je 1660. kroz Kumanovo i zabilježio da je tada u njemu postojalo: 600 kuća, džamija, medresa, karavansaraj, više radnji i mlinova. U ovom kraju je izbio Karpošev ustanak 1689. u kome su se ustanici uz pomoć Austrijske vojske borili protiv Turaka. Nakon slamanja otpora, osmanske vlasti poduzele su velike represalije nad lokalnim stanovništvom (pogubljenja, masovna preseljenja ), tako da su i grad i njegova okolica pali u stagnaciju, koja je trajala gotovo čitav 18. vijek Mnogi stanovnici potražili su utočište u vrlo dalekim krajevima; Vojvodina, Ukrajina, Mađarska, na to podsjećaju toponimi naselja koje su osnovali u doseljenim krajevima.

Razvitak Kumanova, vezan je uz njegovu stočnu tržnicu - Tumbu, koja je inače i bila sinonim za sam grad (nalazila se u centru grada). Nagli razvoj te tržnice počeo je dolaskom željeznice u grad 1888., kada se moglo organizirati i prevoženje veće količine stoke, ili stočnih sirovina; kože, vune. Uz tu tržnicu rastao je i grad. Na početku 20. vijeka pored Kumanova, (23. oktobra, 1912), odigrala se jedna od presudnih bitaka Prvog balkanskog rata - Kumanovska bitka, u kojoj je srbijanska vojska, pod komandom generala Radomira Putnika, odbacila osmanske snage i nakraju ih natjerala u povlačenje. Nakon toga Kumanovo je kao i ostali dio Makedonije dospio pod vlast Srbije.

Za vrijeme Prvog svjetskog rata, Kumanovo je bilo pod vlašću Bugarske (1914. - 1918.), a po završetku rata, pod vlašću Kraljevne SHS i Kraljevine Jugoslavije.

Za Drugog svjetskog rata, Kumanovo ponovo dolazi pod vlast Bugarske (1941. - 1944.). Otpor bugarskoj okupaciji u Kumanovu i okolici, počeo je vrlo rano, već 11. oktobra 1941 pod vodstvom Hristijana Karpoša. Poslije početnih uspjeha otpora, ustanak je naglo zamro, zbog vrlo odlučnih bugarskih mjera, strijeljanja, hapšenja i prisilnih deportacija u koncentracijske logore (unutar Bugarske), velikog dijela stanovništva. Ustanak se ponovno razbuktao tek 1943. godine.

Po kapitulaciji Bugarske 1944., Kumanovo ulazi u sastav novoosnovane FNRJ, kasnije SFRJ. Od 1992. Kumanovo se nalazi u sastavu Makedonije. U Kumanovu je 1999. godine potpisan Vojnotehnički sporazum između NATO-a i Vojske Jugoslavije, poznat i kao Kumanovski sporazum, kojim je okončano NATO bombardovanje SRJ.

Kultura i gradske znamenitosti

U gradu koji je relativno novijeg datuma, značajni objekti su; Eski džamija ( izgrađena 1751. ), crkva Sv. Nikole ( podignuta 1851. na mjestu starije manje crkvice istog imena) od strane Andreja Damjanova, makedonskog graditelja.

Okolica Kumanova ima puno značajnije spomenike, najznačajniji je svakako crkva Sv. Georgi ( XI-XIV vijek) u gradiću Staro Nagoričane, Manastir Karpino ( XVI - XIX vijek), blizu sela Orah, te manastrirska crkva Uspenja Bogorodice u selu Matejče, crkvica Sv. Petka u selu Mlado Nagoričane.
Okolica Kumanova prepuna je tragova života iz najstarijih vremena. Najznačajnija nalazišta su; Gradište iz brončanog doba( blizu sela Pelince ), neolitska naseobina ( pokraj sela Mlado Nagoričino), rimsko groblje Drezga ( pored sela Lopate ).
Pored Kumanova, na lokaciji Zebrnik (kod sela Mlado Nagoričino), nalazi se spomenik srpskim vojnicima, palim u Kumanovskoj bitci za Prvog balkanskog rata, koji su Bugari djelimično porušili za vrijeme Drugog svetskog rata.
Veliko otkriće priredio je arheolog Jovica Stankovski, otkrivši 2001.g. 4 000 g. staru megalitsku astronomsku opservatoriju na nalazištu Kokino, oko 30 km sjeveroistočno od Kumanova. Njegovo otkriće prihvatili su i relevatni znanstveni krugovi, američka NASA, smjestila je njegovu opservatoriju na četvrto mjesto sličnih nalaza ( iza Stonehenge itd.).
Nedaleko Starog Nagoričana, u selu Pelince, na granici sa Srbijom izgrađeno je izletište i Memorijalni centar ASNOM-a.

Ekonomija

Kumanovo se je značajnije počelo razvijati tek od 19. vijeka kada je kroz njega prošla željeznička pruga( 1888.) barona Hirscha, Solun - Skopje - Beograd. Tada je postao regionalni trgovački i zanatski centar, a i broj stanovnika mu se ubrzano uvećavao. Nagli industrijski razvoj grad je doživio u drugoj polovici 20. vijeka. U gradu djeluje ; duhanska, metalna, drvna, tekstilna i obućarska industrija. I dan danas je prilično jak industrijski centar i administrativno - trgovačko sjedište poljoprivredno-stočarskog kraja.