Arapska književnost

Arapska književnost (arap. أدب عربي, al-Adab al Arabi) je književnost na arapskom jeziku.

Pozadina

Arapi su narod semitskog porijekla koji je prvobitno nastanjivao Arabiju, ali se jezično proširio na sjever Afrike, prema Jugozapadnoj Aziji, Indiji, Kavkazu i Centralnoj Aziji. Podijeljeni su na mnoga plemena. U prošlosti su se primarno bavili nomadskim stočarstvom (beduini), a kasnije i zemljoradnjom (felasi). Postojala je i malobrojna trgovačka klasa koja je živjela u Meki, koja je bila i vjerski centar preislamskih Arapa. S obzirom da je Arabija koljevka islama, većina Arapa pripada toj religiji iako ima i kršćana (pravoslavni Kopti u Egiptu i katolici i Siriji i Libanonu), pa i nekih drugih religija. Arapska književnost je najbogatija i najraširenija semitska kniževnost koja je utjecala na pismenost svih arapskih naroda.

Preislamska književnost (500. – 622.). Uglavnom je zastupljena poezija. Pjesnici nomadi stvaraju pjesme kaside po točno utvrđenom obliku. Ti metri su se sačuvali i u kasnijim vjekovima, a da nisu pretrpjeli skoro nikakve promjene. Pjesnik je imao zadatak da slavi svoje pleme, veliča njegove podvige u bitkama u kojima i sam učestvuje i naruga se neprijatelju. Glavne karakteristike ove poezije su ipak stereotipnost i artizam. To je usmena poezija koju su sa generacije na generaciju prenosili recitatori (ravi). Jedna zbirka ovih pjesama zove se Mualake, što u doslovnom prijevodu znači obješene (jer su po legendi bile ispisane zlatnim slovima i visile u hramu u Meki i Ćabi).

Književnost u doba širenja islama i arapske države (622. – 750.). Poezija u ovom periodu govori o muslimanskim osvajačkim pohodima, veliča Allaha i slično. Instrumentalna muzika nije postojala tada jer je islam zabranjuje. Nakon smrti Muhameda, njegove pristalice su nastavile osvajanja zemalja i širenje islama. Zauzeli su Siriju, Irak, sasadinski Iran i Egipat. Vladajuća dinastija bili su Umajadi, Damask je glavni grad novostvorene države, Medina centar kuranskih nauka, a Meka grad hodočašća i ekonomski centar. Glavna pjesnička forma je kasida, ali se iz njenog prologa nasiba razvija i ljubavna lirika gazel. Tada se otpočinje i s radovima u leksikografiji i filologiji kao i na skupljanju starog pjesništva i Muhamedovih predanja.

Klasični period (750. – 1055.). Obuhvaća abasidski dinastijski period, nakon vladavine Umajada, koji traje pet vjekova. Država se proteže od Samarkanda do Španije, a arapska kultura apsorbira u sebe iranske, indijske i grčke elemente. Arapska književnost postaje skup zajedničkog rada svih islamskih naroda na arapskom jeziku, pa obuhvata i Perzijance, Turke, Berbere i dr. Abasidska prijestonica postaje Bagdad gdje je osnovana i bagdadska filološka škola, a javljaju se i drugi centri književnosti.

Poklasično doba (1055. – 1258.) počinje ulaskom Seldžuka u Bagdad, a prestaje propašću Abasidskog Kalifata. Dolazi do opadanja stvaranja vrijednih književnih djela.

Mamelučko doba (1258. – 1800.) karakterizira nastavak opadanja kvaliteta arapske književnosti, mada je tada formiran konačan oblik 1001 noći, a stvoreni su i neki popularni romani.

Novo doba arapske književnosti počinje Napoleonovim pohodima na Egipat i proteže se do suvremenog doba.

Arapski jezik pripada južnoj grupi semitskih jezika. Svoj konačni oblik dobio je u 8. vijeku zahvaljujući Kuranu, hadisu i drevnoj poeziji.